Kinga Lisowska "Mój Grunwald", Henryk Leśniowski, Olsztyn 2010 : [recenzja] Echa Przeszłości 11, 446-451 2010
4 4 6 Polemiki, recenzje i omówienia Blom bergowej, dotyczących działalności również tego tow arzystw a4. Szkoda, że H enryka Ilgiew icz nie sięgn ęła do m ateriałów znajdujących się w D ziale R ękopisów B iblioteki Narodowej w W arszaw ie. Chodzi o korespondencję m.in. Lucjana U ziębło do W andalina Szukiew icza, którą autorka przytacza za R om anem Jurkow skim. M ateriały te m ogłyby stanow ić dodatkow e u zu p ełnienie tej wartościowej m onografii. N a uw agę zasługuje solidna bibliografia pracy, a zw łaszcza znaczna liczba opracowań w języku litew skim. A utorka w yk orzystała także liczne artykuły prasow e ukazujące się w polskich i lite w skich czasopism ach w interesującym ją okresie. N a końcu publikacji zam ieszczone są tabele. Zestaw iono w nich członków om aw ianych tow arzystw oraz w zrost zbiorów Tow arzystw a Przyjaciół N auk w W ilnie w latach 1907-1939. Pracę w zbogacają liczne fotografie, przedstaw iające portrety osób zaangażow anych w działalność społeczną, zabytki W ilna i zbiory z byłego M uzeum i B iblioteki Tow arzystw a Przyjaciół N auk w W ilnie. Warto podkreślić, że książka zaw iera dwa obcojęzyczne, obszerne streszczen ia oraz indeks osób. K siążka H enryki Ilgiew icz jest bardzo cennym studium z zakresu badań nad polskim i tow arzystw am i naukow ym i, jak i rozwojem kulturalno-naukow ym W ilna początku XX w. Praca posiada przejrzysty układ, pozwalający na szybkie odnajdyw anie przez czytelnika potrzebnych informacji. N apisana jest zw ięzłym i czytelnym językiem, który u łatw ia przysw ajanie zaw artych w niej treści. D użym atutem jest opraw a graficzna oraz bardzo dobra redakcja. O m aw iana publikacja z pew n ością trw ale w ejdzie do kanonu rozpraw pośw ięconych naukow ej, kulturalnej i społecznej działalności P olaków w ileń skich w końcu XIX i pierwszej połowie XX w. M o n ik a K r o g u l s k a - K r y s i a k (O lsztyn) H e n r y k L e s n i o w s k i, M ó j G r u n w a l d, P r a c o w n i a W y d a w n i c z a E l S e t, O l s z t y n 2 0 1 0, s s. 1 6 7. O ugruntow anej tradycji grunw aldzkiej w św iadom ości Polaków św ia d czy obchodzona w 2010 r. 6 0 0 -letn ia rocznica bitw y pod G runw aldem. W zw ycięstw ie grunw aldzkim upatryw ano siłę oręża polskiego oraz w ielkości czynu rycerskiego. W ten sposób przez w ieki zbudow ana zosta ła tradycja 4 Zob. R. Jurkowski, Z życia kulturalnego Wilna w latach 1899-1914, Zapiski Historyczne 1990, t. 55, z.1, s. 59-88; L. Zasztowt, Wileńscy miłośnicy starożytności w latach 1899-1914, Kwartalnik H istorii N auki i Techniki 1990, t. 35, n r 2-3, s. 259-283; M. M. Blombergowa, W spraw ie tow arzystw naukowych działających w Wilnie w X IX i początku X X w ieku, Kwartalnik H istorii N auki i Techniki 1990, t. 37, n r 1, s. 69-87; taż, D wie prace o życiu kulturalnym i naukowym Wilna w końcu X IX wieku i na początku X X w ieku, Zapiski Historyczne 1994, t. 59, z. 1, s. 109-123.
Polemiki, recenzje i omówienia 4 4 7 grunw aldzka m ieszcząca w sw oim pojęciu 15 lipca, jako św ięto narodowe i historyczne. Szczególnie w czasach n iew oli w iktoria grunw aldzka dla P olaków sta ła się przykładem naśladow ania rycerskiego pośw ięcenia i walki. W alki nie tylko zbrojnej, ale również o kulturę, język, historię i gospodarkę Polski. Przez w ieki b itw a pod G runw aldem sta ła się rów nież w ażnym tw o rzyw em polskiej tożsam ości narodowej. G runw ald, chociaż w ielokrotnie zapom niany i zakazany, przetrw ał w św iadom ości kolejnych pokoleń Polaków. N a gruncie owej tradycji w yrosła również działalność harcerska. M ożem y zauw ażyć ją w historii harcerstw a na przykładzie działalności Szarych Szeregów, H arcerskiej O rganizacji Podziem nej oraz grunw aldzkiej działalności społecznej. Św iadczy chociażby o tym cytat: Tradycje grunw aldzkie rozpow szechniane przez w iele la t w ZHP w różnych form ach (rota Przyrzeczenia H arcerskiego, odznaczenie Z w iązku O rderu K rzyża G runw aldu, Zloty G runw aldzkie, Znak Zawiszy, O dznaka G runwaldzka, Zlot ZHP - oraz W spólnota D rużyn Grunwaldzkich, Akcje grunw aldzkie, organizacja uroczystości ku czci św ięta G runw aldu) - rozszerzają m ożliw ość edukacji historycznej i ob yw atelskiej zuchów, harcerzy i instruktorów 1. Taki też rozwój św iadom ości grunw aldzkiej n astąpił w śród harcerzy W armii i Mazur, dzisiaj zw iązanych z ZHP C horągw ią W arm ińsko-m azurską im. G runwaldu. D latego też w dobie 600. rocznicy B itw y pod G runwaldem napotkam y także na relacje o tradycji grunw aldzkiej wśród harcerzy W armii i Mazur. M ożem y przyjąć z radością fakt, że relacje naocznego św iadka przem ian grunw aldzkich znalazły swoje m iejsce w postaci om awianej książki. Św iadka, który swoją pam ięcią obejmuje okres od drugiej wojny światowej, aż do dnia dzisiejszego. J est zatem obserwatorem i uczestnikiem budowy idei grunw aldzkiej przez kolejne zm iany ustrojow e i pokolenia. H enryk L eśniow ski - autor, historyk, dziennikarz, harcerz-harcm istrz, a zarazem działacz n a polu u trw a la n ia tradycji grunw aldzkiej oraz obserw a tor przem ian św iadom ości historii, idei i w artości grunw aldzkich w Polsce, a w szczególności na W armii i M azurach. Początkowo pracował w Centralnej Szkole Instruktorów Zuchowych im. J. Korczaka w C ieplicach Śląskich oraz był I zastępcą szefa Sztabu Operacji 1001-Frombork. P ełnił również funkcję K om endanta W armińsko-m azurskiej Chorągwi ZHP im. Grunwaldu. Od 1976 r. zw iązał się z G azetą O lsztyńskią, a następnie z dw utygodnikiem Kormoran. P isał także do Zuchowych W ieści, Motywów i Harcerstwa. Jest współautorem następujących prac: S e k r e t K r z y ż a k ó w (z A. Nowakowskim ), T a j e m n ic e G r u n w a ld z k ie g o P o la (z R. Odojem), T a je m n ic a m o n s tr a n c ji (z R. Tchórzem) oraz Z e w s p o m n ie ń i k r o n ik p o c z to w c ó w W a r m ii, M a z u r i B ia ło s to c c z y z n y (z R. Kilanowiczem). Ponadto jego artykuły odnajdziem y m.in. w Naszej W si, Warmii i M azurach oraz Dzienniku Pojezierze. O m aw iana praca je st przew odnikiem po tradycji grunw aldzkiej w h istorii H arcerstw a Polskiego, a w szczególności na W armii i M azurach. We w stę 1 Założenia programowo-organizacyjne operacji program owej ZH P G runwald 2010, Biuletyn Grunwaldzki, nr 5, W arszawa - Olsztyn 1988, s. 40.
4 4 8 Polemiki, recenzje i omówienia p ie o d n a jd z ie m y in f o r m a c je o je j w y m ia r z e s p o łe c z n y m. J e s t to p r ó b a o d p o w ie d z i n a p o tr z e b y ro z w o ju ś w ia d o m o ś c i g r u n w a ld z k ie j w ś r ó d d z ie c i i m ło d zież y. S k ie r o w a n a p r z e d e w s z y s tk im n a s y m b o l n a ro d o w y, b ę d ą c y d ro g o w s k a z e m w w y c h o w a n iu p a tr io ty c z n y m. P o d tr z y m y w a n ie o w e g o s y m b o lu w d z is ie js z y c h c z a s a c h m a z a p e w n ić o d w o ła n ie d o r e l a c ji i z d a r z e ń z w s z y s t k ic h e ta p ó w ż y c ia i p r a c y z a w o d o w e j L e ś n io w s k ie g o. M ó j G r u n w a l d s k ł a d a s ię z tr z e c h c z ę śc i. W p ie r w s z e j z n ic h o d n a jd z ie m y s ie d e m g a w ę d a u t o r a o d n o s z ą c y c h s ię do tr a d y c ji g r u n w a ld z k ie j. W ś r ó d n ic h w y r ó ż n ia m y te p t. Z a w s z e s łu ż y ł p o ls k ie j s p r a w i e (s. 8-1 4 ) ; B y ł n a d z ie ją (s. 1 5-2 1 ) ; I s t a ł s ię d r u g i G r u n w a l d (s. 2 2-2 5 ) ; B y liś m y w ś ró d p ie r w s z y c h (s. 2 6-3 5 ) ; H a r c e r s k a p rz y g o d a (s. 3 6-4 1 ) ; W ie rn i tr a d y c ji (s. 4 2-4 8 ) o ra z D la c z e g o G r u n w a ld? (s. 4 9-5 8 ). D r u g a c z ę ś ć k s i ą ż k i z a w ie r a a r ty k u ły g r u n w a ld z k i e a u t o r s t w a H e n r y k a L e ś n io w s k ie g o : A ż p o w ie c z n e c z a s y (s. 5 9-6 7 ) ; P o k r z e p ie n ie s e r c (s. 6 8-7 1 ) ; W s łu ż b ie k r ó l a W ła d y s ła w a (s. 7 2-7 7 ) ; T a je m n ic a Z y n d r a m a z M a s z k o w ic (s. 7 8-8 5 ) ; L u d z ie z k r ó l e w s k ie j w s i (s. 8 6-9 1 ) ; J e s z c z e j e d e n G r u n w a l d (s. 9 2-9 5 ) ; T a g ó r a n a z y w a s ię G r u n w a l d (s. 9 6-1 0 1 ) ; A k c ja» D rz a z g i«i» A rg ila «(s. 1 0 2-1 0 8 ) ; M ie c z ó w c i u n a s d o s t a t e k (s. 1 0 9-1 1 3 ) ; N ie c h a j C ię u w ie c z n i ę (s. 1 1 4-1 1 8 ) ; To b y ło d o tk n ię c ie h i s t o r i i (s. 1 1 9-1 2 3 ) ; O p o w ie ś ć o J a g ie łło w y c h k a m i e n i a c h (s. 1 2 4-1 2 9 ) ; N a d a łe m im im ię» P o le G r u n w a l d z k ie «(s. 1 3 0-1 3 4 ) ; P o w r ó t k r ó l a J a g i e ł ł y (s. 1 3 5-1 4 1 ) o r a z B u d o w a ł a g o c a ł a P o l s k a (s. 1 4 2-1 4 5 ). T r z e c ia c z ę ś ć z a ś z a t y t u ł o w a n a j e s t D ro g a n a G r u n w a l d (s. 1 4 6-1 6 5 ). C z ę ś ć p ie r w s z ą s t a n o w i ą w y m ie n io n e p o w y ż e j g a w ę d y o te m a ty c e g r u n w a ld z k ie j. A u to r n a w ią z u j e w n ic h do d n ia b itw y p o d G r u n w a ld e m. J e d n o c z e ś n ie w s w o ic h o p o w ia d a n ia c h p r z e k a z u j e in f o r m a c ję o k o le jn y c h r o c z n i c a c h g r u n w a ld z k ic h, w ty m o te j s z c z e g ó ln e j, 5 0 0 - le tn ie j, p r z y p a d a ją c e j n a 1 9 1 0 r. W s p o m in a r ó w n ie ż o c z a s a c h, w k tó r y c h z a p o m in a n o o tr a d y c ji g r u n w a ld z k ie j. P r z y p o m in a o k r e s z a b o ró w i o k u p a c ji, w t r a k c i e k tó r y c h p o ta j e m n ie ro z w ija n o g r u n w a l d z k ą id e ę. O p is u je o w e f a k t y z p o z y c ji h is to r y k a, d z ie n n i k a r z a, s ł u c h a c z a i z w y k łe g o c z ło w ie k a, k t ó r e m u w c z a s a c h d z ie c iń s t w a u k r a d k i e m o p o w ia d a n o i c z y ta n o o w ie lk ie j b itw ie ś r e d n io w ie c z a. W s p o m i n a o w ie c z o r a c h p o d c z a s k tó r y c h p ie r w s z y r a z s t y k a ł s ię z h i s t o r i ą g r u n w a ld z k ą : P a m i ę ta m t a m t e n w o je n n y c z a s : w d łu g ie, j e s ie n n e w ie c z o ry m o ja M a m a s z c z e ln ie z a s ł a n i a ł a o k n a, p o te m w y c ią g a ła ze s c h o w k a g r u b ą, w p łó t n o o p r a w io n ą k s ię g ę. N o s iła t y t u ł: K r z y ż a c y. A z a o k n a m i d u d n ił y k r o k i n ie m ie c k ic h p a tr o li. C z a s a m i c is z ę n o c y d a r ł z ło w ie s z c z y j a z g o t w y s tr z a łó w. W te d y T a to, z a s łu c h a n y j a k i j a, sz y b k o p o d c h o d z ił d o o k n a. S p r a w d z a ł, c z y s z c z e ln ie z a s ło n ię te. M a m a m i lk ł a ró w n ie ż. D z iś w ie m, j a k b a r d z o s ię b a ła. B o w te d y, n a w e t n ie z a c z y ta n ie te j k s ią ż k i, le c z z a s a m o je j p o s i a d a n ie sz ło s ię p o d m u r, a w n a jle p s z y m p r z y p a d k u - do o b o z u k o n c e n tr a c y jn e g o. W te d y w ła ś n ie, w t e n p o n u r y c z a s o k u p a c ji, p o r a z p ie r w s z y u s ł y s z a łe m to sło w o : G r u n w a ld. B r z m ia ło tr o c h ę obco, ta je m n ic z o, a le z a r a z e m p e łn e b y ło d u m y. I p e łn e n a d z ie i (s. 3-4 ).
Polemiki, recenzje i omówienia 4 4 9 N a k a r t a c h k s i ą ż k i a u t o r p o w r a c a do r o k u 1 9 6 0 i l a t p ó ź n ie js z y c h, k ie d y to w s p ó ln ie z d r u ż y n a m i h a r c e r s k i m i o d k r y w a li n a n o w o z a p o m n ia n e p r z e z s p o łe c z e ń s tw o P o le G r u n w a l d z k ie i tr a d y c ję g r u n w a ld z k ą. J e d n o c z e ś n ie L e - ś n io w s k i p r z e k a z u j e w s w o ic h o p o w ia d a n ia c h in f o r m a c ję o s p r a w ie, j a k ą s ta ło s ię r o z p o w s z e c h n ia n ie h a s ł a g r u n w a ld z k ie g o w s p o łe c z e ń s tw ie p o ls k im, a w s z c z e g ó ln o ś c i n a W a r m ii i M a z u r a c h. O p is u je w ie lk ą H a r c e r s k ą p r z y g o d ę ( t y t u ł je d n e j z g a w ę d z a m ie s z c z o n e j w k s ią ż c e ) z a r c h e o lo g ią i h i s t o r i ą g r u n w a ld z k ą, p o d c z a s k tó r e j n a ś w ia tło d z ie n n e w y c h o d z iła ś w ie tn o ś ć o r ę ż a i c h w a ła r y c e r z y s p o d G r u n w a l d u. O p o w ia d a ró w n ie ż o a k c ja c h h a r c e r s k ic h, w k tó r y c h u c z e s tn ic z y ł, j a k H a r c e r z e G r u n w a ld o w i, o d z ia ła ln o ś c i K lu b u A rc h e o lo g ic z n e g o n a p o la c h G r u n w a l d u, o b u d o w ie p o m n ik ó w g r u n w a ld z k ic h, o o d z n a k a c h ta k ic h, j a k G o d n i im ie n ia G r u n w a ld u o ra z o ty m w s z y s tk im co d z is ia j d o p ro w a d z iło do t a k h u c z n e g o c z c z e n ia 6 0 0 -le c ia b itw y p o d G r u n w a l d e m. O c z a m i u c z e s tn ik a ty c h w y d a r z e ń p o 1 9 4 5 r. r y s u je m a p ę sp o łe c z n y c h d z ia ła ń h a r c e r s k ic h i g r u n w a ld z k i c h n a rz e c z d o b re g o im ie n i a G r u n w a l d u, d b a n i a o je g o tr a d y c ję i r o z p o w s z e c h n ia n ia w ie d z y w ś r ó d s p o łe c z e ń s tw a. D r u g a c z ę ś ć p r a c y z a w ie r a a r t y k u ł y a u t o r a, k tó r e p r z e d la t y u k a z a ł y się d r u k i e m n a ł a m a c h G a z e ty O ls z ty ń s k ie j o r a z D z ie n n ik a P o je z ie r z e. O d n o s z ą s ię o n e d o tr a d y c ji g r u n w a ld z k ie j i m y ś li g r u n w a ld z k ie j r o z p o w s z e c h n ia n e j n a t e r e n i e c a łe j P o ls k i. O p o w ia d a ją o h is to r i i K r z y ż a k ó w i r y c e r z y r o d e m s p o d G r u n w a ld u. P r z y k ł a d e m o w y c h a s p e k tó w s ą ró ż n e g o r o d z a j u b u d o w le, w y s ta w y, i n s ty t u c je o r a z a k c je s p o łe c z n e. A u to r p r z e k a z u j e z a te m m ło d e m u p o k o le n iu w ła s n e s p o s tr z e ż e n i a n a t e m a t ro d z ą c e j s ię n a je g o o c z a c h tr a d y c ji g r u n w a ld z k ie j w w y z w o lo n y m k r a j u. H e n r y k L e ś n io w s k i p o p rz e z w ie le a r t y k u łó w n a p is a n y c h w w y n ik u p r a c y d z ie n n i k a r s k ie j p r z y b l iż a d z is ie js z e m u p o k o le n iu g r u n w a ld z k ie g o d u c h a c z a só w. P r z e k a z u j e n a m ż y w ą h is to r i ę, z a o b s e r w o w a n ą p r z e z n ie g o ja k o ś w ia d k a p r z e m i a n tr a d y c ji, h is to r i i i m y ś li g r u n w a ld z k ie j w ś w ia d o m o ś c i s p o łe c z e ń s tw a p o ls k ie g o. O s t a t n i a, tr z e c i a c z ę ś ć k s i ą ż k i s ta n o w i s w o is te p r z e s ła n i e d o je j c z y te ln i ków, a w s z c z e g ó ln o ś c i h a r c e r z y, k tó r z y w d o b ie 6 0 0 -le c ia b itw y p o d G r u n w a l d e m c h c ą i p o w in n i k o n ty n u o w a ć tr a d y c ję s y m b o lu g r u n w a ld z k ie g o. A u to r p o p rz e z p r z y to c z e n ie f r a g m e n tó w K r o n i k i J a n a D łu g o s z a w y z n a c z a d ro g ę r a jd ó w h a r c e r s k ic h, k t ó r ą p o k o n y w a ły w o js k a p o ls k ie i lite w s k ie w X V w. D o d a tk o w ą fo rm ę s t a n o w i ą k o m e n ta r z e a u t o r a - h is to r y k a, j a k s a m się n a z y w a. H e n r y k L e ś n io w s k i p ró b u je z a te m o d tw o rz y ć n a p o d s ta w ie J a n a D łu g o s z a d ro g ę n a G r u n w a ld, o m a w ia ją c je j p rz e b ie g d z ie ń p o d n iu. W s p o m n ie n ia H e n r y k a L e ś n io w s k ie g o o g r u n w a ld z k ie j id e i w p le c io n e w z a p r o p o n o w a n e p r z e z n ie g o g a w ę d y o r a z a r t y k u ł y s ą p is a n e z p o z y c ji o b s e r w a t o r a w y d a r z e ń. S ta n o w ią j e d n ą z n ie lic z n y c h o k a z ji n a p r z y jr z e n ie s ię p r z e m ia n o m s p o łe c z n y m i ś w ia d o m o ś c i lu d z k ie j d o b y 6 0 0 -le c ia b itw y p o d G r u n w a ld e m. W s p o m n ie n ia t e w w ię k s z o ś c i k s z t a łt o w a n e b y ły w k r ę g u s ł u ż b y h a r c e r s k ie j. S łu ż b y, k t ó r a n ie g d y ś b y ła d u m ą p o ls k ie g o w y c h o w a n ia d z ie c i i m ło d z ie ż y, a d z is ia j n ie p r z e r w a n ie w a lc z y o u t r z y m a n i e id e a łó w b r a t e r s t w a, p r z y ja ź n i i p a tr io t y z m u.
4 5 0 Polemiki, recenzje i omówienia A j e d n a k A u to r p o w r a c a d o p r z e s z ło ś c i w s p o s ó b n ie z w y k le m is ty c z n y, a w ła s n e d o ś w ia d c z e n ia p r z e p l a t a z w y d a r z e n ia m i h is to r y c z n y m i. W t a k i s p o s ó b b u d u je t r e ś ć g a w ę d. C z y te ln ik m o ż e n ie z a u w a ż y ć g r a n ic y m ię d z y ty m, co j e s t r z e c z y w is ty m w y d a r z e n ie m p r z e ż y ty m p r z e z A u to r a, a ty m co je d y n i e s ta n o w i h is to r y c z n ą o to c z k ę. W s p o m n ie n ia h a r c e r s k ie j d z ia ła ln o ś c i s t a n o w i ą s w o is te ś w ia d e c tw o c z ło w ie k a k o c h a ją c e g o P o ls k ę i je j s y m b o le n a ro d o w e. C z ło w ie k a k o c h a ją c e g o h a r c e r s tw o i id e ę p a tr io ty c z n e j d ro g i do w y c h o w a n ia m ło d z ie ż y i d o o d k r y w a n ia ś w ia d o m o ś c i k u ltu r o w e j W a r m ii i M a z u r, a t a k ż e in n y c h r e g io n ó w P o ls k i. R e la c je s t a n o w i ą c z ę s to e m o c jo n a ln e u n ie s ie n i a, w y n ik a ją c e z h a r c e r s k ie j słu ż b y, k t ó r a w r a z z in n y m i u t r z y m a ł a g r u n w a l d z k ą tr a d y c ję n a r o d o w ą. M im o lic z n y c h p u b lik a c ji, n a w ią z u ją c y c h do d z ie jó w b itw y p o d G r u n w a l d e m, n ie c z ę s to s p o t y k a m y s ię z u p o w s z e c h n ia n y m i r e l a c j a m i n a o c z n y c h ś w ia d k ó w b u d o w y id e i g r u n w a ld z k ie j. P o w s ta ło t a k ż e n ie w ie le o p r a c o w a ń k s ią ż k o w y c h, o d n o s z ą c y c h s ię d o tr a d y c ji g r u n w a ld z k ie j h a r c e r s t w a n a W a r m ii i M a z u r a c h o r a z ro z w o ju id e i g r u n w a ld z k ie j n ie ty lk o n a ty m t e r e n ie, a le r ó w n ie ż w c a łe j P o ls c e. S ą to o p r a c o w a n ia h is to r y c z n e i p u b lic y s ty c z n o - h is to - r y c z n e n ie p o s ia d a ją c e fo r m y p a m i ę tn i k ó w i n ie u jm u ją c e s p o łe c z n e j p r o b le m a t y k i g r u n w a ld z k ie j z p o z y c ji o b s e r w a t o r a i u c z e s t n ik a. Z a lic z y m y d o n ic h m. in.: A l b u m P a m i ą t k o w y W s p ó ln o ty D r u ż y n G r u n w a l d z k i c h. G r u n w a l d z k i S z l a k, p o d r e d. C z. K o z ło w s k ie g o, O ls z ty n 2 0 0 9 ; G r u n w a l d z k i e k o n t e k s t y, p o d re d. R. S o chy, cz. 1-2, O ls z ty n 2 0 0 3-2 0 0 4 ; B i u l e t y n G r u n w a l d z k i, cz. 1-5, W a r s z a w a - O ls z ty n ; o r a z z b ió r a r t y k u łó w z n a jd u ją c y c h s ię w Z e s z y ta c h H is to r y c z n y c h C h o r ą g w i W a r m iń s k o - M a z u r s k i e j, cz. 1-6. N a le ż y z a te m o m a w ia n ą k s ią ż k ę, m im o je j n ie c o m is ty c z n e j fo rm y, u z n a ć z a c ie k a w e ź ró d ło do b a d a ń p r o b l e m a t y k i g r u n w a ld z k ie j, p r z e m ia n s p o łe c z n y c h i ś w ia d o m o ś c io w y c h P o la k ó w, m ie s z k a ń c ó w W a r m ii i M a z u r, a w s z c z e g ó ln o ś c i h a rc e r z y. P r o b l e m a t y k i r o z p a t r y w a n e j o d c z a s ó w d r u g ie j w o jn y ś w ia to w e j do d n ia 15 lip c a 2 0 1 0 r., tj. 6 0 0 -le c ia b itw y p o d G r u n w a l d e m. M o ż n a z a te m z c a ł ą p e w n o ś c ią s tw ie r d z ić, że j e s t to ź ró d ło do d z ie jó w h is to r i i n a jn o w s z e j P o ls k i o r a z h i s t o r i i h a r c e r s t w a, h i s t o r i i s p o łe c z n e j, a t a k że h is to r i i W a r m ii i M a z u r. N ie w ą tp liw ie n a le ż y p o s ta w ić p y t a n i e o k r y t y k ę o m a w ia n e g o ź r ó d ła i je g o w e ry fik a c ję. O tó ż w p r z y p a d k u w s p o m n ie ń i r e la c ji H e n r y k a L e ś n io w - s k ie g o n a le ż y w s z e lk ie z d a r z e n i a s k o n f r o n to w a ć z n a d a l ż y ją c y m i w s p ó ł u c z e s t n ik a m i w y d a r z e ń. D o s k o n a ły m m ie js c e m do b a d a ń o r a l h i s t o r y w y d a je s ię b y ć Z lo t D r u ż y n G r u n w a ld z k ic h, o r g a n iz o w a n y co r o k u n a p o la c h G r u n w a ld u. G r o m a d z i o n w ie lu ś w ia d k ó w p r o c e s u o d b u d o w y w a n ia id e i, tr a d y c ji i ś w ia d o m o ś c i g r u n w a ld z k ie j. Z a to m a ło in t e r e s u j ą c a j e s t c z ę ś ć t r z e c ia k s ią ż k i, k t ó r a - z d a n ie m p i s z ą cej te s ło w a - n ie p r z y n o s i n o w y c h in f o r m a c ji h is to r y c z n y c h, a z a b u r z a j e d y n ie p ły n n o ś ć n a r r a c ji. O d b io rc y b o w ie m m o ż e w y d a w a ć s ię, że p r z e c h o d z i do l e k t u r y z u p e łn ie in n e g o t e k s t u, k t ó r a n a p e w n o n ie p o s i a d a c h a r a k t e r u r e l a cji. U s p r a w ie d liw ie n ie m ta k i e j fo r m y t e k s t u m o ż e b y ć f a k t p r ó b y p ro s te g o
Polemiki, recenzje i omówienia 4 5 1 u k a z a n i a h is to r y c z n e j w ę d r ó w k i w o js k p o ls k o - lite w s k ic h n a p o la G r u n w a l d u, ty m b a r d z ie j że p r z e k a z s k ie r o w a n y j e s t do d r u ż y n o w y c h i o só b n ie o b e z n a n y c h w s p o s ó b sz c z e g ó ło w y z K r o n i k ą J a n a D łu g o s z a i in f o r m a c ja m i o p o c h o d z ie g r u n w a ld z k i m. R e a s u m u j ą c n a le ż y z a z n a c z y ć, ż e w s p o m n ie n ia H e n r y k a L e ś n io w s k ie g o z a w a r t e w g a w ę d a c h i a r t y k u ł a c h je g o a u t o r s t w a s t a n o w i ą o b o w ią z k o w ą l e k t u r ę d la b a d a c z y d z ie jó w h i s t o r i i s p o łe c z n e j, h is to r i i h a r c e r s t w a, a p r z e d e w s z y s tk im h is to r i i i tr a d y c ji s y m b o lu g r u n w a ld z k ie g o. T a k ż e m iło ś n ik o m h i s t o r i i r e g io n a ln e j m o g ą p rz y s p o r z y ć n ie l a d a p rz e ż y ć. M ó j G r u n w a l d to o p o w ie ś ć o w ie lk ie j id e i, k t ó r a p r z e t r w a ł a s e t k i la t. O p o w ie ś ć z n a k o m i ta, m im o iż m o m e n ta m i - j a k j u ż w s p o m n ia n o - n ie c o m is ty c z n a. U z u p e łn ia ją c a lu k ę w ź r ó d ła c h o r a l h i s t o r y c z a s ó w n a jn o w s z y c h. T w o r z ą c a je d n o c z e ś n ie p o d s ta w ę d o b a d a ń n a d ro z w o je m s y m b o lu g r u n w a ld z k ie g o. K i n g a L is o w s k a ( O ls z ty n )