Kwartalnik 3 (332) 2012

Kwartalnik 3 (332) 2012 Organ Komitetu Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich PAN, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB oraz Sekcji Ekonomiki Rolnictwa PTE

RADA PROGRAMOWA Vaclav Basek, Marian Bozik, Drago Cvijanović, Borys Frumkin, Masahiko Gemma, Dymitr Grekov, Wojciech Józwiak, Bogdan Klepacki, Stanisław Krasowicz, Sergiy M. Kvasha, Rumen Popov, Włodzimierz Rembisz, Michał Sznajder, Andrzej Wiatrak, Jerzy Wilkin, Zofia Wyszkowska, Etsuo Yoshino KOMITET REDAKCYJNY M. Adamowicz, B. Borkowski, A. Kowalski (red. nacz.), R. Urban, W. Ziętara (sekretarz redakcji) Redaktor: E. Dzierżawa Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Prenumerata realizowana przez RUCH S.A.: WARUNKI PRENUMERATY Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę przyjmują Zespoły Prenumeraty właściwe dla miejsca zamieszkania klienta: www.prenumerata.ruch.com.pl Prenumerata ze zleceniem wysyłki za granicę: Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela RUCH S.A. Biuro Kolportażu Zespół Obrotu Zagranicznego, ul. Annopol 17a, 03-236 Warszawa: tel. +48 (22) 693 67 75, +48 (22) 693 67 82, +48 (22) 693 67 18 www.ruch.pol.pl Infolinia prenumeraty 0 801 443 122. Koszt połączenia wg taryfy operatora. Prenumeratę i sprzedaż pojedynczych egzemplarzy prowadzi ponadto Redakcja ZER. Dodatkowe informacje na temat warunków prenumeraty redakcyjnej można uzyskać: tel. (22) 50 54 426, (22) 50 54 685 faks (22) 827 19 60, (22) 50 54 636 e-mail: zer@ierigz.waw.pl Prenumerata roczna 1 egz. w 2012 r. (4 numery) wynosi 84 zł (w tym VAT 5%). Cena za numer: 21 zł. Zamówienia na prenumeratę wraz z dowodem wpłaty prosimy nadsyłać na adres: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy, Redakcja Zagadnień Ekonomiki Rolnej, ul. Świętokrzyska 20 pok. 210a (skr. poczt. 984), 00-002 Warszawa e-mail: zer@ierigz.waw.pl Przedpłaty na prenumeratę należy wpłacać na konto Instytutu: PEKAO S.A. IV O/Warszawa nr 68 1240 1053 1111 0010 1493 6433 W tytule przelewu prosimy podać prenumerata ZER 2012. Zakupu pojedynczych egzemplarzy można dokonać w siedzibie IERiGŻ-PIB: Redakcja ZER ul. Świętokrzyska 20, II piętro, pok. 210a Dział Wydawnictw ul. Szkolna 2/4, parter, pok. 3 (pon.-pt. w godzinach 9 00 15 00 ) Warszawa 2012 Nakład 300 egz. ark. wyd. 15,2 ark. druk. 12,3 Skład, łamanie i druk: Dział Wydawnictw Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB, ul. Świętokrzyska 20, tel. 0-22 505 44 44

ARTYKU Y WOJCIECH JÓZWIAK ADAM KAGAN ZOFIA MIRKOWSKA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB Warszawa INNOWACJE W POLSKICH GOSPODARSTWACH ROLNYCH, ZAKRES ICH WDRA ANIA I ZNACZENIE W okresie poakcesyjnym nast pi w polskim rolnictwie wzrost produktywno ci rodków wydatkowanych w ramach zu ycia po redniego w stosunku do okresu sprzed akcesji. Jedn z istotnych przyczyn post pu, jaki si dokona we wzro cie produktywno ci by a dyfuzja innowacji i zwi zany z nimi post p. Na zjawisko poprawy produktywno ci rodków wydatkowanych w ramach zu ycia po redniego na o y y si skutki akcesji, która przynios a mi dzy innymi, istotny wzrost poziomu subwencji. Sytuacja ta sta a si najwa niejsz przyczyn poprawy konkurencyjno ci polskiego rolnictwa. Je li przed 2004 rokiem tylko 25 tys. gospodarstw mia o cechy wskazuj ce na posiadanie zdolno ci konkurencyjnej, to w 2007 roku funkcjonowa o ju 290-300 tys. gospodarstw rolnych osób fizycznych i prawnych, które wyró nia y si zdolno ci konkurencyjn lub mia y przes anki, by tak zdolno osi gn. Szacuje si, e wytwarza y one 50-60% krajowej warto ci produkcji rolniczej. Wp yw innowacji na post p zachodz cy w polskim rolnictwie móg by by wi kszy, gdyby nie du y udzia gospodarstw rolnych, które nie wdra a y innowacji. By y to g ównie gospodarstwa mniejsze, ale w tej grupie znajdowa o si tak e oko o 1/3 tych o wielko ci 8 i wi cej ESU. WOJCIECH SROKA Uniwersytet Rolniczy Kraków ZASTOSOWANIE MODELI PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH DO OCENY CZYNNIKÓW SUKCESU GOSPODARSTW ROLNICZYCH PORÓWNANIE WYBRANYCH METOD W artykule poruszono problematyk wykorzystania wielowymiarowych modeli przyczynowo-skutkowych. Skoncentrowano si g ównie na przedstawieniu za o e metodycznych oraz praktycznym wykorzystaniu analizy regresji oraz metody równa strukturalnych w ocenie czynników sukcesu gospodarstw rolniczych. Materia badawczy stanowi a baza danych sporz dzona na podstawie ankieto-wywiadu przeprowadzonego w 163 gospodarstwach karpackich, uznanych za przoduj ce. W opracowaniu uwzgl dniono zestaw zmiennych obja niaj cych, reprezentuj cych czynniki hipotetycznie maj ce najwi kszy wp yw na sukces gospodarstw: prac, ziemi, technologi produkcji, powi zanie z rynkiem, transfery bud etowe, kapita ludzki, ch onno na post p oraz mo liwo ci akumulacyjne gospodarstw.

ALDONA SKAR Y SKA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB Warszawa RACHUNEK KOSZTÓW DZIA A NOWE SPOJRZENIE Rachunek kosztów dzia a (ang. Activity Based Costing ABC) jest najcz ciej stosowanym w praktyce nowoczesnym systemem kosztów oraz elementem wspierania decyzji. Jego innowacyjno polega na wytyczeniu nowego kierunku rozwoju rachunkowo ci zarz dczej, zdominowanej do tej pory przez tradycyjny rachunek kosztów. Istot rachunku kosztów dzia a jest skupienie uwagi na dzia aniu, jako czynniku powoduj cym powstawanie kosztów. Koszty s tylko odzwierciedleniem wykonywanych dzia a. Oznacza to, e no nikiem kosztów nie s produkty, lecz dzia ania niezb dne do jego wytworzenia. Dzia ania okre laj wielko zasobów wykorzystywanych i tym samym kosztów zasobów wykorzystywanych przez obiekty kosztów (np. produkty). Mierzenie rozmiarów wykorzystanej i niewykorzystanej zdolno ci produkcyjnej oraz zarz dzanie ni jest centralnym punktem rachunku kosztów dzia a. Tym samym koncepcja ABC wykrywa i okre la rozmiary marnotrawstwa zasobów w przedsi biorstwie i na tej podstawie mo e by uznana za koncepcj zarz dzania zasobami. Dzi ki ABC sterowanie poszczególnymi dzia aniami i planowanie ich wielko ci zapewnia w d ugim okresie lepsze zarz dzanie kosztami. ANNA BIENIASZ ZBIGNIEW GO A Uniwersytet Przyrodniczy Pozna EFEKTYWNO GOSPODAROWANIA ZAPASAMI W PRZEMY LE SPO YWCZYM W artykule podj to prób weryfikacji zwi zków przyczynowo-skutkowych mi dzy wska nikami gospodarowania zapasami a wynikami finansowymi przedsi biorstw. Badania przeprowadzono na podstawie danych statystycznych GUS w uk adzie bran przemys u spo ywczego z lat 2005-2010. Na podstawie oszacowanych parametrów modeli rentowno ci sprzeda y, rentowno ci aktywów i rentowno ci kapita u w asnego stwierdzono, e poprawa efektywno ci gospodarowania zapasami, mierzona d ugo ci cykli zapasów, jest pozytywnie skorelowana z rentowno ci. EL BIETA SZYMA SKA Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego Warszawa PRODUKCJA YWCA WIEPRZOWEGO W ZRÓWNOWA ONYM ROZWOJU ROLNICTWA Celem bada przedstawionych w opracowaniu by o okre lenie wp ywu chowu trzody chlewnej na rodowisko i ocena zrównowa enia gospodarstw trzodowych o du ej skali

produkcji. Analiz obj to 80 gospodarstw z trzod chlewn po o onych w o miu województwach o najwi kszej koncentracji chowu tego gatunku zwierz t w Polsce. Z bada wynika, e poziom zrównowa enia produkcji w gospodarstwach trzodowych jest zró nicowany. W cz ci gospodarstw nie przestrzega si norm w zakresie obsady zwierz t na 100 ha UR, ogranicza si powierzchni kojców w chlewniach, w uprawie ro lin stosuje si monokultur, a wyposa enie w urz dzenia do magazynowania odchodów zwierz cych jest za ma e w stosunku do potrzeb. W celu zrównowa enia gospodarstw trzodowych pod wzgl dem produkcyjnym, ekonomicznym, spo ecznym i rodowiskowym wa ne jest kszta towanie wiadomo ci producentów rolnych odno nie wp ywu dzia alno ci rolniczej na zanieczyszczenie wody, powietrza i gleby oraz zwi kszanie nacisków prawnych w zakresie przestrzegania wymogów ochrony rodowiska naturalnego. MISCELLANEA WALDEMAR MICHNA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB Warszawa PROGNOZY ROZWOJU WIATOWEJ PRODUKCJI ROLNEJ I JEJ KONSUMPCJI ORAZ ZU YCIA NA CELE NIE YWNO CIOWE W LATACH 2011-2020 W drugiej po owie 2011 r. OECD i FAO opublikowa y raport na temat prognozy rozwoju surowców rolnych i ywno ci w latach 2011-2020. Mimo du ego prawdopodobie stwa niesprawdzenia si prognoz, w niniejszym artykule poddano analizie najwa niejsze konkluzje raportu. W ostatnich latach znaczna cz publikacji po wi cana rozwojowi produkcji rolnej akcentowa a s abiej lub mocniej pewn sprzeczno mi dzy wy ywieniem ludno ci wiata a tendencj do przeznaczania surowców rolnych na biopaliwa. Opracowanie sporz dzone w 2011 r. nie zawiera adnych aluzji na temat. Pomija wszelkie w tpliwo ci, skupiaj c si na potrzebie w czenia rolnictwa do rozwi zywania obydwu wielkich problemów wiata. Wie i rolnictwo staj wobec konieczno ci rozszerzenia swojej dotychczasowej misji ywienia o misj zabezpieczenia ludzko ci w paliwa p ynne. Dla Polski, która poszukuje nowych obszarów do idustrializacji kraju, to nowe spojrzenie jest interesuj ce. Polska powinna zaanga owa si w taki rozwój rolnictwa, aby pe ni o ono dwie misje: misj wk adu w wy ywienie narodu oraz misj wk adu w rozwi zanie problemów paliwa p ynnego.

JOANNA WI NIEWSKA Uniwersytet Przyrodniczy Pozna UMI DZYNARODOWIENIE PRZEDSI BIORSTW NA OBSZARACH WIEJSKICH Celem artyku u jest porównanie mi dzynarodowego zaanga owania krajowych przedsi biorstw z uwzgl dnieniem ich wielko ci i lokalizacji na obszarach wiejskich. Analizowano warto mi dzynarodowej wymiany i udzia zagranicznego kapita u w przedsi biorstwach, jak równie dynamik ich zmian w 2005 i 2010 roku. Badanie pozwoli o zweryfikowa postawione hipotezy dotycz ce zmian, form i poziomu internacjonalizacji przedsi biorstw na obszarach wiejskich. Dowodzi, e proces internacjonalizacji zale y od wielko ci przedsi biorstwa i jego lokalizacji. Stwierdzono wyst powanie dwóch istotnych czynników internacjonalizacji: efektu potencja u i efektu aglomeracji. S to determinanty odpowiedzialne za zró nicowanie procesu umi dzynarodowienia krajowych przedsi biorstw na obszarach wiejskich i zurbanizowanych. Zjawisko to wywiera negatywny wp yw na zrównowa ony rozwój regionalny oraz gospodarki narodowej. JAROS AW MIKO AJCZYK Uniwersytet Rolniczy Kraków ZASTOSOWANIE MIAR OCENY EFEKTYWNO CI EKONOMICZNEJ DO PLANOWANIA ORAZ OCENY DZIA A DYWESTYCYJNYCH W GOSPODARSTWACH ROLNICZYCH W artykule dokonano próby dostosowania miar oceny ekonomicznej inwestycji dla potrzeb oceny dzia a dywestycyjnych w gospodarstwach rolniczych. Dostosowaniu poddano trzy miary dynamiczne, tj. warto bie c netto (NPV), wewn trzn stop zwrotu (IRR) oraz wska nik rentowno ci inwestycji (PI). Przeprowadzone modelowe obliczenia wskazuj na mo liwo zastosowania zmodyfikowanych miar jedynie w przypadku przeciwstawie stwa pocz tkowych warto ci wp ywów uzyskanych ze zbycia sk adnika czynników produkcji z nast puj cymi w wyniku tego zbycia zmniejszeniami dochodu osobistego rodziny rolniczej w stosunku do roku wyj ciowego analizy. Jednocze nie wskazano na element czasowy przyj tych rozwa a. Efektywno dzia a dywestycyjnych zmniejsza si wraz z wyd u aniem si okresu obliczeniowego. Zmodyfikowane miary mog znale w praktyce zastosowanie do oceny op acalno ci dywestycji w zakresie ziemi i kapita u. JAN PAWLAK Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach Oddzia w Warszawie PODA CI GNIKÓW A OP ACALNO PRODUKCJI ROLNICZEJ W wyniku analizy dokonanej na podstawie danych GUS za lata 2000-2010 stwierdzono, e spo ród rozpatrywanych czterech kategorii produkcji rolniczej (globalnej, ko cowej, towarowej oraz warto ci dodanej brutto) na poda krajow ci gników

w najwi kszym stopniu wp ywa produkcja towarowa (warto wspó czynnika determiancji R 2 = 0,74). Wp yw na t poda maj te m.in.: dost pno rodków wsparcia inwestycji mechanizacyjnych, zmiany uregulowa fiskalnych, maj cych wp yw na ceny maszyn, a tak e czynniki natury psychologicznej, warunkuj ce sk onno do inwestowania w zale no ci od koniunktury w rolnictwie. Poda krajowa ci gników w Polsce by a w 2010 r. o 218,3% wi ksza ni w 2000 r. Zmieni a si struktura dostarczanych ci gników wg ich mocy (w 2000 r. najwi kszy udzia w dostawach mia y ci gniki o mocy 18-37 kw, podczas, gdy w 2010 r. 59-75 kw) i pochodzenia (w 2000 r. dominowa y ci gniki produkcji krajowej z udzia em 66,4%, a w 2010 r. a 90,3% w poda y stanowi y ci gniki nowe z importu). W okresie obj tym analiz warto produkcji rolniczej na ogó ros a. Najwi ksz dynamik wzrostu (o 40,4%) odnotowano w przypadku warto ci dodanej brutto. Warto produkcji towarowej rolnictwa w Polsce by a w 2010 r. o 26% wi ksza ni w 2000 r.

ZAGADNIENIA EKONOMIKI ROLNEJ Lipiec Wrzesień 2012 Nr 3 (332) SPIS TREŚCI ARTYKUŁY WOJCIECH JÓZWIAK, ADAM KAGAN, ZOFIA MIRKOWSKA Innowacje w polskich gospodarstwach rolnych, zakres ich wdrażania i znaczenie... 3 WOJCIECH SROKA Zastosowanie modeli przyczynowo-skutkowych do oceny czynników sukcesu gospodarstw rolniczych porównanie wybranych metod... 28 ALDONA SKARŻYŃSKA Rachunek kosztów działań nowe spojrzenie... 43 ANNA BIENIASZ, ZBIGNIEW GOŁAŚ Efektywność gospodarowania zapasami w przemyśle spożywczym... 68 ELŻBIETA SZYMAŃSKA Produkcja żywca wieprzowego w zrównoważonym rozwoju rolnictwa... 89 MISCELLANEA WALDEMAR MICHNA Prognozy rozwoju światowej produkcji rolnej i jej konsumpcji oraz zużycia na cele nieżywnościowe w latach 2011-2020... 104 JOANNA WIŚNIEWSKA Umiędzynarodowienie przedsiębiorstw na obszarach wiejskich 114 JAROSŁAW MIKOŁAJCZYK Zastosowanie miar oceny efektywności ekonomicznej do planowania oraz oceny działań dywestycyjnych w gospodarstwach rolniczych... 131 JAN PAWLAK Podaż ciągników a opłacalność produkcji rolniczej... 142 STRESZCZENIA ROZPRAW DOKTORSKICH IWONA ANTOSZ Działalność grup producentów rolnych na Dolnym Śląsku...153 KRONIKA TOMASZ KONDRASZUK, ANDRZEJ PARZONKO Transfer wiedzy do praktyki rolniczej polskie i niemieckie doświadczenia (16 kwiecień 2012, Warszawa)... 158

BIBLIOGRAFIA Książki ekonomiczno-rolnicze oprac. M.M.... 163 Artykuły ekonomiczno-rolnicze oprac. Zespół... 166

PROBLEMS OF AGRICULTURAL ECONOMICS July September 2012 No. 3 (332) CONTENTS ARTICLES WOJCIECH JÓZWIAK, ADAM KAGAN, ZOFIA MIRKOWSKA Innovations on Polish farms, their scope of implementation and significance... 3 WOJCIECH SROKA Application of cause and effect models to evaluate farms success factors the comparison of selected methods... 28 ALDONA SKARŻYŃSKA Activity Based Costing fresh look... 43 ANNA BIENIASZ, ZBIGNIEW GOŁAŚ Efficiency of stock management in food industry... 68 ELŻBIETA SZYMAŃSKA Production of pigs for slaughter in the sustainable development of agriculture... 89 MISCELLANEA WALDEMAR MICHNA Development forecasts for global agricultural production and its consumption as well as use for non-food purposes in 2011-2020... 104 JOANNA WIŚNIEWSKA Internationalisation of enterprises situated on rural areas...114 JAROSŁAW MIKOŁAJCZYK The use of measurement tools for assessment of economic efficiency to plan and assess the divestment activities in farms... 131 JAN PAWLAK Supply of agricultural production inputs and their profitability... 142 SUMMARIES OF DOCTOR S THESES IWONA ANTOSZ Activity of agricultural producer groups in the Dolny Śląsk region...153 CHRONICLE TOMASZ KONDRASZUK, ANDRZEJ PARZONKO Knowledge transfer to agricultural practice Polish and German experience (16 April 2012, Warszawa)... 158

BIBLIOGRAPHY Economic and agricultural books worked out by M.M.... 163 Economic and agricultural articles worked out by collective... 166