HAŁAS Presje Z roku na rok coraz większa emisja hałasu komunikacyjnego do środowiska jest przyczyną pogarszania się komfortu życia. Wciąż rośnie liczba pojazdów na drogach województwa lubelskiego, od 2000 r. prawie o 60% (wykres 1). Według danych Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Lublinie, średni dobowy ruch w 2010 r. na drogach krajowych województwa lubelskiego wynosił około 7 460 pojazdów na dobę. W takiej sytuacji istnieje pilna potrzeba reagowania, m.in. poprawienie jakości dróg, instalowanie ekranów akustycznych i budowa obwodnic, które przeniosłyby ruch tranzytowy poza zabudowę mieszkaniową. Takie działania od kilku lat są już podejmowane, jednak skala jest zbyt mała. Hałas kolejowy oraz hałas przemysłowy nie stanowiły dużej uciążliwości. 170 160 150 140 % 130 120 110 100 90 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 rok ogółem s. ciężarow e ciągniki s. osobow e Wykres 1. Zmiany liczby zarejestrowanych pojazdów w latach 2000 2009 w województwie lubelskim, przy założeniu, że wartość wskaźników w 2000 roku równa jest 100% (źródło: GUS) Stan Badania klimatu akustycznego w 2010 r. pozwoliły na zidentyfikowanie dwunastu terenów zagrożonych hałasem drogowym na których zostały przekroczone dopuszczalne poziomy dźwięku wyrażone wskaźnikami L N i L DWN (Mapa 5, tabela 1). Wykresy 2 i 3 obrazują charakterystykę poziomów hałasu na tych obszarach w zależności od pory roku i dnia tygodnia. 75 70 65 60 55 50 45 Laeq [db] pora dzienna (6.00-22.00) Wykres 2. Poziomy hałasu w 2010 r. pora dzienna (źródło: IOŚ, WIOŚ) 40 Biłgoraj Krasnystaw Hrubieszów Zamość Puławy Kraśnik Radzyń Łuków Chełm Międzyrzec w iosna dzień roboczy jesień dzień roboczy w iosna dzień świąteczny jesień dzień świąteczny dopuszczalne poziomy hałasu 63
70 Laeq [db] pora nocna (22.00-6.00) Wykres 3. Poziomy hałasu w 2010 r. pora nocna (źródło: IOŚ, WIOŚ) 65 60 55 50 45 40 Biłgoraj Krasnystaw Hrubieszów Zamość Puławy Kraśnik Radzyń Łuków Chełm Międzyrzec w iosna dzień roboczy jesień dzień roboczy wiosna dzień świąteczny jesień dzień świąteczny dopuszczalne poziomy hałasu Mapa 5. Lokalizacja punktów oraz wyniki pomiarów długookresowych hałasu drogowego w 2010 r. (źródło: IOŚ, WIOŚ) 64
Tabela 1. Wyniki pomiarów długookresowych hałasu drogowego w 2010 r. L.p. Miejscowość Lokalizacja wartość przekroczenia *L DWN *L N [db] [db] L DWN L N [db] [db] Źródło 1. Puławy ul. Lubelska 71,6 61,3 16,6 11,3 IOŚ 2. Kraśnik ul. Janowska 66,9 58,1 11,9 8,1 IOŚ 3. ul. Radzyńska 66,0 56,6 6,0 6,6 IOŚ 4. Łuków ul. Warszawska 63,5 58,9 3,5 8,9 WIOŚ 5. ul. Wyszyńskiego 74,4 66,7 14,4 16,7 WIOŚ 6. Radzyń ul. Warszawska 66,8 57,2 6,8 7,2 IOŚ 7. Międzyrzec ul. Łosicka 71,5 60,9 11,5 10,9 IOŚ 8. Biłgoraj ul. Zamojska 66,3 60,8 11,3 10,8 IOŚ 9. Krasnystaw ul. Okrzei 62,6 55,9 7,6 5,9 IOŚ 10. Zamość ul. Lwowska 67,7 63,1 12,7 13,1 WIOŚ 11. Chełm Al. Armii Krajowej 64,5 57,0 4,5 7,0 WIOŚ 12. Hrubieszów ul. Zamojska 66,1 59,7 11,1 9,7 IOŚ *Wskaźniki mające zastosowanie w prowadzeniu długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, w szczególności do sporządzania map akustycznych oraz programów ochrony środowiska przed hałasem: - L DWN długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [db], wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia od godz. 6.00 18.00, pory wieczoru od godz. 18.00 22.00 oraz pory nocy od godz. 22.00 6.00, - L N - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [db], wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku od godz. 22.00-6.00. W 2010 r. prowadzono również pomiary krótkookresowe hałasu drogowego i kolejowego wyrażone wskaźnikami LAeqD i LAeqN, przy czym: LAeqD jest to równoważny poziom dźwięku A dla pory dnia, rozumianej jako przedział czasu od godz. 6.00 22.00, LAeqN jest to równoważny poziom dźwięku A dla pory nocy, rozumianej jako przedział czasu od godz. 22.00 6.00. Wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu drogowego wykazały, że najwyższe przekroczenia, powyżej 10 db zarówno w dzień jak i w nocy występowały przeważnie w punktach zlokalizowanych przy drogach krajowych nr: 2, 12, 17 prowadzących do przejść granicznych w Terespolu, Dorohusku i Hrebennem (Tabela 2, Mapy 6,7). 65
Mapa 6. Lokalizacja punktów oraz wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu drogowego w 2010 r. pora dzienna (źródło: IOŚ, WIOŚ, GDDKiA, ZDW) Tabela 2. Wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu drogowego w 2010 r. L.p. Nazwa odcinka Nr drogi LAeqD LAeqN Wartość przekroczenia [db] [db] Dzień [db] Noc [db] Źródło 1. Puławy, ul. Lubelska 69 60 14 10 IOŚ 2. Kurów 69 66 14 16 GDDKiA 3. Kurów - Garbów 68 66 13 16 GDDKiA 4. Końskowola - Kurów 67 63 b.z. b.z. GDDKiA 5. Jastków 68 65 8 15 GDDKiA 6. Świdnik DK 12 73 68 b.z. b.z. GDDKiA 7. Kalinówka - Piaski 71 65 b.z. b.z. GDDKiA 8. Marynin-Chełm 67 64 b.z. b.z. GDDKiA 9. Biskupice-Marynin 70 68 b.z. b.z. GDDKiA 10. Kalinówka - Piaski 71 66 b.z. b.z. GDDKiA 11. Piaski/Obwodnica 65 61 b.z. b.z. GDDKiA 12. Piaski/Obwodnica 74 70 b.z. b.z. GDDKiA 66
L.p. Nazwa odcinka Nr drogi LAeqD [db] LAeqN [db] Wartość przekroczenia Dzień [db] Noc [db] Źródło 13. Niedrzwica Duża - Rudnik Szlachecki 71 - b.z. b.z. GDDKiA 14. Żyrzyn-Kurów 72 69 12 9 GDDKiA 15. Fajsławice - Krasnystaw 66 61 b.z. b.z. GDDKiA 16. Krasnystaw, ul. Okrzei 63 56 8 6 IOŚ 17. Krasnystaw obwodnica 66 62 b.z. b.z. GDDKiA DK 17 18. Zamość Sitaniec 69 63 9 13 GDDKiA 19. Zamość, ul. Lwowska 69 63 14 13 WIOŚ 20. Tomaszów Lubelski 69 63 9 13 GDDKiA 21. Bełżec 68 62 13 12 GDDKiA 22. Lubartów - Niemce 71 65 b.z. b.z. GDDKiA 23. Niemce - Ciecierzyn 72 65 b.z. b.z. GDDKiA 24. Niedrzwica Duża Rudnik - Kraśnik 71 66 b.z. b.z. GDDKiA 25. Kraśnik, ul. Janowska DK 19 64 58 9 8 IOŚ 26. Janów Lubelski 68 63 b.z. b.z. GDDKiA 27. Janów Lubelski 69 63 b.z. b.z. GDDKiA 28. Radzyń Podlaski -obwodnica 67 63 b.z. b.z. GDDKiA 29. Woroniec - Biała Podlaska 66 64 b.z. b.z. GDDKiA DK 2 30. Międzyrzec Podlaski, ul. Łosicka 70 60 10 10 IOŚ 31. Dęblin DK 48 69 60 b.z. b.z. GDDKiA 32. Łuków, ul. Radzyńska 65 56 5 6 IOŚ 33. Łuków, ul. Wyszyńskiego 71 67 11 17 WIOŚ DK 63 34. Bezwola - Rudno 60 54 b.z. b.z. GDDKiA 35. Radzyń Podlaski, ul. Warszawska 65 58 5 8 IOŚ 36. Annopol - Olbięcin 70 66 10 16 GDDKiA 37. Hrubieszów, ul. Zamojska 66 59 11 9 IOŚ DK 74 38. Alojzów - Hrubieszów 67 61 7 11 GDDKiA 39. Zamość, ul. Hrubieszowska 60 53 5 3 WIOŚ 40. Łuków, ul. Warszawska DK 76 63 59 3 9 WIOŚ 41. Biała Podlaska 65 59 10 9 ZDW DW 812 42. Horodyszcze 69 61 13 11 ZDW 43. Hanna DW 816 61 54 6 4 ZDW 44. Piaseczno DW 820 63 56 8 6 ZDW 45. Bochotnica DW 824 64 60 9 10 ZDW 46. Mętów 67 62 12 12 ZDW DW 835 47. Majdan Nw. - Tarnogród 68 64 13 14 ZDW 48. Chełm, Al. Armii Krajowej DW 844 65 57 5 7 WIOŚ 49. Tomaszów - Józefówka DW 850 65 59 10 9 ZDW 50. Biłgoraj, ul. Zamojska DW 858 66 60 11 10 IOŚ 51. Zamość, ul. Młyńska DP 3317L 64 56 9 6 WIOŚ * b.z. brak zabudowy 67
Mapa 7. Lokalizacja punktów oraz wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu drogowego w 2010 r. pora nocna (źródło: IOŚ, WIOŚ, GDDKiA, ZDW) Z uwagi na ubogą sieć linii kolejowych w województwie, hałas powstający w wyniku ich eksploatacji nie jest tak dotkliwy jak w przypadku hałasu drogowego. O poziomie hałasu na obszarach znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie szlaku kolejowego decydują takie czynniki jak: natężenie ruchu, ilość pociągów towarowych, prędkość i płynność ruchu pociągów, położenie torów, stan techniczny taboru kolejowego i torowiska, ukształtowanie terenu, przez który przebiega linia kolejowa oraz odległość pierwszej linii zabudowy od skrajnego toru. W 2010 r., według danych PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Zakład Linii Kolejowych w Lublinie, strukturę ruchu stanowiły pociągi osobowe, pospieszne lokalne i dalekobieżne oraz towarowe. Jak wynika z badań, jedynie wzdłuż linii kolejowej nr 7 Warszawa Wschodnia Osobowa - Dorohusk występowały przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu w porze dziennej o 10, 4 db i nocnej o 17,4 db, na odcinku od stacji Zarzeka do stacji Puławy Azoty (Mapa 8, tabela 3). Łączna ilość przejazdów na linii nr 7 wynosiła około 20 pociągów w porze dziennej i około 5 w porze nocnej, przy średniej prędkości 100 km/h. 68
Mapa 8. Lokalizacja punktów oraz wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu kolejowego w 2010 r. (źródło: PKP LK Lublin) Tabela 3. Wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu kolejowego w 2010 r.* L.p. Nazwa odcinka Wartość Nr LAeqD LAeqN przekroczenia linii [db] [db] Dzień [db] Noc [db] 1. Zarzeka-Puławy Azoty 70,4 67,4 10,4 17,4 2. Sadurki-Motycz 54,8 49,6 0 0 3. Lublin 55,1 51,1 0 1,1 7 4. Rejowiec-Zawadówka 58,2 55,5 0 5,5 5. Chełm Wschodni 38,8 36,6 0 0 6. Motycz-Lublin 55,5 51 0 4 7. Łuków-Radom 26 53,5 54,5 0 4,5 8. Stawy-Dęblin 26 28,4-0 - 9. Zwierzyniec-Biłgoraj 66 52,9 55,9 0 5,9 * Źródło: PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Zakład Linii Kolejowych w Lublinie 69
W opracowaniu wykorzystano wyniki pomiarów własnych oraz przekazane do WIOŚ w Lublinie przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Lublinie, Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie oraz PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Zakład Linii Kolejowych w Lublinie. Pomiarami hałasu przemysłowego objęto w 2010 roku 35 zakładów przemysłowych zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego. Były to w większości niewielkie zakłady produkcyjne i usługowe, jednostki handlowe oraz lokale rozrywkowe zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej, przez co stanowiły uciążliwość i były przyczyną wpływających do WIOŚ skarg. Źródłami hałasu w tych obiektach były urządzenia wentylacyjne, klimatyzacyjne, chłodnicze, urządzenia produkcyjne wykorzystywane do obróbki drewna i produkcji materiałów budowlanych, transport dostawczy do obiektów handlowych i transport wewnętrzny w zakładach oraz urządzenia nagłaśniające. W porze dziennej przekroczenia dopuszczalnych norm stwierdzono w 6 obiektach, natomiast nocą w 8. Przedziały przekroczeń przedstawiono na wykresach 4 i 5. 60 50 pora dzienna 40 % 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 rok 0-5 db >5-10 db >10-15 db >15-20 db >20 db Wykres 4. Rozkład procentowy przekroczeń hałasu przemysłowego dla pory dziennej w latach 2000-2009 w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ) 60 50 pora nocna 40 % 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 rok 0-5 db >5-10 db >10-15 db >15-20 db >20 db Wykres 5. Rozkład procentowy przekroczeń hałasu przemysłowego dla pory nocnej w latach 2000-2009 w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ) 70
Reakcje Narzędziami pomocnymi decydentom w reagowaniu na nadmierny hałas są mapy akustyczne oraz sporządzane na ich podstawie programy ochrony środowiska przed hałasem. Realizacja map została podzielona na dwa etapy, związane z terminami ich sporządzenia. Etap pierwszy, zakończony w 2007 roku, dotyczył mapy akustycznej dla Lublina - aglomeracji o liczbie ludności większej niż 250 tys. oraz map akustycznych dla ciągów dróg krajowych (DK) o przejeżdżającej liczbie pojazdów ponad 6 milionów rocznie, czyli: DK Nr 12 na czterech odcinkach - Puławy Końskowola, Kurów Lublin, Lublin Piaski, Piaski obwodnica oraz DK Nr 17 na odcinku Tomaszów Lubelski przejście graniczne Hrebenne. Drugi etap realizacji map akustycznych ma zostać zakończony w 2012 r. Dotyczy aglomeracji o liczbie mieszkańców ponad 100 tysięcy (nie występują w województwie lubelskim), otoczenia głównych dróg o liczbie przejeżdżających pojazdów ponad 3 miliony rocznie oraz głównych linii kolejowych o liczbie przejeżdżających pociągów ponad 30 tysięcy rocznie. Sporządzone mapy akustyczne pozwoliły Marszałkowi Województwa Lubelskiego oraz Prezydentowi Miasta Lublin na opracowanie dwóch dokumentów planistycznych: - Programu ochrony środowiska przed hałasem dla województwa lubelskiego, terenów poza aglomeracjami, położonymi wzdłuż dróg krajowych, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny. Powyższy dokument wskazuje kierunki i działania niezbędne do poprawy klimatu akustycznego, m.in.: opracowanie projektów i budowa ekranów akustycznych, sporządzenie sprawozdania określającego wpływ zrealizowanych ekranów na stan akustyczny środowiska, wprowadzenie ograniczeń prędkości i urządzeń monitoringu, wprowadzenie obszaru ograniczonego użytkowania. Termin wykonania zadań wymienionych w dokumencie przypada na 2021 r. Program odwołuje się również do inwestycji podejmowanych w województwie lubelskim przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad zgodnie z Programem Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko 2007-2013, których finalizacja umożliwiłaby zmianę warunków akustycznych między innymi na odcinkach dróg Nr 12, Nr 17. - Programu ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Lublin. Ze względu na dużą liczbę narażonej na hałas ludności Lublina, kolejność realizacji zadań programu ustalono zaczynając od terenów o najwyższej wartości wskaźnika zagrożenia ludności M, charakteryzującego wielkość przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu i liczbę mieszkańców na terenie. Termin wykonania zadań wymienionych w dokumencie przypada na 2020 r., a są to m.in.: opracowanie projektów i budowa ekranów akustycznych oraz wymiana stolarki otworowej w mieszkaniach, gdzie żyją ludzie najbardziej narażeni na hałas, całodobowe pomiary natężenia ruchu oraz monitoring prędkości pojazdów na miejskich odcinkach dróg krajowych i wojewódzkich, wykonanie tablicy informacyjnej o zagrożeniu hałasem w Lublinie i opracowanie mapy akustycznej linii kolejowych. Obecnie Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad realizuje budowę obwodnicy Lublina, która wyprowadzi ruch tranzytowy z miasta, przyczyniając się jednocześnie do poprawy klimatu akustycznego w aglomeracji (mapa 9). 71
Mapa 9. Stan budowy dróg w województwie lubelskim (źródło GDDKiA Lublin, 12.11.2010 r.) Adresy internetowe: Mapy akustyczne: - Lublin: www.um.lublin.pl/um/index.php?t=200&fid=6382, - odcinki dróg: http://pma.oos.pl Programy ochrony środowiska przed hałasem: - dla miasta Lublin: www.um.lublin.eu/um/index.php?t=210&id=63858 - dla województwa lubelskiego, terenów poza aglomeracjami, położonymi wzdłuż dróg krajowych, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny: http://www.um.bip.lublin.pl/index.php?id=493 72