RYNEK FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH

RYNEK FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH w POLSCE RAPORT 2015

RYNEK FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH w POLSCE RAPORT 2015

Copyright do wydania polskiego PZFP Wszelkie prawa zastrzeżone. Zabronione jest kopiowanie, przetwarzanie i rozpowszechnianie w jakimkolwiek celu oraz postaci bez pisemnej zgody autora i wydawcy. Opracowanie zbiorowe pod red. prof. zw. dr hab. Beaty Zofii Filipiak Autorzy części: Przemysław Woliński, Piotr Rogowiecki, Maciej Gajewski, Jan Szczucki Współpraca: Julia Majer Raport powstał na podstawie zaktualizowanych danych przekazanych przez fundusze pożyczkowe według stanu na 31.12.2015 r. Publikacja finansowana ze środków Ministerstwa Rozwoju

Spis treści Słowo Wstępne (Marek Mika, Prezes PZFP) Wprowadzenie (Prof. zw. dr hab. Beata Zofia Filipiak) Rozdział I. Uwarunkowania makroekonomiczne działalności pożyczkowej w 2015 roku (Piotr Rogowiecki, Dyrektor Biura PZFP) 1. Wyniki finansowe przedsiębiorstw 2. Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na zewnętrzne źródła finansowania 3. Wzrost gospodarczy Polski w 2015 roku a sytuacja w sektorze funduszy pożyczkowych 4. Prognoza i rekomendacje Rozdział II. Wartość kapitału pożyczkowego i aktywność funduszy pożyczkowych w układzie ogólnopolskim i regionalnym (Piotr Rogowiecki, Dyrektor Biura PZFP) 1. Dynamika wartości kapitału pożyczkowego 2. Działalność funduszy pożyczkowych w ujęciu ogólnokrajowym i regionalnym 3. Aktywność funduszy pożyczkowych w podziale na obszar miejski i wiejski 5 8 11 11 14 16 17 20 20 21 26 Rozdział III. Charakterystyka klienta funduszy pożyczkowych (Piotr Rogowiecki, Dyrektor Biura PZFP) 1. Działalność funduszy pożyczkowych a rozpoczynanie i rozwijanie działalności gospodarczej 2. Klienci powracający do funduszy pożyczkowych 3. Udzielone pożyczki w odniesieniu do wielkości przedsiębiorstwa 4. Popyt na pożyczki w kontekście płci/formy prawnej pożyczkobiorcy 5. Popyt na pożyczki w kontekście celu przeznaczenia pozyskanych środków 6. Popyt na ofertę funduszy w poszczególnych branżach 7. Pożyczki udzielone przez fundusze pożyczkowe według przedziałów wartości, w tym wraz z pomocą de minimis 28 28 29 31 33 34 36 38 Rozdział IV. Jakość portfela pożyczkowego (Piotr Rogowiecki, Dyrektor Biura PZFP) 1. Terminowość spłaty pożyczek 2. Sposób dochodzenia należności przez fundusze pożyczkowe 3. Prognoza i rekomendacje 42 43 47 48 3

Rozdział V. Determinanty rozwoju Funduszy Pożyczkowych (Przemysław Woliński, Prezes Kujawsko-Pomorskiego Funduszu Pożyczkowego sp. z o.o.) 1. Metodyka badań 2. Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na rozwój funduszy pożyczkowych 3. Ugruntowany poziom akcji pożyczkowej 4. Zwiększanie potencjału funduszy pożyczkowych 5. Regulacje prawne działalności funduszy pożyczkowych 6. Podsumowanie 50 50 50 53 55 58 62 Rozdział VI. Sieć i zakres działalności funduszy pożyczkowych oraz ich zaplecze kadrowe (Piotr Rogowiecki, Dyrektor Biura PZFP) 1. Wyposażenie kapitałowe funduszy pożyczkowych 2. Sieć oddziałów terenowych funduszy pożyczkowych 3. Polityka kadrowa oraz działalność inna niż pożyczkowa Rozdział VII. Instrumenty finansowe w regionalnych programach operacyjnych w okresie 2014-2020 (Maciej Gajewski, Jan Szczucki - Policy & Action Group Uniconsult) Wnioski 63 63 64 65 70 76 Załączniki: 1. Podstawowe dane dotyczące funduszy pożyczkowych według kapitału pożyczkowego na tle liczby i wartości udzielonych pożyczek oraz średniej wartości pożyczki w 2015 roku. 2. Udział poszczególnych funduszy pożyczkowych w ogólnej sumie kapitału pożyczkowego, wartości i liczby udzielonych pożyczek na 31.12.2015 r. 3. Aktywność funduszy pożyczkowych wybrane informacje o funduszach pożyczkowych na 31.12.2015 r. 4. Aktywność funduszy pożyczkowych według wartości kapitału pożyczkowego. 79 4

Słowo wstępne Z przyjemnością oddaję w Państwa ręce Raport RYNEK FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH w POLSCE 2015. Jest to kolejna edycja, corocznego opracowania Polskiego Związku Funduszy Pożyczkowych, obrazującego działalność funduszy pożyczkowych oraz trendy i zjawiska występujące w naszym środowisku. Raport stanowi jedyny w Polsce zbiór kompleksowej wiedzy na temat aktywności funduszy pożyczkowych i ich znaczenia we wspieraniu kapitałowym oraz merytorycznym polskich przedsiębiorstw. Wyniki funduszy pożyczkowych osiągnięte w 2015 roku pokazują to, iż fundusze po raz kolejny odniosły sukces w postaci wzrostu liczby udzielonych pożyczek w ujęciu rocznym. Jednocześnie ich struktura pokazuje to, że fundusze pożyczkowe wspierają przedsiębiorców znajdujących się w luce finansowej. Robią więc to do czego zostały powołane. Jest to wynikiem przede wszystkim ciężkiej pracy poszczególnych funduszy, bowiem otoczenie zewnętrzne niestety nie sprzyjało naszej działalności. Funkcjonowaliśmy i funkcjonujemy w warunkach niepewności regulacyjno-instytucjonalnej co utrudniało nie tylko długoterminowe planowanie działalności, lecz także krótko- i średniookresowe. Mam tu na myśli przede wszystkim dwie kwestie. Po pierwsze w większości regionów do dziś nie wiadomo, jaka będzie przyszłość środków z perspektywy finansowej UE na lata 2007-2013, którymi obecnie zarządzają fundusze pożyczkowe. Po drugie, w 2015 roku nie zostały, a w 2016 roku prawdopodobnie nie zostaną uruchomione środki na finansowanie instrumentów zwrotnych z perspektywy 2014-2020. To rodziło i rodzi uzasadniony niepokój w poszczególnych organizacjach co do finansowania działalności pożyczkowej w przyszłości. Tym bardziej, że nadal nie wiadomo tak naprawdę w jaki sposób będą wdrażane instrumenty zwrotne w obecnej perspektywie finansowej UE i jaka rola została przewidziana dla funduszy pożyczkowych. Do tego należy dodać fakt, iż w dalszym ciągu nie rozstrzygnięto ostatecznie tego jak będzie kształtował się limit opłat za zarządzanie. Pierwszy negatywny efekt tych wszystkich czynników zanotowano już w 2015 roku fundusze pożyczkowe zostały zmuszone do zredukowania zatrudnienia 1 o ponad 300 etatów. Przypomnijmy, że w tym samym czasie zwiększyła się liczba udzielonych pożyczek. Może więc w funduszach pożyczkowych mieliśmy wcześniej do czynienia z przerostem zatrudnienia? Nie, po prostu osoby zarządzające funduszami, jako odpowiedzialni menadżerowie, nie znając warunków w jakich będą zmuszeni funkcjonować w najbliższej przyszłości, już teraz wdrażają rozwiązania przygotowujące poszczególne organizacje do potencjalnie najgorszych scenariuszy. Ponadto, ograniczony został zakres działalności innej niż pożyczkowa co wynika z zakończenia projektów (a tym samym braku finansowania) 1. Dane zebrane od funduszy pożyczkowych za 2015 rok. 5

w tych obszarach. Jednak jednocześnie, siłą rzeczy powoduje to konieczność jeszcze bardziej efektywnego działania. W 2015 roku fundusze pokazały to, że ścianę, do której jak się wydawało już doszły, potrafiły przesunąć jeszcze kawałek dalej. Dysponując uszczuplonymi kadrami udzieliły większej liczby pożyczek, zachowały jednocześnie dobrą jakość portfela pożyczkowego. Ważne jest to, aby decydenci stworzyli warunki ku temu, aby praca funduszy mogła być jeszcze skuteczniejsza z punktu widzenia wspierania rozwoju sektora MŚP. Tym bardziej, że jak zostanie pokazane w Raporcie fundusze działają w głównej mierze w obszarze luki finansowej, a więc w sferze wysokiego ryzyka. Takie zadanie przed nami postawiono i się z niego wywiązujemy. Perspektywa finansowa 2014-2020 przewiduje zdecydowane zwiększenie alokacji na instrumenty finansowe w stosunku do lat 2007-2013. O ile nie spełni się czarny scenariuszy w postaci wyrugowania funduszy pożyczkowych z procesu wdrażania projektów w tym obszarze, to wydaje się, że jest szansa na to, iż w najbliższych kilku latach fundusze pożyczkowe będą mogły nadal z powodzeniem działać na rzecz rozwoju sektora MŚP. Musimy jednak pamiętać o tym, że nasza historia sięga ponad 20 lat. Wspieraliśmy polskich przedsiębiorców przed akcesją Polski do UE i będziemy to robić także po 2020 roku. Już teraz jednak należy podjąć dyskusję na temat tego na jakich zasadach mają działać fundusze po zakończeniu obecnej perspektywy finansowej UE. Po pierwsze, pewne jest to, iż w kolejnej perspektywie Polska nie otrzyma już tak dużej puli środków unijnych jak ma to miejsce obecnie, odbije się to w bezpośredni sposób na alokacji środków na instrumenty zwrotne. Po drugie, można zadać szereg pytań o przyszłość samej Unii Europejskiej. Kolejne wewnętrzne kryzysy rodzą wątpliwości co do tego jak będzie ona wyglądała w kontekście podejmowania decyzji, polityki spójności, a najwięksi pesymiści zastanawiają się nad tym, czy Unia w ogóle przetrwa. Abstrahując od powyższego, powinniśmy przygotować się w stosunkowo krótkim czasie do funkcjonowania w nowych warunkach, w szczególności jeśli chodzi o pozyskiwanie kapitału na działalność pożyczkową. Ewentualne korzystanie w tym obszarze z rynku komercyjnego ma tę zaletę, że w dużej mierze zmniejszyłoby biurokratyczne i regulacyjne obciążenie działalności. To z kolei wpłynęłoby pozytywnie na szanse osiągania jeszcze lepszych wyników. Trzeba zwrócić uwagę na dużą elastyczność pozyskiwania tego rodzaju finansowania. Barierą mogą okazać się koszty zwiększania kapitału tym kanałem. Warto w tym kontekście zastanowić się nad współpracą poszczególnych funduszy w postaci konsorcjów regionalnych i ponad regionalnych. Inną drogą jest jeszcze mocniejsze osadzenie funduszy pożyczkowych w krajowym systemie wspierania przedsiębiorczości wraz z zapewnieniem stałego źródła finansowania działalności pożyczkowej ze środków krajowych i w oparciu o przepisy prawa polskiego. Takie rozwiązanie wymagałoby, jak można przewidywać, ustawowej regulacji działalności funduszy pożyczkowych. Naturalnie nasuwającym się pytaniem jest to, czy wejście w życie np. ustawy o działalności funduszy pożyczkowych byłoby korzystne dla rozwoju ich działalności, czy też wręcz przeciwnie? Odpowiedź jest stosunkowo prosta. Jeżeli potencjalne regulacje ustawowe pozwolą na zachowanie konkurencji pomiędzy funduszami, elastyczność w działaniu i brak nadmiernej biurokracji, to należy rozważyć stworzenie przedmiotowych przepisów. Tym bardziej, że ustawowe umocowanie zwiększyłoby wiarygodność i rozpoznawalność funduszy pożyczkowych. Natomiast, w przypadku gdy ustawa miałaby być po prostu sztywną regulacją, unifikującą de facto ofertę funduszy i nakładającą kolejne, nadmierne obowiązki 6

sprawozdawczo-biurokratyczne, to wydaje się, iż takie działanie byłoby bezcelowe i lepszą drogą jest finansowanie na drodze komercyjnej. Powyższe rozważania stanowią wstęp do dyskusji, którą Polski Związek Funduszy Pożyczkowych inicjuje i będzie prowadzić w środowisku funduszy pożyczkowych. Raport RYNEK FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH w POLSCE 2015, do lektury którego serdecznie zachęcam, pokazuje wyraźnie to, iż fundusze pożyczkowe efektywnie i w coraz większym zakresie wspierają rozwój sektora MŚP. Prezes Polskiego Związku Funduszy Pożyczkowych, Marek Mika 7

Wprowadzenie Fundusze pożyczkowe ze względu na charakter prowadzonej działalności oraz spełnianą misję, wynikającą z prowadzenia działalności nie nastawionej na maksymalizację zysków, jako instytucje mikrofinansowe z sukcesem funkcjonują na rynku od początku lat 90-tych, gospodarując środkami publicznymi w postaci kapitału pożyczkowego. W tym okresie fundusze pożyczkowe przygotowywały ofertę usług finansowych i dostarczały podmiotom sfery realnej instrumenty w ramach dłużnego finansowania zewnętrznego. Doświadczenia związane z kryzysem na rynkach światowych oraz w okresie stopniowego wychodzenia gospodarek ze spowolnienia szczególnego znaczenia nabiera problematyka zorganizowania sprawnego i bezpiecznie funkcjonującego systemu finansowego wraz z efektywnie funkcjonującymi, różnorodnymi instytucjami finansowymi, wyposażonymi w odpowiednie i efektywne instrumenty, które mogą aktywnie pobudzać przedsiębiorczość, przede wszystkim na terenach o niższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. Fundusze pożyczkowe od wielu już lat wypełniają lukę instytucjonalną, co spowodowało, że stały się jedną z podstawowych grup pośredników finansowych. Ich cechą charakterystyczną jest ogniskowanie się na efektywnej alokacji kapitałów finansowych z programów Unii Europejskiej, co przybiera na znaczeniu w obecnej perspektywie Unii Europejskiej. Ważną ich rolą jest dostarczanie do beneficjentów (przedsiębiorców) poszukujących dodatkowych źródeł finansowania prowadzonej działalności kapitału, który będzie stymulował ich rozwój. Okazuje się bowiem, że pomimo rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego i technologicznego na rynku usług finansowych występują takie zjawiska jak: luka finansowa, wykluczenie finansowe, niedostateczne efekty podejmowanych wysiłków na rzecz ograniczenia skali ubóstwa, czy nieoptymalna redystrybucja dochodów w gospodarce. Pojawiające się wskazane niekorzystne zjawiska powodują realną potrzebę zapewnienia alternatywnych form finansowania zewnętrznego dla przedsiębiorstw i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Tak więc rola i znaczenie sektora funduszy pożyczkowych w Polsce systematycznie wzrasta, co implikuje coraz to nowe wyzwania przed tymi instytucjami. Raport RYNEK FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH w POLSCE 2015 jest kolejną edycją wydawanego co roku Raportu prezentującego działalność funduszy pożyczkowych w Polsce. Lektura niniejszego opracowania daje możliwość wejścia w posiadanie kompleksowej wiedzy o funkcjonowaniu, o wynikach, obszarach działalności, znaczeniu i profilu klientów funduszy pożyczkowych w 2015 roku. Pozwala na zapoznanie się z barierami finansowania, które stoją przed mikro, małymi i średnimi przedsiębiorstwami, jak również z problemami, jakie napotykają w swojej działalności mikroinstytucje finansowe, takie jak 8

fundusze pożyczkowe. Zebrane dane jednoznacznie pokazują to, że fundusze pożyczkowe na trwałe wpisały się już w system finansowania rozwoju sektora MŚP i odgrywają w nim ważną rolę. W 2015 roku fundusze udzieliły większej liczby pożyczek niż w poprzednich 12 miesiącach, jednak o minimalnie niższej, łącznej wartości. Już na wstępie opracowania trzeba jednak poczynić pewne zastrzeżenie. Rok 2015 rok to okres, w którym co prawda łączna wartość kapitału pożyczkowego pozostająca w dyspozycji funduszy wzrosła. Przyrost ten miał jednak w czasie nierównomierny regionalnie charakter. Co oznaczało, że przez pewną część roku niektóre fundusze pożyczkowe nie posiadały środków, które mogłyby przeznaczyć na udzielanie kolejnych pożyczek. Taki stan rzeczy wynikał z opóźnień we wdrażaniu perspektywy finansowej 2014-2020 i odbił się negatywnie na warunkach prowadzenia działalności przez fundusze. Wyniki globalne przedmiotowego sektora wskazują wyraźnie na to, że fundusze pożyczkowe z każdym rokiem odgrywają coraz większą rolę w dostarczaniu sektorowi MŚP finansowania zewnętrznego. W roku 2015 nastąpił wzrost liczby udzielonych pożyczek. Jest to szczególnie godne podkreślenia biorąc pod uwagę fakt, że 2015 rok był okresem końca poprzedniej perspektywy finansowej UE i jednocześnie czasem braku wdrożenia nowej perspektywy w zakresie instrumentów zwrotnych, a co za tym idzie możliwość rozpoczynania nowych projektów pożyczkowych przez fundusze miała charakter ograniczony. Rok 2015 rok to także okres, w którym dynamika PKB była zauważalnie wyższa od poziomu wzrostu gospodarczego z roku poprzedniego. Poziom rozwoju gospodarczego daleki jest jeszcze oczywiście od tego jaki miejsce przed światowym kryzysem finansowym. Trzeba jednak zauważyć to, że działalność i wyniki funduszy pożyczkowych dobrze korespondują z osiągnięciami naszej gospodarki. Wskazują na to trzy główne wskaźniki: liczba udzielonych pożyczek, nadal wysoka ich łączna wartość oraz jakość portfela pożyczkowego, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, iż jest on coraz starszy, a klientami funduszy są przede wszystkim małe podmioty gospodarcze, które są w dużym stopniu narażone na trudności z płynnością finansową. Wyniki osiągnięte przez fundusze pożyczkowe trzeba docenić tym bardziej, że działają one przede wszystkim w obszarze wyraźnej luki finansowej. Tym samym fundusze dedykują swoje produkty i usługi grupie klientów, którzy ze względu na brak historii kredytowej nie mają szans na uzyskanie finansowania z komercyjnego rynku finansowego lub zdobycie środków tą drogą byłoby mocno utrudnione. Oznacza to nie tylko podwyższone ryzyko działalności po stronie funduszy, lecz także konieczność wytężonej pracy na etapie analizy wniosku pożyczkowego tak, aby środki finansowe trafiały tam gdzie istnieje rzeczywisty potencjał rozwojowy. Oferta funduszy jest rynkowo bardziej atrakcyjna ze względu na bardzo niski koszt dostępu przedsiębiorcy do kapitału oraz towarzyszące pożyczce wsparcie szkoleniowe. Specyfika działalności opisywanych podmiotów sprawia, że nieuprawnione jest stosowanie w sposób takich samych mierników efektywności, które używane są w odniesieniu do komercyjnego sektora finansowego. Wyniki sektora funduszy pożyczkowych w 2015 roku są tym bardziej godne podkreślenia, z uwagi na fakt, że prowadzona działalność odbywa się w trudnym, często bardzo burzliwym i skomplikowanym otoczeniu prawno instytucjonalnym. W ramach perspektywy finansowej UE 2014 2020 na instrumenty zwrotne przeznaczono ok. 4 mld euro. Z uwagi na opóźnienia, wystąpił problem braku zasilania finansowego samych funduszy, co zwiększyło niepewność ich działania 9

i funkcjonowania w przyszłości. Polski Związek Funduszy Pożyczkowych stale współpracuje m.in. z Ministerstwem Rozwoju, Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości, Bankiem Gospodarstwa Krajowego, marszałkami poszczególnych województw w celu optymalizacji otoczenia prawno instytucjonalnego funduszy pożyczkowych i przywrócenia stabilności zasileń finansowych. Raport obejmujący wyniki funkcjonowania funduszy pożyczkowych w Polsce w roku 2015 przygotowany został na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych wśród funduszy pożyczkowych prowadzących działalność w 2015 roku. Zastosowane podejście badawcze stosowane jest z niewielkimi modyfikacjami od 2004 roku. Narzędzie badawcze w postaci ankiety obejmowało 8 zagadnień tematycznych, w ramach których łącznie zadano 82 pytania. Ankiety w ramach badań przekazane zostały przez fundusze pożyczkowe zarówno zrzeszone w Polskim Związku Funduszy Pożyczkowych, jak również przez fundusze niezrzeszone. W 2015 roku działalność prowadziło 87 funduszy pożyczkowych. Niniejszy raport powstał na podstawie danych z 71 funduszy pożyczkowych, a więc 81,6% wszystkich, które prowadziły akcję pożyczkową w 2015 roku. Zmieniono zakresy wartości kapitału pożyczkowego w poszczególnych grupach funduszy, dostosowując je do wzrostu ogólnej wartości kapitału pożyczkowego. Jest to ważne przy obrazowaniu wyposażenia kapitałowego funduszy. Ponadto, stworzono dodatkowy ranking funduszy, gdzie porównywane są podmioty z poszczególnych grup, determinantem przynależności jest wysokość kapitału pożyczkowego. Na podstawie ankiety przygotowano rozdziały nr II, III, IV i VI. Do celu ustalenia determinant rozwoju funduszy pożyczkowych również zastosowano narzędzie ankietowe, w którym respondentom zadano 32 pytania. Narzędzie to posłużyło do opracowania części V Raportu. Szczegółowy opis podejścia badawczego został opisany we wskazanej części. Prof. zw. dr hab. Beata Zofia Filipiak 10

Rozdział I Uwarunkowania makroekonomiczne działalności pożyczkowej w 2015 roku Oceniając wyniki działalności funduszy pożyczkowych należy tego dokonywać w kontekście uwarunkowań makroekonomicznych mających miejsce w 2015 roku. Dynamika rozwoju gospodarczego, koniunktura, optymizm przedsiębiorców lub jego brak w wysokim stopniu determinują popyt sektora MŚP na finansowanie zewnętrzne, którego dostarczanie jest podstawową działalnością funduszy. Zachodzi tu prosta zależność, w okresie załamania gospodarczego przedsiębiorstwa ograniczają koszty działalności i są mniej skłonne do zaciągania nowych zobowiązań. Nasilenie kłopotów z płynnością finansową firm odbiłoby się negatywnie na jakości portfela pożyczkowego. Z drugiej strony, w okresie dobrej koniunktury, portfel zamówień rośnie, pojawiają się nowe możliwości biznesowe. Przedsiębiorstwa w celu stworzenia sobie możliwości adekwatnej odpowiedzi na zwiększony popyt i wykorzystania nowych szans realizują nowe przedsięwzięcia. W celu ich sfinansowania nierzadko sięgają do zewnętrznych źródeł w tym do oferty funduszy pożyczkowych. Analiza każdego rodzaju działalności finansowej, szczególnie takiej która jest związana z działalnością przedsiębiorstw musi być poprzedzona analizą otoczenia makroekonomicznego. Bez tego, wyniki osiągnięte przez dany sektor byłyby prezentowane w próżni, a ich odbiór byłby zniekształcony i zakłócony. Fundusze pożyczkowe nie są tu wyjątkiem. Działają nie tylko w konkretnym otoczeniu regulacyjnym, lecz także w opisanych liczbami i wskaźnikami uwarunkowaniach ekonomicznych. W związku z tym już na początku niniejszego Raportu zaprezentowano tło gospodarcze w którym fundusze funkcjonowały w 2015 roku. Szczególną uwagę zwrócono na: wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych, apetyt przedsiębiorstw na kapitał oraz dynamikę wzrostu gospodarczego. Na końcu niniejszego rozdziału zaprezentowana zostanie prognoza na 2016 rok w omawianym obszarze oraz rekomendacje dla funduszy w przedmiotowym kontekście. 2 1. Wyniki finansowe przedsiębiorstw Wyniki finansowe brutto i netto badanych przedsiębiorstw niefinansowych w 2015 roku były nieco lepsze od tych odnotowanych rok wcześniej. Wynik finansowy brutto wzrósł rok do roku o 2,4% (netto o 1,5%) i zamknął się w kwocie 108 177,2 mln zł. Przychody z całokształtu działalności wzrosły o 3,2% w stosunku do 2014 r., przy identycznym poziomie wzrostu kosztów. W wyniku tego nie zmieniła się wartość wskaźnika poziomu kosztów (95,7%). Wskaźniki rentowności brutto i netto wyniosły odpowiednio 4,3% (bez zmian) i 3,6% (spadek 2. Wszystkie dane za Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w 2015 roku. Główny Urząd Statystyczny, 21.03.2016 r. 11

1. Uwarunkowania makroekonomiczne działalności pożyczkowej w 2015 roku o 0,1 p.p.) Poprawa wyniku finansowego przedsiębiorstw wskazuje na to, że przedsiębiorstwa w 2015 roku znajdowały się w dobrej kondycji. Wskazuje na to również fakt, iż zysk netto przedsiębiorstw wyniósł 120,5 mld zł i wzrósł o 4,3%. Zysk netto był udziałem 82,8% ogółu przedsiębiorstw (wobec 81,6% przed rokiem). Wielkość zmian opisanych wskaźników pozwala stwierdzić to, że nie miały one większego znaczenia z punktu widzenia popytu na ofertę funduszy pożyczkowych w porównaniu do 2014 roku. Opisując działalność funduszy pożyczkowych nie sposób nie odnieść się do wskaźników płynności przedsiębiorstw I i II stopnia. Wykres nr 1. Wskaźnik płynności przedsiębiorstw I i II stopnia w latach 2013-2015 (w %). 120 100 96,8 102,5 101 80 60 40 35 38,9 38,3 wskaźnik płynności I stopnia wskaźnik płynności II stopnia 20 0 2013 2014 2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Wskaźnik płynności I stopnia osiągnął w 2015 roku poziom 38,3%, tj. o 0,6 p.p. mniej niż rok wcześniej. Omawiany wskaźnik (tzw. cash ratio) opisuje zdolność przedsiębiorstwa do regulowania bieżących zobowiązań w bardzo krótkim okresie. Obliczając jego wartość bierze się pod uwagę najczęściej gotówkę i jej ekwiwalenty. W teorii ekonomii nie ma zgody co do tego jaka wartość wskaźnika byłaby najlepsza dla gospodarki. Dominuje pogląd, iż jest to przedział (przyznajmy, dość szeroki) 10% 30%. Niższy poziom oznaczałby, iż przedsiębiorstwa nie posiadają odpowiedniego zasobu gotówki do regulacji bieżących zobowiązań. Natomiast wyraźne przekroczenie przedziału wskazywałoby na to, że firmy nie inwestują posiadanych, znacznych środków, co ma negatywne skutki dla całej gospodarki (kapitał leżący nie przynosi zysków). Wartość wskaźnika na poziomie 38,3% jest co prawda nieco niższa niż w 2014 roku, nadal jednak pokazuje to, iż przedsiębiorstwa odznaczają się nadpłynnością finansową, a więc kolejny rok z rzędu mamy do czynienia z czynnikiem ograniczającym popyt na ofertę funduszy pożyczkowych. Wskaźnik płynności II stopnia (tzw. quick ratio) ukształtował się w 2015 roku na poziomie 101%, tj. o 1,5 p.p. niższym niż w 2014 roku. Omawiany wskaźnik jest o tyle ważniejszy z punktu widzenia funduszy pożyczkowych, że pokazuje to, w jakim stopniu przedsiębiorstwa są zdolne do regulowania swoich zobowiązań w terminach ich zapadalności. Wzorcowa wartość wskaźnika to 100%. W 2015 roku nadal mieliśmy do czynienia z przekroczeniem tej wartości. W praktyce jest 12

1. Uwarunkowania makroekonomiczne działalności pożyczkowej w 2015 roku to kolejną przesłanką przemawiającą za tym, że przedsiębiorstwa nie miały problemu z płynnością finansową ograniczony popyt na pożyczki przy wyższym prawdopodobieństwuie jej regularnego spłacania. Nie można jednak w tym miejscu zapominać o specyfice klienta funduszy pożyczkowych. Jest nim najczęściej mikroprzedsiębiorca, a więc podmiot najbardziej narażony na wahania koniunktury i rzadko posiada większe zapasy gotówki, którymi mógłby regulować swoją płynność finansową. Dla sektora MŚP odczyty wskaźników płynności finansowej mogłyby mieć inne wartości, niestety brakuje rzetelnych danych w tym obszarze. Niemniej jednak, poczynione wnioski są uprawnione. Przedsiębiorstwa w 2015 roku nie miały problemu z płynnością finansową. W związku z tym, mogły realizować nowe przedsięwzięcia w znacznej części ze środków własnych. Fundusze pożyczkowe, pomimo tego nadal odgrywały ważną rolę na swoim rynku. Liczba udzielonych pożyczek wzrosła o 341, a ich łączna wartość była nadal wysoka i wyniosła 878,8 mln zł. Jednocześnie, kondycja portfela pożyczkowego nadal nie rodzi obaw o bezpieczeństwo powierzonych funduszom środków 90,12% wartości aktywnych pożyczek jest spłacana terminowo, a jedynie 123 pożyczki były przez fundusze na koniec 2015 roku uznawane przez stracone. Szczegółowe dane w tych obszarach zostaną przedstawione w dalszej części opracowania. Nie ma jednak wątpliwości, że wyniki funduszy korespondują z kondycją finansową przedsiębiorstw. Bardzo ważną część portfela pożyczkowego stanowią pożyczki inwestycyjne. Konieczne jest więc przeanalizowanie działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw w 2015 roku. Wykres nr 2. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w latach 2013-2015 (w mld zł). 180 160 162,2 140 136,5 120 120 100 80 60 40 20 0 2013 2014 2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego W badanym okresie nakłady ogółem badanych przedsiębiorstw wyniosły 136,5 mld zł i były (w cenach stałych) o 11,9% wyższe niż przed rokiem (w 2014 13

1. Uwarunkowania makroekonomiczne działalności pożyczkowej w 2015 roku roku odnotowano wzrost o 16,9%, po 3 kwartałach 2015 r. wzrost o 12,3%). Nakłady na budynki i budowle zwiększyły się o 10,0%, natomiast na maszyny, urządzenia techniczne, narzędzia oraz środki transportu wzrosły o 13,1%. Już pobieżna analiza tych danych wskazuje na to, że przedsiębiorcy chcą się rozwijać i chętnie wdrażają nowe przedsięwzięcia. Widać to w portfelu pożyczkowym fundusze, gdzie pożyczki inwestycyjne w zdecydowany sposób przeważają ich wartość w 2015 r. stanowiła 69,55% ogółu udzielonych pożyczek. Oferta funduszy wychodzi naprzeciw potrzebom rynku. Jest to jeden z powodów tego, że opisywane podmioty z każdym rokiem są coraz bardziej cenionym partnerem sektora MŚP. Powyższa analiza pokazuje wyraźnie to, że w skali globalnej działalność funduszy jest nierozerwalnie skorelowana z kondycją sektora przedsiębiorstw i kierunkami ich działań. Trzeba jednak podkreślić to, że zaprezentowane dane dotyczą firm zatrudniających niemniej niż 50 pracowników. Fundusze obsługują w przeważającym zakresie mniejsze podmioty gospodarcze. Osiągają one, co do zasady, gorsze wskaźniki w omawianym zakresie. W związku z tym, wyniki funduszy pożyczkowych odnotowane w 2015 roku są godne docenienia w jeszcze większym stopniu. 2. Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na zewnętrzne źródła finansowania Fundusze pożyczkowe, podobnie jak inne instytucje dostarczające przedsiębiorstwom finansowania zewnętrznego, dysponują ograniczonym pakietem instrumentów za pomocą których mogą stymulować popyt na kapitał. Fundusze są w jeszcze gorszym położeniu niż podmioty komercyjne, ponieważ parametry oferty w dużym stopniu zależą od podmiotu, który powierzył funduszowi środki. Tym bardziej, należy przeanalizować to, jak duży apetyt na zewnętrzne źródła finansowania przejawiały przedsiębiorstwa w 2015 roku jeśli chodzi o sektor bankowy. Wykres nr 3. Wartość kredytów udzielonych przez banki przedsiębiorstwom w latach 2013-2015 (stan na koniec roku). 3 330 326 320 310 300 301 wartość kredytów dla przedsiębiorstw (mld zł) 290 280 278 270 2013 2014 2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego 3. Wszystkie dane za Wyniki finansowe banków w 2015 r.. Główny Urząd Statystyczny, 05.04. 2016 r. 14

1. Uwarunkowania makroekonomiczne działalności pożyczkowej w 2015 roku Wykres nr 4. Wartość kredytów udzielonych przez banki przedsiębiorcom wg stanu na koniec lat 2013-2015. 200000 163920 175598 184831 16000 120000 114039 125288 141161 80000 40000 0 2013 2014 2015 duże przedsiębiorstwa (w mln zł) sektor MŚP (w mln zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Wartość kredytów udzielonych przez banki przedsiębiorcom wg stanu w dniu 31 grudnia 2015 r. wyniosła 326,0 mld zł (wzrost o 8,3%). Kredyty dla przedsiębiorstw zostały w większości (56,7%) zaciągnięte przez MŚP. Rozkład wartości kredytów dla przedsiębiorstw ze względu na ich wielkość przedstawia się następująco: duże przedsiębiorstwa 141 mld 161 mln zł (wzrost o 12,7% r./r.), sektor MŚP 184 mld 831 mln zł (wzrost o 5,3% r./r.). 2015 rok był kolejnym okresem w którym komercyjny sektor finansowy dyskontował fakt, iż wraz ze stosunkowo dynamicznym wzrostem gospodarczym (który będzie jeszcze przedmiotem naszych rozważań) przedsiębiorstwa zwiększały swój apetyt na kredyty bankowe. Sektor MŚP jest ważnym elementem portfela kredytowego banków większa wartość zobowiązań niż w przypadku dużych firm. Wynika to m.in. z tego, że mniejsze podmioty gospodarcze dysponują ograniczonymi, wolnymi środkami finansowymi, które mogłyby przeznaczyć na nowe przedsięwzięcia. Stąd, chcąc się rozwijać, muszą w większym stopniu korzystać z finansowania zewnętrznego. Fundusze pożyczkowe w 2015 roku zwiększyły, w porównaniu do roku poprzedniego ilość udzielonych pożyczek, przy praktycznie rzecz biorąc utrzymaniu ich łącznej wartości. Trzeba pamiętać o tym, że opisywane podmioty, jak już wspomniano, finansują przede wszystkim te przedsiębiorstwa, które nie leżą w kręgu zainteresowań komercyjnego rynku finansowego. Ponadto, fundusze dysponują kapitałem pożyczkowym nieproporcjonalnie niższym od środków przeznaczanych przez banki na kredytowanie przedsiębiorstw. Te dwa czynniki trzeba mieć na uwadze przykładając do siebie wartości udzielonych pożyczek i kredytów przedsiębiorcom przez sektor funduszy i banki komercyjne. Fundusze nigdy nie konkurowały i nie będą konkurować z bankami. Ich misją i zadaniem jest finansowanie podmiotów, które nie mają historii kredytowej, znajdują się we wstępnej fazie rozwoju. Z tego zadania fundusze wywiązują się bez zarzutu. 15

1. Uwarunkowania makroekonomiczne działalności pożyczkowej w 2015 roku 3. Wzrost gospodarczy Polski w 2015 roku a sytuacja w sektorze funduszy 4 pożyczkowych Do pełnej analizy działalności funduszy pożyczkowych konieczne jest także uprzednie nakreślenie ogólnych wyników gospodarki w 2015 roku. Właściwym wskaźnikiem będzie tu dynamika wzrostu gospodarczego. Produkt krajowy brutto (PKB) w 2015 r. był realnie wyższy o 3,6% w porównaniu z 2014 r., wobec 3,3% w 2014 (w cenach stałych roku poprzedniego). Mieliśmy więc do czynienia z zauważalnym przyspieszeniem rozwoju gospodarczego, co niewątpliwie sprzyjało działalności funduszy pożyczkowych, choć w stopniu dalece mniejszym niż w 2014 roku gdy wzrost gospodarczy przyspieszył niemal dwukrotnie w stosunku do roku 2013. W szczegółach sytuacja w 2015 r. przedstawiała się następująco: 1) Wartość dodana brutto w gospodarce narodowej w 2015 r. wzrosła o 3,4% w porównaniu z 2014 r., wobec wzrostu o 3,3% w 2014 r. 2) Wartość dodana brutto w przemyśle w 2015 r. wzrosła o 5,4% w porównaniu z 2014 r., wobec wzrostu o 4,0% w 2014 r. 3) Wartość dodana brutto w budownictwie w 2015 r. w porównaniu z rokiem 2014 wzrosła o 4,4%, wobec wzrostu o 5,0% w 2014 r. 4) Wartość dodana brutto w handlu i naprawach w 2015 r. w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 3,1%, wobec spadku o 0,6% w 2014 r. 5) Wartość dodana brutto w transporcie i gospodarce magazynowej w 2015 r. w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 0,7%, wobec wzrostu o 5,9% w 2014 r. 6) W 2015 r. popyt krajowy wzrósł realnie o 3,4% przy wzroście PKB o 3,6%. W 2014 r. popyt krajowy wzrósł o 4,9% przy wzroście PKB o 3,3%. 7) Spożycie ogółem w 2015 r. przekroczyło poziom z 2014 r. o 3,2%, w tym spożycie w sektorze gospodarstw domowych o 3,1% (w 2014 r. odpowiednio wzrost: o 3,1% oraz o 2,6%). 8) Akumulacja brutto w 2015 r. w porównaniu z rokiem poprzednim zwiększyła się realnie o 4,2%, w tym nakłady brutto na środki trwałe wzrosły o 6,1% (w 2014 r. zanotowano odpowiednio wzrost o 12,6%, oraz wzrost o 9,8%). Stopa inwestycji w gospodarce narodowej (relacja nakładów brutto na środki trwałe do produktu krajowego brutto w cenach bieżących) w 2015 r. wyniosła 20,2%, wobec 19,6% w 2014 r. Powyższe dane pokazują to, że w 2015 roku była przestrzeń do tego, aby popyt na ofertę funduszy pożyczkowych rósł przede wszystkim ze strony przedsiębiorstw przemysłowych. Dużo bardziej aktywne, niż rok wcześniej były także firmy zajmujące się handlem i naprawami. Należy zwrócić uwagę na ciekawą zależność. W 2013 roku przy wzroście gospodarczym na poziomie 1,7% liczba udzielonych przez fundusze pożyczek spadła w stosunku do 2012 r. o 2%, natomiast wartość wzrosła o 20%. W 2014 roku, gdy wzrost gospodarczy przyspieszył dwukrotnie powyższe wskaźniki w stosunku do roku 2013 były dodatnie i wyniosły odpowiednio: 5% i 16%. Natomiast w 2015 roku, gdy wzrost gospodarczy przyspieszył w mniej spektakularny sposób liczba udzielonych pożyczek wzrosła o 2,01% przy jednoczesnym spadku ich łącznej wartości o 1,68%. Widać więc wyraźnie zależność pomiędzy dynamiką PKB, a aktywnością pożyczkową funduszy. Łagodne przyspieszenie 4. Wszystkie dane za Produkt krajowy brutto w 2015 r. Szacunek wstępny. Główny Urząd Statystyczny, 26.01.2016 r. 16

1. Uwarunkowania makroekonomiczne działalności pożyczkowej w 2015 roku tempa rozwoju przekłada się na umiarkowany wzrost liczby i wartości udzielonych pożyczek. W sytuacji gdy dynamika PKB wzrosła dwukrotnie wartość tych wskaźników zmieniała się zdecydowanie bardziej dynamicznie. Dane za 2015 rok potwierdzają to, że liczba klientów funduszy rośnie wtedy gdy dynamika PKB przekracza 3%. Co jednak ciekawe dynamika wartości udzielonych pożyczek jest już w mniejszym stopniu powiązana ze wzrostem gospodarczym (dane za lata 2013-2015). Z jednej strony jest to wynikiem tego, że polscy przedsiębiorcy są kreatywni i potrafią realizować nowe przedsięwzięcia także w warunkach gorszej koniunktury, z drugiej strony mogą liczyć na wsparcie w tym procesie profesjonalnych kadr funduszy pożyczkowych. Biorąc pod uwagę trzy ostatnie lata trzeba zwrócić uwagę na dwie kwestie. Zmiana dynamiki PKB rok do roku w wysokim stopniu wpływa na wartość i liczbę udzielanych przez fundusze pożyczek, przy czym zdecydowanie większa korelacja występuje na linii dynamika PKB liczba wypłaconych pożyczek. Po drugie, stabilizacja poziomu wzrostu wpływa także na ugruntowanie akcji pożyczkowej funduszy. Trzeba także pamiętać o tzw. efekcie bazy statystycznej. 4. Prognoza i rekomendacje Prognozy ekonomiczne dla Polski na lata 2016 2017 prezentują się 5 następująco. Wyszczególnienie 2015 2016 2017 2018 Tempo wzrostu Tempo wzrostu Tempo wzrostu Tempo wzrostu 1. Realny PKB (mld PLN) 3,4 3,8 3,9 4,0 2. Nominalny PKB (mld PLN) 3,9 5,1 5,7 6,5 Składowe realnego PKB 3.Spożycie prywatne 3,4 3,7 3,8 3,8 4.Spożycie publiczne 2,7 1,1 1,1 1,4 5.Nakłady brutto na środki trwałe 6,9 6,1 6,5 6,9 6.Przyrost rzeczowych środków 0,7 0,8 0,8 0,8 obrotowych oraz nabycie netto aktywów wyjątkowej wartości (% PKB) 7.Eksport towarów i usług 5,7 5,9 5,6 5,5 8.Import towarów i usług 6,9 6,1 5,7 5,7 Wkład we wzrost PKB 9. Finalny popyt krajowy 6,6 6,7 6,6 6,8 10. Przyrost rzeczowych środków 0,0 0,1 0,0 0,0 obrotowych oraz nabycie netto aktywów wyjątkowej wartości 11. Saldo handlu zagranicznego -0,6-0,1-0,1-0,1 Przykładowe prognozy innych ośrodków w zakresie dynamiki PKB w 2016 roku prezentuje wykres nr 5. 5. Wieloletni Plan Finansowy Państwa na lata 2016-2019 przyjęty przez Radę Ministrów 26.04.2016 r. 17

1. Uwarunkowania makroekonomiczne działalności pożyczkowej w 2015 roku Wykres nr 5. Prognozy poszczególnych ośrodków badawczych dot. dynamiki wzrostu gospodarczego Polski w 2016 roku z porównaniem do prognoz na rok 2015. 4 3,4 3,8 3,2 3,7 3,2 3,7 3,5 3,6 3,5 3,6 3,5 3,2 3,5 3,0 3 % 2 1 0 Narodowy Bank Polski Bank Światowy Komisja Europejska IBNGR MFW Agencja Fitch Ratings OECD Źródło: opracowanie własne. PKB - prognoza 2015 PKB - prognoza 2016 Prognozy na 2016 rok są, w większości, bardziej optymistyczne od tych, które dotyczyły minionych 12 miesięcy. Można więc założyć to, iż rok bieżący będzie okresem dalszego, umiarkowanego przyspieszenia dynamiki PKB. To z kolei rodzi dobry klimat (z makroekonomicznego punktu widzenia) dla rozwoju przedsiębiorczości i tym samym działalności funduszy pożyczkowych. Polska gospodarka rozwija się stabilnie. Widać to szczególnie na rynku pracy. Zakładamy w tym miejscu to, że nie wystąpią szoki zewnętrzne związane np. z napiętą sytuacją międzynarodową. Możemy tu wymienić takie potencjalne zagrożenia jak: ataki terrorystyczne o natężeniu przekładającym się na zasady funkcjonowania UE w zakresie gospodarczym, nasilenie konfliktu na Ukrainie, czy też związane z sytuacją międzynarodową duże wahania kursu złotego. Jeżeli nie stanie się nic nieprzewidzianego w bieżącym roku fundusze będą funkcjonować w sprzyjającym otoczeniu makroekonomicznym. Biorąc pod uwagę dane historyczne, przyspieszenie dynamiki PKB o 0,2 p.p. powinno przełożyć się na wzrost liczby i wartości udzielonych pożyczek na poziomie odpowiednio 4,5% i 2% 6 Należy również przyjrzeć się planom sektora bankowego. Podobnie jak rok temu banki komercyjne przewidują rozwój akcji kredytowej. Suma bilansowa ma wzrosnąć o 6,3% i po raz kolejny istotnym czynnikiem mają być tu kredyty sektora niefinansowego. W planach banków jest wzrost portfela kredytów dla przedsiębiorstw o 12%. Co bardzo ważne kredyty dla MŚP mają rosnąć, podobnie jak dla dużych przedsiębiorstw (odpowiednio o 11,2% i 12,9%). Trzeba jednak pamiętać o tym, że zeszłoroczna prognoza sektora bankowego dotycząca kredytowania przedsiębiorstw była przeszacowana o 5 p.p. Banki przewidują także stabilną sytuację jeśli chodzi o jakość portfela kredytowego. Analizując sytuację gospodarczą Polski w roku 2015 i prognozy na rok 2016, PZFP rekomenduje: 1) Maksymalne wykorzystanie swobody regulacyjnej w zakresie dopasowania oferty do potrzeb sektora MŚP. 2) Intensyfikację, w ramach istniejącego otoczenia prawno-instytucjonalnego, działań ukierunkowanych na zwiększanie potencjału pożyczkowego. 6. Plany Finansowe Krajowych Banków Komercyjnych na 2016 r. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego. Warszawa, marzec 2016 r. 18

1. Uwarunkowania makroekonomiczne działalności pożyczkowej w 2015 roku 3) Uwzględnienie w planowaniu działalności przedłużającego się okresu deflacji. 4) Stały monitoring sytuacji na rynku pracy wzrost wynagrodzeń, spadek bezrobocia (możliwe trudności w zaspokojeniu w optymalny sposób potrzeb kadrowych). 19

2. Wartość kapitału pożyczkowego i aktywność funduszy pożyczkowych w układzie ogólnopolskim... Rozdział II Wartość kapitału pożyczkowego i aktywność funduszy pożyczkowych w układzie ogólnopolskim i regionalnym Wartość kapitału pożyczkowego znajdującego się w dyspozycji funduszy pożyczkowych pozwala na wyciągnięcie wniosków w dwóch obszarach. Po pierwsze pokazuje to, w jakim stopniu fundusze mogą wspierać sektor MŚP. Po drugie daje obraz tego, jak w danym okresie sprawozdawczym kształtowało się otoczenie instytucjonalno-kapitałowe badanych podmiotów. 1. Dynamika wartości kapitału pożyczkowego W 2015 roku wartość kapitału pożyczkowego funduszy wzrosła w ujęciu rocznym o 6,64% i wyniosła na koniec roku 2 mld 706 mln 353 tys. 925 zł. Wykres nr 6 przedstawia dynamikę wartości kapitału pożyczkowego na przestrzeni lat 2005-2015. Wykres nr 6. Zmiana wartości kapitału pożyczkowego pozostającego w dyspozycji funduszy pożyczkowych na przestrzeni lat 2005-2015. (w mln zł). 3 000 2537,84 2706,35 2 500 2 000 1983,10 2166,71 1 500 1614,90 1674,60 1 000 500 558,20 714,11 823,20 946,40 960,80 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych w stosunku do roku 2015 obejmujących sytuację finansową funduszy pożyczkowych oraz informacji zamieszczonych w raportach: Rynek Funduszy Pożyczkowych w Polsce, Raport 2011, PZFP Warszawa 2012 r., Rynek Funduszy Pożyczkowych w Polsce, Raport 2012, PZFP Warszawa 2013 r., Rynek Funduszy Pożyczkowych w Polsce, Raport 2013, PZFP Warszawa 2014 r., Rynek Funduszy Pożyczkowych w Polsce, Raport 2014, PZFP Warszawa 2015 r. 20

2. Wartość kapitału pożyczkowego i aktywność funduszy pożyczkowych w układzie ogólnopolskim... Przedstawione dane pokazują, iż kapitał pożyczkowy stale rośnie. Świadczy to o tym, że fundusze są dobrze przygotowane do absorbcji środków przeznaczonych na udzielanie pożyczek. W ostatnich latach źródłem kapitału były przede wszystkim środki unijne pochodzące z regionalnych programów operacyjnych. W 2015 roku mieliśmy do czynienia ze spadkiem dynamiki przyrostu kapitału, w stosunku do roku 2014, o 10,49 p.p. Wynika to z faktu, iż wdrażanie na poziomie krajowym perspektywy 2014-2020 jest opóźnione o 6-9 miesięcy. Na dzień dzisiejszy nie został uruchomiony żaden konkurs z zakresu instrumentów inżynierii finansowej. Tym bardziej godne docenienia jest to, że fundusze zwiększyły wartość środków, które mogą przeznaczyć na udzielanie pożyczek o prawie 169 mln zł. Wykres nr 7 pokazuje zmianę dynamiki wartości wyposażenia kapitałowego funduszy pożyczkowych w Polsce w latach 2005-2015. Wykres nr 7. Dynamika zmian wartości wyposażenia kapitałowego funduszy pożyczkowych w Polsce w latach 2005-2015 roku ( rok do roku, w %) 80 68,08 60 40 27,93 20 15,28 14,97 1,52 3,70 18,42 9,26 17,13 6,64 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: jak przy wykresie 6. Od 2012 roku dynamika przyrostu kapitału ma już charakter stabilny. Jest to o tyle ważne, że pozycja kapitałowa funduszy w przeważającej mierze zależy od polityki organów decydujących o przeznaczeniu środków dedykowanych na instrumenty zwrotne. Fundusze pożyczkowe posiadają odpowiedni potencjał i doświadczenie, aby skutecznie aplikować o środki na swoją działalność oraz wydatkować je w sposób maksymalnie efektywny dla rozwoju sektora MŚP. Te atuty nie będą mogły być jednak wykorzystywane jeżeli właściwi decydenci nie będą prowadzić odpowiedniej polityki w zakresie dystrybucji środków przeznaczonych na instrumenty zwrotne. 2. Działalność funduszy pożyczkowych w ujęciu ogólnokrajowym i regionalnym Fundusze pożyczkowe z każdym rokiem mają coraz większe znaczenie dla zapewnienia sektorowi MŚP dostępu do finansowania zewnętrznego. W 2015 roku mieliśmy po raz kolejny do czynienia ze wzrostem liczby udzielonych pożyczek. Jednocześnie praktycznie została utrzymana ich łączna wartość. Szczegółowe dane zaprezentowane są na wykresach nr 8 i nr 9. 21

2. Wartość kapitału pożyczkowego i aktywność funduszy pożyczkowych w układzie ogólnopolskim... Wykres nr 8. Liczba pożyczek udzielonych przez fundusze w latach 2012-2015. 8800 8599 8772 8600 8200 8278 8138 7800 2012 2013 2014 2015 Źródło: jak przy wykresie 6. W 2015 roku fundusze pożyczkowe udzieliły o 173 pożyczek więcej niż rok wcześniej. Oznacza to wzrost o 2,01% w ujęciu rocznym. Fundusze pomogły w ciągu roku niemal 9000 przedsiębiorcom. Wykres nr 9. Wartość udzielonych pożyczek w latach 2012-2015 r. (w tys. zł). 1000 800 639,10 767,50 893,80 878,80 600 400 200 0 2012 2013 2014 2015 Źródło: jak przy wykresie 6. W badanym okresie zanotowano spadek wartości akcji pożyczkowej o 15 mln zł, tj. o 1,68% w ujęciu rocznym. Należy w tym momencie zwrócić uwagę na kilka kwestii. Po pierwsze, jak już wspomniano, niemal utrzymany został poziom przyrostu liczby udzielonych pożyczek. W powiązaniu z danymi z wykresu nr 9 oznacza to, że fundusze pożyczkowe w jeszcze większym stopniu prowadziły działalność w luce finansowej o czym świadczy spadek średniej wartości pożyczki z poziomu 103 942,48 zł w 2014 roku do 100 185,65 zł w roku 2015. Działalność w luce finansowej (podwyższone ryzyko, obsługa przede wszystkim mikroprzedsiębiorstw) ogranicza możliwość rocznego przyrostu wartości udzielonych pożyczek. Co więcej, co prawda w 2015 roku gospodarka rozwijała się stosunkowo dobrze, jednak popyt na kapitał ze strony sektora MŚP ma, co oczywiste, charakter ograniczony. Ponadto, o ile kapitał pożyczkowy w ujęciu ogólnym wzrósł w 2015 roku to odbywało się to falami w ciągu roku. Z tego powodu zdarzały się sytuacje w których w danym momencie poszczególne fundusze nie posiadały środków z których mogłyby zaspokoić zapotrzebowanie pożyczkobiorców na kapitał. Także to wpłynęło na ogólną wartość udzielonych pożyczek. Na wzrost aktywności funduszy pożyczkowych wskazuje także wyższy wskaźnik wykorzystania kapitału pożyczkowego (stosunek wartości środków znajdujących się u pożyczkobiorców do wartości kapitału pożyczkowego), który na koniec 2015 roku wyniósł 72,48%, co oznacza wzrost rok do roku o 4,56 p.p.. Dynamika wartości pożyczek udzielonych przez fundusze w badanym okresie nie jest więc, w świetle powyższego, niczym niepokojącym. 22

2. Wartość kapitału pożyczkowego i aktywność funduszy pożyczkowych w układzie ogólnopolskim... W 2015 roku mieliśmy do czynienia z licznymi zmianami jeśli chodzi o aktywność funduszy pożyczkowych w poszczególnych regionach. Tabela nr 1 przedstawia dane dotyczące charakterystyki działalności pożyczkowej w poszczególnych regionach. Tabela nr 1. Przestrzenne rozmieszczenie funduszy pożyczkowych według województwa (fundusze z siedzibą główną na terenie danego regionu oraz fundusze posiadające oddziały w danym województwie), w którym udzielano pożyczek, liczby udzielanych pożyczek w układzie przestrzennym, wartości tych pożyczek oraz średniej wartości pożyczki udzielonej w poszczególnych regionach. Wyszczególnienie Liczba funduszy Liczba Wartość Udział w % Spadek/ Średnia Spadek/ udzielających pożyczek pożyczek w wartości wzrost wartość wzrost pożyczek pożyczek w stosunku pożyczki w stosunku na terenie danego ogółem do roku do roku województwa 2014 2014 wraz z oddziałami Woj. Dolnośląskie 6 629 58 826 057,74 zł 66,69 593 523,14 zł Woj. Kujawsko Pomorskie 5 448 40 769 593,96 zł 4,64 91 003,56 zł Woj. Lubelskie 6 587 42 815 241,34 zł 4,87 72 939,08 zł Woj. Lubuskie 5 133 13 561 255,84 zł 1,54 101 964,33 zł Woj. Łódzkie 9 582 52 532 146,65 zł 5,98 90 261,42 zł Woj. Małopolskie 10 717 62 533 833,93 zł 7,12 87 215,95 zł Woj. Mazowieckie 10 552 47 731 694,86 zł 5,43 86 470,46 zł Woj. Opolskie 2 207 33 043 449,35 zł 3,76 159 630,19 zł Woj. Podkarpackie 8 658 41 642 143,76 zł 4,74 63 285,93 zł Woj. Podlaskie 4 185 27 997 502,32 zł 3,19 151337,85 zł Woj. Pomorskie 8 1202 64 241 497,69 zł 7,31 53 445,51 zł Woj. Śląskie 9 607 56 705 836,13 zł 6,45 93 419,83 zł Woj. Świętokrzyskie 6 305 50 037 404,02 zł 5,69 164 057,06 zł Woj. Warmińsko Mazurskie 8 655 67 362 414,78 zł 7,67 102 843,38 zł Woj. Wielkopolskie 6 730 149 510 217,33 zł 17,01 204 808,52 zł Woj. Zachodniopomorskie 7 575 69 518 240,61 zł 7,91 120 901,29 zł Razem 109 8772 878 828 530,31 zł 100,00 100 185,65 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych w 2016 roku obejmujących sytuację funduszy pożyczkowych. Jak już wspominano, w 2015 roku spadła średnia wartość udzielanych pożyczek i wyniosła 100 185,65 zł. Zmiana ta wpisuje się w zadania funduszy pożyczkowych (działalność w obszarze luki finansowej). Jednocześnie, wskazana kwota mieści się w unijnej definicji mikrofinansowania (25 tys. euro). Rozkład regionalny jest w tym obszarze jednak nierównomierny. Najniższą średnią wartość pożyczki odnotowujemy w województwie pomorskim, natomiast najwyższą w regionie wielkopolskim. Jest to związane m.in. ze strukturą przedsiębiorczości w poszczególnych województwach. Wielkopolska to region dobrze rozwinięty gospodarczy, co przekłada się na wyższą wartość jednostkową pożyczek (realizowane są bardziej kapitałochłonne inwestycje). Dominująca średnia 23

2. Wartość kapitału pożyczkowego i aktywność funduszy pożyczkowych w układzie ogólnopolskim... oscyluje wokół kwoty 90 tys. złotych. Zróżnicowanie regionalne, jak i zmiany w ujęciu rocznym wynikają z elastycznego dopasowywania się funduszy do potrzeb rynku i poszczególnych pożyczkobiorców. Trzeba podkreślić, że praktyka działalności funduszy jest taka, że tak samo profesjonalnie obsługiwani są pożyczkobiorcy zaciągający zobowiązanie na poziomie kilku tysięcy złotych, jak i tacy, którzy pożyczają 100 tys. zł. Najwięcej pożyczek, podobnie jak rok wcześniej, udzielono w woj. pomorskim (1202). Nie przełożyło się to jednak na największą wartość pożyczek. Tu liderem niezmiennie jest woj. wielkopolskie. Z kolei najmniejszą ilość pożyczek udzielono na terenie regionu lubuskiego (133), co skutkowało także najniższą wartością udzielonych pożyczek, w 2014 roku najsłabsze wyniki w obydwu kategoriach odnotowano w woj. podlaskim. Należy oprzeć się pokusie bezrefleksyjnej analizy działalności funduszy w poszczególnych regionach. Liczba i wartość udzielonych pożyczek zależy od wielu czynników, z których większość jest niezależna od samych funduszy, np. stopień rozwoju gospodarczego regionu, jego wielkość, liczba działających w danym województwie funduszy, struktura demograficzna, dostępność kapitału pożyczkowego. Nie jest tak, że liczbowe wyniki działalności funduszy w poszczególnych regionach odzwierciedlają jednoznacznie stopień profesjonalizmu ich działania. Zróżnicowanie regionalne warunków prowadzenia działalności pożyczkowej jest jedną z przyczyn tego, że fundusze otwierają swoje oddziały w różnych województwach. Wykres nr 10. Liczba funduszy pożyczkowych (fundusze z siedzibą główną na terenie danego regionu oraz oddziały funduszy spoza województwa) udzielających pożyczek na terenie poszczególnych województw w 2015 roku. 11 10 9 8 7 6 5 10 10 9 9 8 8 8 7 7 6 6 6 5 5 5 4 3 2 2 1 0 województwo małopolskie województwo mazowieckie województwo łódzkie województwo śląskie województwo podkarpackie województwo pomorskie województwo warmińsko-mazurskie województwo wielkopolskie województwo zachodniopomorskie województwo dolnośląskie województwo lubelskie województwo świętokrzyskie województwo kujawsko-pomorskie województwo lubuskie województwo podlaskie województwo opolskie Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych w 2016 roku obejmujących sytuację funduszy pożyczkowych. 24