PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2016/2017 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW V ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Medycyna sądowa i prawo medyczne 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek ) realizującej przedmiot: Katedra i Zakład Medycyny Sądowej 3. Adres jednostki odpowiedzialnej za dydaktykę: Adres: 60-781 Poznań ul. Święcickiego 6 Tel./Fax (61) 854-64-10(11), 866-21-58, Strona www.zms.ump.edu.pl E-mail zms@ump.edu.pl 4. Kierownik jednostki: Dr hab. n. med. Czesław Żaba 5. Osoba zaliczająca przedmiot w E-indeksie z dostępem do platformy WISUS Dr hab. n. med. Czesław Żaba 6. Osoba odpowiedzialna za dydaktykę na Wydziale Lekarskim I z dostępem do platformy WISUS ( listy studentów) ( koordynator przedmiotu) : Nazwisko dr hab. n. med. Czesław Żaba Tel. kontaktowy: (61) 854-64-10(11) Możliwość kontaktu - konsultacje (dni, godz., miejsce) w poniedziałki w godz. 11.00-13.00, Poznań ul. Święcickiego 6 E-mail: zms@ump.edu.pl Osoba zastępująca lek. med. Paweł Świderski Kontakt (61) 854-64-10(11) 7. Miejsce przedmiotu w programie studiów: Katedra i Zakład Medycyny Sądowej, Poznań ul. Święcickiego 6.
Rok: V Semestr: zimowy i letni 8. Liczba godzin ogółem: 50 liczba pkt. ECTS: 3 Jednostki uczestniczące w nauczaniu przedmiotu Semestr zimowy/letni liczba godzin W Ć Ćwiczenia kategoria Katedra i Zakład Medycyny Sądowej 10 40 B S Razem: 10 40 B 9. Cel nauczania przedmiotu Podstawy prawa karnego, cywilnego i rodzinnego, regulacje prawne dotyczące wykonywania zawodu lekarza odpowiedzialność karna, cywilna i zawodowa; orzecznictwo sądowo-lekarskie, tanatologia, toksykologia sądowo-lekarska, genetyka sądowa. Efekt kształcenia umiejętności i kompetencje: Posługiwania się z zakresu prawa medycznego, posługiwania się przepisami regulującymi prawo wykonywania zawodu w Polsce i Unii Europejskiej, interpretacji artykułów kodeksu karnego dotyczących przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz zasad odpowiedzialności karnej i cywilnej lekarza, stwierdzenia zgonu i prawidłowego wypełnienia karty zgonu, przeprowadzenia oględzin zwłok w miejscu ich ujawnienia, ustalenia orientacyjnego czasu zgonu oraz przypuszczalnej przyczyny śmierci, rozpoznawania i różnicowania rodzajów śmierci, zabezpieczenia materiału biologicznego do badań histopatologicznych, hemogenetycznych i toksykologicznych, w czasie sekcji zwłok, przeprowadzania badania poszkodowanego, sporządzania opinii sądowo-lekarskiej dla potrzeb orzecznictwa karnego i cywilnego, przeprowadzania badania i oceny klinicznej osoby nietrzeźwej. 10. SYLABUS - zna prawa pacjenta, podstawy wykonywania zawodu lekarza i funkcjonowania samorządu lekarskiego, GW06, - zna obowiązki prawne lekarza w zakresie stwierdzenia zgonu, GW08,
- zna regulacje dotyczące eksperymentu medycznego oraz prowadzenia innych badań medycznych, GW09, - zna regulacje prawne dotyczące przeszczepów, sztucznej prokreacji, aborcji, zabiegów estetycznych, GW10, - zna zasady prawa farmaceutycznego, GW11, - zna zasady tajemnicy lekarskiej, prowadzenia dokumentacji medycznej, odpowiedzialności karnej, cywilnej i zawodowej lekarza, GW12, - zna i rozumie pojęcie śmierci gwałtownej i nagłego zgonu, a także różnicę między pojęciami urazu o obrażenia, GW14, - zna podstawy prawne i zasady postępowania lekarza podczas oględzin zwłok na miejscu ich ujawnienia oraz sądowo-lekarskiego badania zwłok, GW15, - zna zasady diagnostyki sądowo lekarskiej i opiniowania w przypadkach dotyczących dzieciobójstwa i rekonstrukcji okoliczności wypadku drogowego, GW16, - zna zasady opiniowania sądowo lekarskiego dotyczące zdolności do udziału w czynnościach procesowych, skutku biologicznego oraz uszczerbku na zdrowiu, GW17, - zna pojęcie błędu medycznego, najczęstsze przyczyny błędów medycznych i zasady opiniowania w takich przypadkach, GW18, Umiejętności absolwent: - wyjaśnia osobom korzystającym ze świadczeń medycznych ich podstawowe uprawnienia oraz podstawy prawne udzielania tych świadczeń, GU3, - stosuje w praktyce regulacje prawne dotyczące wydawania zaświadczeń lekarskich na potrzeby pacjentów, ich rodzin oraz instytucji zewnętrznych, GU4, - podczas badania dziecka rozpoznaje zachowania i objawy wskazujące na możliwość wystąpienia przemocy wobec dziecka, GU5, - stara się unikać popełnienia błędu medycznego we własnych działaniach, GU6, - pobiera zgodnie z zasadami krew do badań toksykologicznych oraz zabezpiecza materiał do badań hemogenetycznych, GU7. Kompetencje społeczne: Posługiwania się z zakresu prawa medycznego, posługiwania się przepisami regulującymi prawo wykonywania zawodu w Polsce i Unii Europejskiej, interpretacji artykułów kodeksu karnego dotyczących przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz zasad odpowiedzialności karnej i cywilnej lekarza, stwierdzenia zgonu i prawidłowego wypełnienia karty zgonu, przeprowadzenia oględzin zwłok w miejscu ich ujawnienia, ustalenia orientacyjnego czasu zgonu oraz przypuszczalnej przyczyny śmierci, rozpoznawania i różnicowania rodzajów śmierci, zabezpieczenia materiału biologicznego do badań histopatologicznych, hemogenetycznych i toksykologicznych w czasie sekcji zwłok, przeprowadzania badania poszkodowanego, sporządzania opinii sądowo-lekarskiej dla potrzeb orzecznictwa karnego i cywilnego.
11. Tematyka poszczególnych wykładów, iczeń i seminariów Wykład 1. Wykłady - Semestr zimowy Tematyka wykładów Wprowadzenie. Nowoczesne techniki obrazowania pośmiertnego w medycynie sądowej. Imię i nazwisko osoby prowadzącej zajęcia dr hab. Czesław Żaba Wykład 2. Zagadnienia prawno-medyczne. dr Krzysztof Kordel Wykład 3. Wykład 4. Zagadnienia antropologii i odontologii sądowej. Zagadnienia toksykologii sądowej. Zagadnienia tanatologiczne Zagadnienia prawno-medyczne dr Dorota Lorkiewicz- Muszyńska. dr.hab.cz.żaba dr Janusz Kołowski dr Marzena Łabęcka Tematyka iczeń: semestr letni i zimowy Osoba odpowiedzialna Ćwiczenie 1. zagadnienia antropologii sądowej zagadnienia prawne dr Dorota Lorkiewicz- Muszyńska dr Czesław Żaba Ćwiczenie 2. zagadnienia prawno-medyczne dr Krzysztof Kordel Ćwiczenie 3. orzecznictwo sądowo-lekarskie dr Czesław Żaba Ćwiczenie 4. zagadnienia z tanatologii dr Czesław Żaba Ćwiczenie 5. hemogenetyka sądowo-lekarska toksykologia sądowo-lekarska dr Monika Abreu- Głowacka dr Czesław Żaba 12. Organizacja zajęć: Grupa studencka dzieli się (we własnym zakresie) na dwie podgrupy. Zajęcia trwają 7 dni tzn. od poniedziałku do piątku w godz. 8.00 13.00 i w drugim tygodniu w poniedziałek i wtorek w godz. 8.00 12.15. Zajęcia z tanatologii praktycznej (sekcja zwłok) dla jednej
podgrupy odbywają się w poniedziałki, wtorki i środy po uprzednim sprawdzianie wstępnym w formie ustnej w poniedziałek (znajomość ogólnych zasad techniki sekcyjnej i diagnostyki tanatologicznej), natomiast w czwartek i piątek oraz w poniedziałek i wtorek następnego tygodnia odbywają się zajęcia z pozostałych działów. Druga podgrupa w poniedziałek, wtorek, środę i czwartek odbywa zajęcia z pozostałych działów, natomiast w piątek i w poniedziałek i wtorek kolejnego tygodnia z tanatologii praktycznej (sekcja zwłok) po uprzednim sprawdzianie wstępnym w formie ustnej w piątek (znajomość ogólnych zasad techniki sekcyjnej i diagnostyki tanatologicznej). Harmonogram zajęć: Poniedziałek: I część grupy sekcja zwłok, a II część grupy toksykologia i antropologia sądowo-lekarska, Wtorek: I część sekcja zwłok, a II część zajęcia z hemogenetyki i prawo Środka: I część sekcja zwłok, a II część zajęcia z zagadnień prawnych Czwartek: I część toksykologia i antropologia sądowo-lekarska, a II zagadnienia prawne Piątek: I część zagadnienia prawno-medyczne, a II część sekcja zwłok Poniedziałek: I część zagadnienia prawno-medyczne, a II część sekcja zwłok Wtorek: I część zagadnienia prawno-medyczne, a II część sekcja zwłok Aktualny podział grupy studenckiej na stronie internetowej jednostki: www.zms.ump.edu.pl REGULAMIN ZAJĘĆ: 1. Zajęcia dydaktyczne są obowiązkowe i obejmują iczenia. 2. Dopuszcza się jedynie jedną nieobecność usprawiedliwioną przez lekarza lub spowodowaną ważnymi wydarzeniami losowymi. Nieobecność na zajęciach należy zaliczyć u asystenta prowadzącego. 3. Zajęcia odbywają się wg harmonogramu i godzin ustalonych dla poszczególnych grup studentów przez Dziekanat Wydziału Lekarskiego I. Plan zajęć dla każdej grupy studenckiej podany jest na tablicy ogłoszeń Katedry i Zakładu i stronie internetowej Katedry i Zakładu. 4. Tematy zajęć obowiązkowych (iczeń) podane są do informacji studentów na tablicy ogłoszeń Katedry i Zakładu i stronie internetowej Katedry i Zakładu. 5. Warunkiem dopuszczenia do zaliczenia końcowego przedmiotu jest wcześniejsze uzyskanie zaliczenia wszystkich zajęć. 6. Student ma prawo do dwukrotnego poprawiania końcowego zaliczenia. Dalsze zaliczenie przedmiotu może odbywać się po uzyskaniu zgody kierownika Katedry i Zakładu. 7. Wszelkie sprawy dydaktyczne można wyjaśniać u osoby odpowiedzialnej za dydaktykę Wydziału Lekarskiego I - dr hab. Czesław Żaba; e-mail: zms@ump.edu.pl.
PROGRAM ZAJĘĆ: Tanatologia sądowo-lekarska Tanatologia 1. Pojęcie śmierci. ogólna 2. Okoliczności, w jakich może dojść do śmierci z punktu widzenia ustawy karnej. 3. Śmierć kliniczna. 4. Śmierć pozorna. 5. Śmierć biologiczna. 6. Zjawisko śmierci a przeszczepianie narządów. 7. Znamiona śmierci biologicznej całego ustroju. 8. Późne zmiany pośmiertne. 9. Pojęcie śmierci. 10. Ogólny podział rodzajów śmierci. 11. Segregacja przyczyn śmierci. 12. Zbieg przyczyn śmierci. 13. Odczyny postwitalne (interletalne). 14. Określanie czasu śmierci. 15. Oględziny zwłok na miejscu ich znalezienia. 16. Sądowo-lekarskie oględziny i sekcja zwłok. Śmierć z przyczyn naturalnych Obrażenia ciała i śmierć wskutek urazu mechanicznego Uduszenie gwałtowne Rażenie prądem elektrycznym lub piorunem Postrzałowe uszkodzenia ciała 1. Niektóre trudności diagnostyczne. 2. Śmierć naturalna osób dorosłych. 3. Śmierć dzieci i młodzieży. 4. Ocena niespodziewanego zgonu nagłego z przyczyn naturalnych. 1. Obrażenia wywoływane narzędziami ostrymi. 2. Obrażenia spowodowane narzędziami tępymi. 3. Uszkodzenia narządów wewnętrznych w następstwie urazów mechanicznych ze szczególnym uwzględnieniem aspektów wypadków drogowych i z udziałem pojazdów szynowych. Rekonstrukcja przebiegu wypadków drogowych. 1. Przebieg procesu duszenia się i jego objawy. 2. Obraz sekcyjny śmierci wskutek uduszenia. 3. Niektóre dane dotyczące wymiany gazowej w płucach. 4. Zatkanie otworów nosowych i jamy ustnej. 5. Zamknięcie krtani, tchawicy lub dużych oskrzeli przez ciało obce. 6. Unieruchomienie klatki piersiowej. 7. Utonięcie. 8. Śmierć w wodzie. 9. Zagardlenie: powieszenie zadzierzgnięcie zadławienie. 10. Śmierć w ciasnej przestrzeni. 11. Choroba kesonowa. 1. Znamię prądu elektrycznego. Patomechanizm zgonu. 1. Broń palna. 2. Amunicja. 3. Rany i uszkodzenia postrzałowe. 4. Postrzały pociskiem odbitym. 5. Otwory wlotowe i wylotowe.
6. Ocena odległości strzału. Orzecznictwo sądowo-lekarskie Opiniowanie 1. Rola biegłego i zasady powoływania w świetle przepisów Kodeksu w sprawach Postępowania Karnego. karnych. Karna 2. Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu ze szczególnym uwzględnieniem: odpowiedzialność zawodów b. dzieciobójstwa a. zabójstwa i pobicia ze skutkiem śmiertelnym medycznych c. eutanazji d. przerwania ciąży. 3. Zasady opracowywania opinii sądowo-lekarskich dotyczących oceny skutków i mechanizmu powstania obrażeń ciała. 4. Karna odpowiedzialność w związku z wykonywaniem zawodu w świetle obowiązujących przepisów prawa. Błąd medyczny, niepowodzenie lekarskie, powikłania. Działanie bez zgody pacjenta. 5. Przestępstwa przeciwko wolności i obyczajności ze szczególnym uwzględnieniem czynów nierządnych i lubieżnych. Zasady dotyczące przeprowadzania badania pokrzywdzonego i opiniowania sądowo-lekarskiego. 6. Dziecko jako ofiara przestępstw. Zespół dręczonego dziecka. Opiniowanie w sprawach cywilnoodszkodowawczych. Cywilna odpowiedzialność zawodów medycznych Opinie sądowolekarskie w Prawie Pracy Regulacje prawne zawodu lekarza. Odpowiedzialność zawodowa lekarzy. Kodeks Etyki Lekarskiej Dokumentacja medyczna w świetle obowiązujących przepisów prawa 1. Zdrowie jako dobro ogólne w rozumieniu Kodeksu Cywilnego. 2. Tajemnica zawodowa w przepisach Kodeksu Cywilnego. 3. Odpowiedzialność cywilna zakładów publicznej służby zdrowia. Pracownicy służby zdrowia jako funkcjonariusze państwowi. 4. Prawa pacjenta oraz odpowiedzialność służby zdrowia za niewłaściwe zachowanie w stosunku do pacjenta. 5. Zasady ustalania odpowiedzialności cywilnej i zawodowej w związku z wykonywaniem zawodu - wina umyślna, błąd, wina bezimienna, prawdopodobieństwo zawinienia. 6. Zasady opracowywania opinii sądowo - lekarskich dotyczących skutków urazów, możliwości wykonywania pracy, rokowań, kosztów leczenia, nawiązki za ból. 7. Cywilno-prawne aspekty działania prywatnych placówek leczniczych. 8. Ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej wykonywania zawodów medycznych. 1. Medyczny aspekt wypadku przy pracy w świetle obowiązujących przepisów prawnych dotyczących odszkodowań. 2. Choroby zawodowe. 1. Legalność zabiegu medycznego 2. Prawo wykonywania zawodu. 3. Prawa i obowiązki lekarzy w świetle ustawy o zawodzie lekarza i ustawy o Izbach lekarskich 4. Odpowiedzialność zawodowa. Zasady funkcjonowania Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej i Sądu Lekarskiego. 1. Wymogi formalne stawiane dokumentacji medycznej. 2. Rodzaje dokumentacji medycznej. 3. Zasady przechowywania i udostępniania dokumentacji medycznej. 4. Najczęściej występujące uchybienia w dokumentacji lekarskiej. w w w w Hemogenetyka sądowo-lekarska
Hemogenetyka sądowolekarska Badanie śladów biologicznych w celach dowodowych i identyfikacyjnych Przeszczepianie narządów Toksykologia sądowo-lekarska Toksykologia ogólna Toksykologia szczegółowa Alkohologia sądowolekarska Antropologia sądowa Badania antropologiczne szkieletu 1. Badania genetyczne: a. polimorfizm DNA b. metodyka badań RFLP (rodzaje sond molekularnych i ich znakowanie) 2. zastosowanie metody PCR w dochodzeniu ojcostwa. 1. Klasyczne metody zabezpieczania i badania śladów biologicznych: a. ślady krwawe b. plamy nasienia c. plamy wydzielin d. włosy i kości. 2. Zastosowanie genetycznej metody PCR do badania śladów: a. izolacja DNA ze śladu b. układu VNTR i STR c. wykorzystanie układów multikompleksowych. 3. Interpretacja wyników w badaniu śladów biologicznych materiał porównawczy. 1. Zagadnienia prawne związane z przeszczepianiem narządów: a) definicja i zasady stwierdzania śmierci obywatelskiej b) prawne pojęcie dawcy (zwłoki i osoby żyjące). Transplantologia a religie. 2. Zastosowanie układu HLA do celów transplantacji. 1. Sposób pobierania i zabezpieczania oraz przesyłania materiału biologicznego oraz dowodów rzeczowych do badań toksykologicznosądowych (w przypadkach podejrzenia o zatrucie i podczas ekshumacji). 1. Aktualna struktura zatruć rozmiary i skutki przypadków intoksykacji w kazuistyce Zakładu i w Polsce. 2. Toksykologia związków nieorganicznych: a. metale i ich sole (arsen, bar, kadm, ołów, rtęć, potas) b. gazy trujące (tlenek węgla, siarkowodór, dwutlenek siarki, cyjanowodór, tlenki azotu, fluorowce) c. substacje żrące (kwasy i ługi). 4. Toksykologia związków organicznych: a. alkohole: metylowy, etylowy; alkohole wyższe b. glikole: etylenowy, dietylenowy, propylenowy c. węglowodory aromatyczne i alifatyczne: benzen, toluen, ksylen d. składniki benzyny i nafty e. węglowodory halogenoalifatyczne: chloroform, czterochlorek węgla, trichloroetylen. 5. Toksykologia innych niebezpiecznych ksenobiotyków: a. pochodne kwasu fluorooctowego 3. trucizny naturalne: grzyby, jady gadów i owadów. 1. Ocena stanu trzeźwości osoby badanej- metody ilościowej analizy alkoholu etylowego w płynach ustrojowych i interpretacja wyników. 1. Metody wykorzystywane w ustaleniu: a. płci; b. wieku; c. pomiarów kości długich i rekonstrukcji wzrostu;
Ustalanie tożsamości zwłok i szczątków ludzkich Metody identyfikacji szczątków w oparciu o cechy kośćca: a. kości czaszki - metodą superprojekcji i graficzna, c. porównawcze badania odontologiczne, d. porównawcze badania radiologiczne. PROGRAM NAUCZANIA Wymagania wstępne: znajomość anatomii, patologii i patofizjologii. Przygotowanie do zajęć: znajomość ogólnych zagadnień dotyczących prawa, podstaw tanatologii, genetyki i toksykologii. Wymagania końcowe: znajomość tematów omawianych na wykładach i iczeniach. 12.Kryteria zaliczenia przedmiotu: zaliczenie, egzamin teoretyczny i praktyczny Zaliczenie kryterium zaliczenia: po zakończeniu wykładów i po odrobieniu bloku iczeń (zaliczeniu wejściówki i obecności na zajęciach) egzamin testowy (60 pytań wielokrotnego wyboru, czas trwania egzaminu 1 godz. Próg zaliczenia 36 pytań prawidłowych: skala ocen: 36-40=3,0; 41-45=3,5; 46-50=4,0; 51-55=4,5; 56-60=5,0). Będą przewidziane 3 terminy egzaminu w ciągu roku akademickiego i dodatkowo w czerwcu oraz we wrześniu terminy poprawkowe. Terminy egzaminów będą ustalone później w porozumieniu ze starostą roku. Egzamin teoretyczny kryterium zaliczenia: forma egzaminu ( ustny, pisemny, testowy) egzamin testowy. Egzamin praktyczny kryterium zaliczenia: brak. 13.Literatura: Zalecana literatura: 1. Żaba Cz.: Wybrane zagadnienia z medycyny sądowej. Wydawnictwo UMP, 2014. 2. Raszeja S., Nasiłowski W, Markiewicz J. Medycyna Sądowa - podręcznik dla studentów. PZWL, Warszawa 1997. 3 Chróścielewski E., Raszeja S.: Sekcja zwłok; technika z uwzględnieniem metodyki sądowo-lekarskiej i wskazówek diagnostycznych. 3. DiMaio V.J., DiMaio D. pod redakcją B. Światek i Z. Przybylskiego: Medycyna Sądowa. Urban&Parnerzy Wrocław 2003r. 4. Jakliński A., Marek Z. Medycyna Sądowa dla prawników. Kantor wydawniczy Zakamycze s.c Kraków, 1996r. 5. Seńczuk W. Toksykologia współczesna. PZWL Warszawa 2005 rozdział 20 Roman Wachowiak Toksykologia sądowa. - uzupełniająca 1. Nestorowicz M.: Prawo medyczne, TNOiK 2007.
2. Kubiak R.: Prawo medyczne. Warszawa 2008. 14.Studenckie koło naukowe Opiekun koła: dr hab. med. Czesław Żaba Tematyka: zagadnienia z medycyny sądowej i prawa medycznego. Miejsce spotkań: Katedra i Zakład Medycyny Sądowej ul. Święcickiego 6. Poznań 15. Podpis osoby odpowiedzialnej za nauczanie przedmiotu lub koordynatora dr hab. med. Czesław Żaba 16. Podpisy osób współodpowiedzialnych za nauczanie przedmiotu (w przypadku przedmiotów koordynowanych)