- 1 - Tomasz Wójcik MIĘDZY NEREM A WARTĄ program edukacji regionalnej realizowany w Szkole Podstawowej nr 1 w Poddębicach Poddębice 2004
1. Podstawy programowe - 2 - Podstawy programowe edukacji regionalnej: Cele edukacyjne Poznanie najbliższego środowiska i specyfiki swojego regionu. Rozwijanie wartości rodzinnych związanych z wartościami kulturowymi wspólnoty lokalnej. Rozwój postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej. Zadania szkoły Umożliwianie poznania regionu i jego kultury. Wprowadzanie w życie kulturalne wspólnoty lokalnej. Kształtowanie tożsamości narodowej w aspekcie tożsamości regionalnej. Treści Najbliższe otoczenie domu rodzinnego, sąsiedztwa i szkoły. Ogólna charakterystyka geograficzna i kulturowa regionu oraz jego podstawowe nazewnictwo; główne symbole regionalne. Język regionu, gwara i nazewnictwo Elementy historii regionu i ich związki z historią i tradycją własnej rodziny. Lokalne i regionalne tradycje, święta, obyczaje i zwyczaje. Miejscowe podania, przysłowia, muzyka, architektura, plastyka, tradycyjne rzemiosło, sztuka ludowa i folklor Sylwetki osób zasłużonych dla środowiska lokalnego, regionu i kraju. Osiągnięcia
Odczytywanie związków łączących tradycję rodzinną z tradycjami regionu. Dostrzeganie wpływu wartości związanych z kulturą regionu na życie poszczególnych ludzi. Świadome i aktywne uczestnictwo w życiu wspólnoty lokalnej, w zachowaniu i pomnażaniu dziedzictwa kulturowego - 3-2. Uwagi ogólne We współczesnej polskiej szkole regionalizm zajmuje coraz poważniejsze miejsce, m. in. poprzez odwoływanie się w procesie edukacji do konkretnej wspólnoty miejsca, tradycji, historii, kształtowanie patriotyzmu, oparcie o zjawiska dla ucznia bliskie, codzienne. Naturalnie w błędzie byłby ten, kto stwierdziłby, że jest on czymś nowym w polskiej szkole. Wielu nauczycieli realizowało edukację regionalną w ramach lekcji języka polskiego, historii, geografii, godzin wychowawczych. Obecnie jednak należy widzieć edukację regionalną w innym kontekście, pamiętając o zjawiskach potencjalnie niekorzystnych, np. globalizacji, unifikacji kulturowej. Socjologowie często określają współczesną młodzież mianem pokolenia X lub pokolenia MTV, akcentując wyraźne oderwanie od korzeni, poczucie braku tożsamości. Poprzez umiejętne odwoływanie się do korzeni, otoczenia, spraw uczniowi bliskich, można osiągnąć pożądane wychowawczo efekty. Kształtowanie u dzieci i młodzieży szkolnej poczucia, że jesteśmy bogaci piękną tradycją swojszczyzny, dziedzictwem kultury narodowej, którą wnosimy jako wiano do jednoczącej się Europy i do świata, pozwala na wychowanie świadomych swoich możliwości i powinności Polaków i Europejczyków, bo nie można być Europejczykiem, porzucając region ojczyznę najbliższą, gdyż Europa to przecież nic innego jak ojczyzna ludzie i regionów (E. Repsch, Edukacja regionalna w programach Ministerstwa Edukacji Narodowej, [w:] Szkoła a regionalizm, red. A. Kociszewski [i in.], Ciechanów 1996, s. 28). Takie też jest przekonanie autora programu, że należy kształtować u uczniów potrójna tożsamość: regionalną ojczystą europejską, w myśl hasła: Jestem mieszkańcem swej miejscowości Polakiem Europejczykiem.
- 4 - Nauczyciel przystępujący do realizacji powyższego programu winien mieć świadomość trudności, związanych z identyfikacją regionalną powiatu poddębickiego. Tworzy go bowiem 6 gmin, które dotąd (poza stosunkowo niedługim okresem pomiędzy 1956 a 1975), nie stanowiły jednolitego organizmu regionalnego. Historycznie rzecz biorąc, gminy leżące na zachód od linii rzeki Ner były częścią ziemi sieradzkiej, pozostałe ziemi łęczyckiej. Ten podział do dziś jest widoczny w przynależności kościelnej (diecezje łódzka i włocławska). Różnice w spuściźnie kulturowej (folklorze) są nadal obecne. Czy zatem powiat poddębicki można określić mianem regionu? Podtrzymując akademickie rozumienie tego pojęcia takie określenie nie byłoby właściwe. Należałoby mówić o regionie sieradzkim, czy łęczyckim, a dla całego województwa także wieluńskim, rawskim, a nawet sandomierskim. Jednak uwzględniając wymagania i możliwości uczniów szkoły podstawowej, można ucząc edukacji regionalnej, używać wobec powiatu poddębickiego określenia region, jako obszaru najbliższego uczniowi, codziennie przez niego obserwowanego, a zatem rozpatrując region jako teren o określonych granicach, stanowiący pewną całość nie tyle historyczną, co społeczną.
- 5-3. Cele kształcenia Cel główny: uczeń identyfikuje się z własnym regionem, zna jego specyfikę, określa swoją tożsamość lokalną, państwową i europejską Cele szczegółowe: a. poznanie swojego regionu w kontekście kulturowym, społecznym, historycznym, przyrodniczym i gospodarczym, b. poznanie literatury własnego regionu i o własnym regionie, c. kształtowanie postaw: - patriotyzmu w odniesieniu do małej ojczyzny, - poczucia tożsamości regionalnej, w kontekście i związku z tożsamością narodową i europejską, - zainteresowania przeszłością, współczesnością najbliższej okolicy, - aktywności w życiu własnej wspólnoty, - ciekawości poznawczej d. opanowanie podstawowych umiejętności w zakresie, - zdobywania informacji z różnych źródeł, - gromadzenia informacji, - przetwarzania i opracowywania informacji tworzenia syntezy (materiału zbiorczego), - wartościowania dziedzictwa kulturowego własnego regionu, - obserwacji swojego środowiska, - posługiwania się mapą, - współpracy w grupie.
4. Treści edukacji w klasie V - 6 - Lp. 1 2 3 4 5 6 7 Temat. Treści edukacyjne Poddębice na mapie - położenie geograficzne Poddębic - przynależność regionalna Poddębic - przynależność administracyjna Poddębic Historia mojego miasta - najważniejsze wydarzenia historyczne w dziejach miasta - okolice Poddębic w przeszłości Skąd wzięły się herb i nazwa Poddębic? - pojęcie herb, heraldyka - herb Poddębic (wygląd i pochodzenie) - pochodzenie i znaczenie nazwy miasta Dzieje regionu, w którym mieszkam - pojęcie Ziemia Łęczycko Sieradzka - inne okoliczne miejscowości - najważniejsze wydarzenia historyczne Naobkoło i przez chynchy, czyli jak kiedyś mówiono na tych ziemiach? - wyrażenia gwarowe, używane w rejonie Poddębic i Uniejowa O czym szumią poddębickie lasy? - legendy i opowieści regionu Poddębic O czym szumią poddębickie lasy? Spotkanie z p. Janiną Pucek, autorką książki o poddębickich opowieściach Cele szczegółowe Uczeń potrafi: - wskazać Poddębice na mapie - opisać położenie miasta - określić przynależność administracyjną Poddębic - wymienić najważniejsze wydarzenia z historii Poddębic - zna ich daty i znaczenie - wyjaśnić związki czasowe oraz przyczynowo skutkowe - zna pojęcie herb, heraldyka - opisać herb Poddębic - narysować herb miasta i powiatu - wyjaśnić pochodzenie nazwy - zna pojęcie Ziemia Sieradzko - wskazać najważniejsze punkty osadnicze i miasta - wymienić najważniejsze wydarzenia hist. regionu - zna pojęcie gwara - odróżnić gwarę od mowy potocznej i literackiej - opowiedzieć wybraną opowieść (legendę) dot. Poddębic - narysować ilustrację do wybranej opowieści Poziom wymagań P PP
- 7 - Lp. 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Temat. Treści edukacyjne Poddębickie skrzydła O lotnikach z Poddębic - lotnicy poddębiccy - patron szkoły To był świat w zupełnie starym stylu. Poddębice w dawnej fotografii - Poddębice w dawnej fotografii - wykorzystanie ikonografii w lekcji Ulice mówią - najbliższe otoczenie domu, szkoły - pochodzenie nazw ulic i miejsc geograficznych Kto tu rządzi? Kto tu mieszka? - władze samorządowe - pojęcia: gmina, powiat, województwo www.poddebice.pl - Poddębice w internecie - właściwe wykorzystanie sieci internet Kto tu rządzi? Kto tu mieszka? Wizyta w Urzędzie Moi rodzice pracują w... - główne zajęcia ludności - najważniejsze zakłady pracy Dąb o sześciu gałęziach, czyli powiat poddębicki - gminy powiatu poddębickiego - zadania samorządu powiatowego To tak blisko. Zabytki powiatu poddębickiego - zabytki powiatu - atrakcje turystyczne Palcem po mapie - region na mapie Polski Cele szczegółowe Uczeń potrafi: - wymienić nazwiska lotników z Poddębic i okolic - wyjaśnić znaczenie nadania szkole imienia - opowiedzieć, jaką wartość poznawczą mają fotografie - rozpoznać główne punkty Poddębic na zdjęciach z przeszłości - zna główne punkty swej okolicy - rozpoznać okolicę na planie, mapie - wie, skąd pochodzi nazwa ulicy, przy której mieszka - zna pojęcia: gmina, powiat, województwo - zna pojęcia: burmistrz, wójt, starosta - zna nazwiska ww. (w Poddębicach) - wyliczyć zajęcia ludności - wymienić kilka zakładów pacy z terenu miasta i gminy - wymienić gminy powiatu poddębickiego - opisać wybrane zadania samorządu powiatowego - wskazać na mapie gminy powiatu - opowiada o wybranej gminie - wymienić główne zabytki (atrakcje turystyczne, przyrodnicze) powiatu - zidentyfikować je na ilustracjach - wskazać swój region na mapie Polski - opisać warunki geograficzno Poziom wymagań P PP
Lp. 19 20 21 Temat. Treści edukacyjne Cele szczegółowe Uczeń potrafi: - ukształtowanie terenu przyrodnicze regionu Miejsca, które znasz - opowiedzieć o swoich ulubionych - ulubione miejsca miejscach z Poddębic i rejonu - trasy wycieczek - zaproponować trasę wycieczki po Łódź moje miasto wojewódzkie - historia Łodzi - Łódź miastem trzech kultur - Łódź siedzibą władz wojewódzkich okolicy - zna elementy historii Łodzi - wyjaśnić pojęcie Łódź miasto trzech kultur - zna nazwiska wybitnych łodzian Zapraszam Cię turysto! - opracować projekt folderu o swoim regionie - 8 - Poziom wymagań P PP Uwaga! W ramach programu (treści edukacyjnych) mieszczą się także wycieczki do najciekawszych miejsc powiatu poddębickiego i ew. do Łodzi lub Sieradza. Przykładowa trasa jednodniowej wycieczki autokarowej: zapora Jeziorsko (w tym elektrownia wodna) Spycimierz (wczesnosłowiańskie grodzisko i tzw. kupowy układ wsi) Uniejów (kolegiata, zamek arcybiskupi, cerkiewka Tollów) Bronów (dworek Marii Konopnickiej). Podczas wycieczki do Łodzi wskazane jest odwiedzenie Pałacu Poznańskiego (lub innego kompleksu pofabrykanckiego, np. Księży Młyn) i Muzeum Archeologiczno Etnograficznego (tam możliwa jest, po wcześniejszym umówieniu, realizacja lekcji poświęconej kulturze ludowej regionu, lekcję na ten sam temat można przeprowadzić w Muzeum Regionalnym w Sieradzu)
5. Oczekiwane osiągnięcia - 9 - Uczeń: wyjaśnia pochodzenie nazwy miasta i regionu wymienia najciekawsze pod względem historycznym i przyrodniczym miejsca powiatu zna lokalne opowieści rozpoznaje i opisuje zabytki znajdujące się w najbliższej okolicy potrafi wykonać folder o mieście i regionie wykorzystując wiedzę z różnych źródeł wie jak zorganizowane są władze samorządowe zna oblicze gospodarcze miasta, gminy i powiatu przedstawia walory turystyczne regionu z uwzględnieniem piękna krajobrazu rozumie potrzebę kultywowania tradycji regionu
6. Metody pracy - 10 - Preferowane metody pracy przy realizacji edukacji regionalnej: rozmowa nauczająca obserwacja w otoczeniu naturalnym projekt (album, rysunek, prace plastyczne) portfolio (teczka) praca z mapą i podręcznikiem wycieczki opisy zabytków, tworzenie folderów wyszukiwanie i opracowywanie wiadomości (biblioteka, sieć internet, czasopisma) prace językowe (biogramy, opowieści, hasła reklamowe) wywiady prezentacje
7. Literatura pomocnicza - 11-1. Duraj P., Skibiński Z., Dotykanie przeszłości. Zabytki powiatu poddębickiego, Poddębice 2000. 2. Dyoniziak M., Boże dywany w Spycimierzu, Bydgoszcz Spycimierz 2004. 3. Pietrzak J., Poddębickie kalendarium, Poddębice 1999. 4. Polskie regiony. Podstawy kulturowe regionalizacji Polski, red. E. Wysocka, M. Konopka, Ciechanów 1997. 5. Pucek J., 6. Pucek J., 7. Skibiński Z, Dzwony mojego kościoła, Poddębice 8. Szkoła a regionalizm, red. A. Kociszewski [i in.], Ciechanów 1996. 9. Uniejów. Dotyk czasu, red. T. Wójcik, Uniejów 2004. 10.Uniejów. Dzieje miasta, red. J. Szymczak, Łódź Uniejów 1995. Czasopisma: 1. Dziennik Łódzki 2. Listek Dębowy 3. Nad Wartą 4. W Uniejowie