PROJEKTOWANIE PROGRAMU STUDIÓW W OPARCIU O EFEKTY KSZTAŁCENIA W WARUNKACH ISTNIENIA RAM KWALIFIKACJI

PROJEKTOWANIE PROGRAMU STUDIÓW W OPARCIU O EFEKTY KSZTAŁCENIA W WARUNKACH ISTNIENIA RAM KWALIFIKACJI Seminarium Bolońskie PWSZ w Lesznie 10.03.2011 Tomasz SARYUSZ-WOLSKI Politechnika Łódzka Ekspert Boloński tsw@p.lodz.pl

PLAN PREZENTACJI Proces Boloński jako zmiana koncepcji kształcenia system oparty na efektach uczenia się Tworzenie nowego programu studiów od podstaw (nowy kierunek studiów) Przebudowa, udoskonalenie istniejącego programu Przedmiot, moduł w systemie uczenia się

NA CZYM POLEGA PROCES BOLOŃSKI? (inaczej) Proces Boloński najczęściej widziany przez pryzmat narzędzi Studiów trójstopniowych System ECTS Tomasz Saryusz-Wolski Proces Boloński to (przede wszystkim) dostosowanie europejskiego szkolnictwa wyższego do systemu uczenia się przez całe życie Warunkiem koniecznym dostosowania szkolnictwa wyższego do potrzeb uczenia się przez całe życie jest przejście na system oparty na efektach uczenia się

EFEKTY UCZENIA SIĘ i EFEKTY KSZTAŁCENIA Efekty uczenia się (learning outcomes) to, co osoba ucząca się wie, rozumie i potrafi wykonać w wyniku uczenia się, ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. Efekty kształcenia to, co osoba uczestnicząca w procesie kształcenia prowadzonym przez instytucję edukacyjną lub szkoleniową wie, rozumie i potrafi wykonać po jego zakończeniu, ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. http://www.nauka.gov.pl/finansowanie/fundusze-europejskie/programoperacyjny-kapital-ludzki/krajowe-ramy-kwalifikacji/zestawienie-definicjikrk/

SYSTEM UCZENIA SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE (system oparty na efektach uczenia się) Liczą się efekty uczenia się a nie droga jaką uczący się doszedł do ich osiągnięcia Innymi słowy Kwalifikacja nie jest potwierdzeniem ukończenia procesu kształcenia a potwierdzeniem uzyskania kompetencji efektów uczenia się Np. nie dyplom ukończenia studiów licencjackich a dyplom licencjata Tą samą kwalifikację można uzyskać na drodze kształcenia formalnego, poza-formalnego nieformalnego. Jeśli uczelnia ma uczestniczyć w systemie uczenia się przez całe życie to musi przestawić się z systemu nauczania i potwierdzania uczestniczenia w procesie nauczania na system uczenia się i potwierdzania efektów uczenia się

GŁÓWNE NARZĘDZIA SŁUŻĄCE DO WPROWADZENIA SYSTEMU OPARTEGO NA EFEKTACH UCZENIA SIĘ Ramy Kwalifikacji Budowa programów studiów w oparciu o efekty kształcenia Akredytacja na podstawie efektów kształcenia System ECTS, system ECVET Punkty przypisane są efektom uczenia się (a jedynie ich liczba zależy od nakładu pracy studenta)

KWALIFIKACJA Kwalifikacja oznacza formalny wynik procesu oceny i walidacji uzyskany w sytuacji w której właściwy organ stwierdza, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z określonymi standardami Definicja przyjęta przez Parlament Europejski w ramach zalecenia w sprawie wprowadzenia Europejskich Ram Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (kwiecień 2008) Kwalifikacja (qualification) dyplom, świadectwo, certyfikat lub inny dokument, wydany przez uprawnioną instytucję, stwierdzający że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z odpowiednimi wymaganiami. Definicja przyjęta uchwałą nr 7/VII/10 Komitetu Sterującego do spraw Krajowych Ram Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie w dniu 29 lipca 2010 r. http://www.nauka.gov.pl/finansowanie/fundusze-europejskie/program-operacyjnykapital-ludzki/krajowe-ramy-kwalifikacji/zestawienie-definicji-krk/

KWALIFIKACJA JAKO ZBIÓR EFEKTÓW UCZENIA SIĘ Tomasz Saryusz-Wolski Kwalifikacja nadana uczącemu się może być traktowana jako zbiór efektów uczenia się Efekty uczenia się muszą podlegać potwierdzeniu (walidacji validation) Po zbadaniu zgodności efektów uczenia się z obowiązującymi standardami wydawane jest potwierdzenie odpowiedniej kwalifikacji dyplom/świadectwo Kwalifikacja może być uzyskana na drodze kształcenia formalnego kształcenia poza-formalnego uczenia się nieformalnego

PROGRAM STUDIÓW W STAREJ RZECZYWISTOŚCI? Misja uczelni Potrzeby rynku pracy? Zasoby uczelni -ludzkie? -sprzętowe Program studiów opisany za pomocą - treści programowych Dotychczasowe dobre i złe doświadczenia? Potrzeby społeczne? Standardy kształcenia?

JAKI NOWY PROGRAM STUDIÓW MAMY BUDOWAĆ? Misja uczelni Potrzeby rynku pracy Zasoby uczelni -ludzkie -sprzętowe Program studiów opisany za pomocą efektów uczenia się Dotychczasowe dobre i złe doświadczenia Potrzeby społeczne? Zatrudnialność (przez całe życie) Ramy Kwalifikacji -deskryptory obszarnicze

DLA JAKIEGO STOPNIA STUDIÓW BUDUJEMY NOWY PROGRAM? Stopień studiów Tomasz Saryusz-Wolski nie jest (jedynie) konsekwencją wymagań wstępnych w stosunku do kandydatów Nie jest wynikiem wąskiej specjalizacji Nie jest konsekwencją treści nauczania Stopień studiów jest (w pierwszej kolejności) uzależniony on zgodności efektów kształcenia z opisem poziomów Ram Kwalifikacji efekty uczenia się muszą być zgodne z deskryptorami efektów uczenia się dla danego poziomu i obszaru kształcenia

(Inne) Kompetencje Umiejętności Wiedza Europejskie Ramy Kwalifikacji poziomy 6 do 8 ERK Poziom 6 Poziom 7 Poziom 8 Zaawansowana wiedza w danej dziedzinie pracy i nauki obejmująca krytyczne rozumienie jej teorii i zasad. Zaawansowane umiejętności wykazywania się biegłością i innowacyjnością potrzebną do rozwiązywania złożonych i nieprzewidywalnych problemów w specjalistycznej dziedzinie pracy lub nauki. Zarządzanie złożonymi technicznymi lub zawodowymi działaniami lub projektami, ponoszenie odpowiedzialności za podejmowane decyzje w nieprzewidywalnych kontekstach związanych z pracą lub nauką, ponoszenie odpowiedzialności za zarządzanie rozwojem zawodowym jednostek i grup. Wysoce wyspecjalizowana wiedza, której część stanowi najnowsza wiedza w danej dziedzinie pracy lub nauki, będąca podstawą oryginalnego myślenia lub badań. Krytyczna świadomość zagadnień w zakresie wiedzy w danej dziedzinie oraz na styku różnych dziedzin Specjalistyczne umiejętności rozwiązywania problemów potrzebne do badań lub działalności innowacyjnej w celu tworzenia nowej wiedzy i procedur oraz integrowania wiedzy z różnych dziedzin Zarządzanie i przekształcanie kontekstów związanych z pracą lub nauką, które są złożone, nieprzewidywalne i wymagają nowych podejść strategicznych. (INNE) Ponoszenie KOMPETENCJE odpowiedzialności za przyczynianie się do rozwoju wiedzy i praktyki zawodowej lub za dokonywanie przeglądów strategicznych wyników zespołów. Tomasz Saryusz-Wolski WIEDZA efekt przyswajania informacji poprzez uczenie się W kontekście europejskich ram kwalifikacji wiedzę opisuje się jako teoretyczną lub faktograficzną Wiedza na najbardziej zaawansowanym poziomie w danej dziedzinie pracy lub nauki oraz na styku różnych dziedzin UMIEJĘTNOŚCI zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-how w celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. umiejętności określa się jako kognitywne (obejmujące myślenie logiczne, intuicyjne i kreatywne) oraz praktyczne (obejmujące sprawność i korzystanie z metod, materiałów, narzędzi i instrumentów) Najbardziej zaawansowane i wyspecjalizowane umiejętności i techniki w tym synteza i ocena, potrzebne do rozwiązywania krytycznych problemów badaniach lub działalności innowacyjnej oraz do poszerzania i ponownego określania istniejącej wiedzy lub praktyki zawodowej Wykazywanie się znaczącym autorytetem, innowacyjnością, autonomią, etyką naukową i zawodową oraz trwałym zaangażowaniem w rozwój nowych idei i procesów w najważniejszych kontekstach pracy udowodniona zdolność stosowania wiedzy, umiejętności i zdolności osobistych kompetencje określane są w kategoriach odpowiedzialności i autonomii zawodowej lub nauki, w tym badań.

Europejskie Ramy Kwalifikacji Bolońskie Ramy kwalifikacji ZGODNOŚĆ KWALIFIKACJI (programu studiów) Z POZIOMEM POLSKICH I EUROPEJSKICH RAM KWALIFIKACJI Kwalifikacja jako zbiór efektów uczenia się (po walidacji) Efekty uczenia się 1 Polskie Ramy Kwalifikacji Tomasz Saryusz-Wolski Efekty 2 Deskryptory Efektów Uczenia się właściwe dla stopnia studiów, obszaru i profilu Deskryptory poziomu PRK Efekty n Zgodność zapewniona przez system jakości Zgodność zapewniona przez budowę PRK i wykazana w RR Zgodność wykazana w Raporcie Referencyjnym - RR

Benchmark Europejskie Ramy Kwalifikacji Bolońskie Ramy kwalifikacji ZGODNOŚĆ KWALIFIKACJI (programu studiów) Z POZIOMEM POLSKICH I EUROPEJSKICH RAM KWALIFIKACJI Kwalifikacja jako zbiór efektów uczenia się (po walidacji) Efekty uczenia się 1 Tomasz Saryusz-Wolski Polskie Ramy Kwalifikacji Efekty 2 Deskryptory Efektów Uczenia się właściwe dla stopnia studiów, obszaru i profilu Deskryptory poziomu PRK Efekty n Zgodność zapewniona przez system jakości Zgodność zapewniona przez budowę PRK i wykazana w RR Zgodność wykazana w Raporcie Referencyjnym - RR

Europejskie Ramy Kwalifikacji Bolońskie Ramy kwalifikacji ZGODNOŚĆ KWALIFIKACJI (programu studiów) Z POZIOMEM POLSKICH I EUROPEJSKICH RAM KWALIFIKACJI Kwalifikacja jako zbiór efektów uczenia się (po walidacji) Efekty uczenia się 1 Polskie Ramy Kwalifikacji Benchmark Tomasz Saryusz-Wolski Efekty 2 Deskryptory Efektów Uczenia się właściwe dla stopnia studiów, obszaru i profilu Deskryptory poziomu PRK Efekty n Zgodność zapewniona przez system jakości Zgodność zapewniona przez budowę PRK i wykazana w RR Zgodność wykazana w Raporcie Referencyjnym - RR

DESKRYPTORY EFEKTÓW UCZENIA SIĘ DLA OBSZARÓW KSZTAŁCENIA Opis generyczny efektów kształcenia dla 8 obszarów jako punkt odniesienia dla tworzenia i przebudowy programów studiów 1. studia w obszarze nauk humanistycznych 2. studia w obszarze nauk społecznych 3. studia w obszarze nauk ścisłych 4. studia w obszarze nauk przyrodniczych 5. studia w obszarze nauk technicznych 6. studia w obszarze nauk medycznych 7. studia w obszarze nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych 8. studia w obszarze sztuki

DWA MOŻLIWE PODEJŚCIA do budowy programu studiów Tomasz Saryusz-Wolski Metoda top-down Do zastosowania w przypadku opracowania nowego programu studiów Metoda bottom-up Szczególnie dogodna przy przebudowie istniejących już programów studiów W istniejących programach studiów efekty kształcenia w większości istnieją trzeba je tylko wykazać i wykorzystać do wspomagania studentów W większości przypadków trzeba dołożyć efektów kształcenia z zakresu kompetencji personalnych i społecznych nie koniecznie nowe przedmioty!

Metoda top- down Tomasz Saryusz-Wolski Efekty kształcenia dla programu studiów KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI (w tym deskryptory obszarnicze) i inne punkty odniesienia Matryca Efektów Kształcenia Efekty kształcenia dla poszczególnych przedmiotów Opis przedmiotu Efekty kształcenia Treści programowe Narzędzia dydaktyczne Mechanizmy i sposoby oceny Punkty ECTS

Krajowe Ramy Kwalifikacji i inne punkty odniesienia + weryfikacja poziomu KRK Metoda bottom-up Efekty kształcenia dla programu studiów Tomasz Saryusz-Wolski Matryca Efektów Kształcenia Efekty kształcenia dla przedmiotu TREŚCI KSZTAŁCENIA?

INNE PUNKTY ODNIESIENIA? Zalecenia organizacji krajowych i międzynarodowych np. euro-bachelor w chemii Standardy kształcenia (w postaci efektów kształcenia) przygotowane przez różne komisje akredytacyjne np. ABET dla inżynierii Wyniki projektów międzynarodowych np. Tunning, Wymagania organizacji zawodowych Subject Benchmark Statemants - UK Benchmarki

METODA TOP- DOWN, ale nie tylko. Efekty kształcenia dla programu studiów KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI (w tym deskryptory obszarnicze i inne punkty odniesienia Matryca Efektów Kształcenia Efekty kształcenia dla poszczególnych przedmiotów Opis przedmiotu Efekty kształcenia Treści programowe Narzędzia dydaktyczne Mechanizmy i sposoby oceny Punkty ECTS

Matryca efektów kształcenia efekty kształcenia Wiedza przedmiot 1 1 + przedmiot... Przedmiot przedmiot... przedmiot... 2 + n + Umiejętności 1 2 n Kompetencje społeczne i personalne 1 + 2 + + n +

Matryca efektów kształcenia efekty kształcenia przedmiot 1 Wiedza Jeśli przedmiot nie rozwija żadnego z 1 efektów kształcenia to nie może być + obowiązkowy 2 Jeśli efekty kształcenia nie są zaznaczone dla żadnego z przedmiotów to należy Umiejętności uzupełnić efekty uczenia się któregoś z przedmiotów, lub dodać przedmiot przedmiot... przedmiot przedmiot... N + przedmiot... 1 + + + 2 + N Kompetencje społeczne i personalne 1 + 2 + n +

Budowa programu studiów, a punkty ECTS Tomasz Saryusz-Wolski Efekty kształcenia dla programu studiów KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI (w tym deskryptory obszarnicze i inne punkty odniesienia Matryca Efektów Kształcenia Efekty kształcenia dla poszczególnych przedmiotów Opis przedmiotu Liczba punktów ECTS Efekty kształcenia Treści programowe Narzędzia dydaktyczne Mechanizmy i sposoby oceny Punkty ECTS

Czy opisanie programu studiów i przedmiotów za pomocą efektów uczenia się oznacza przejście na system oparty na efektach uczenia się? Przejście na system oparty na efektach uczenia się wymaga Przebudowy programu studiów zmiany opisu Przebudowy opisu przedmiotu/modułu Zmiany sposobu prowadzenia przedmiotu (nie tylko zajęć) Odmiennej roli nauczyciela akademickiego

MYŚLENIE NAUCZYCIELA O PRZEDMIOCIE (W KATEGORIACH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA) Jakie chcę mieć (mam mieć!) efekty mojej pracy ze studentami? Jakich treści programowych użyję, aby studenci osiągnęli efekty uczenia się? W jaki sposób będę pomagał studentom osiągnąć założone I efekty uczenia się? Jak sprawdzę czy student osiągnął efekty uczenia się i w jakim stopniu? Ile pracy musi włożyć student aby osiągnąć efekty uczenia się? - ECTS

OPIS PRZEDMIOTU, MODUŁU Efekty uczenia się???? Treści programowe Narzędzia dydaktyczne Mechanizmy i sposoby oceny ECTS

JAKO PODSUMOWANIE Budowa, przebudowa programu studiów w oparciu o Ramy Kwalifikacji i efekty uczenia się to pierwszy, bardzo ważny etap realizacji strategii rozwoju europejskiego szkolnictwa wyższego Równocześnie z przebudową programu studiów, (w wielu przypadkach), konieczna jest zmiana roli nauczyciela akademickiego i sposobu jego pracy ze studentami