Ocena potrzeby realizacji programów edukacji zdrowotnej

KATEDRA I ZAKŁAD ZDROWIA PUBLICZNEGO WARSZAWSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO Ocena potrzeby realizacji programów edukacji zdrowotnej w placówkach szkolno-wychowawczych dzielnicy Warszawa-Wola 2012 U l. B a n a c h a 1 a B l o k F, 0 2-0 9 7 W a r s z a w a t e l. 0-22 599-21- 8 0, f a k s : 0-22 599-21- 81 e - m a i l : z z p @ w u m. e d u. p l

Zespół Redakcyjny Dr n. o zdr. Aneta Duda-Zalewska Dr n. med. Dominik Olejniczak Mgr Paulina Dera Mgr Iwona Bruśk Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego tel.: (22) 599 21 80 fax: (22) 599 21 81 zzp@wum.edu.pl Szpital Banacha (Kampus Banacha) blok F ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa Mgr Ewa Kawiak Mgr Genowefa Pawluk Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Warszawa Wola-Śródmieście tel.: (22) 836 71 81 fax: (22) 837 81 27 www.zozwola.pl ul. Ciołka 11, 01-445 Warszawa Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, powielanie lub rozpowszechnianie może być dokonane z podaniem źródła. Wydawca: SPZOZ Warszawa Wola-Śródmieście 1 S t r o n a

SPIS TREŚCI Wstęp 4 I. Część opisowa Ewa Kawiak, Genowefa Pawluk Opieka zdrowotna nad uczniem w placówkach szkolno-wychowawczych dzielnicy Warszawa-Wola 5 5 II. Część badawcza Aneta Duda-Zalewska, Dominik Olejniczak, Paulina Dera, Iwona Bruśk Informacje dotyczące badania 14 Cel badania 14 Materiał i metodologia badania 14 Wyniki badania 16 14 1. Ocena istotności zagadnień w obszarach wymagających prowadzenia działań z zakresu edukacji zdrowotnej Kształtowanie prozdrowotnych zachowań ukierunkowanych na wybrane aspekty aktywności życiowej 16 16 Edukacja w obrębie wybranych problemów zdrowotnych 19 Edukacja w obrębie wybranych problemów społecznych 26 Edukacja w obrębie wybranych patologii społecznych 30 2. Ocena przydatności realizacji programów zleconych w placówkach szkolno-wychowawczych Program Zdrowy Uczeń adresowany do dzieci w wieku wczesnoszkolnym Pozostałe programy zlecone adresowane do dzieci w wieku wczesnoszkolnym 33 33 34 2 S t r o n a

3. Ocena realizacji oraz źródeł finansowania programów własnych w placówkach szkolno-wychowawczych 35 Programy własne realizowane na terenie placówek 35 Wnioski 38 Podsumowanie 39 Aneks 41 1. Wykaz placówek oświatowo-wychowawczych dzielnicy Warszawa-Wola 2. Ocena potrzeby realizacji programów edukacji zdrowotnej wśród uczniów w placówkach szkolno-wychowawczych dzielnicy Warszawa-Wola 41 43 Spis tabel 47 Spis wykresów 49 3 S t r o n a

WSTĘP Działania promujące zdrowie mogą w istotny sposób kształtować stan zdrowia populacji. Ich konsekwentna realizacja ma potencjalnie pozytywny wpływ na stan zdrowia i stwarza szanse na podniesienie jakości życia na przykład poprzez zmniejszenie występowania chorób i urazów. Na działania promujące zdrowie składają się trzy obszary: edukacja zdrowotna, lokalna polityka zdrowotna oraz zapobieganie chorobom. Realizacja działań prozdrowotnych w każdym z tych obszarów znacząco zwiększa efektywność przedsięwzięć prozdrowotnych. Polem do najefektywniejszych działań z zakresu promocji zdrowia jest środowisko lokalne. Koncepcja ta wpisuje się w ideę promocji zdrowia jako dziedziny. Szkoła, jako środowisko lokalne, stanowi sprzyjające i podatne na działania z zakresu promocji zdrowia miejsce. Posiada ona duży potencjał ze względu na łatwy dostęp do grupy docelowej oraz jednorodność problemów zdrowotnych poszczególnych grup docelowych związanych z tym środowiskiem. Wart podkreślenia i uwagi jest fakt, iż promocja zdrowia w szkole powinna być nakierowana nie tylko na uczniów, ale także na ich rodziny, nauczycieli i na całą społeczność szkolną. Kompleksowe działania skierowane do każdej z grup powiązanych ze środowiskiem szkolnym, zwiększają szanse na pozytywny, wymierny efekt. Realizacja działań promujących zdrowie w szkołach powinna mieć charakter długotrwałego i zaplanowanego procesu, nie działań jednostkowych. Stwarza to szanse na uznanie tego typu działań za dobrą praktykę i na trwałe wprowadzenie jej do modelu funkcjonowania szkoły, jako placówki oświatowej. 4 S t r o n a

I. CZĘŚĆ OPISOWA Opieka zdrowotna nad uczniem w placówkach szkolno-wychowawczych dzielnicy Warszawa-Wola Główną rolę w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami winna pełnić pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania - pielęgniarka szkolna. Zadania spoczywające na pielęgniarce szkolnej podlegają finansowaniu przez: Narodowy Fundusz Zdrowia, na podstawie umowy zawartej przez Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej (SPZOZ) z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ) o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju podstawowa opieka zdrowotna. Podstawę do ustalania wysokości wynagrodzenia stanowi wówczas liczba uczniów. Miasto st. Warszawa, na podstawie corocznie zawieranych umów na realizację zadań w zakresie zapobiegania chorobom i urazom, wykonywanych w ramach programów zdrowotnych. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą, określa główne zadania pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania. Zgodnie z 7 tego rozporządzenia, zakres czynności pielęgniarki szkolnej obejmuje w szczególności 1 : Wykonywanie i interpretowanie testów przesiewowych, Kierowanie postępowaniem poprzesiewowym oraz sprawowanie opieki pielęgniarskiej nad uczniami objętymi tym postępowaniem, Organizowanie profilaktycznych badań lekarskich, Prowadzenie grupowej profilaktyki fluorkowej, Współorganizowanie lub organizowanie i wykonywanie szczepień ochronnych, Czynne poradnictwo w zakresie opieki pielęgniarskiej, 1 Dz. U. Nr 282, poz. 2814 z późn. zm. 5 S t r o n a

Udział w planowaniu, realizacji i ocenie szkolnego programu edukacji zdrowotnej oraz podejmowanie innych działań w zakresie promocji zdrowia, Udzielanie pomocy przedlekarskiej w przypadku nagłych zachorowań, urazów i zatruć, Doradztwo dla dyrektora szkoły w sprawie bezpieczeństwa uczniów, organizacji posiłków i warunków sanitarnych w szkole, Prowadzenie dokumentacji medycznej uczniów. W celu realizacji opisanych powyżej zadań pielęgniarka szkolna sprawująca profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniem podejmuje współpracę z: Lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniem, Lekarzem dentystą sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniem, Pielęgniarką podstawowej opieki zdrowotnej, Rodzicami, opiekunami prawnymi lub faktycznymi, Dyrektorem szkoły, Radą pedagogiczną, Organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz dzieci i młodzieży. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Warszawa-Wola zatrudnia 21 pielęgniarek szkolnych, które sprawują opiekę nad 12 066 uczniami w 34 placówkach szkolno-wychowawczych Dzielnicy Warszawa-Wola (aneks nr 1). W tabeli nr 1 przedstawiona została analiza sytuacji zdrowotnej dzieci oraz młodzieży uczęszczających do szkół i placówek szkolno-wychowawczych Dzielnicy Warszawa-Wola. W roku szkolnym 2010/2011 problemy zdrowotne zdiagnozowano u blisko 66% uczniów. Warto zauważyć, iż wśród najczęściej występujących problemów zdrowotnych znalazły się: trwałe uszkodzenia narządu ruchu, wady oraz schorzenia narządu wzroku z występującą najczęściej krótkowzrocznością, zaburzenia somatyczne wraz z dominującą w opisywanej grupie nadwagą oraz choroby układu oddechowego. Nieco rzadziej wykrywano: inne choroby przewlekłe wymagające czynnej opieki medycznej, choroby jamy nosowo-gardłowej i uszu, choroby układu krążenia oraz choroby reumatyczne 6 S t r o n a

i tkanki łącznej, choroby układu moczowego, czy zaburzenia w rozwoju psychicznym dzieci oraz młodzieży. Tabela 1 Problemy zdrowotne uczniów uczęszczających do szkół i placówek szkolno-wychowawczych Dzielnicy Warszawa-Wola w roku szkolnym 2010/2011 Problem zdrowotny Liczba uczniów Zaburzenia somatyczne w tym: 1 760 nadwaga 1055 niedowaga 518 niskorosłość 188 Zaburzenia w rozwoju psychicznym uszkodzenia CUN 440 Okulistyka w tym: 2 799 krótkowzroczność 1 975 zez 124 zaburzenia widzenia barw 91 Choroby jamy nosowo-gardłowej i uszu w tym: 679 zaburzenia słuchu 276 zaburzenia mowy 496 Choroby układu oddechowego w tym: 1 391 astma 425 Choroby układu krążenia, choroba reumatyczna i tkanki łącznej w tym: 535 wady serca 140 nadciśnienie 300 Choroby układu moczowego 101 Trwałe uszkodzenia narządu ruchu 4 040 Inne choroby przewlekłe wymagające czynnej opieki w tym: 879 cukrzyca 49 Źródło: Opracowanie SPZOZ Wola Śródmieście W tabeli nr 2 opisane zostały główne zadania pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania wynikające z umów zawartych przez SPZOZ z Mazowieckim Oddziałem Wojewódzkim NFZ (MOW NFZ). 7 S t r o n a

Tabela 2 Główne zadania pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania wynikające z umów zawartych przez SPZOZ z MOW NFZ Rodzaj zadania Liczba uczniów Badania przesiewowe uczniów w ramach przygotowania do bilansu zdrowia 26 879 Badania przesiewowe w rocznikach niebilansowanych 3 996 Świadczenia zdrowotne w ramach profilaktyki 53 424 Świadczenia zdrowotne w ramach pomocy przedlekarskiej 20 604 Świadczenia lecznicze i zabiegi lecznicze wykonywane na podstawie zleceń lekarskich u uczniów z chorobami przewlekłymi 1 397 Zabiegi grupowej profilaktyki fluorkowej 26 843 Źródło: Opracowanie SPZOZ Wola Śródmieście Urząd Miasta st. Warszawy prowadzi politykę zdrowotną zorientowaną na realizację zadań z zakresu promocji zdrowia poprzez finansowanie programów profilaktycznych, które adresowane są do uczniów warszawskich szkół. W szkołach zlokalizowanych na terenie działania SPZOZ Warszawa-Wola zrealizowane zostały w roku szkolnym 2010/2011 następujące programy profilaktyczne: 1. Program w zakresie poprawy stanu zdrowia jamy ustnej. Program zakładał kształtowanie prozdrowotnych postaw i rozwijanie właściwych nawyków higienicznych wśród uczniów klas II szkół podstawowych. Celem programu było obniżenie częstości występowania próchnicy wśród dzieci i młodzieży poprzez zapewnienie niezbędnej profilaktyki fluorkowej (szczotkowania zębów pastą z fluorem). Każdy uczestnik programu miał wykonane dodatkowo badanie stomatologiczne, w trakcie którego ocenie poddane zostały czynniki ryzyka występowania próchnicy i zaawansowania procesu wyrzynania zębów. Przeprowadzono pięć sesji nadzorowanego szczotkowania zębów z uwzględnieniem pierwszych zębów trzonowych u uczniów. Badania wykonano wśród 638 uczniów. W grupie 478 uczniów wykryto próchnicę, 500 uczniów zostało skierowanych na leczenie zachowawcze, natomiast 390 uczniów wymagało konsultacji i leczenia dalszego ortodontycznego. 8 S t r o n a

2. Program w zakresie profilaktyki i korekcji wad postawy wśród uczniów klas IV j. Celem programu było wczesne wykrycie wadliwych nawykowych postaw ciała wśród uczniów (szczególnie skolioz), zmniejszenie odsetka dzieci z nierozpoznanymi wadami postawy, a w konsekwencji zapobieganie progresji oraz odległym następstwom wynikającym ze zmian powstałych w układzie kostno-stawowym. Program miał również na celu zwiększenie świadomości zdrowotnej uczniów oraz ich rodziców/opiekunów w zakresie wad postawy, czy zaburzeń statyki ciała. Badanie w ramach programu wykonywane zostało przez lekarza specjalistę, natomiast jego wyniki udokumentowane zostały w karcie badania ortopedycznego. Każdy uczestnik programu miał wykonany pomiar masy ciała, wzrostu i określony wskaźnik BMI. Łącznie wykonano badania wśród 365 uczniów. U 260 uczniów stwierdzono nieprawidłowości wymagające pogłębionej diagnostyki oraz rehabilitacji, na którą skierowano 179 uczniów. Wśród najczęściej występujących nieprawidłowości należy wskazywać: skoliozę, koślawość kolan, okrągłe plecy. 3. Program wczesnego wykrywania wad wzroku i zeza wśród uczniów klas II j. Celem programu było zapobieganie rozwojowi niedowidzenia u dzieci, obniżenie częstości występowania nieskorygowanych wad wzroku wśród dzieci na terenie m.st. Warszawy. Poprzez zwiększenie świadomości społecznej (szczególnie wśród rodziców) na temat występowania wad refrakcji i zeza u dzieci, ich konsekwencji, jak również potrzeby wczesnego diagnozowania oraz leczenia. Każdy uczestnik programu miał wykonane m.in. badanie ostrości wzroku, badanie widzenia barw (tablice Ishihary), ocenę widzenia stereoskopowego (test TNO), badanie ustawienia gałek ocznych (ang. cover-uncover test). Dodatkowo lekarz specjalista w dziedzinie okulistyki przeprowadził u każdego ucznia szczegółowe badanie okulistyczne. Badania wykonano u 489 uczniów. Blisko 125 uczniów zostało skierowanych do lekarza celem przeprowadzenia dalszej diagnostyki. Wśród najczęściej występujących nieprawidłowości należy wymieniać: krótkowzroczność, nadwzroczność oraz zez. 9 S t r o n a

4. Program w zakresie zapobiegania chorobom i urazom, obejmujący szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A. Program został skierowany do dzieci w wieku 7 lat rozpoczynających naukę w szkołach na terenie m.st. Warszawy. Szczepienie zabezpiecza przed zakażeniem wirusem HAV wywołującym wirusowe zapalenie wątroby typu A. Zakażenie następuje poprzez spożycie zanieczyszczonej wirusami wody pitnej, oraz surowych pokarmów w niej mytych. Zachorowaniu sprzyja bliski kontakt z osobami zakażonymi we wczesnym, bezobjawowym okresie choroby, gdy zakażony nie jest jeszcze świadomy infekcji. Szczepienie składa się z dwóch dawek podanych w schemacie 0, 6-12 miesięcy Szczepienia wykonano u 486 uczniów. 5. Program wczesnego wykrywania nadciśnienia tętniczego i innych czynników ryzyka u młodzieży szkolnej. Programem Ocena ryzyka występowania choroby nadciśnieniowej u młodzieży licealnej powyżej 18 roku życia została objęta grupa 1500 uczniów powyżej 18 roku życia, u których wcześniej nie rozpoznano nadciśnienia tętniczego lub choroby nowotworowej. Program umożliwił wyselekcjonowanie grupy uczniów posiadających nieprawidłowe zakresy wartości ciśnienia tętniczego (potencjalnych pacjentów), a następnie skierowanie wspomnianych uczniów na konsultację oraz dalsze badania diagnostyczne w Poradniach Specjalistycznych kontraktujących z NFZ. W trakcie trwania programu u każdego ucznia wykonano dwa pomiary ciśnienia tętniczego krwi w odstępie, co najmniej dwóch tygodni oraz pomiar masy ciała, wzrostu i obwodu talii. Uczniowie, u których wykryto nieprawidłowości zostali skierowani na konsultacje i dalsze leczenie do poradni podstawowej opieki zdrowotnej. Badania wykonano wśród 1512 uczniów. Na konsultacje i leczenie skierowano 217 uczniów, tj. 14,3% przebadanych uczniów ogółem. Do najczęściej występujących problemów zdrowotnych należy zaliczyć: dużą nadwagę i podwyższone ciśnienie tętnicze krwi. W tabeli nr 3 opisane zostały główne zadania pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania wynikające z umów zawartych przez SPZOZ z Urzędem Miasta st. Warszawy. 10 S t r o n a

Tabela 3 Główne zadania pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania wynikające z umów zawartych przez SPZOZ z Urzędem Miasta st. Warszawy Rodzaj zadania Liczba uczniów Program profilaktyki zdrowotnej w zakresie poprawy stanu zdrowia jamy ustnej 638 Program w zakresie profilaktyki i korekcji wad postawy 365 Program wczesnego wykrywania wad wzroku i zeza 489 Program w zakresie zapobiegania chorobom i urazom 486 Program wczesnego wykrywania występowania nadciśnienia tętniczego 1512 Źródło: Opracowanie SPZOZ Wola Śródmieście Od roku 2003 Miasto st. Warszawa bierze czynny udział w finansowaniu programu przeznaczonego dla dzieci i młodzieży, a realizowanego w środowisku nauczania i wychowania, pod nazwą Zdrowy uczeń. Jest to program edukacyjny adresowany do uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, a także szkół specjalnych oraz ośrodków szkolno-wychowawczych i domów dziecka. Uchwała Rady m.st. Warszawy określa cele i zadania wynikające z realizacji programu 2. Cel główny programu: Poprawa zdrowia oraz jakości życia dzieci i młodzieży poprzez edukację, zmiana postaw poprzez nabywanie wiedzy, jako wstęp do tworzenia szkół promujących zdrowie. Cele pośrednie programu: Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży oraz działań w zakresie promocji zdrowia; oczekiwany efekt - przygotowanie szkół do wejścia do Sieci Szkół Promujących Zdrowie; uzasadnienie wyboru celu - chęć zwiększenia skuteczności edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży ukierunkowanej szczególnie na zwalczanie czynników ryzyka chorób przewlekłych oraz propagowanie zdrowego stylu życia, Poprawa sposobu żywienia dzieci i młodzieży szkolnej; oczekiwany efekt zwiększenie odsetka uczniów spożywających posiłki w szkole oraz edukowanie dzieci i młodzieży w kierunku racjonalnego 2 Uchwała nr LXX/2200/2010 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 28 stycznia 2010 r. 11 S t r o n a

modelu żywienia; uzasadnienie wyboru celu istnienie ścisłego związku pomiędzy sposobem odżywiania a kondycją psychofizyczną oraz dyspozycją do nauki dzieci i młodzieży, Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym; oczekiwany efekt powstrzymanie szerzenia się niektórych zakażeń; uzasadnienie wyboru celu nadal nie zminimalizowano w pełni występowania chorób zakaźnych szerzących się wśród dzieci i młodzieży, Poprawa higieny u dzieci i młodzieży szkolnej; oczekiwany efekt zwiększenie odsetka uczniów dbających o higienę ciała, jamy ustnej i prawidłowy odpoczynek; uzasadnienie wyboru celu istnienie ścisłego związku pomiędzy prawidłowym myciem zębów a chorobami przyzębia i występowaniem próchnicy oraz prawidłową higieną a zdrowiem fizycznym i psychicznym, Ograniczenie spożywania alkoholu, zmniejszenie palenia tytoniu oraz ograniczenie używania substancji psychoaktywnych u młodzieży szkolnej; oczekiwany efekt zmniejszenie szkód zdrowotnych poprzez zwiększenie odsetka niepalących, zmniejszenie spożycia alkoholu oraz zażywania substancji psychoaktywnych przez młodzież; uzasadnienie wyboru celu stale zwiększająca się liczba młodych uczniów zażywających środki psychotropowe, spożywających alkohol oraz palących papierosy, Ograniczenie częstości wypadków i urazów występujących wśród dzieci i młodzieży; oczekiwany efekt - zmniejszenie liczby nieszczęśliwych wypadków oraz zwiększenie liczby uczniów potrafiących udzielać pierwszej pomocy przedmedycznej; uzasadnienie wyboru celu wypadki, szczególnie drogowe, są jedną z głównych przyczyn zgonów w grupie ludzi młodych, natomiast niebezpieczne zabawy z petardami i z wodą (skoki do wody) stają się przyczyną kalectwa, Zmniejszenie liczby zbyt późnego zgłaszania się do lekarza z chorobami nowotworowymi; oczekiwany efekt zwiększenie odsetka młodych dziewcząt zgłaszających się do lekarza w przypadku wystąpienia niepokojących objawów oraz nauka samobadania piersi; uzasadnienie wyboru celu zwiększająca się liczba bardzo młodych kobiet, u których wykrywane są guzy sutków. 12 S t r o n a

Tematyka Programu Zdrowy uczeń opracowana została w oparciu o Narodowy Program Zdrowia 3 oraz wytyczne WHO (ang. World Health Organization) 4. Program Zdrowy uczeń przybliża uczestnikom tematy związane ze zdrowiem, przygotowuje dzieci i młodzież do dokonywania wyboru właściwych zachowań, kształtowania prawidłowych przekonań oraz postaw. W tabeli nr 4 wskazane zostały programy z zakresu edukacji zdrowotnej zalecane i przygotowane przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną, natomiast realizowane przez pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania - pielęgniarki szkolne Tabela 4 Programy realizowane przez pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania na zlecenie Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej Adresat programu Zakres tematyczny Wychowawcy/Rodzice/ Uczniowie I klas szkół podstawowych Uczniowie I klas szkół ponadgimnazjalnych Uczniowie wszystkich klas gimnzajów Wolność oddechu-zapobiegaj astmie Wybierz życie-pierwszy krok Trzymaj formę Źródło: Opracowanie SPZOZ Wola Śródmieście Osiągnięcie celów zakładanych w fazie planowania programów profilaktycznych wymaga szerokiej współpracy wielu środowisk, bez względu na różnice poglądów. Podejmowanie jakichkolwiek prac bez akceptacji i zaangażowania pielęgniarek szkolnych, kadry pedagogicznej, rodziców uczniów, oraz przedstawicieli instytucji i organizacji środowiska lokalnego z dużym prawdopodobieństwem skazana jest na niepowodzenie. 3 Przyjęty Uchwałą Nr. 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015 4 World Health Organization www.who.int/en/ 13 S t r o n a

II. CZĘŚĆ BADAWCZA Informacje dotyczące badania Cel badania Ocena potrzeby realizacji programów z zakresu edukacji zdrowotnej w placówkach szkolno-wychowawczych dzielnicy Warszawa-Wola. Materiał i metodologia badania W celu realizacji podjętego tematu wykorzystano autorki kwestionariusz ankiety skierowany do wszystkich Dyrektorów placówek oświatowych dzielnicy Warszawa-Wola (aneks nr 2). Do badania włączono zarówno, jak również gimnazja, licea, technika oraz zespoły szkół (tabela 5). Ostatecznie kwestionariusz skierowano do 40 placówek oświatowych. Badanie przeprowadzono w maju 2011 roku. Tabela 5 Charakterystyka placówek oświatowych na terenie dzielnicy Wola* Typ placówki Szkoły podstawowe Szkoły gimnazjalne Szkoły ponadgimnazjalne** Liczba placówek Koordynator ds. Promocji zdrowia Tak Nie N (%) N (%) *Zestawienie zawiera szkoły włączone do badania, skorygowane o brak danych ** Zawierają grupę: liceów, techników, zespołów szkół Liczba uczniów Liczba kadry pedagogicznej 12 7(58) 5(42) 422 25 9 6(67) 3(33) 313 43 19 8(44) 10(56) 490 47 Kwestionariusz ankiety, który posłużył do realizacji badania składał się z czterech głównych części: Segment pierwszy, uwzględniający dane identyfikacyjne placówek oraz wskazujący powołanie Koordynatora ds. Promocji Zdrowia. Segment drugi, uwzględniający obszary, w których należy prowadzić intensywne działania edukacyjne. Segment trzeci, dotyczący realizacji programów zleconych w obrębie placówek. 14 S t r o n a

Segment czwarty, dotyczący źródeł finansowania, jak również realizacji programów oraz inicjatyw własnych podejmowanych na terenie placówek. W celu oceny istotności poruszanych zagadnień, jak również przydatności realizowanych programów zleconych zastosowano 5-stopniową skalę, w której przyporządkowana uprzednio cyfra odpowiadała subiektywnej opinii Dyrektora placówki na temat poruszanego zagadnienia. Subiektywna opinia mogła zostać wyrażona poprzez sygnalizowanie stanowiska o różnym stopniu natężenia, od istotnego, poprzez umiarkowanie istotne, stanowisko neutralne, do umiarkowanie nieistotnego oraz nieistotnego (tabela 6). Tabela 6 Ocena istotności i przydatności realizowanych zagadnień Skala Ocena zagadnienia 5 ważne/przydatne 4 ważne/ przydatne 3 2 nieważne/ nieprzydatne 1 nieważne/nieprzydatne Kompletną analizę zebranego materiału przeprowadzono w oparciu o kategoryzację grupy badawczej w trzy podgrupy tj.: Dyrektorów szkół podstawowych, Dyrektorów szkół gimnazjalnych, Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych. Główne kryterium wspomnianego podziału stanowił przedział wiekowy dzieci i młodzieży odbywających edukację ww. placówkach, tym samym wiek aktualnych, jak również przyszłych odbiorców ewentualnych programów z zakresu edukacji zdrowotnej. 15 S t r o n a

Wyniki badania 1. Ocena istotności zagadnień w obszarach wymagających prowadzenia działań z zakresu edukacji zdrowotnej Analiza materiału zgromadzonego na podstawie informacji uzyskanych z drugiego segmentu ankiety obejmującego cztery obszary tematyczne. Kształtowanie prozdrowotnych zachowań ukierunkowanych na wybrane aspekty aktywności życiowej Opinie Dyrektorów placówek potwierdzają konieczność realizacji programów dotyczących racjonalnego żywienia wśród uczniów. Wszyscy Dyrektorzy szkół podstawowych oraz ponad () Dyrektorów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych określa zagadnienia powiązane z żywieniem człowieka zdrowego, jako ważne. Dodatkowo w przypadku placówek gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych odpowiednio (21%) oraz (22%), jako ważne (wykres 1). Wykres 1 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu - żywienie człowieka zdrowego 67% 63% 11% 11% 5% 22% 21% Podobnie sytuacja prezentuje się w odniesieniu do zagadnień powiązanych z wypracowywaniem wśród dzieci i młodzieży pozytywnych nawyków higienicznych. Ponad (9) Dyrektorów szkół podstawowych oraz ponad () Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych dostrzega konieczność realizacji zajęć tego typu, określając je mianem ch. Z kolei blisko (3) Dyrektorów 16 S t r o n a

szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych umieszcza zajęcia dotyczące krzewienia pozytywnych nawyków higienicznych w kategorii ch (wykres 2). Wykres 2 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu - nawyki higieniczne 92% 67% 63% 33% 27% 5% 5% 8% Powszechną aprobatę wśród Dyrektorów szkół podstawowych (92%), gimnazjalnych (67%) oraz ponadgimnazjalnych (68%) zyskuje potrzeba realizacji zajęć dotyczących istoty aktywności fizycznej w prawidłowym funkcjonowaniu oraz rozwoju każdego człowieka, zwłaszcza dzieci oraz młodzieży (wykres 3). Wykres 3 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu - aktywnośd fizyczna 92% 67% 68% 33% 32% 8% 17 S t r o n a

W grupie Dyrektorów szkół podstawowych, jak również gimnazjalnych znaczący odsetek wskazuje na konieczność prowadzenia edukacji zdrowotnej w obszarze dotyczącym sposobów spędzania wolnego czasu, odpowiednio (84%) oraz (78%). Zauważalnie niższy odsetek jest natomiast odnotowywany w odniesieniu do Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych (57%), (wykres 4). Wykres 4 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu spędzanie wolnego czasu 84% 78% 57% 11% 22% 16% 16% 8% 8% Dyrektorzy placówek wskazują także na potrzebę prowadzenia edukacji w zakresie komunikacji interpersonalnej oraz kształtowania dialogu. Zagadnienie to Wykres 5 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu komunikacja interpersonalna 84% 75% 74% 8% 8% 5% 25% 21% 18 S t r o n a

w kategorii ważne zostało uznane przez (84%) Dyrektorów szkół podstawowych oraz ¾ Dyrektorów placówek gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych (wykres 5). Edukacja w zakresie wybranych problemów zdrowotnych Prowadzenie edukacji zdrowotnej dotyczącej próchnicy zębów i chorób przyzębia wśród dzieci i młodzieży, w sposób zdecydowany różnicuje opinie Dyrektorów na temat istotności zagadnienia. Wszyscy Dyrektorzy szkół podstawowych wskazują, iż opisywany problem zdrowotny jest, natomiast odpowiednia edukacja przybiera w tym miejscu kluczowe znaczenie. Nieco inaczej problem umiejscawiany jest przez Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych. Wprawdzie blisko (7) Dyrektorów gimnazjów zaznacza, iż próchnica zębów oraz choroby przyzębia stanowią obszar tematyczny, to zaledwie (37%) Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych podziela ten pogląd. Dodatkowo Dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych zdecydowanie częściej niż inni wskazują, iż nie mają wyrobionego na ten temat (wykres 6). Wykres 6 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu próchnica zębów i choroby przyzębia 67% 33% 37% 37% 5% 21% Stanowisko Dyrektorów szkół dotyczące konieczności realizowania edukacji zdrowotnej w zakresie zaburzeń odżywiania, w części poświęconej bulimii oraz anoreksji okazało się zbieżne. Zwłaszcza w grupie Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych, wśród których omawiana tematyka wskazywana była w blisko (7), jako ważna (wykres 7). 19 S t r o n a

Wykres 7 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia) 5 5 67% 69% 33% 26% 5% Widoczne są także podobieństwa opinii dotyczącej potrzeby realizacji programów edukacji zdrowotnej odnoszących się do zaburzeń odżywiania, jednak w części poświęconej nadwadze oraz otyłości. Wszyscy Dyrektorzy szkół podstawowych oraz ponad (7) Dyrektorów gimnazjów oraz szkół ponadgimnazjalnych umiejscawia powyższe zagadnienia w kontekście ch (wykres 8). Wykres 8 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu zaburzenia odżywiania (nadwaga, otyłośd) 78% 74% 22% 26% 20 S t r o n a

Holistyczne podejście środowiska szkolnego w zakresie zagadnień łączących się z edukacją zdrowotną, powinno znajdować swe odzwierciedlenie w promowaniu dobrostanu psychicznego wśród dzieci oraz dorastającej młodzieży. Łączenie w procesie edukacji skutecznych programów promowania zdrowia psychicznego oraz zapobiegania zaburzeniom psychicznym również w uznaniu Dyrektorów placówek, stanowi priorytetowe zagadnienie. Blisko () Dyrektorów szkół gimnazjalnych, (67%) Dyrektorów szkół podstawowych oraz (63%) Dyrektorów placówek ponadgimnazjalnych wskazuje, iż działania powiązane z profilaktyką zaburzeń zdrowia psychicznego należy określać, jako ważne (wykres 9). Wykres 9 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu zaburzenia zdrowia psychicznego 67% 78% 63% 33% 32% 11% 11% 5% Opinia Dyrektorów szkół dotycząca istotności prowadzenia działań edukacyjnych odnoszących się do zaburzeń układu ruchu, zwłaszcza wad postawy ciała wśród dzieci i młodzieży, powiązana jest w sposób bezpośredni z rodzajem placówki szkolno-wychowawczej. Zdaniem (92%) Dyrektorów szkół podstawowych problemy zdrowotne wynikające z przyjmowania przez uczniów wadliwych, nawykowych postaw ciała należy określać mianem ch, natomiast prowadzenie edukacji zdrowotnej poprzez podnoszenie poziomu wiedzy oraz kształtowanie nawyków prawidłowej postawy ciała za kluczowe. Z kolei wśród Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych problem zdrowotny dotyczący zaburzeń układu ruchu wynikający z nieprawidłowości postawy ciała, 21 S t r o n a

kategoryzować należy, jako odpowiednio (56%) i (42%), oraz odpowiednio (33%) i (42%), (wykres 10). Wykres 10 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu zaburzenia układu ruchu (wady postawy) 92% 56% 42% 42% 33% 11% 16% 8% Stanowisko Dyrektorów placówek odnośnie potrzeby realizacji programów zdrowotnych poświęconych niepełnosprawności ruchowej okazało się zbliżone. Blisko () Dyrektorów szkół podstawowych i gimnazjalnych oraz (37%) Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych wskazuje, iż tematyka niepełnosprawności Wykres 11 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu niepełnosprawnośd ruchowa 59% 56% 1 11% 8% 21% 33% 33% 32% 37% 22 S t r o n a

ruchowej stanowi aspekt procesu edukacyjnego. Warto zauważyć, iż Dyrektorzy wszystkich placówek w równym odsetku (ok. 3) określali tematykę niepełnosprawności ruchowej, jako ważną. Częściej także niż w przypadku innych zagadnień nie mieli wyrobionej opinii na ten temat (wykres 11). Widoczne są natomiast różnice w deklaracjach dotyczących potrzeby realizacji programów zdrowotnych poświęconych tematyce wypadków oraz urazów. W ocenie (92%) Dyrektorów szkół podstawowych, (56%) placówek gimnazjalnych oraz blisko połowy Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych podnoszenie wśród uczniów poziomu ostrożności i kształtowania wyobraźni, jak również przewidywania, eliminowania oraz adekwatnego reagowania w obliczu zagrożenia należy uznawać, jako ważne. Wśród Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych tematyka wypadków oraz urazów znacznie częściej niż w przypadku Dyrektorów szkół podstawowych, określana jest mianem ważnej, ponad (3). Natomiast (16%) Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych wskazuje, iż zagadnienia powiązane z wypadkowością oraz urazami należy oceniać, jako nieważne (wykres 12). Wykres 12 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu wypadki oraz urazy 92% 56% 47% 33% 37% 16% 11% 8% Realizacja edukacji zdrowotnej poświęconej tematyce chorób niezakaźnych w dostrzegalny sposób różnicuje odpowiedzi Dyrektorów placówek. Pomimo, iż w ogólnej opinii zagadnienia wiążące się z chorobami niezakaźnymi m.in. chorobami układu krążenia oraz cukrzycą określane były mianem ch lub ch, 23 S t r o n a

to zdecydowanie częściej wskazań w ww. kolejności dokonywali Dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych, odpowiednio (53%) oraz (21%). Z kolei odpowiedzi udzielane przez Dyrektorów szkół podstawowych oraz gimnazjalnych kategoryzowane były w odwrotnej kolejności tj. ważne oraz ważne, odpowiednio (25%), (67%) oraz (33%), (56%). Warto zwrócić także uwagę, iż (11%) Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz (16%) Dyrektorów placówek ponadgimnazjalnych uznało realizację zajęć z tego zakresu, jako nieważną (wykres 13). Wykres 13 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu choroby niezakaźne 67% 56% 53% 16% 11% 8% 1 21% 33% 25% Wykres 14 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu choroby zakaźne (przenoszone drogą płciową) 67% 63% 25% 17% 17% 17% 5% 5% 26% 33% 25% 24 S t r o n a

Zauważalne są także różnice w opiniach Dyrektorów szkół, które dotyczą potrzeby prowadzenia edukacji zdrowotnej poświęconej chorobom zakaźnym, zwłaszcza przenoszonych drogą płciową. Wprawdzie zarówno Dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych, jak również gimnazjalnych w ogólnej ocenie wskazują, iż opisywana tematyka jest ważna oraz ważna. Jednak zdecydowanie częściej stanowisko takie prezentowane jest przez Dyrektorów placówek ponadgimnazjalnych, odpowiednio (63%) oraz (26%). Co szósty Dyrektor gimnazjum znacznie częściej deklaruje, iż realizacja edukacji zdrowotnej w zakresie chorób zakaźnych przenoszonych drogą płciową, jest ważna. Warto zwrócić także uwagę, iż ¼ Dyrektorów szkół podstawowych uznaje prowadzenie edukacji w omawianym zakresie za nieważne oraz nieważne (17%), (wykres 14). Wykres 15 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu profilaktyka raka piersi 56% 63% 25% 33% 5% 11% 8% 32% 17% 17% 33% Odpowiedzi Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych potwierdzają konieczność prowadzenia wśród młodzieży szkolnej, edukacji zdrowotnej dotyczącej podnoszenia świadomości w zakresie wczesnej wykrywalności raka piersi. Ponad () Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych wskazuje, iż zagadnienia powiązane z opisywanym problemem zdrowotnym należy klasyfikować, jako ważne. Z kolei ponad połowa Dyrektorów gimnazjów uznaje, iż z punktu widzenia realizacji działań edukacji zdrowotnej, rak piersi, stanowi obszar tematyczny. Zdecydowanie odmienne stanowisko w tej kwestii prezentują Dyrektorzy szkół podstawowych, wśród których ponad (3) deklaruje, 25 S t r o n a

iż uwrażliwianie dzieci w wieku wczesnoszkolnym na problematykę raka piersi jest nieważne. Dodatkowo, co czwarty Dyrektor j opiniuje, iż w odniesieniu do wybranej grupy wiekowej omawiany problem zdrowotny jest (wykres 15). Warto podkreślić, iż zbliżone opinie zostały wyrażone przez Dyrektorów placówek w odniesieniu do potrzeby realizowania programów edukacji zdrowotnej dotyczącej raka szyjki macicy, stąd (wykres 16) nie został opatrzony komentarzem słownym. Wykres 16 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu profilaktyka raka szyjki macicy 67% 69% 25% 33% 5% 8% 33% 26% 17% 17% Edukacja w obrębie wybranych problemów społecznych Zapewnienie właściwych warunków rozwoju dzieci oraz młodzieży, kształtowanie wartości oraz norm powiązanych z odpowiednim wychowaniem, stanowić powinno priorytet w zapobieganiu problemom społecznym w omawianych grupach wiekowych. Wczesna profilaktyka polegająca w głównej mierze na prowadzeniu działań edukacyjnych oraz przezwyciężaniu przyczyn, które niejednokrotnie leżą u podstaw występowania niekorzystnych zachowań, wydają się zatem kluczowe. Opinie Dyrektorów placówek potwierdzają konieczność realizacji wśród uczniów programów dotyczących uzależnienia od Internetu. Wszyscy Dyrektorzy szkół podstawowych, blisko (9) Dyrektorów szkół gimnazjalnych oraz (58%) 26 S t r o n a

Dyrektorów placówek ponadgimnazjalnych określa zagadnienia powiązane ze wspomnianym uzależnieniem, jako ważne (wykres 17). Wykres 17 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu uzależnienie od Internetu 89% 58% 37% 5% 11% Zbliżone okazało się także stanowisko Dyrektorów szkół odnośnie potrzeby realizowania programów edukacyjnych poświęconych problemowi uzależnienia od alkoholu. Zwłaszcza w grupie Dyrektorów placówek podstawowych oraz ponadgimnazjalnych, wśród których omawiana tematyka wskazywana była, jako ważna w blisko (7). Warto zaznaczyć, iż więcej niż co drugi Dyrektor szkoły Wykres 18 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu uzależnienie od alkoholu 66% 69% 56% 44% 17% 17% 5% 26% 27 S t r o n a

gimnazjalnej przychylał się również do wspomnianego poglądu (wykres 18). Bardziej zróżnicowane odpowiedzi udzielane były przez Dyrektorów placówek w odniesieniu do problemu uzależnienia od narkotyków. Pomimo, iż w ogólnej opinii potrzeba realizacji zajęć edukacyjnych z tego zakresu określana była mianem ważnej lub ważnej, to zdecydowanie częściej wskazania w tej kolejności dokonywane były przez Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych odpowiednio (84%), (11%), następnie podstawowych (58%), (25%). Z kolei Dyrektorzy gimnazjów znacznie częściej kategoryzowali problem uzależniania od narkotyków, jako (67%), (wykres 19). Wykres 19 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu uzależnienie od narkotyków 67% 58% 84% 17% 5% 25% 11% 33% Zauważalne są także różnice w opiniach Dyrektorów szkół dotyczące potrzeby prowadzenia edukacji zdrowotnej poświęconej problemowi uzależnienia od leków. Blisko () Dyrektorów placówek gimnazjalnych, (58%) Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych oraz co drugi Dyrektor j deklaruje, iż zagadnienia powiązane z problemem lekomani stanowią obszar edukacyjny. Jednocześnie, blisko co czwarty Dyrektor gimnazjum ocenia, iż nie ma wyrobionej opinii na ten temat. Z kolei (17%) Dyrektorów szkół podstawowych wskazuje, iż realizacja zajęć edukacyjnych z tego zakresu wśród dzieci w wieku wczesnoszkolnym, jest nieważna (wykres 20). Jednomyślne okazały się natomiast opinie dotyczące potrzeby prowadzenia działań edukacyjnych odnośnie problemu palenia tytoniu wśród dzieci i młodzieży. 28 S t r o n a

Wykres 20 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu uzależnienie od leków 78% 5 58% 37% 17% 8% 22% 5% 25% Ponad () Dyrektorów szkół podstawowych oraz ponadgimnazjalnych, jak również (78%) Dyrektorów placówek gimnazjalnych deklaruje, iż problem uzależnienia uczniów od palenia tytoniu określać należy, jako (wykres 21). Wykres 21 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu uzależnienie od palenia tytoniu 83% 84% 78% 17% 22% 16% Zdaniem (74%) Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych prowadzenie edukacji zdrowotnej dotyczącej szkodliwości stosowania dopalaczy, zwłaszcza wśród młodzieży szkolnej, jest ważne. Pogląd ten jest podzielany, przez co drugiego Dyrektora j oraz gimnazjalnej. Co drugi Dyrektor gimnazjum 29 S t r o n a

wskazuje jednocześnie, iż tematykę stosowania dopalaczy należy kategoryzować, jako ważną (wykres 22). Wykres 22 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu szkodliwośd stosowania dopalaczy 5 5 5 74% 17% 33% 26% Edukacja w obrębie wybranych patologii społecznych Głównym zadaniem działań edukacyjnych podejmowanych w obrębie patologii społecznych, jest wspomaganie dzieci oraz młodzieży szkolnej w nabywaniu umiejętności racjonalnego radzenia, jak również reagowania wobec problemów psychospołecznych, zwiększania świadomości własnych zachowań oraz postaw przyjmowanych względem osób trzecich. Dyrektorzy placówek prezentują zbliżone stanowisko odnośnie potrzeby realizowania edukacji zdrowotnej służącej przeciwdziałaniu przemocy w środowisku szkolnym. Ponad (9) Dyrektorów szkół podstawowych, (89%) Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz ¾ Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych wskazuje, iż problem opisywanej patologii społecznej jest (wykres 23). Widoczne są także podobieństwa opinii Dyrektorów szkół w kwestii potrzeby prowadzenia edukacji zdrowotnej dotyczącej występowania przemocy w środowisku rodzinnym. Ponad (9) Dyrektorów szkół podstawowych, (78%) Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz blisko () Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych deklaruje, iż podejmowanie działań w przypadku opisywanej patologii społecznej jest ważne (wykres 24). 30 S t r o n a

Wykres 23 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu przeciwdziałania przemocy w środowisku szkolnym 92% 89% 74% 5% 5% 16% 11% 8% Wykres 24 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu przeciwdziałanie przemocy w środowisku rodzinnym 92% 78% 58% 37% 5% 8% 22% Dyrektorzy placówek wskazują także na potrzebę prowadzenia edukacji w zakresie zagadnień powiązanych z problemem wykorzystywania seksualnego. Problem ten w kategorii określony został przez ¾ Dyrektorów szkół podstawowych, (56%) Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz ponad połowę Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych. Warto zwrócić uwagę, iż Dyrektorzy placówek gimnazjalnych znacznie częściej niż inni wskazywali, iż nie mają wyrobionej opinii na ten temat (wykres 25). 31 S t r o n a

Wykres 25 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu wykorzystywanie seksualne 75% 56% 53% 11% 31% 25% 22% 22% 5% Znaczący odsetek Dyrektorów szkół wskazuje także na konieczność prowadzenia edukacji w obszarze dotyczącym problemów dzieci w przypadku rozwodu rodziców. Dokładnie ¾ Dyrektorów szkół podstawowych, (67%) Dyrektorów placówek gimnazjalnych oraz blisko () Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych deklaruje, iż podejmowanie działań w przypadku opisywanego problemu społecznego jest ważne (wykres 26). Wykres 26 Opinia Dyrektorów szkół dotycząca potrzeby realizacji programu problemy dzieci w przypadku rozwodu rodziców 75% 67% 58% 37% 5% 11% 25% 22% 32 S t r o n a

2. Ocena przydatności realizacji programów zleconych w placówkach szkolno wychowawczych Analiza materiału zgromadzonego na podstawie informacji uzyskanych z trzeciego segmentu ankiety obejmującego dwie kategorie programów zleconych. Program Zdrowy Uczeń adresowany do dzieci w wieku wczesnoszkolnym Tabela 7 Opinia Dyrektorów szkół podstawowych na temat przydatności realizacji programu zleconego Zdrowy uczeo w poszczególnych częściach Nazwa części składowej programu Zdrowy uczeń Nieprzydatny Raczej nieprzydatny Nie mam (%) Raczej przydatny Przydatny Poprawa sposobu żywienia dzieci i młodzieży - - - 8 92 Zwiększanie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym - - - 17 83 Poprawa higieny osobistej wśród młodzieży szkolnej - - - 17 83 Ograniczenie spożycia alkoholu, zmniejszenie palenia tytoniu oraz ograniczenie używania substancji psychoaktywnych - - 8 8 84 Ograniczenie częstości wypadków oraz urazów - - - 17 83 Zmniejszenie liczby przypadków zbyt późnego zgłaszania się do lekarza z chorobami nowotworowymi - - 20 50 50 Wyniki zawarte w tabeli nr 7 pokazują, iż znaczna część Dyrektorów szkół uważa program Zdrowy Uczeń, realizowany na poziomie wczesnoszkolnym, 33 S t r o n a

za przydatny bądź przydatny. Jedynie w przypadkach problematyki dotyczącej wczesnego wykrywania chorób nowotworowych oraz w niewielkim odsetku, ograniczenia spożywania alkoholu, substancji psychoaktywnych i palenia tytoniu, Dyrektorzy placówek zadeklarowali brak opinii. Należy podkreślić fakt, iż elementem programu uznanym za najbardziej pożyteczny jest poprawa sposobu żywienia dzieci i młodzieży, a więc element łatwo-modyfikowalny. Pozostałe programy zlecone adresowane do dzieci w wieku wczesnoszkolnym Tabela 8 Opinia Dyrektorów szkół podstawowych na temat przydatności realizacji pozostałych programów zleconych Nazwa programu zleconego Nieprzydatny Raczej nieprzydatny Nie mam (%) Raczej przydatny Przydatny Program zdrowotny w zakresie zapobiegania chorobom i urazom obejmujący szczepienia ochronne przeciwko WZW A (I i II dawk ) - - - 17 83 Program profilaktyki w zakresie poprawy stanu zdrowia jamy ustnej (dla uczniów klas II szkół podstawowych) - - - - 100 Program zdrowotny w zakresie profilaktyki i korekcji wad postawy (dla uczniów klas IV szkół podstawowych) - - - 8 92 Program profilaktyczny wczesnego wykrywania wad wzroku i zeza (dla uczniów klas II szkół podstawowych) - - - 8 92 Wyniki zawarte w tabeli nr 8 pokazują, iż w przypadku pozostałych zleconych programów największym uznaniem wśród Dyrektorów cieszył się ten, dotyczący profilaktyki w zakresie poprawy stanu zdrowia jamy ustnej. Jest to fakt 34 S t r o n a

wart podkreślenia w zestawieniu z danymi nt. występowania próchnicy u ponad 99% dzieci w wieku wczesnoszkolnym. 3. Ocena realizacji oraz źródeł finansowania programów własnych w placówkach szkolno - wychowawczych Analiza materiału zgromadzonego na podstawie informacji uzyskanych z czwartego segmentu ankiety obejmującego dwie kategorie aktywności. Programy własne realizowane na terenie placówek Opinie Dyrektorów placówek potwierdzają fakt realizacji programów własnych z zakresu edukacji zdrowotnej. Blisko () Dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych oraz (7) Dyrektorów gimnazjów wskazuje, iż w zarządzanych placówkach prowadzane są indywidualne działania zmierzające do kształtowania wśród uczniów nawyku dbałości nie tylko o zdrowie własne, ale również innych ludzi. Nieco niższy odsetek deklarowali Dyrektorzy szkół podstawowych około (), (wykres 27). Wykres 27 Realizacja programów własnych na terenie placówek szkolno - wychowawczych 71% 79% 58% 42% 29% 21% tak nie Dyrektorzy wszystkich placówek zgodnie potwierdzają, iż finansowanie własnych programów z zakresu edukacji zdrowotnej odbywa się w głównej mierze 35 S t r o n a

w oparciu o środki własne, następnie inne źródła finansowania oraz środki pochodzące od sponsorów (wykres 28). Wykres 28 Źródła finansowania programów własnych na terenie placówek szkolno wychowawczych* 86% 75% 71% 29% 25% 21% 57% 5 43% żródła własne sponsorzy inne N=27 * odsetki nie sumują się do stu, gdyż można było wskazać więcej niż jedną odp. W tabeli nr 9 przedstawiony został tematyczny wykaz programów własnych adresowanych oraz realizowanych wyłącznie w grupach rodziców uczniów oraz personelu nauczycielskiego. Tabela 9 Wykaz programów własnych realizowanych w grupie docelowej rodzice/nauczyciele w placówkach szkolno - wychowawczych Adresat programu Zakres tematyczny programu Nauczyciel 1. Diagnozowanie deficytów rozwojowych 2. Trening umiejętności społecznych i kontroli złości 3. Stres w zawodzie nauczyciela 4. Profilaktyka schorzeń narządu głosu Rodzic 1. Rodzic w obliczu agresywnych zachowań dziecka 2. Pedagogizacje rodziców 3. Rola rodzica w wychowywaniu dziecka W tabeli nr 10 przedstawiony został wykaz programów własnych adresowanych oraz realizowanych w dwóch lub więcej grupach docelowych jednocześnie. 36 S t r o n a

Tabela 10 Wykaz programów własnych realizowanych w dwóch lub więcej grupach docelowych jednocześnie w placówkach szkolno - wychowawczych Adresat programu Zakres tematyczny programu Uczeń/Rodzic/Nauczyciel 1. Przemoc w środowisku szkolnym 2. Komunikacja interpersonalna 3. Profilaktyka uzależnień 4. Pierwsza pomoc przedmedyczna Uczeń/Rodzic 1. Profilaktyka uzależnień Uczeń/Nauczyciel 1. Propagowanie zdrowego stylu życia 2. Higiena pracy umysłowej 3. Choroby cywilizacyjne(cukrzyca) 4. Choroby zakaźne (gruźlica) 5. Transplantologia 6. Krwiodawstwo 7. Profilaktyka raka piersi 8. Profilaktyka raka szyjki macicy 9. Profilaktyka wad cewy nerwowej 10. Profilaktyka uzależnień 11. Pierwsza pomoc przedmedyczna 12. Zaburzenia odżywiania 37 S t r o n a

Wnioski 1. Szkoła powinna stanowić miejsce kształtowania zachowań zdrowotnych. 2. Dyrektorzy placówek uznają, iż prowadzenie programów profilaktycznych z szerokim zakresem tematycznym jest zasadne i ma korzystny wpływ na stan zdrowia oraz zachowania społeczne i zdrowotne dzieci oraz młodzieży. 3. Dyrektorzy placówek wykazują chęć różnicowania tematyki edukacji zdrowotnej w zakresie wybranych problemów zdrowotnych ze względu na wiek uczniów. 4. Istnieje koniczność podjęcia działań na rzecz opracowywania spójnego, rzeczowego oraz kompletnego programu z zakresu edukacji zdrowotnej w środowisku szkolnym, w tym kryteriów dobrej praktyki oraz narzędzi służących rzetelnej ewaluacji dla podejmowanych interwencji. 5. Należy podkreślać, iż skuteczność oraz powodzenie działań podejmowanych w sferach społeczno-zdrowotno-wychowawczych wśród uczniów, warunkowane jest m.in. wyborem adekwatnego horyzontu czasowego niezbędnego do realizowania programów edukacji zdrowotnej, systematyczności oraz konsekwencji prowadzonych działań, jak również gotowości i kompetencji osób realizujących. 38 S t r o n a

PODSUMOWANIE Realizacja przez szkoły działań promujących zdrowie ma zdecydowanie pozytywny wpływ na środowisko lokalne. Szkoła, jako placówka, w której uczniowie, ale nie tylko, winni zdobywać wiedzę, stanowi idealne miejsce na wdrażanie działań z zakresu promocji zdrowia na przykład w formie edukacji zdrowotnej. Należy tu podkreślić, iż takie działania mają wymiar nie tylko zdrowotny, w rozumieniu somatycznym, ale również wymiar psychiczny, psychologiczny, społeczny. Główną rolę w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami winna pełnić pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania-pielęgniarka szkolna. Zmiany zachodzące w systemie ochrony zdrowia znajdują również odzwierciedlenie w modyfikacji jej zadań i organizacji pracy. Pielęgniarka szkolna pracuje w szkole samodzielnie i jest w niej jedynym pracownikiem medycznym. Powinna ona pełnić rolę doradcy i konsultanta dla nauczycieli, uczniów, ich rodziców czy opiekunów. Dzieci i młodzież w wieku szkolnym wymagają szczególnej opieki zdrowotnej, ukierunkowanej na profilaktykę pierwszorzędową, która powinna być realizowana na drodze edukacji zdrowotnej. Tematyka edukacji zdrowotnej powinna także obejmować zagadnienia z zakresu profilaktyki drugorzędowej, nakierowanej przede wszystkim na wczesne wykrywanie chorób cywilizacyjnych, takich jak np. choroby nowotworowe. Edukacja zdrowotna i wychowanie zdrowotne nie powinno ograniczać się wyłącznie do działań związanych z aktywnością fizyczną, czy edukacją stricte zdrowotną. Jej celem powinno być budowanie postaw prospołecznych czy obywatelskich. Definicja zdrowia zdecydowanie podkreśla jego interdyscyplinarny wymiar i w tym duchu działania promujące zdrowia winny być realizowane. W szkołach, jako placówkach oświatowych, znajduje się duży potencjał, jeśli chodzi o realizację działań promujących zdrowie. Należy go zdecydowanie wykorzystywać, uznając za szansę poprawę zdrowia jednostek i populacji oraz działanie na rzecz (zdrowotności) społeczeństwa. Wielowymiarowość działań promujących zdrowie, stwarza szanse na wykształcenie człowieka świadomego, odpowiedzialnego za zdrowie swoje i innych. 39 S t r o n a