Training Back up Linking up

Training Back up Linking up Commerce Trade Unions in New Member States and Candidate Countries Opis programu, Analiza, Streszczenie

Inicjatorzy i partnerzy programu Informacja o blogu: Wydawca: Gewerkschaft der Privatangestellten, Druck, Journalismus, Papier Alfred-Dallinger-Platz 1, 1034 Wien Treść: Abteilung Europa, Konzerne, Internationale Beziehungen; Mag. a Novka Piljic Redakcja: Abteilung Europa, Konzerne, Internationale Beziehungen; Sabrina Drizhal Layout: GPA-djp Marketing, Anita Schnedl Fotografie: Fotolia, GPA-djp, Willi Denk, Nurith Wagner-Strauss, von den ProjektpartnerInnen DVR 0046655, ZVR 576439352 Stan z X września 2013/polnisch Seite 2

PRZEDMOWA Franz Georg Brandtner przewodniczący federalnego sektora handlu w GPA-djp W dziedzinie handlu istotną rolę odgrywają więzi transgraniczne. Prawie w każdym kraju rynek opanowany jest przez koncerny międzynarodowe. W koncernach tych dyrekcja i kierownictwo regionalne utrzymują stałą łączność dzięki najnowocześniejszym technikom komunikacji i częstym spotkaniom. Ten krąg osób ma dostęp do danych ekonomicznych i parametrów obrotu za jednym naciśnięciem guzika. Bariery językowe w obrębie menedżmentu usuwa się nie żałując wysokich nakładów finansowych. Warunki ramowe w zakładowych i ponadzakładowych organizacjach reprezentujących w poszczególnych krajach interesy pracobiorców są znacznie trudniejsze. Współpraca członków rad zakładowych w koncernach ogranicza się na ogół do płaszczyzny europejskich rad zakładowych. Wskutek istotnych różnic prawnych między poszczególnymi państwami zakładanie rad zakładowych i uznawanie praw związków zawodowych do reprezentowania pracobiorców jest utrudnione, względnie prawie niemożliwe. Na trudności napotykają również negocjacje taryf branżowych. Bariery językowe są przeszkodą w bieżącej pracy. Z tego względu zrealizowany program ma wielkie znaczenie dla pracobiorców i związków zawodowych uczestniczących państw. Wykorzystując pracę nad programem stworzono sieć powiązań, a przezwyciężając granice językowe zapewniono wzajemną wymianę informacji i wiedzy o niespotykanej jakości i zakresie. Program stworzył podstawy skutecznej transgranicznej współpracy dla dobra reprezentowanych koleżanek i kolegów w przyszłości. W tym miejscu pragnę serdecznie podziękować kierowniczce programu, pani mgr Novce PILJIC za wysoki profesjonalizm koncepcji i organizacji. Życzymy dalszych sukcesów! Franz Georg Brantner Seite 3

SPIS TREŚCI Treść Wstęp Przedmowa Franza Georga Brantnera...3 Przedmowa Manfreda Wolfa...5 Wprowadzenie... 6 O dialogu społecznym w nowych państwach członkowskich i kandydackich UE...6 Krótki opis programu "Szkolenia, wymiana doświadczeń i tworzenie sieci dla związków zawodowych pracowników handlu w nowych krajach członkowskich i kandydackich UE"... 8 Najważniejsze działania w ramach programu... 10 Najlepsze praktyki austriackie partnerstwo społeczne... 12 Postępowanie przy negocjacjach w sprawie układów zbiorowych... 15 Sytuacja wyjściowa... 15 Przygotowanie negocjacji... 16 Prowadzenie/Zakończenie negocjacji... 16 Ocena negocjacji... 17 Europejskie porozumienie ramowe (z koncernami międzynarodowymi)... 18 Elementy porozumienia... 18 Prawa podstawowe... 19 Praca trwa!... 22 Wypowiedź Clemensa Rodego, eksperta programu... 22 Wyniki ankiety o negocjacjach taryfowych... 23 Informacja o blogu internetowym... 31 Podziękowania... 32 Dane o sieci Związki zawodowe i ich adresy kontaktowe... 33 Seite 4

PRZEDMOWA Manfred Wolf zastępca kierownika działu ekonomicznego w GPA-djp Nasza wspólna podróż studyjna przez kraje europejskie wyraźnie pokazała różnorodność wytworzonych przez lata kultur działania związków zawodowych i partnerów społecznych. Ale nawet przy największej różnorodności można stwierdzić pewne podobieństwa. Tam gdzie istnieją silne struktury związkowe i funkcjonujący dialog społeczny, wyniki ekonomiczne są z zasady lepsze, a rządy dysponują dodatkową możliwością przeciwdziałania kryzysowym zjawiskom w dziedzinie ekonomii i polityki rynku pracy. Również wyniki warsztatów wymownie wykazały, że dialog społeczny jako podwalina Europy, dążącej do zharmonizowania wymiaru społecznego i gospodarczego, jest podstawą przetrwania idei integracji naszego kontynentu. Europejczycy ujrzą we wspólnej Europie sensowną perspektywę dopiero wówczas, gdy ich przeważająca większość będzie miała zapewnioną pracę, dobrobyt i zabezpieczenie społeczne. Do realizacji projektu Europa trzeba czegoś więcej niż tylko swobody handlu i przemieszczania się oraz wolnego rynku konieczna jest wewnętrzna gotowość prostego człowieka do udziału w tworzeniu i realizacji tego projektu. Dla wykształtcenia się takiej postawy nieodzowne jest jednak zaspokojenie potrzeby bezpiecznego bytu, pracy, sprawiedliwego wynagrodzenia i zabezpieczenia społecznego krótko mówiąc pewność, że wspólna Europa oznacza zapewnienie elementarnych potrzeb życiowych. A właśnie tej pewności brakuje wspólna Europa zbyt często staje się przedmiotem neoliberalnych eksperymentów. Wszyscy decydenci muszą zrozumieć, że społeczne koszty następstw takiej polityki są nie do zaakceptowania przez szerokie masy i w efekcie zagrażają naszemu wspólnemu projektowi i jego instytucjom, pozbawiając Europę pokoju społecznego, który z takim trudem wywalczono. Nasza broszura stanowi zachętę do alternatywnych strategii, funkcjonującego dialogu społecznego w całej Europie, stabilnych stosunków pracy, zabezpieczenia społecznego i gospodarki ukierunkowanej na zapewnienie powszechnego dobrobytu. Jest to model i wymiar wspólnej Europy w oparciu o odpowiedzialną społecznie gospodarkę rynkową zgodną z zasadami zrównoważonego rozwoju. Dziękujemy wszystkim uczestnikom, którzy swoją pracą podczas warsztatów i swoim wkładem umożliwili wydanie broszury, inicjując prekursorskie kierunki myślenia. Dzięki temu powstało nowe ważne narzędzie dla tych, którzy uważają tworzenie i rozszerzanie społecznego wymiaru Europy za swoje ważne zadanie. Manfred Wolf Seite 5

WPROWADZENIE DO PROJEKTU WPROWADZENIE O DIALOGU SPOŁECZNYM W NOWYCH PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH I KANDYDACKICH UE W całej Europie w sektorze handlowym zatrudnionych jest 32,8 mln osób. W nowych krajach członkowskich i w krajach kandydujących do UE dialog między przedstawicielami pracobiorców i pracodawców utrudniony jest przez czynniki różnego rodzaju. Z jednej strony pracownicy zatrudnieni w handlu są słabo zorganizowani w związkach zawodowych, z drugiej zaś przedstawiciele pracodawców nie tworzą stowarzyszeń, nie ma zatem warunków do prowadzenia skutecznego dialogu. W Austrii natomiast funkcjonuje szczególnie wykształcony system, w którym stowarzyszenia gospodarcze, reprezentujące interesy swoich członków współpracują zarówno ze sobą jak i z przedstawicielami rządu. Współpraca ta była podstawowym warunkiem odbudowy państwa po drugiej wojnie światowej, a następnie stała się podstawą dalszego wzrostu gospodarczego i pokoju społecznego. Austria jest zatem żywym i sprawdzonym przykładem najlepszych praktyk w zakresie dalszego rozwijania europejskiego modelu ekonomiczno-społecznego. Partnerstwo społeczne nie ogranicza się tylko do określania stosunków pracy, lecz obejmuje właściwie wszystkie aspekty polityki gospodarczej i społecznej. Z tego względu w Unii Europejskiej Austria uchodzi za wzorowy przykład wszechstronnej i skoordynowanej reprezentacji interesów partnerów społecznych. W trakcie rozszerzania Unii Europejskiej na Europę Środkową i Wschodnią austriackie grupy przedsiębiorców intensywnie angażowały się w działalność w nowych państwach członkowskich UE. Również dwa największe w Austrii przedsiębiorstwa handlu detalicznego: BILLA (należąca do koncernu REWE) i SPAR utworzyły w nowych państwach członkowskich firmy zależne o dużym znaczeniu. Ponieważ w nowych państwach członkowskich dialog społeczny na płaszczyźnie przedsiębiorstwa odgrywa dużą rolę i służy jako przykład, stworzenie dobrze funkcjonującego partnerstwa społecznego ma wielkie znaczenie dla kształtowania się przyszłych stosunków pracy. W Europie Środkowej i Wschodniej umowy taryfowe, warunki pracy, uregulowania dotyczące czasu pracy itp. określane są częściej bezpośrednio w przedsiębiorstwach, a nie na płaszczyźnie branżowej, regionalnej czy nawet krajowej. Tym istotniejsze staje się zatem praktyka kształtowania stosunków pracy w międzynarodowych przedsiębiorstwach, gdyż służą one za wzór dla rynków pracy nie tylko w danym kraju, lecz również poza jego granicami. Z tego względu nieodzowna staje się współpraca przedstawicieli pracowników (związków zawodowych i członków rad zakładowych) w obrębie koncernu. Dotychczasowe doświadczenia pokazały, że sprawna, owocna i transgraniczna reprezentacja interesów pracowniczych uzależniona jest od całego szeregu uwarunkowań, których nie można stworzyć w krótkim czasie. Należy do nich przykładowo tworzenie trwałych i funkcjonujących relacji zaufania i komunikowania się między przedstawicielami związków zawodowych z różnych państw. Praca przedstawicielstw interesów pracowniczych koncentruje się palących problemach, takich jak uregulowania dotyczące czasu pracy, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, negocjowanie układów zbiorowych, pogodzenie pracy z życiem prywatnym itp. Seite 6

Z wprowadzeniem w roku 1989 nowego systemu ekonomicznego w państwach, które niedawno stały się członkami UE, zakres pracy związkowej bardzo się zmienił. Wspaniałą okazją do przyswojenia sobie nowej wiedzy i poznania praktycznych przykładów są wspólnie prowadzone seminaria i warsztaty dokształcające. Szczególnie cenne są przy tym doświadczenia naszych kolegów z tzw. starych państw członkowskich. Dotychczas nowe kraje członkowskie i kraje kandydackie uczestniczyły jedynie w znikomym stopniu w europejskim dialogu społecznym. Ma to szereg przyczyn: z jednej strony nasi koledzy w tych krajach nie mają doświadczenia w prowadzeniu takiej formy dialogu społecznego, a z drugiej zaś potencjalnym uczestnikom dialogu brakuje określonej wiedzy, aby kompetentnie i skutecznie przejąć ważną funkcję przedstawiciela pracobiorców. Ponadto w nowych krajach członkowskich i kandydackich doświadczenia w dialogu społecznym na płaszczyźnie krajowej są we wszystkich sektorach dość podobne, zatem działania transgraniczne stanowią jedyną możliwość nauki i wymiany wiedzy. Jeżeli uświadomimy sobie przy tym trudne położenie finansowe związków zawodowych, staje się jasne, że związki zawodowe pracowników handlu w tych państwach nie są w stanie własnymi siłami zrealizować opisywanych działań. Bez wsparcia Komisji Europejskiej i związkowców z innych państw prawdopodobnie nie doszłoby w najbliższym czasie do postępu w nawiązywaniu negocjacji ani na płaszczyźnie krajowej, ani europejskiej. Wypowiedź Renata Burianová Przewodniczącej OSPO, Republika Czeska "Naszym zdaniem konieczne jest komunikowanie z EuroCommerce poświęcone problemom w poszczególnych państwach, np. w sprawie godzin otwarcia lub pracy w niepełnym wymiarze godzin. Jeżeli dojdzie do aktywnej komunikacji między partnerami społecznymi na płaszczyźnie europejskiej, komunikacja między partnerami społecznymi na płaszczyźnie krajowej przebiegnie znacznie łatwiej" Seite 7

PROGRAM Szkolenia, wymiana doświadczeń i tworzenie sieci dla związków zawodowych pracowników handlu w nowych krajach członkowskich i kandydackich UE Program Szkolenia, wymiana doświadczeń i tworzenie sieci zrealizowano w okresie od września 2012 do września 2013 roku przy udziale najważniejszych związków zawodowych wielkopowierzchniowego handlu detalicznego w Europie Środkowej i Wschodniej oraz w Turcji z dofinansowaniem przez Dyrekcję Generalną ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego (pozycja budżetowa 04.03.03.02 Programy kształceniowe i informacyjne na rzecz organizacji pracobiorców ). Odpowiedzialność za program i jego koordynację przejął związek zawodowy pracowników prywatnych wraz ze związkiem zawodowym pracowników poligrafii, dziennikarzy i branży papierniczej (GPA djp), zrzeszony w federacji austriackich związków zawodowych (ÖGB). Partnerzy programu przyczynili się do jego sukcesu w szczególności poprzez przejmowanie zadań administracyjnych oraz udział w jego realizacji. Program ukierunkowany był na sektor handlu. Ponieważ w sektorze handlu większość zatrudnionych stanowią kobiety, a znaczna część zatrudnionych pracuje w niepełnym wymiarze godzin, często występują trudności w pogodzeniu pracy zawodowej i obowiązków rodzinnych. W ramach programu można było się skoncentrować na tych problemach, charakterystycznych dla pracy w handlu. Wnioskodawcą/promotorem był związek zawodowy pracowników prywatnych wraz ze związkiem zawodowym pracowników poligrafii, dziennikarzy i branży papierniczej (GPA djp), zrzeszony w federacji austriackich związków zawodowych (ÖGB). ÖGB jest ponadpartyjną nadrzędną organizacją zrzeszającą wszystkie austriackie związki zawodowe. OD SAMEGO POCZĄTKU W PRACACH NAD PROGRAMEM UCZEST- NICZYLI: partnerzy i inni przedstawiciele związków zawodowych z nowych krajów członkowskich i kandydackich UE Fundacja im. Friedricha Eberta z biurami programu dla Europy Południowo-Wschodniej w Belgradzie i Stambule Konfederacja europejskich związków zawodowych UNI Europa Handel jako związkowa organizacja nadrzędna zrzeszonych pracobiorców w sektorze handlu była partnerem programu aktywnie uczestniczącym we wszystkich działaniach. Czechy: OSPO związek zawodowy pracowników handlu Słowacja: OZPOCR związek zawodowy pracowników handlu i turystyki Polska: NSZZ Solidarność Sekretariat Krajowy Banków, Handlu i Ubezpieczeń Turcja: TURK KOOP-IS członkowie tego związku zawodowego pracują nie tylko w handlu, lecz również w służbie publicznej i w biurach, w sumie dla 118 różnych pracodawców. Seite 8

Skuteczna działalność przedstawicieli pracobiorców łączy się z wielorakimi i skomplikowanymi wyzwaniami. Aby im sprostać, w zrealizowanym programie przewidziano cały szereg kursów i szkoleń. W nowych krajach członkowskich i w krajach kandydujących do UE dialog między przedstawicielami pracobiorców i pracodawców utrudniony jest przez czynniki różnego rodzaju. Z jednej strony pracownicy zatrudnieni w handlu są słabo zorganizowani w związkach zawodowych, z drugiej zaś przedstawiciele pracodawców nie tworzą stowarzyszeń, nie ma zatem warunków do prowadzenia skutecznego dialogu. Dzięki wspólnym warsztatom i seminariom realizowany program wspierał kolegów z nowych krajów członkowskich w ich dążeniu do zainicjowania ogólnokrajowego dialogu społecznego w sektorze handlu oraz do rozszerzenia udziału swoich krajów w unijnym dialogu społecznym. Przeprowadzone działania wzorowały się na modelu austriackim, który dotychczas odnosił same sukcesy. Seminaria i szkolenia realizowano w podobny sposób, jak to ma miejsce w wypadku negocjatorów układów zbiorowych z ramienia GPA-djp, z koniecznym dopasowaniem do specyfiki programu. Działania programu pomogły organizacjom pracobiorców w sprostaniu wyzwaniom polityki zatrudnienia i polityki społecznej zarówno na płaszczyźnie krajowej jak i unijnej (Strategia Europa 2020). Seminaria i warsztaty kierowały się inicjatywą Agenda nowych kompetencji i nowych możliwości zatrudnienia należącą do strategii 2020 na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Cel programu zawarty jest w jego nazwie Szkolenia, wymiana doświadczeń i tworzenie sieci. Szkolenia: udostępnianie wiedzy i praktycznych przykładów w ramach warsztatów Wymiana doświadczeń: wsparcie partnerskich związków zawodowych przez utrzymywanie kontaktów i stałą wymianę oraz możliwość szkoleń również po zakończeniu programu Tworzenie sieci: stworzenie sieci związków zawodowych pracowników handlu w Europie Środkowej i Wschodniej w ramach realizacji programu oraz utrzymanie współpracy w przyszłości. Program skierowany był do koleżanek i kolegów, biorących udział w negocjacjach układów zbiorowych i porozumień europejskich z przedstawicielami pracodawców. Wymienialiśmy się wiedzą i doświadczeniem, uczyliśmy się nowych praktyk, rozwijaliśmy wspólne strategie i opracowaliśmy zasady postępowania przy negocjacjach układów zbiorowych (przygotowanie prowadzenie zakończenie). W ten sposób przedstawiciele pracobiorców zyskali możliwość wzbogacenia stosunków panujących w biznesie o elementy socjalne, a zarazem poprawy położenia pracowników. Ankieta dzięki odpowiedziom uczestniczących związków zawodowych na kwestionariuszu ustalono obecną sytuację w nowych krajach członkowskich. Na tej podstawie można było dobrać odpowiedni rodzaj szkoleń; Dwa spotkania partnerów programu wykorzystano na prace organizacyjne, wstępne i końcowe; Cztery międzynarodowe warsztaty na każdym spotkaniu poruszano jeden do dwóch tematów, które przerabiano w ramach warsztatów. Ich wynikiem było opracowanie zasad postępowania przy negocjacjach układów zbiorowych, względnie koncepcji działań na miarę konkretnych warunków danego kraju; Opracowanie zasad postępowania przy negocjacjach układów zbiorowych, obejmujących przygotowanie i przeprowadzenie negocjacji oraz wykorzystanie ich wyników; Materiały organizacyjne dla partnerskich związków zawodowych; Broszura podsumowywująca program i prezentująca jego wyniki/produkty; Stworzenie sieci związkowcy uczestniczący w programie mieli cały rok na wzajemne poznanie się, co stwarza dobrą podstawę do wymiany, wzajemnego wsparcia i współpracy w przyszłości; Kolejne coroczne spotkania organizowane będą za każdym razem przez inny związek zawodowy. Seite 9

NAJWAŻNIEJSZE DZIAŁANIA Najważniejsze działania w ramach programu Sposób realizacji programu opisuje już jego nazwa miały miejsce szkolenia, wymiana doświadczeń i tworzenie sieci : Szkolenia: udostępnianie wiedzy i praktycznych przykładów w ramach warsztatów Wymiana doświadczeń: wsparcie partnerskich związków zawodowych przez utrzymywanie kontaktów i stałą wymianę oraz możliwość szkoleń również po zakończeniu programu Tworzenie sieci: stworzenie sieci związków zawodowych pracowników handlu w Europie Środkowej i Wschodniej w ramach realizacji programu oraz utrzymanie współpracy w przyszłości. W ramach najważniejszych działań te trzy punkty programowe realizowano z różnorodną intensywnością; poza tym zajmowano się kolejno różnymi produktami programu (por. Partnerstwo społeczne, Negocjacje układów zbiorowych, Europejskie Porozumienia Ramowe, Ankieta dotycząca negocjacji taryfowych ). Istotny był przy tym fakt, że opracowanie tych produktów nie stanowiło głównego celu, lecz było podporządkowane celom szkoleń, wymiany doświadczeń i tworzenia sieci : międzynarodowe warsztaty w Wiedniu w dniach 8 9 listopada 2012 r. ponadnarodowe warsztaty w Stambule w dniach 20 21 lutego 2013 r. oraz spotkanie dwustronne Austria Turcja w Stambule dnia 22 lutego 2013 r. ponadnarodowe warsztaty w Pradze w dniach 11-12 czerwca 2013 r Podczas warsztatów omawiano każdorazowo aktualną sytuację w dziedzinie dialogu społecznego (lub brak tego dialogu) i jego warunków ramowych (lub warunków nawiązania) w następujących krajach: Słowacja, Serbia, Czarnogóra, Republika Serbska, Chorwacja, Polska, Węgry, Rumunia, Turcja, Republika Czeska, Austria. Seite 10

Reasumując, sprawozdania z różnych krajów dają w dużym uproszczeniu następujący obraz: wzrasta bezrobocie; prawo pracy często zmieniane jest na niekorzyść pracobiorców; negocjacje układów zbiorowych nie odbywają się lub odbywają się pod dużą presją; werbowanie nowych członków jest utrudnione przez pracę w niepełnym wymiarze godzin, przez prekaryjne stosunki służbowe oraz przez utrudniony dostęp do zakładów i stałe zmniejszanie się liczby personelu. Sukcesy odnotowuje się raczej w międzynarodowych przedsiębiorstwach (stopień zorganizowania w ich filiach dochodzi do 40%), lecz również w filiach międzynarodowych przedsiębiorstw nasi koledzy potrzebują wsparcia rad zakładowych z macierzystych krajów tych koncernów. Poza tym w myśl obowiązującego ustawodawstwa związki zawodowe we wszystkich nowych krajach członkowskich i krajach kandydackich muszą wykazać się bardzo wysoką reprezentatywnością, aby móc negocjować układy zbiorowe. Ponieważ w wielu krajach pracobiorcy nie chcą zakładać własnych zrzeszeń (ani tego nie muszą), związkowcom brak zorganizowanego partnera do negocjacji na płaszczyźnie krajowej i branżowej. Na ogół zawiera się zatem umowy w pojedynczych zakładach. Powszechnym problemem jest również brak analiz, wiedzy eksperckiej i fachowego wsparcia. Wypowiedź Aziz Hacisalihoğlu Przewodniczącego KOOP-IS, Istanbul (Turcja) "Aby związek zawodowy miał w danej branży prawo do prowadzenia negocjacji układów zbiorowych, jego członkami musi być co najmniej 10% zatrudnionych w tej branży. Warunek ten jest znacznym utrudnieniem nawet dla związków zawodowych, które zdołały przezwyciężyć tę barierę, a w wypadku nowo założonych związków zawodowych uniemożliwia on im zajęcie się swoim głównym zadaniem, jakim są układy zbiorowe. Seite 11

AUSTRIACKIE PARTNERSTWO SPOŁECZNE Nalepsze praktyki austriackie partnerstwo społeczne 1. W Austrii funkcjonuje szczególnie wykształcony system, w którym stowarzyszenia gospodarcze, reprezentujące interesy swoich członków współpracują zarówno ze sobą jak i z przedstawicielami rządu. Współpraca ta była podstawowym warunkiem odbudowy państwa po drugiej wojnie światowej, a następnie stała się podstawą dalszego wzrostu gospodarczego i pokoju społecznego. 2. Ów system partnerstwa społeczno-ekonomicznego, zwany zwykle w skrócie partnerstwem społecznym opiera się na zasadzie dobrowolności ukształtowane przez lata wspólne działania stowarzyszeń reprezentujących interesy partnerów społecznych są w dużym stopniu nieformalne i nieregulowane przez ustawy. 3. Partnerstwo społeczne nie ogranicza się do regulowania stosunków pracy również układy zbiorowe z zasady zawierane są przez odpowiednią jednostkę izby gospodarczej reprezentującą pracodawców oraz przez federację austriackich związków zawodowych reprezentującą pracobiorców. Układy zbiorowe obejmują szacunkowo od 90 do 95% wszystkich pracobiorców zatrudnionych w gospodarce prywatnej. 4. Osobliwość rozwiązania austriackiego polega na tym, że partnerstwo społeczne obejmuje praktycznie wszystkie dziedziny polityki ekonomicznej i społecznej. To właśnie z tego względu Austria uważana jest za wzorowy przykład korporacjonizmu, czyli szerokiego i skoordynowanego godzenia interesów wszystkich grup społecznych. 5. Cztery wielkie organizacje federacja austriackich związków zawodowych (ÖGB), austriacka izba gospodarcza (WKÖ), federalna izba pracownicza (BAK) i austriacka izba rolnicza (LK) nie zajmują się jedynie reprezentacją interesów w wąskim sensie tego pojęcia, a więc negocjacją rozwiązań taryfowych, lobbingiem i usługami dla swoich członków, lecz również w wieloraki sposób zakorzenione są w systemie politycznym Austrii. 6. Federacja ÖGB zorganizowana jest zgodnie z prawem o stowarzyszeniach; trzy wymienione izby są samorządnymi organizacjami publicznoprawnymi, a członkostwo w nich jest regulowane ustawowo. 7. Istota partnerstwa społecznego polega na tym, że te cztery duże organizacje uznają wspólne długoplanowe cele polityki społecznej i gospodarczej oraz podzielają przekonanie, że cele te można sprawniej osiągnąć dzięki współpracy i skoordynowanemu działaniu wielkich grup społecznych opartemu na dialogu, a nie na otwartym rozgrywaniu konfliktów. 8. Partnerstwo społeczne nie oznacza jednak negowania sprzeczności interesów. Jest to raczej metoda godzenia sprzecznych interesów społeczno-ekonomicznych poprzez dążenie do wspólnego rozwiązywania problemów z korzyścią dla wszystkich zainteresowanych oraz dzięki gotowości do kompromisu. 9. Od 1957 roku współpraca tych organizacji w dużym stopniu odbywa się w ramach komisji parytetowej, w skład której wchodzą ważni przedstawiciele rządu i czterech organizacji reprezentujących interesy partnerów społecznych. Seite 12

10. Komisja parytetowa dzieli się na cztery podkomisje: radę ds. społeczno-ekonomicznych, podkomisję do spraw międzynarodowych, podkomisję do spraw płac oraz podkomisję do spraw konkurencji i cen. 11. O ile w minionych latach wielkie znaczenie miał nadzór nad cenami i zwalczanie inflacji, o tyle obecnie komisja parytetowa jest zinstytucjonalizowaną płaszczyzną negocjacji między partnerami społecznymi a rządem. Tu w szczególnie ważnych sprawach omawia się zarówno wspólne strategie i środki działania czy ewentualne konflikty jak i zalecenia rady ds. społeczno-ekonomicznych. 12. Rada do spraw ekonomiczno-społecznych to gremium, który na zlecenie przewodniczących organizacji reprezentujących interesy partnerów społecznych lub na życzenie rządu prowadzi podstawowe badania nad zagadnieniami z dziedziny polityki społeczno-ekonomicznej oraz opracowuje wspólne i jednomyślnie zalecenia dla partnerów społecznych. Dla przeprowadzenia takich badań tworzy się z reguły grupy robocze z udziałem ekspertów ze wszystkich dziedzin nauki oraz osób zajmujących się tymi dziedzinami w praktyce. Wiedzę ekspertów można w ten sposób wykorzystać na potrzeby gremium zbliżonego do kręgów politycznych, aby wypracować wspólne podstawy, sprecyzować dane i fakty oraz przyczynić się do rzeczowej dyskusji ekonomicznopolitycznej. 13. Partnerzy społeczni zakorzenieni są w systemie politycznym Austrii w wieloraki sposób: Ustawodawstwo Stowarzyszeniom przysługuje m.in. prawo opiniowania projektów ustaw, zgłaszania propozycji do ciał ustawodawczych, prawo formułowania projektów ustaw leżących w głównym obszarze zainteresowania partnerów społecznych (prawo społeczne, prawo pracy itp.) Administracja Partnerzy społeczni uczestniczą w licznych komisjach, radach i innych gremiach, zajmujących się np. sprawami uczniów zawodu, kontrolą warunków pracy, wystawianiem zaświadczeń o pochodzeniu towaru, polityką konkurencji i prawem konkurencji, polityką rynku pracy, polityką wobec konsumentów oraz działają w instytucjach udzielających dotacji. Sądownictwo Partnerzy społeczni zgłaszają propozycje nominowania ławników w sądach pracy i spraw socjalnych oraz wyłaniają ze swego grona ławników tzw. sądu kartelowego zajmującego się prawem kartelowym i prawem konkurencji. W polityce społecznej (ubezpieczeniach społecznych) ważnym obszarem działania organizacji reprezentujących partnerów społecznych jest nominowanie swoich przedstawicieli w zakładach ubezpieczeń emerytalnych, zdrowotnych i wypadkowych, które są samorządnymi korporacjami publicznoprawnymi. Do zadań partnerstwa społecznego zalicza się też nieformalne prowadzenie negocjacji i rozwiązywanie problemów w dziedzinach, w których organizacje zrzeszające partnerów społecznych mają szczególne doświadczenie, jak np. w dziedzinie prawa pracy, prawa socjalnego, jak również prawa rodzinnego i prawa o działalności gospodarczej, gdzie wypracowanie zgody na płaszczyźnie partnerów społecznych jest konieczne dla uzyskania rzeczowego rozwiązania na płaszczyźnie politycznej. 14. Cele współpracy partnerów społecznych określono w licznych porozumieniach. Aktualnie współpracę ta opiera się na porozumieniu partnerów społecznych z 23 listopada 1992 roku. W porozumieniu tym partnerzy społeczni przede wszystkim znacznie rozszerzyli cele swojej współpracy postanowili zajmować się nie tylko problemami pełnego zatrudnienia, stabilizacji cen i wzrostu gospo- Seite 13

darczego, lecz również zapewnieniem międzynarodowej konkurencyjności gospodarki austriackiej, szerokiego udziału w integracji międzynarodowej, a w szczególności integracji europejskiej, intensyfikacji umiędzynarodowienia austriackiej gospodarki, wspieraniem uzdolnień i umiejętności ludzi, zachowaniem i doskonaleniem przyjaznego środowiska pracy oraz sprostaniem wyzwaniom polityki wobec środowiska. 15. Dzięki intensywnemu włączeniu organizacji reprezentujących partnerów społecznych w życie polityczne, organizacje te rozwinęły głębokie poczucie odpowiedzialności przy podejmowaniu decyzji politycznych. Są one bowiem świadome, że wywierają wpływ nie tylko na swoich członków, lecz również na całą gospodarkę i społeczeństwo. Partnerzy społeczni pragną wykorzystać pokój społeczny jako istotną przewagę w konkurencji międzynarodowej, a swoją współpracą średnioterminowo zharmonizować oczekiwania podmiotów gospodarczych i politykę gospodarczą, aby przyczynić się do stabilizacji rozwoju gospodarczego. 16. Partnerstwo społeczne w Austrii charakteryzuje się też szczególnym rodzajem kultury dialogu i negocjacji oraz wykazywaną przez partnerskie stowarzyszenia gotowością do wypracowania zewnętrznego i wewnętrznego kompromisu, a także reprezentowania najróżniejszych interesów z uwzględnieniem średnioterminowych wspólnych celów oraz ogólnych interesów społecznych. Wymaga to jednak stałej gotowości do prowadzenia rozmów, a także bieżącej wymiany informacji (źródło: www.sozialpartner.at / Über die Sozialpartnerschaft) Wypowiedź Jozef Zadnan Przewodniczącego OZPOCR, Słowacja Największe problemy w koncernach wielonarodowych lekceważenie kompetencji organizacji zakładowych zmniejszanie się liczby zatrudnionych wysoka liczba nadgodzin, do których zobowiązani są pracownicy praca prekarna (praca na czas określony, praca okresowa, praca w dni wolne od pracy, praca zmianowa i nocna, praca w niepełnym wymiarze godzin, zatrudnienie w agencjach pracy itd.) niskie płace Na płaszczyźnie UNI propozycja porozumienia z poszczególnymi wielonarodowymi spółkami umożliwienie i uproszczenie procesu komunikacji na płaszczyznach krajowych. Seite 14

POSTĘPOWANIE Postępowanie przy negocjacjach w sprawie układów zbiorowych Utrzymujący się kryzys gospodarczy stanowi poważne wyzwanie dla dialogu między pracobiorcami, pracodawcami a rządami. Dnia 11.04.2013 r. komisarz UE ds. zatrudnienia, spraw społecznych i integracji László Andor oświadczył: "W obecnej sytuacji zmniejszonego popytu makroekonomicznego, rosnących podatków i cięć w wydatkach publicznych dialog społeczny znajduje się pod coraz większą presją. Jeśli mamy wyjść z tego kryzysu, zachowując korzyści płynące z europejskiego modelu społecznego, potrzebujemy wzmocnienia roli partnerów społecznych na wszystkich szczeblach. Dobrze ustrukturyzowany dialog społeczny jest również niezbędny, aby stawić czoło wyzwaniu, jakie stanowią zmiany demograficzne, aby stworzyć lepsze warunki pracy i osiągnąć lepszą spójność społeczną. Dialog społeczny w Europie Środkowo-Wschodniej jest obecnie znacznie słabszy, należy go zatem wzmocnić. SYTUACJA Jacy partnerzy biorą udział w negocjacjach, zależy od tego, czy mamy do czynienia z modelem dwustronnym (pracodawcy i pracobiorcy) czy też z modelem trójstronnym (pracodawcy, pracobiorcy i przedstawiciele rządu) oraz od tego, czy układ zbiorowy negocjowany jest na szczeblu krajowym, branżowym czy na szczeblu przedsiębiorstwa. Pracodawca jest zawsze stroną negocjacji, wszystko zależy od tego, czy wykazuje on gotowość do negocjacji w sprawie układu zbiorowego, czy też nie. W negocjacjach na szczeblu branżowym czołowi przedstawiciele pracodawców muszą być członkami zrzeszenia. Negocjacje na szczeblu przedsiębiorstwa prowadzi sam pracodawca. Skład przedstawicieli pracobiorców różni się w zależności od kraju. Przedstawicielami pracobiorców mogą być wybrani członkowie rad zakładowych, zakładowe związki zawodowe, krajowe związki zawodowe lub kilka związków zawodowych występujących wspólnie. O tym, kto jest powołany do reprezentowania pracobiorców w negocjacjach w sprawie układu zbiorowego stanowi ustawodawstwo krajowe. Seite 15

PRZYGOTOWANIE NEGOCJACJI Po wyjaśnieniu tej kwestii i po wyrażeniu przez strony negocjacji gotowości do podjęcia rozmów należy przestrzegać określonych zasad, zależnych od kraju, w którym negocjacje są prowadzone. W niniejszym tekście koncentrujemy się na przygotowaniach przedstawicieli pracobiorców. Partnerzy negocjacji są wiadomi i gotowi do podjęcia rozmów. Należy podać nazwiska osób wchodzących w skład zespołu negocjacyjnego. Od początku określa się, kto przejmuje prowadzenie negocjacji. Każdy członek zespołu ma określone zadania. Przed rozpoczęciem rozmów należy przy wsparciu ekspertów zewnętrznych utworzyć zespół i ustalić odpowiednią strategię. Na wstępie należy zgromadzić istotne informacje i badania, które mogą okazać się pomocne podczas rozmów: dane statystyczne, analizy branżowe, ekspertyzy specjalistów w dziedzinie gospodarki i socjologii. Przydatne jest również wsparcie prawnika. Wszystkie istotne informacje należy przeanalizować, aby mogły stanowić stabilną podstawę żądań pracowniczych. Pomocne może okazać się również badanie opinii członków (związku zawodowego). Żądania wobec pracodawców winny być jasno zdefiniowane. Żądania te muszą odzwierciedlać strukturę pracobiorców, aby zapewnić poprawę sytuacji i podwyżkę zarobków wszystkich grup pracobiorców (kobiet, młodzieży, starszych pracowników, osób zatrudnianych w niepełnym wymiarze godzin, uczniów zawodu). Żądania należy doręczyć stronie reprezentującej pracodawców w sposób przewidziany przepisami. Po otrzymaniu żądań strona reprezentująca pracodawców powinna w wyznaczonym terminie udzielić odpowiedzi stronie reprezentującej pracobiorców. W niektórych krajach jednak kultura negocjacji przewiduje przedstawienie żądań dopiero w trakcie pierwszych rozmów. PRZEPROWADZENIE NEGOCJACJI Negocjacje ustne odbywają się w wyznaczonym terminie. Przerwy między rozmowami muszą zapewnić dostateczną ilość czasu, umożliwiającą naradzenie się zespołów negocjacyjnych obu stron i porozumienie z członkami (związku zawodowego/zrzeszenia). Podczas negocjacji niezbędna jest komunikacja w obrębie zespołu negocjacyjnego oraz komunikacja z członkami (związku zawodowego). Seite 16

ZAKOŃCZENIE NEGOCJACJI Partnerzy negocjacji ogłaszają wspólnie zawarcie umowy zbiorowej. Zgłoszenie układu zbiorowego następuje zgodnie z przepisami obowiązującymi w danym kraju. PRZEBIEG POSTĘPOWANIA przygotowanie podstaw do podjęcia decyzji ankieta rady zakładowej uchwalenie katalogu żądań podjęcie negocjacji kolejna runda negocjacji zawarcie układu zbiorowego redakcja i druk tekstu układu zbiorowego Ba VT VT VT opublikowanie katalogu żądań opublikowanie stanu negocjacji ewentualne akcje, działania, konferencje rady zakładowej opublikowanie wyników, materiały informacyjne, werbunek nowych członków analiza postępowania, przygotowanie kolejnej rundy Ba doświadczenia związane z realizacją przez radę zakładową Seite 17

POROZUMIENIE RAMOWE Europejskie porozumienie ramowe Globalnie działające przedsiębiorstwa opracowały globalne strategie traktowania pracowników, a zatem również pracownicy potrzebują globalnych strategii postępowania wobec przedsiębiorstw. Zgodnie ze statystykami Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) około 65.000 międzynarodowych koncernów zatrudnia obecnie ponad 90 milionów osób. Oznacza to, że na całym świecie co dwudziesta osoba czynna zawodowo pracuje w firmie międzynarodowej. Firmy międzynarodowe odpowiadają pośrednio za miliony miejsc pracy oraz kształtują środowisko ekonomiczne, społeczne i ekologiczne na wszystkich kontynentach. UNI Global działa na rzecz zawierania globalnych porozumień, dających pracownikom zatrudnionym w międzynarodowych przedsiębiorstwach możliwość wpływu oraz zapewniających im równe traktowanie. W dobie globalizacji zagadnienie to nabiera szczególnego znaczenia. Gospodarka znajduje się w kryzysie, a pracownicy dźwigają niewspółmiernie wysoką część obciążeń spowodowanych tą sytuacją. Rozwiązania na rzecz wyjścia z kryzysu muszą obejmować strategię zatrudnienia, która stworzy stabilne i odpowiednio opłacane miejsca pracy połączone z wystarczającymi świadczeniami socjalnymi oraz zapewni pracownikom prawo do prowadzenia rokowań w sprawie zawierania układów taryfowych. Konieczna jest transgraniczna międzynarodowa współpraca miejscowych i krajowych związków zawodowych, aby pracownicy mogli przedstawiać swoje racje, a międzynarodowe przedsiębiorstwa mogły w dobrej wierze prowadzić w każdym kraju, w którym działają, negocjacje ze swoimi pracownikami. Na płaszczyźnie europejskiej zawierane są europejskie porozumienia ramowe. Tylko w ten sposób można zapewnić wszystkim zatrudnionym w przedsiębiorstwie działającym transgranicznie taką samą pozycję wyjściową wobec krajowego zarządu przedsiębiorstwa w rozmowach dotyczących swobody zrzeszania się, przedstawicielstw pracowniczych, praw człowieka, ochrony pracowników i poszanowania godności ludzkiej w pracy. Za pośrednictwem międzynarodowych porozumień ramowych europejska federacja związków zawodowych UNI Europa we współpracy z krajowymi przedstawicielstwami pracowników i zarządami międzynarodowych koncernów reguluje standardy obowiązujące we wszystkich krajach i działa na rzecz zapewnienia praw podstawowych dla wszystkich pracowników przedsiębiorstwa. ELEMENTY POROZUMIENIA Strony porozumienia : UNI Europa i przedsiębiorstwo Przedsiębiorstwo i UNI Europa podkreślają obopólne zainteresowanie we wzroście i zrównoważonym rozwoju przedsiębiorstwa oraz w utrzymywaniu dobrych relacji między pracodawcami a pracownikami w oparciu o uznane na arenie międzynarodowej konwencje o prawach człowieka i prawach pracy oraz w oparciu o zasady zrównoważonego rozwoju modeli społecznych. Seite 18

Przedsiębiorstwo i UNI Europa zobowiązują się do współpracy na rzecz realizacji wspólnych interesów, aby zawrzeć konkretne porozumienia dotyczące godnych warunków pracy i prawa do związków zawodowych oraz specjalnych zobowiązań dotyczących aktywnej kontroli przestrzegania tych norm na wszystkich rynkach, na których dane przedsiębiorstwo działa. Obie strony zobowiązują się zatem: do poszukiwania skutecznych sposobów podtrzymywania stałego dialogu między stronami w celu wspierania wspólnych interesów oraz do wspierania i realizacji zasad i wartości zawartych w uznanych na arenie międzynarodowej konwencjach dotyczących praw człowieka i praw pracy, a także ujętych w normach zrównoważonego rozwoju modeli społecznych. PRAWA PODSTAWOWE UNI Europa i przedsiębiorstwo wspierają prawa podstawowe określone w konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy, w szczególności w celu przestrzegania następujących zasad: Wolność wyboru miejsca pracy i zawodu Zakaz pracy obowiązkowej i przymusowej (Konwencja MOP nr 105). Zakaz dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu Wszystkim pracownikom należy zapewnić równość szans i równe traktowanie oraz jednakowe wynagrodzenie za pracę jednakowej wartości (Konwencje MOP nr 100 i 111). Zakaz pracy dzieci Wolno zatrudniać wyłącznie pracowników w wieku przewyższającym wiek, w którym ustaje obowiązek szkolny (Konwencje MOP nr 138 i 182). Wolności związkowe i prawo do organizowania się i do rokowań dla zawierania układów taryfowych Wszystkim pracownikom przysługuje prawo do zakładania i przystępowania do związków zawodowych (Konwencja MOP nr 87) oraz prawo do prowadzenia negocjacji układów zbiorowych (Konwencja MOP nr 98). Przedsiębiorstwo zobowiązuje się do nieuzależniania zatrudnienia pracownika od warunku, że nie przystąpi on do związku zawodowego lub przestanie należeć do związku zawodowego (Konwencja MOP nr 98). Seite 19

Przedsiębiorstwo zobowiązuje się do niewydalania pracownika i do niekrzywdzenia go we wszelki inny sposób z powodu jego przynależności do związku zawodowego lub udziału w działalności związkowej. (Konwencja MOP nr 98). Przedsiębiorstwo uznaje prawo związków zawodowych do reprezentowania pracowników i prowadzenia rokowań dla zawierania układów taryfowych dotyczących warunków zatrudnienia reprezentowanych przez te związki pracowników, tzn.: rokowań dotyczących układów zbiorowych (Konwencja MOP nr 98); wspólnego omawiania procedur regulacyjnych; prowadzenia negocjacji i wysłuchania opinii w sprawie miejsc pracy i podnoszenia kwalifikacji, w obszarze objętym działalnością związków zawodowych. Czas pracy Przedsiębiorstwo uznaje, że czas pracy należy uzgadniać z odpowiednimi związkami zawodowymi. Czas pracy winien odpowiadać co najmniej wymogom właściwego prawodawstwa krajowego, konwencjom międzynarodowym i normom dotyczącym danej gałęzi przemysłu (Konwencja MOP nr 1, 47 oraz zalecenie nr 116). Ochrona pracy i zdrowia Przedsiębiorstwo zobowiązuje się do stworzenia bezpiecznego, zdrowego środowiska pracy odpowiadającego zasadom zrównoważonego rozwoju (Konwencja MOP nr 155). W tym zakresie należy wspierać stosowanie dobrych praktyk z dziedziny BHP, zapewnić wyposażenie w odpowiednie środki bezpieczeństwa oraz stosowne szkolenie w tej dziedzinie. Stosowane praktyki winny odpowiadać konwencjom MOP, normom ochrony pracy i zdrowia oraz odpowiednim kodeksom postępowania. Wzajemny szacunek w miejscu pracy Przedsiębiorstwo dąży do realizacji polityki wzajemnego szacunku w miejscu pracy. Przedsiębiorstwo i UNI Europa zobowiązują się do prowadzenia stałego dialogu odnośnie przedmiotowego porozumienia. Rozpowszechnianie porozumienia ramowego Przedsiębiorstwo zobowiązuje się do rozpowszechniania kopii niniejszego porozumienia w ramach swojej struktury organizacyjnej, a UNI Europa roześle kopie porozumienia do wszystkich zrzeszonych w niej związków zawodowych działających w przedsiębiorstwie. Seite 20

UNI Europa i przedsiębiorstwo zobowiązują się również do zapewnienia przekładu niniejszego porozumienia na wszystkie języki, w których porozumiewają się zatrudnieni w przedsiębiorstwie. Kooperanci Przedsiębiorstwo zobowiązuje się do świadomego nie korzystania z usług firm dostawczych i kooperantów, które działając w sposób umyślny nie przestrzegają zasad niniejszego porozumienie. Okres ważności porozumienia/ Wypowiedzenie Podpisy stron porozumienia Wypowiedź Alfred Bujara Przewodniczącego Solidarność, Polska "Lecz podstawowym problemem tej branży był i jest fakt, że związki zawodowe nie mają partnera do rozmów. Pracodawcy, w szczególności koncerny, bronią się wszelkimi środkami przed powołaniem zespołu negocjacyjnego, który reprezentowałby stronę pracodawcy w negocjacjach układów zbiorowych. W obrębie handlu detalicznego w Polsce dialog społeczny raczej się pozoruje niż rzeczywiście prowadzi. Chociaż spotkania odbywają się regularnie, nie prowadzą one do konkretnych wyników." Seite 21

INNE PLANOWANE PROJEKTY Praca trwa! CLEMENS RODE, EKSPERT PROGRAMU Zadaniem programu było przede wszystkim wsparcie przedstawicieli pracobiorców w ich negocjacjach ze zrzeszeniami pracodawców poprzez dopasowane szkolenia, wymianę wiedzy i doświadczeń oraz tworzenie sieci. Celem programu było stworzenie podstawy dialogu społecznego poprzez przygotowanie organizacji reprezentujących interesy pracobiorców do skutecznego, samodzielnego i aktywnego działania zarówno na szczeblu krajowym (negocjacje układów zbiorowych) jak i międzynarodowym (negocjacje w przedsiębiorstwach międzynarodowych i w ramach Europejskiego Dialogu Społecznego). W programie brali udział uczestnicy ze starych i nowych państw unijnych oraz z państw kandydackich w nadziei, że doprowadzi to do zmian w jednym z największych sektorów gospodarki europejskiej oraz średnioterminowo uspołeczni stosunki pracy. Ponieważ sektor handlu charakteryzuje się częściowo dość specyficznymi problemami, nasz program koncentrował się właśnie na nich. Dla wzajemnego wsparcia i utrzymywania sieci powiązań również po zakończeniu programu niezwykle ważne jest, żeby osoby uczestniczące działały w takim samym lub podobnym środowisku pracy. Zapewni to trwałość i dalszy rozwój sieci powiązań. Materiały organizacyjne można wykorzystywać również w przyszłości. Zasady postępowania przy negocjacjach układów zbiorowych można doskonalić, uzupełniać i wykorzystywać w poszczególnych krajach. Wzór umowy w międzynarodowym przedsiębiorstwie jest podstawą dalszych opracowań i pożytecznym narzędziem pracy dla przedstawicieli pracobiorców w ich transgranicznej działalności. Międzynarodowa sieć powiązań między uczestniczącymi związkowcami zainicjowana w ramach programu zapewni poza tym trwałe oddziaływanie wyników i doświadczeń. Sieć będzie istniała również po zakończeniu programu będzie się ona umacniać i rozszerzać dzięki kolejnym osobistym spotkanium lub innym formom komunikacji. Planujemy również coroczne spotkania związków zawodowych pracowników handlu w celu zacieśniania sieci i wzajemnego wspierania się. Dokonania programu rozpowszechniane będą drogą szerokiego udostępniania jego wyników i dokumentów wśród zainteresowanych grup docelowych (związków zawodowych, przedstawicieli pracobiorców, zespołów negocjacyjnych). W państwach uczestniczących w programie rozpowszechnienie to już nastąpiło. Dzięki działaniom programu zdobyta wiedza przekazana została również zespołom negocjacyjnym, które nie były objęte programem, a mianowicie związkowcom z państw bałkańskich nie mających statusu członkowskiego ani kandydackiego UE. Koszty ich udziału nie obciążyły środków przeznaczonych na program kilka oficjalnie uczestniczących związków zawodowych pokryło te koszty ze środków własnych. Seite 22

OCENA RÓŻNYCH KWESTIONARIUSZY Ankieta dotycząca układów taryfowych w krajach uczestniczących w projekcie przeprowadzona w październiku 2012 roku Wprowadzenie: faby opracować realistyczne produkty programu unijnego ukierunkowanego na wielkopowierzchniowy handel detaliczny (materiały organizacyjne, zasady postępowania przy negocjacjach układów zbiorowych, wzory umów itp.) potrzebowaliśmy informacji o strukturze i problemach negocjacji dotyczących taryf i układów zbiorowych w państwach będących partnerami projektu Austrii, Polsce, Słowacji, Czechach i Turcji. W projekcie uczestniczyły też fakultatywnie Czarnogóra i Rumunia. Ankietę przeprowadzono w październiku 2012 roku. Pierwsze podsumowanie wyników przedłożono dnia 8 listopada 2012 r. podczas spotkania roboczego w Wiedniu ( Dialog Wiedeński ) W ankiecie uczestniczyły następujące związki zawodowe (pytanie 1) Nazwa związku zawodowego Państwo Federacja związków zawodowych 1. GPA-djp Austria (A) 2. OSPO 3. 4. 5. 6. Związek zawodowy handlowców Czarnogóry Związek zaw.pracowników handlu Czarnogóry Sekcja pracowników handlu NSZZ "Solidarność" Federacja związków zaw. pracowników handlu Republika Czeska (CZ) Czarnogóra (ME) Czarnogóra (ME) Polska (PL) Rumunia (RO) Federacja austriackich związków zawodowych (ÖGB) CMKOS Federacja związków zawodowych Czarnogóry (CTU) Unia wolnych związków zaw. Czarnogóry (UTU) NSZZ "Solidarność" CNS Cartel Alfa 7. OZPOCR Słowacja (SK) KOZ SR 8. TURK KOOP-IS Trade Union Turcja (TK) TURK-IS Wyniki ankiety przedstawiono w tabelach poniżej. Seite 23

Pytanie 2. Umowy taryfowe zawierane są w naszym kraju na następujących płaszczyznach: Możliwe w myśl ustawy Płaszczyzna dominująca Państwo A CZ ME 1 CTU ME 2 UTU PL RO SK TK A CZ ME 1 CTU ME 2 UTU PL RO SK TK? zakład / filia X X X X X X X X X X Przedsiębiorstwo / koncern ogólnokrajowy X X X X nie X branża (regionalnie) branża (ogólnokrajowo) X X X X X X X X nie Na innej płaszczyźnie (podać jakiej): X X X X Na płaszczyźnie wektorowej (układ zbiorowy o wyższej randze) X X Ogólnokrajowe powszechne układy taryfowe X Porozumienia grupowe X Czarnogóra 1: Federacja związków zawodowych Czarnogóry (CTU) informuje: Wszyscy pracownicy w Czarnogórze objęci są powszechnym układem taryfowym, będącym dodatkowym układem zbiorowym. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w której nie zawarto układu taryfowego ani na płaszczyźnie branżowej ani zakładowej. Jeżeli istnieje branżowy układ taryfowy, stosuje się go w wypadkach, gdy nie zawarto zakładowego układu taryfowego. Ogólnokrajowych negocjacji taryfowych dla całej branży nie uważa się obecnie za skuteczne. Czarnogóra 2: Unia wolnych związków zawodowych Czarnogóry (UTU) informuje: Na płaszczyźnie lokalnych zakładów zawierane są układy zbiorowe, sektorowe układy zbiorowe i układy zbiorowe z pracodawcami. Również na płaszczyźnie krajowej zawierane są sektorowe układy zbiorowe i układy zbiorowe z pracodawcami. Seite 24

Pytanie 3. Umowy taryfowe dotyczą następujących spraw: Państwo A CZ Grupy taryfowe, grupy wynagrodzeń, wysokość wynagrodzeń, odprawy/odszkodowania, Ogólne warunki ramowe stosunku pracy ME 1 CTU ME 2 UTU PL RO SK TK X X X X nie X X X X X X X X X Czas pracy, urlop, dni świąteczne, czas wolny od pracy X X X X X X X X Zdrowie i bezpieczeństwo w miejscu pracy X X X X X X X Prawa związków zawodowych i członków rad zakładowych X X X X Inne sprawy (podać jakie): X X X X Premie jubileuszowe Emerytury - dodatkowe wypłaty X X Komisje dyscyplinarne X Czas wolny na kształcenie Zaliczanie urlopów wychowawczych Prace związane z remanentami X X X Warunki ramowe dialogu społecznego X Czarnogóra: Warunki ramowe stosunku pracy oraz prawa związków zawodowych i członków komisji zakładowych są również zdefiniowane w prawie pracy. Seite 25

Pytanie 4. Negocjacje dotyczące układów zbiorowych, porozumień zakładowych oraz płac minimalnych prowadzi: Układy zbiorowe Porozumienia zakładowe Państwo A CZ ME 1 CTU ME 2 UTU PL RO SK TK A CZ ME 1 CTU ME 2 UTU PL RO SK TK krajowy związek branżowy X X X X X X X X konsultacje rada zakładowa X X X X instytucje państwo-we: Ministerstwo Pracy, inspektorat pracy X X X X X X X X X X X X zakładowy związek zawodowy konsultacje inne (podać jakie): partnerzy społeczni wspólnie członkowie rad za-kładowych i sekreta-rze związków zawodowych wspólnie eksperci ds. nego-cjacji taryfowych autoryzowani przez związki zawodowe X X X X Negocjacje dotyczące płac minimalnych Państwo A CZ ME 1 CTU ME 2 UTU PL RO SK TK krajowy związek branżowy X X X rada zakładowa X zakładowy związek zawodowy X X instytucje państwo-we: Ministerstwo Pracy, inspektorat pracy X X X inne (podać jakie): X X partnerzy społeczni wspólnie X X Betriebsräte und Gewerkschaftssekretäre gemeinsam Autorisierte TV-Experten aus Gewerkschaften Seite 26

Austria: Przedstawiciele rad zakładowych i sekretarze ds. gospodarczych związku zawodowego GPAdjp negocjują układy zbiorowe z przedstawicielami pracodawców (reprezentanci pracodawców i funkcjonariusze izby gospodarczej (WKO)) Czarnogóra: Ministerstwo Pracy staje się partnerem negocjacji, jeżeli dotyczą one ogólnokrajowego powszechnego układu taryfowego. Polska: Krajowy związek branżowy może zawierać układy taryfowe, lecz pracodawcy nie są zainteresowani negocjacjami na tej płaszczyźnie. Zakładowe związki zawodowe zawierają porozumienia zakładowe o przepisach dotyczących pracy, taryfach płacowch i o funduszu socjalnym przedsiębiorstwa. Wysokość płac minimalnych wyznacza krajowa Trójstronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych pod kierownictwem Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej. Słowacja: Płace minimalne ustalane są trójstronnie przez partnerów społecznych. Jeżeli nie dojdą oni do porozumienia, stosuje się ustawowy sposób wyliczania. Płace minimalne można również zastrzec w układach zbiorowych. Pytanie 5. Proszę wymienić do pięciu sieci detalicznych, w których zawarto w Twoim kraju układy zbiorowe: Austria (A) Czechy (CZ) Czarnogóra ME 1 CTU Czarnogóra ME 2 UTU Polska (PL) Rumunia (RO) Słowacja (SK) Turcja (TK) We wszystkich zedsiębiorstwach handlo-wych w Austrii stosuje się branżowy układ zbiorowy. Tesco Merkator A.D. Zetatrans Nie zawarto żadnego (poza spółdzielniami) Metro Tesco Migros Billa Bar Kod Izbor Bar Carrefour Metro Tansaş Spar PKB Herceg Novi Cement Montenegro Real Billa Şok Ahold Put Gross A.D. Štampa Selgros Carrefour Praktiker Globus Plus Komerc Žitoprodukt Bricostore Coop Jednota Real Austria: Wszyscy bez wyjątku zatrudnieni w sektorze handlu objęci są układami zbiorowymi. W zakładach członkowie rad zakładowych zawierają porozumienia zakładowe. Polska: Na poziomie zakładów układy zbiorowe zawarto wyłącznie ze spółdzielniami. Seite 27