Krajowe systemy jakości żywności W Unii Europejskiej szczególną rolę w życiu Europejczyków pełnią europejskie systemy jakości żywności (system Chronionych Nazw Pochodzenia, Chronionych Oznaczeń Geograficznych, Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności oraz Rolnictwo Ekologiczne), które wyróżniają produkty wysokiej jakości i podkreślają region ich pochodzenia oraz tradycyjne metody ich produkcji. Jednakże każdy kraj ma prawo do stworzenia także własnych krajowych systemów jakościowych. W Polsce funkcjonuje 5 takich systemów: Jakość Tradycja, Integrowana Produkcja oraz systemy jakości żywności dla produktów mięsnych, czyli: Quality Meat Program (QMP), System Jakości Wieprzowiny PQS (Pork Quality System) oraz System Gwarantowanej Jakości Żywności (QAFP), który otwarty jest także dla innych produktów. Systemy jakości żywności mogą zostać uznane za krajowe i zakwalifikować się do uzyskania finansowego wsparcia pod warunkiem, że spełnią określone w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1698/2005 kryteria, tj.: specyfika produktu końcowego musi wynikać ze szczegółowych obowiązków dotyczących metod hodowlanych i uprawowych, gwarantujących charakterystyczne cechy lub jakość produktu końcowego, która przewyższa handlową jakość produktu w zakresie zdrowia publicznego, zdrowia roślin i zwierząt, dobrostanu zwierząt, a także ochrony środowiska; muszą zawierać opisy produktów, które są weryfikowane przez niezależne organy kontroli; muszą być otwarte dla wszystkich producentów; muszą być przejrzyste i dać możliwość odtworzenia historii produktu; muszą odpowiadać bieżącej lub przewidywanej koniunkturze na rynku. Jakość Tradycja System Jakość Tradycja został stworzony przez Polską Izbę Produktu Regionalnego i Lokalnego dla produktów tradycyjnych i uznany 12 czerwca 2007 r. za krajowy system jakości żywności. Służy on przede wszystkim wyróżnianiu wyrobów wysokiej jakości z uwzględnieniem produktów tradycyjnych. Jest on otwarty dla wszystkich producentów zarówno dla indywidualnych, jak i dla grup producentów i zakładów produkcyjnych, także za granicą. System ten obejmuje produkty rolne, spożywcze i spirytusowe. Przykładem wyrobów z oznaczeniem Jakość Tradycja może być: Wielkopolski Ser
Smażony, Masło wielkopolskie czy Przecier ogórkowy po łowicku. Jakość Tradycja jest systemem, w którym do produkcji używa się naturalnych surowców, których pochodzenie jest identyfikowane oraz które nie zawiera GMO. Naturalny surowiec to taki, który pochodzi z gospodarstwa ekologicznego lub charakteryzuje się Dobrą Praktyką Rolniczą i Dobrą Praktyką Hodowlaną z wyłączeniem GMO. W systemie tym biorą udział wyłącznie produkty cechujące się tradycyjnym składem lub tradycyjnym sposobem wytwarzania, a ich jakość wynika z ich tradycyjnego charakteru lub go wyraża. Poza tym wyróżniają się one wyjątkową jakością lub reputacją, która odróżnia je od pozostałych produktów należących do tej samej kategorii. Natomiast w przypadku wyrobów produkcji podstawowej dodatkowym wymogiem jest tradycyjna rasa lub odmiana. Za produkt tradycyjny uważa się taki, który cechuje się co najmniej 50-letnią historią wytwarzania. Znak Jakościowy Jakość Tradycja jest chroniony wspólnym znakiem towarowym gwarancyjnym zarejestrowanym w Urzędzie Patentowym. O prawie do jego używania decyduje Kapituła. Poza tym oznaczenie to jest udzielane odpłatne na okres 2-3 lat. Jednorazowa opłata za używanie znaku wynosi 500zł, a zryczałtowana opłata roczna zależy od wielkości produkcji (50zł od produktu). Zanim jednak producent lub producenci zaczną posługiwać się znakiem muszą posiadać certyfikat zgodności, potwierdzający wytwarzanie wyrobu zgodnie ze specyfikacją. Poza tym producenci sanu wybierają jednostkę kontrolną oraz ponoszą koszty związane z wizytacją. Integrowana Produkcja (IP) Integrowana Produkcja jest nowoczesnym, rozwijającym się systemem uprawy, uwzględniającym oczekiwania odbiorców, zarówno w stosunku do atrakcyjnego wyglądu produktu rolnego, jak i jego wysokiej jakości. W dniu 14 czerwca 2007 r. Integrowana Produkcja została uznana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi za krajowy system jakości żywności. Program ten umożliwia uzyskanie płodów rolnych o najwyższych wartościach biologicznych, odżywczych i bezpiecznych dla ludzi. Dla Integrowanej Produkcji istotne są również cele ekologiczne, takie jak np. ochrona krajobrazu rolniczego czy zachowanie bioróżnorodności. Podstawą tego systemu są przede wszystkim prawidłowo dobrane elementy takie jak, poprawny płodozmian i agrotechnika, a także racjonalne nawożenie oparte na rzeczywistym zapotrzebowaniu roślin. Co prawda system ten nie odrzuca całkowicie chemicznej ochrony roślin i stosowania nawozów, ale stosuje ich tak mało, jak to tylko możliwe, mając na względzie zdrowie ludzi, zwierząt oraz środowisko naturalne. Poza tym ograniczając liczbę tych zabiegów równocześnie zmniejszają się koszty produkcji, co dla producentów jest również bardzo istotne. W ramach tego systemu jednostką kontrolującą cały proces produkcyjny aż do zbioru jest Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Kontrola obejmuje m.in. dokument wydawany producentom w celu prowadzenia szczegółowej dokumentacji
całego procesu produkcyjnego - Notatnik Integrowanej Produkcji, a także gospodarstwo w trakcie wegetacji roślin oraz jakość płodów rolnych. Produkty roślinne poddawane są przede wszystkim ścisłej kontroli pod względem ewentualnych pozostałości nawozów, środków ochrony roślin czy innych niebezpiecznych dla zdrowia ludzi substancji. Ponadto producenci związani z systemem Integrowanej Produkcji mogą posługiwać się odpowiednim certyfikatem i oznaczać swoje produkty zastrzeżonym znakiem Integrowanej Produkcji. Certyfikat potwierdza wysoką jakość plonów. Przyznaje się go producentom roślin, którzy ukończyli szkolenie w zakresie integrowanej produkcji, prowadzili produkcję i ochronę roślin wg metodyk zatwierdzonych przez Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz udokumentowali prowadzenie Notatnika Integrowanej Produkcji. Takie zaświadczenie wydaje Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa na okres 12 miesięcy i na ściśle określoną ilość towaru. Quality Meat Program (QMP) Quality Meat Program jest dość nowym krajowym systemem jakości żywności, który został uznany na mocy decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w dniu 20 października 2008 r. Właścicielem QMP jest Polskie Zrzeszenie Producentów Bydła Mięsnego. Był on także elementem realizacji Programu Rozwoju Produkcji Wołowiny Eorosteak 2012, którego celem było wyprodukowanie w 2012 r. aż 30 tys. ton wołowiny w systemach jakości. System ten daje sprzedawcom detalicznym i konsumentom gwarancję i podstawę do większego zaufania wobec jakości wołowiny. Dlatego aby sprostać oczekiwaniom konsumentów w ramach QMP wytwarza się młodą wołowinę o wysokiej jakości. Nie jest to jednak takie łatwe, ponieważ produkcja żywca opiera się na doborze odpowiednich ras mięsnych (Limousin, Charolaise, Angus, Hereford, Salers, Simentaler) i ich krzyżówek, w których komponentem ojcowskim są rasy mięsne, a także na sposobie postępowania ze zwierzętami (system bezuwięziowy) i stosowaniu zaleceń opasania w ramach systemuqmp. System wprowadza więc standardy dotyczące chowu zwierząt, ich żywienia, transportu, postępowania z nimi w rzeźniach oraz produkcji mięsa. Wołowina oznaczona znakiem towarowym gwarancyjnym System QMP jest wytwarzana w taki sposób, aby zapewnić mięsu naturalną miękkość, kruchość i wyższą soczystość, wyróżniając je wśród innych produktów na polskim rynku. Ponadto QMP nie wykorzystuje pasz GMO w żywieniu zwierząt. Dużą zaletą systemu jest jego przejrzystość i możliwość identyfikacji wytworzonego produktu. Dzięki niemu łatwo można zidentyfikować zwierzę, z którego pochodzi mięso, ponieważ producenci zobowiązani są do przestrzegania wszystkich założeń systemu na każdym etapie produkcji. Poza tym system ten jest dobrowolny i otwarty dla wszystkich producentów, zarówno dla producentów żywca wołowego i wołowiny, jak i wytwórców pasz, przewoźników, ubojni, zakładów rozbioru itp. Za kontrole odpowiadają niezależne jednostki certyfikujące, a certyfikat zgodności przyznawany jest na rok.
System Jakości Wieprzowiny PQS System Jakości Wieprzowiny PQS związany jest z wytwarzaniem wysokiej jakości mięsa wieprzowego. Został on opracowany przez Polski Związek Hodowców Trzody Chlewnej POLSUS i Związek Polskie Mięso, a w dniu 11 grudnia 2009 r. został uznany za krajowy system jakości żywności. System PQS bazuje głównie na doborze odpowiednich ras świń oraz określonych zasadach karmienia. W procesie produkcji do krzyżowania wykorzystuje się osobniki wolne od genu odpowiedzialnego za zwiększoną częstotliwość występowania wad jakości mięsa typu PSE (mięso jasne, miękkie i wodniste). W krzyżowaniu towarowym stosuje się rasy świń i mieszańców z planowych kojarzeń. Wykorzystuje się więc potencjał genetycznych ras: wielkiej białej polskiej, polskiej białej zwisłouchej, landrace, puławskiej, duroc, hampshire i pietrain (ale wyłącznie do produkcji mieszańców), charakteryzujących się wysoką zawartością mięsa w tuszy, niskim otłuszczeniem i odpowiednią jakością. Obowiązuje jednak zakaz wykorzystania w produkcji tuczników czystej rasy pietrain. Natomiast w przypadku żywienia trzody stosuje się m.in. podział na komponenty mateczne i ojcowskie. Żywienie powinno być zbilansowane i dwufazowe, aby można było maksymalnie wykorzystać potencjał genetyczny tych zwierząt. Ponadto w tym systemie panuje też zakaz stosowania mączki rybnej w ostatnim okresie tuczu. Celem tego systemu jest przede wszystkim produkcja chudej i nieprzetłuszczonej wieprzowiny przy zachowaniu istotnych parametrów jakości mięsa. Ostatecznie otrzymuje się mięso ze zwiększoną trwałością i przydatnością kulinarną i przetwórczą, a także smakowitością i atrakcyjnością dla konsumenta. Jest to doskonała baza do produkcji różnych wyrobów. System Gwarantowanej Jakości Żywności (QAFP) QAFP jest systemem multiproduktowym, który obejmuje zarówno mięso wieprzowe, mięso drobiowe, jak i wędliny drobiowe i wieprzowo-wołowe. Został on opracowany przez Unię Producentów i Pracodawców Przemysłu Mięsnego. Natomiast dnia 11 grudnia 2009 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nadał mu rangę krajowego systemu jakości żywności. System Gwarantowanej Jakości Żywności definiuje szczegółowe warunki, jakie muszą być spełnione, aby produkt końcowy charakteryzował się jak najwyższą jakością. Wytwarzane w ramach tego programu mięso cechuje się więc wyjątkową jakością, która odróżnia je od pozostałych produktów tej samej kategorii. Wszystkie etapy produkcji od hodowli poprzez ubój po transport, pakowanie i sprzedaż, są objęte normami. Poza tym program ten jest stale rozbudowywany o nowe zasady związane z jakością różnych wyrobów. Obecnie istnieje zestaw norm, tzw. zeszyt branżowy m.in. dla Kulinarnego mięsa wieprzowego oraz dla Kulinarnego mięsa z piersi kurczaka i indyka oraz tuszki i elementy młodej polskiej gęsi owsianej. Trwają też prace nad
normami dotyczącymi miodów, wyrobów mięsnych klasy premium, owoców, warzyw oraz ryb. QAFP jest systemem otwartym, do którego może przystąpić każda firma po spełnieniu określonych wymogów. Ponadto program zapewnia możliwość pełnej identyfikacji produktu na każdym etapie jego wytwarzania. Nad całą produkcją czuwają odpowiednie organy kontrolne. Natomiast producenci muszą posiadać certyfikaty jakości, potwierdzające szczególną renomę produktu. Podsumowując, nie trudno zauważyć, że krajowe systemy jakości są równoznaczne z wytwarzaniem produktów wysokiej jakości, które wytwarzane są w wyniku niestandardowej produkcji, określonej właściwymi przepisami i przy uwzględnieniu zachowania dziedzictwa narodowego oraz wpływu na środowisko. Dlatego takie wyroby nie są tanie ani dla konsumenta ani dla producenta. Przystąpienie do któregoś z systemów wiąże się z ponoszeniem dodatków kosztów, wynikających m.in. z potrzeby wprowadzenia zmian w gospodarstwie. Producenci mogą jednak liczyć na pomoc finansową Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Wsparcie to ma charakter motywacyjny i ma ułatwić prowadzenie produkcji w warunkach wymaganych przez określony system jakości oraz pomóc w pokryciu dodatkowych kosztów produkcji. Pomoc ma formę refundacji w okresie 3 lat od przystąpienia do danego systemu i przyznawana jest wnioskodawcy w kwocie do 2 000 euro na gospodarstwo rocznie. Spis piśmiennictwa Agencja Rynku Rolnego 2013: Systemy jakości żywności dofinansowanie działań informacyjnych i promocyjnych w ramach PROW. Agencja Rynku Rolnego, Warszawa. Kieljan K. 2011: O systemach jakości żywności. Vademecum funkcjonowania produktów regionalnych i tradycyjnych. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Krakowie, Kraków. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 2014: Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (PROW 2014-2020). Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: http://www.minrol.gov.pl/pol/