PROPOZYCJE KRYTERIÓW OCENY I METOD SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW W KL. IV-VI W OPARCIU O PROGRAM Czytać, myśleć, uczestniczyć ZINTEGROWANEGO Z SERIĄ PODRĘCZNIKÓW Słowa na start. Wszelkie sprawdzanie i ocenianie, które nie prowadzi do zmian w nauczaniu i uczeniu się, jest pozbawione sensu. (Julian Ochenduszko) Z powyższych słów wynika jeden ważny wniosek. Istotne jest nie tylko to, by sprawdzić, czego się nauczyli moi uczniowie, lecz także zastanowić się i zaplanować, w jaki sposób wykorzystam informacje płynące z analizy ilościowej i jakościowej. Podstawową zasadą obowiązującą w ocenianiu jest sprawdzanie tego, czego nauczyliśmy. Tryb dokonany jest tu bardzo istotny. Zadania i polecenia muszą być adekwatne do zdobywanej wiedzy i kształconych umiejętności zapisanych w podstawie programowej, a potem w planie nauczania. Każdy test, każdą pracę klasową należy poprzedzać lekcją powtórzeniową. Nauczyciel powinien zwrócić na niej uwagę na te zagadnienia, które będą podstawą sprawdzianu, zgodnie z zasadą oceniania kształtującego. Wszystkie oceny muszą być jawne. Uczeń, zgodnie z zasadami oceniania kształtującego, powinien otrzymać informację zwrotną z wyszczególnieniem, co zrobił dobrze, a nad czym musi jeszcze popracować, oraz ze wskazówkami, w jaki sposób może poprawić swoją pracę. Narzędzia, np. testy, powinny zawierać różnorodne ćwiczenia reprezentujące różne kategorie taksonomiczne i poziomy wymagań. Oznacza to, że poszczególne zadania powinny reprezentować różny stopień trudności i sprawdzać zarówno wiedzę (treści, które należy zapamiętać i zrozumieć), jak i umiejętności. Przykłady takich testów zamieszczono w publikacjach Testy i ćwiczenia zintegrowanych z serią Słowa na start!. Każdy test zbudowany jest na wzór sprawdzianu po VI klasie szkoły podstawowej. Na podstawie konkretnych tekstów uczniowie wykonują zadania otwarte i zamknięte sprawdzające wiedzę i umiejętności zarówno z zakresu kształcenia literacko-kulturowego, jak i językowego. Do każdego testu dołączono klucz odpowiedzi, pomagający nauczycielowi w ocenie pracy oraz w późniejszej analizie wyników ucznia. Każda praca pisemna (wypracowanie, sprawdzian, test) musi zawierać kartotekę odpowiedzi i sposób punktowania, czyli szczegółowe informacje dotyczące kryteriów oceniania pracy. Model odpowiedzi i schemat punktowania uczniowie powinni otrzymać na lekcji analizującej wyniki testu, tak aby mieli pełną wiedzę na temat tego, co zrobili dobrze, a co źle. Test w połączeniu ze starannie i precyzyjnie stworzoną kartoteką stanowi
swego rodzaju rozbudowaną fiszkę autokorektywną, podnoszącą efektywność i skuteczność lekcji poświęconej analizie testu czy sprawdzianu. Wszystkie zadania, których poziom łatwości nie przekroczy 75 procent, muszą być ponownie wytłumaczone najlepiej przez uczniów, którzy poprawnie wykonali ćwiczenia. Pozostałe zadania, o ile będzie taka potrzeba, zostaną wyjaśnione indywidualnie. Wnioski płynące z przeprowadzonej po każdej klasówce analizie jakościowej i ilościowej wyników testów nauczyciel powinien wykorzystać do modyfikacji planu nauczania szczególnie wtedy, kiedy klasówka obnażyła braki uczniów. Ocenianie to nie tylko przekazywanie informacji o postępach ucznia, lecz także informacja zwrotna dla nauczyciela o efektach jego pracy, o konieczności w razie niepowodzeń uczniów modyfikacji jego działań w zakresie doboru treści, metod, organizacji zajęć. Systematycznie oceniane muszą być różne przejawy aktywności ucznia, np.: prace klasowe, odpowiedzi ustne, prace domowe, prace długoterminowe, m.in. projekty, testy, sprawdziany, dyktanda, recytacja prozy i poezji, sposób prowadzenia zeszytu, udział w konkursie klasowym, szkolnym, międzyszkolnym, przedstawieniu, akademii szkolnej, różnorodne działania twórcze, w których uczeń prezentuje swoje pasje i wykorzystuje uzdolnienia. Największą wartość z punktu widzenia badania osiągnięć uczniów mają zadania wieloczynnościowe, np. wypracowania. Wymagają one oceniania wielokryterialnego w zakresie treści (analiza i interpretacja, argumentowanie, spójność i logika wywodu), segmentacji tekstu (trójdzielna kompozycja, akapity), stylu, języka, ortografii i interpunkcji. Poniżej zamieszczono przykład kryterialnego oceniania listu: Lp. Kryteria oceniania
Sposób punktowania 1. Pisze tekst zgodny z tematem. 0 1 2. Stosuje formę listu (niezbędne wyróżniki: nazwa miejscowości i data w prawym górnym rogu, zwroty do adresata, formuła pożegnania na końcu listu, podpis).0 3 Pięć poprawnych informacji 3 p. Cztery poprawne informacje 2 p. Trzy poprawne informacje 1 p. 3. Pisze tekst spójny (wypowiedź nie jest chaotyczna). Stosuje akapity. 0 1 4. Pisze jasno, stosuje bogate słownictwo. 0 1 5. Pisze tekst poprawny pod względem językowym 0 1 (dopuszczalne są trzy błędy językowe). 6. Pisze tekst poprawny pod względem ortograficznym (dopuszcza się dwa błędy ortograficzne). 0 1 7. Pisze tekst poprawny pod względem interpunkcyjnym (dopuszczalne są trzy błędy interpunkcyjne). 0 1 Musimy jednak pamiętać, że nie ma jednego stałego schematu oceniania. Powyższa punktacja to przykład, który zostanie zastosowany, gdy list będzie tylko jednym z kilku lub kilkunastu zadań testu. Gdy będziemy sprawdzać jedynie umiejętność tworzenia określonej formy wypowiedzi, punktów do zdobycia może być więcej (np. 5 za poprawne zastosowanie formy listu). Kryteria na poszczególne oceny Ocena końcowa jest wypadkową ocen cząstkowych, które uczeń otrzyma w ciągu roku szkolnego. Szczegółowe kryteria oceniania wszystkich aktywności uczniów powinny znaleźć się w Przedmiotowym Systemie Oceniania (zgodnym z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania). Prezentowane poniżej kryteria ogólne dotyczą oceniania na koniec etapu edukacyjnego. Ocena celująca opanował umiejętności zapisane w podstawie programowej, samodzielnie rozwiązuje problemy i ćwiczenia o dużym stopniu trudności, czyta ze zrozumieniem teksty kultury przewidziane w programie, potrafi analizować i interpretować je w sposób pogłębiony i wnikliwy, posługując się terminologią z podstawy programowej,
posługuje się bogatym i różnorodnym słownictwem oraz poprawnym językiem zarówno w mowie, jak i w piśmie, aktywnie uczestniczy w lekcjach (pełni funkcję asystenta nauczyciela) i zajęciach pozalekcyjnych, z powodzeniem bierze udział w konkursach tematycznie związanych z językiem polskim, tworzy wypowiedzi pisemne zgodnie z wyznacznikami gatunkowymi, poprawne pod względem kompozycji, spójności wypowiedzi, językowym, ortograficznym i interpunkcyjnym, odznacza się samodzielnością i dojrzałością sądów, wzorowo wykonuje prace domowe i zadania dodatkowe, współpracuje w zespole, często odgrywając rolę lidera, wykorzystuje wiedzę, umiejętności i zdolności twórcze (kreatywność) przy odbiorze i analizie tekstów oraz tworzeniu wypowiedzi. Ocena bardzo dobra opanował umiejętności zapisane w podstawie programowej, samodzielnie rozwiązuje problemy i ćwiczenia o znacznym stopniu trudności, czyta ze zrozumieniem teksty kultury przewidziane w programie, potrafi analizować je samodzielnie, podejmuje próby interpretacji, posługuje się bogatym słownictwem i poprawnym językiem zarówno w mowie, jak i w piśmie, aktywnie uczestniczy w lekcjach i zajęciach pozalekcyjnych, bierze udział w konkursach tematycznie związanych z językiem polskim, tworzy wypowiedzi pisemne zgodnie z wyznacznikami gatunkowymi, w większości poprawne pod względem kompozycji, spójności wypowiedzi, językowym, ortograficznym i interpunkcyjnym, aktywnie uczestniczy w lekcjach, wykonuje prace domowe, często angażuje się w zadania dodatkowe. Ocena dobra w większości opanował umiejętności zapisane w podstawie programowej,
samodzielnie rozwiązuje zadania o niewielkim lub średnim stopniu trudności, a z pomocą nauczyciela trudne, czyta ze zrozumieniem teksty kultury przewidziane w programie, samodzielnie odnajduje w nich informacje, w wypowiedziach ustnych i pisemnych popełnia niewiele błędów językowych, ortograficznych i stylistycznych, bierze czynny udział w lekcji, wykonuje prace domowe, czasem także nieobowiązkowe. Ocena dostateczna częściowo opanował umiejętności zapisane w podstawie programowej, samodzielnie wykonuje tylko zadania łatwe; trudniejsze problemy i ćwiczenia rozwiązuje przy pomocy nauczyciela, odnajduje w tekście informacje podane wprost, rozumie dosłowne znaczenie większości wyrazów w tekstach dostosowanych do poziomu edukacyjnego, w wypowiedziach ustnych i pisemnych popełnia błędy językowe, ortograficzne i stylistyczne; wypowiedzi cechuje ubogie słownictwo, wypowiada się krótko, ale wypowiedź jest na ogół uporządkowana, niekiedy popełnia rażące błędy językowe zakłócające komunikację, rzadko aktywnie uczestniczy w lekcjach, wykonuje obowiązkowe prace domowe, ale popełnia w nich błędy. Ocena dopuszczająca opanował w niewielkim stopniu umiejętności zapisane w podstawie programowej, większość zadań, nawet bardzo łatwych, wykonuje jedynie przy pomocy nauczyciela, czyta niezbyt płynnie, niewłaściwie akcentuje wyrazy, nie stosuje odpowiedniej intonacji, ma problemy z czytaniem tekstów kultury, ale podejmuje próby ich odbioru, nie potrafi samodzielnie analizować i interpretować tekstów, w wypowiedziach ustnych i pisemnych popełnia rażące błędy utrudniające komunikację, ma ubogie słownictwo i trudności z formułowaniem nawet prostych zdań,
nie jest aktywny na lekcjach, ale wykazuje chęć do pracy, stara się wykonywać polecenia nauczyciela, pracuje niesystematycznie, wymaga stałej zachęty do pracy, często nie potrafi samodzielnie wykonać pracy domowej, ale podejmuje próby. Ocena niedostateczna nie opanował nawet podstawowych wiadomości, ma bardzo duże braki w wiedzy i umiejętnościach z zakresu podstawy programowej, ma kłopoty z techniką czytania, nie odnajduje w tekście informacji podanych wprost, nie rozumie dosłownego znaczenia wielu wyrazów w tekstach dostosowanych do poziomu edukacyjnego, nie wykonuje zadań ani poleceń nauczyciela, wykazuje się niechęcią do nauki, zaniedbuje wykonywanie prac domowych, nie angażuje się w pracę grupy. Sposoby ewaluacji uczniów Na lekcjach należy nagradzać aktywność i zaangażowanie ucznia. Sytuacje dydaktyczne powinny być tak konstruowane, by umożliwić każdemu osiągnięcie sukcesu. Warto dostrzegać nawet najmniejsze postępy ucznia. Każda pochwała, każde zauważenie postępów mobilizuje uczniów do dalszej edukacji. Docenianie wyników w nauce jest bardzo ważne w wypadku tych uczniów, u których zauważyliśmy trudności w uczeniu się. Należy eksponować osiągnięcia indywidualne ucznia, porównując je do stanu poprzedniego, a nie do postępów innych dzieci, szczególnie tych bardziej uzdolnionych. Bardzo ważnymi elementami oceniania są: ocenianie koleżeńskie, samoocena, ocenianie działań zespołu.