Grabowski ARTYKUŁY ML. POGLĄDOWE Założenia i możliwości / REVIEW realizacji PAPERS przez Państwową Inspekcję Sanitarną... cz.3

Grabowski ARTYKUŁY ML. POGLĄDOWE Założenia i możliwości / REVIEW realizacji PAPERS przez Państwową Inspekcję Sanitarną... cz.3 151 Założenia i możliwości realizacji przez Państwową Inspekcję Sanitarną zadań z zakresu zdrowia publicznego w aspekcie odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa zdrowotnego Polski. Cz. 3. Oświata zdrowotna i promocja zdrowia, systemy zarządzania jakością, działalność organizacyjnoprawna i ekonomiczna, wnioski Assumptions and possibilities for the achievement of public health objectives by the National Sanitary Inspection in the aspect of its responsibility for the health safety status of Poland. Part 3. Health education and health promotion, quality management systems, organizational & legal and economic activity, conclusions MAREK LUDWIK GRABOWSKI * Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Częstochowie W części 3 pracy przedstawiono najważniejsze programy prozdrowotne realizowane w Polsce przez stacje sanitarno-epidemiologiczne szczebla wojewódzkiego i powiatowego pod nadzorem Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Nawiązywanie współpracy dotyczącej promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej z instytutami resortowymi, towarzystwami naukowymi, organizacjami pozarządowymi, Kościołem, a nawet sektorem prywatnym, pomoże wdrożyć prawidłowe zasady higieny wśród dzieci i młodzieży, właściwe dietetyczne odżywianie się zwłaszcza w okresie rozwoju człowieka i kształtowania jego sylwetki, aktywność fizyczną pomagającą przeciwdziałać nadwadze i otyłości oraz wynikającym z tego chorobom przewlekłym, a także, a może przede wszystkim poprawiać kondycję zdrowotną Polaków. Ponadto w części tej pokazano systemy zarządzania jakością w działalności laboratoryjnej i nadzorowej w Państwowej Inspekcji Sanitarnej dostosowane do norm obowiązujących w całej Unii Europejskiej. Dzięki akredytacji laboratoriów w stacjach sanitarnoepidemiologicznych, polskie badania laboratoryjne wykonywane w nich stały się porównywalne z wynikami badań uzyskanymi w pozostałych krajach unijnych. Wprowadzenie teleinformatyki oraz spójnego systemu informatycznego, przy pionowym podporządkowaniu Państwowej Inspekcji Sanitarnej, znacznie przyśpieszy przekaz informacji tak ważnej w działaniach inspekcji sanitarnej, łącznie z postępowaniem w sytuacjach kryzysowych i potrzebą przekazania istotnych informacji zarówno dla naszego Rządu, jak również krajów Unii Europejskiej. Problem niedofinansowania służb sanitarno-epidemiologicznych jest problemem starym i ciągle należy szukać możliwości jego rozwiązania. Wnioski, a właściwie to strategiczne kierunki działań na najbliższą przyszłość, wynikają z długich lat pracy w inspekcji sanitarnej autora oraz jego doświadczenia w tym zakresie. Słowa kluczowe: Państwowa Inspekcja Sanitarna, nowe zdrowie publiczne, promocja i oświata zdrowotna, profilaktyka chorób zakaźnych, profilaktyka nadwagi i otyłości, system zarządzania jakością, budżet, strategiczne kierunki działań Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 151-162 www.phie.pl Nadesłano: 03.04.2008 Zakwalifikowano do druku: 27.05.2008 Part 3 presents the most important health promoting programmes carried out in Poland by sanitary & epidemiology stations of provincial (voivodeship) and district (powiat) levels under the supervision of the Chief Sanitary Inspectorate. Establishing cooperation with departmental institutes, scientific societies, non-governmental organization, the Church, and even with the private sector in the field of promotion of health and health education could help to implement the correct principles of hygiene among children and youth, proper dietetic nourishment, particularly in the period of development of an adolescent and formation of his/her silhouette, and physical activity helping in the prevention of overweight and obesity and resulting chronic diseases, and, last but not least, to improve the health condition of Poles. This Part shows also quality management systems in the laboratory and supervisory activity of the State Sanitary Inspection, adjusted to the standards applicable in the entire European Union. Thanks to the accreditation of laboratories at sanitary & epidemiology stations, domestic laboratory tests carried out there have become comparable with test results obtained in the remaining EU countries. The introduction of computer telecommunications and a consistent information system, with vertical subordination to the State Sanitary Inspection, will considerably speed up the transmission of information, which is crucial to sanitary inspection activities, and also to the emergency procedure and the transfer of important information either to the Polish Government or to other EU countries, if needed. The problem of underfunding of Sanitary & Epidemiological Services is an old issue, and possibilities of its solution should be constantly sought for. The conclusions or, more specifically, the strategic directions of actions for the nearest future result from the years of the author's working in sanitary inspection and his experience in this field. Keywords: National Sanitary Inspection, new public health, health promotion and education, infectious disease prophylaxis, overweight and obesity prophylaxis, quality management system, budget, strategic activity directions Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Marek Ludwik Grabowski Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, ul. Jasnogórska 15a, 42-200 Częstochowa, tel. (0-34) 344-99-00, (0-34) 344-99-01 fax: (0-34) 362-72-10, e-mail: psseczestochowa@o2.pl * B. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia; b. zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego

152 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 151-162 Działalność oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Przedsięwzięcia oświatowo-zdrowotne i promocja zdrowia w działaniach Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) na rzecz zdrowia publicznego stanowią podstawę naszych oddziaływań skierowanych do całego społeczeństwa. Dlatego w ostatnich latach edukacja prozdrowotna inicjowana przez PIS została wzmocniona i ukierunkowana w zakresie zapobiegania głównym problemom zdrowotnym występującym w naszym kraju [1]. Główny Inspektor Sanitarny (GIS) z dniem 01.01.2002 r. utworzył Departament Promocji Zdrowia i Oświaty Zdrowotnej w Głównym Inspektoracie Sanitarnym, który oprócz wykonywania codziennych ustawowych obowiązków, współpracował m.in. z Kancelarią Prezydenta RP, Biurem WHO, Przedstawicielstwem ONZ UNDP, instytutami resortowymi, towarzystwami naukowymi lekarskimi, organizacjami pozarządowymi, Kościołem, sektorem prywatnym, realizując zadania szerokiej profilaktyki przeciwko chorobom zakaźnym i niezakaźnym. Następnie w 2006 r. został przekształcony w Departament Zdrowia Publicznego i Promocji Zdrowia poszerzając tym samym swoją działalność promocyjną i edukacyjną [2]. Aktualnie z inicjatywy Głównego Inspektoratu Sanitarnego wojewódzkie i powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne w szerokiej współpracy lokalnej realizują w całym kraju następujące długofalowe programy edukacyjne, które w sposób ciągły należy nie tylko kontynuować, ale również rozszerzać i udoskonalać [2]. 1. Profilaktyka próchnicy zębów i chorób przyzębia Program pt. Radosny Uśmiech Radosna Przyszłość adresowany jest do uczniów klas II szkół podstawowych Próchnica zębów jest jedną z najszerzej rozpowszechnionych chorób. Dotyczy 85-90% mieszkańców naszego kraju. Szczególnie podatne na próchnicę są dzieci i młodzież, ze względu na różnice w budowie twardych tkanek zębów u dzieci i dorosłych. Zdrowie zębów i jamy ustnej w największym stopniu zależy od nas samych, tzn. od naszej wiedzy i umiejętności dbania o ich stan. PIS dostarcza do wszystkich szkół podstawowych pakiety edukacyjne dla nauczycieli i uczniów klas II, które zawierają materiały oświatowo-zdrowotne, pomoce dydaktyczne, zestawy past i szczoteczek do zębów dla dzieci biorących udział w programie. Stacje sanitarno-epidemiologiczne przygotowują nauczycieli i pielęgniarki szkolne do realizacji zadań. Celem programu jest dostarczenie wiedzy na temat zdrowia jamy ustnej oraz wyrobienie właściwych nawyków higienicznych od najmłodszych lat, podniesienie wśród dzieci odpowiedzialności za higienę jamy ustnej oraz zachęcanie rodziców do współdziałania na rzecz prawidłowej higieny jamy ustnej. Program realizowany jest systematycznie od 11 lat. Tylko w ostatnim roku szkolnym 2007/2008 program realizowany jest w 13.971 szkołach podstawowych i obejmuje swym zasięgiem 403.356 uczniów. Pracownicy wojewódzkich i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych w ramach zajęć programowych w szkołach i środowiskach lokalnych organizują szereg szkoleń i narad dla realizatorów programu, a dla odbiorców przeprowadzają konkursy, prelekcje, wykłady, pokazy i pogadanki. Informacja o realizacji programu profilaktyki próchnicy zębów i chorób przyzębia zostaje również przekazywana lokalnym i regionalnym mediom. 2. Programy dotyczące profilaktyki chorób zakaźnych Program profilaktyki HIV/AIDS realizowany jest przez PIS od 1988 r., a więc prawie od początku epidemii w Polsce Prowadzona edukacja i uświadamianie społeczeństwa, ze szczególnym nasileniem działań adresowanych do młodzieży oraz prowadzone szkolenia wybranych grup zawodowych, tj. pracowników służby zdrowia, służby więziennej, policjantów, strażaków, strażników miejskich oraz fryzjerów i kosmetyczek - są ważnym czynnikiem działalności profilaktycznej w zakresie zdrowia publicznego. PIS poszerza współpracę z UNDP (United Nations Development Programme) w zakresie podnoszenia świadomości społecznej i wiedzy specjalistycznej na temat HIV/AIDS, szczególnie w środowisku lekarskim i pielęgniarskim, w oparciu o rezultaty kampanii społecznej Kobieta a HIV realizowanej w 2005 r. Przeprowadzono także szkolenie lekarzy rodzinnych w województwach: podlaskim, warmińsko-mazurskim i pomorskim w ramach europejskiego programu INTERREG. Społeczna kampania multimedialna rozpoczęta w 2007 r. W życiu jak w tańcu, każdy krok ma znaczenie wiązała się z następującymi przedsięwzięciami: pozyskanie patronatów nad Kampanią przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne, takich jak: wojewodowie, marszałkowie województw, prezydenci i burmistrzowie miast, pozyskanie partnerów Kampanii przez wojewódzkie i powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne takich jak: przedstawicieli samorządów lokalnych, urzędów miast i gmin, centrów zdrowia

Grabowski ML. Założenia i możliwości realizacji przez Państwową Inspekcję Sanitarną... cz.3 153 publicznego, kuratoriów oświaty, szkół wyższych, zakładów opieki zdrowotnej, reprezentantów środków masowego przekazu (w tym pozyskanie patronów medialnych kampanii wojewódzkich i powiatowych), ośrodków kultury i innych placówek kulturalno-oświatowych, PCK, organizacji pozarządowych, policji, straży miejskiej, poradni psychologiczno-pedagogicznych, ośrodków doskonalenia nauczycieli, ośrodków pomocy społecznej, centrów interwencji kryzysowej, organizacja imprez przez wojewódzkie i powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne, takich jak: imprezy środowiskowe, w tym happeningi dot. solidarności z zakażonymi HIV i chorymi na AIDS oraz pamięci zmarłych na AIDS, stoiska informacyjno-edukacyjne w szkołach i na wyższych uczelniach, punkty informacyjno-konsultacyjne w jednostkach PIS oraz w miejscach dużego natężenia ruchu ludzi (m.in. centra handlowe, kina, itp.), konferencje prasowe, konferencje z okazji Światowego Dnia AIDS (1 grudnia 2007 r.), emisje filmów edukacyjnych, emisje spotów edukacyjnych w kinach i radiach, przeglądy sztuk teatralnych, akcje informacyjne w dyskotekach, klubach, pubach itp. miejscach przebywania młodych ludzi (wydrukowanie podkładek pod piwo, ulotek, plakatów, zawieszek informacyjnych na klamki w toaletach), akcje informacyjne w tramwajach, akcje informacyjne w trakcie spotkań w Poradniach Przedmałżeńskich, wystawy prac młodzieży, ekspozycje plakatów okolicznościowych, szkolenia personelu medycznego, pedagogicznego, liderów młodzieżowych, zajęcia warsztatowe z zakresu profilaktyki HIV/ AIDS w szkołach, na uczelniach wyższych, informacje na stronach internetowych PIS i partnerów kampanii w województwach. HCV można pokonać w ramach prowadzonej kampanii dotyczącej profilaktyki HCV kontynuowane będzie współdziałanie z Polską Grupą Ekspertów HCV Od października 2005 r. do 31.01.2006 r. w 5 wojewódzkich stacjach sanitarno-epidemiologicznych przeszkolono 2.622 lekarzy i pielęgniarek z 851 szpitali i przychodni. Zasadniczym zadaniem w zapobieganiu wirusowego zapalenia wątroby typu C jest przerwanie transmisji czynnika etiologicznego, jakim jest wirus HCV, poprzez unieszkodliwienie źródła zakażenia i przecięcie dróg szerzenia się zakażenia. W związku z tym rozpoczęło się dokształcanie fachowego personelu medycznego w zakresie przestrzegania zasad aseptyki i antyseptyki w codziennej pracy zawodowej. W trakcie prowadzenia systematycznego nadzoru w zakładach opieki zdrowotnej PIS będzie współdziałała z kierownictwem szpitali i przychodni w poprawianiu warunków pracy i wyposażenia w/w jednostek w odpowiedni sprzęt do sterylizacji (autoklawy). Obecnie Główny Inspektorat Sanitarny prowadzi rozmowy i uzgodnienia z Narodowym Funduszem Zdrowia, w zakresie prowadzenia działań profilaktycznych wśród pacjentów POZ. 3. Program dotyczący profilaktyki raka piersi Program pt. Różowa Wstążeczka Program ten zainicjowała w 2002 r. w 10 szkołach ponadgimnazjalnych Kancelaria Prezydenta RP, która już do następnej edycji zaprosiła Główny Inspektorat Sanitarny z siecią stacji sanitarno-epidemiologicznych. W roku szkolnym 2004/2005 program objął swoim zasięgiem 3.442 placówki, w tym 3.116 szkół ponadgimnazjalnych, 142 szkoły gimnazjalne i 184 inne jednostki. Odbiorcami programu było 377.018 uczniów (dziewcząt i chłopców) i 384.619 innych odbiorców matek, nauczycieli, pracowników administracyjno-technicznych szkół ogółem 761.637 osób. W realizację programu na poziomie krajowym włączyły się: Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Edukacji i Nauki, a także Kluby Kobiet po Mastektomii "Amazonki", Polski Komitet Zwalczania Raka, Polska Unia Onkologiczna i firma AVON, która przygotowała wydawnictwa i pomoce dydaktyczne dla wszystkich szkół ponadgimnazjalnych w kraju, zainteresowanych realizacją programu. Celem programu jest nauczenie uczennic szkół ponadgimnazjalnych, ich matek i pracownic tych szkół techniki samobadania piersi oraz utrwalenie nawyku samokontroli i samoobserwacji swego stanu zdrowia. Program realizowany jest w szkołach przez wychowawców, pielęgniarki środowiska szkolnego lub nauczycieli biologii w ramach lekcji biologii. Realizacji programu w szkołach często towarzyszą imprezy prozdrowotne, które rozszerzają przekaz edukacyjny na środowisko lokalne. Do imprez towarzyszących programowi należą: Marsze Nadziei, festyny rodzinne, targi zdrowia, happeningi, kampanie osiedlowe, na których można skorzystać z konsultacji lekarzy onkologów, uczestniczyć w pokazach samobadania piersi, a także otrzymać materiały oświatowo-zdrowotne. Uzgodniono także z Kancelarią Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w ramach współpracy, kontynuację programu i rozszerzanie zakresu działań o profilaktykę innych nowotworów u kobiet (np. rak szyjki

154 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 151-162 macicy) i ewentualne możliwości częściowej rekompensaty finansowej szczepień w tym zakresie, młodych kobiet, przez niektóre samorządy. 4. Program dotyczący profilaktyki astmy oskrzelowej Program pt. Wolność Oddechu Zapobiegaj Astmie Jest to nowatorskie przedsięwzięcie realizowane przez PIS wspólnie z lekarzami alergologami z Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Centrum Zdrowia Dziecka oraz Polskiego Towarzystwa Oświaty Zdrowotnej, a adresowany jest do uczniów klas I, II, III szkół podstawowych, ich rodziców i nauczycieli. Celem programu jest edukacja w/w grup docelowych w zakresie znaczenia wczesnego wykrycia dzieci zagrożonych astmą. W pierwszych edycjach programu, w roku 2003 i 2004 oprócz edukacji, dzieci w szkołach objęte zostały także badaniami przesiewowymi, które pozwoliły określić, że astma oskrzelowa dotyczy 8% dzieci w tej grupie wiekowej. Bardzo istotnym wynikiem była wiedza o chorobie dziecka jedynie u 50% rodziców. Pozostała część rodziców, u których dzieci stwierdzono zaburzenia układu oddechowego, dowiedziała się o tym fakcie dzięki badaniom przesiewowym, przeprowadzonym w ramach tego programu. W ciągu pięciu edycji programu (2003-2008) służby oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia PIS realizowały zadania na terenie całej Polski, w 2.610 szkołach podstawowych, obejmując swym zasięgiem 208.816 uczniów klas I-III. Przeprowadzono 672 szkolenia dla koordynatorów szkolnych i powiatowych oraz osób realizujących program (w sumie 9.680 osób), zorganizowano 474 narady dla 1.573 osób, 188 wykładów i 691 prelekcji. Przekazano informacje o realizacji programu do lokalnych mediów (radia, telewizji, gazet, Internetu). Stacje sanitarno-epidemiologiczne we współpracy z lokalnymi lekarzami alergologami przygotowali przedstawicieli środowiska szkolnego (nauczycieli, pielęgniarki szkolne) do realizacji edukacji w szkole (uczniów, rodziców) oraz dostarczają wszystkim szkołom pakiety edukacyjne z materiałami oświatowo-zdrowotnymi i pomocami dydaktycznymi tematycznie związanymi z programem. Działania te należy kontynuować również w latach kolejnych. 5. Działania dotyczące profilaktyki nadwagi i otyłości W dniu 22 maja 2004 r. podczas 57. Światowego Zgromadzenia Zdrowia przyjęto projekt Globalnej Strategii dotyczącej Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia, która wzywała kraje członkowskie do rozwinięcia, wdrożenia i ewolucji działań na rzecz poprawy zdrowia społeczeństw poprzez zdrowe żywienie żywnością bezpieczną dla zdrowia i wzrost aktywności fizycznej. Badania naukowe wskazują, że zdrowie społeczeństwa polskiego w 50% zależy od naszego stylu życia, którego ważnym elementem jest racjonalne odżywianie i aktywność fizyczna. Polska należy do krajów o częstym występowaniu chorób żywieniowo-zależnych. W 2005 r. 47% wszystkich zgonów spowodowanych było chorobami układu krążenia, a 23% nowotworami złośliwymi. Dostępne dane świadczą o wysokim udziale, w tych niechlubnych statystykach, osób z nadwagą i otyłością w Polsce, a dotyczy to ok. 60% mężczyzn i ok. 50% kobiet. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi w kraju, zaledwie 30% młodzieży uczestniczy w zajęciach poprawiających sprawność fizyczną w czasie wolnym od zajęć, odsetek ten zmniejsza się drastycznie do 5% w wieku dojrzałym. Spada sprawność fizyczna młodzieży mierzona międzynarodowymi testami [3]. W dniu 09.12.2005 r. Sekretarz Generalny Komisji Europejskiej rozesłał do wszystkich krajów UE Zieloną Księgę: Promowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej europejski wymiar zapobiegania nadwadze, otyłości i chorobom przewlekłym, w celu opracowania krajowych strategii realizujących idee zawarte w tym dokumencie przez stosowne gremia eksperckie, instytucje rządowe, organizacje pozarządowe i konsumenckie. W Polsce, Główny Inspektorat Sanitarny we współpracy z Ministerstwem Zdrowia, Instytutem Żywności i Żywienia, organizacjami pozarządowymi opracował Stanowisko Rządu w sprawie zapisów Zielonej Księgi, w którym zawiera propozycje działań dla społeczeństwa polskiego w zakresie profilaktyki nadwagi i otyłości. Dokument ten został przyjęty na posiedzeniu Komitetu Europejskiego Rady Ministrów 14 marca 2006 r. W Stanowisku Rządu określono, że priorytetowo należy potraktować kwestię edukacji dzieci, młodzieży szkolnej oraz ich rodziców w zakresie promowania zdrowego stylu życia, odpowiednich prozdrowotnych zachowań, a szczególnie żywienia i aktywności fizycznej [3]. W związku z powyższym, Główny Inspektor Sanitarny, który jest odpowiedzialny za zdrowie publiczne w Polsce, 24 kwietnia 2006 r. powołał Zespół ds. Opracowania i Wdrożenia Krajowego Programu Edukacyjnego Zapobiegania Nadwadze, Otyłości i Chorobom Przewlekłym w skład, którego wchodzą: przedstawiciele Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Ministerstwa Sportu, pracownicy PIS,

Grabowski ML. Założenia i możliwości realizacji przez Państwową Inspekcję Sanitarną... cz.3 155 przedstawiciele nauki, specjaliści zajmujący się edukacją zdrowotną i promocją zdrowia, przedstawiciele stowarzyszeń przemysłu spożywczego. W Głównym Inspektoracie Sanitarnym opracowane zostały założenia realizacji programu edukacyjnego Trzymaj Formę! oraz nawiązana została współpraca ze Stowarzyszeniem Polska Federacja Producentów Żywności, która dostarczyła wydawnictwa oświatowo-zdrowotne i pomoce dydaktyczne przeznaczone nieodpłatnie szkołom realizującym wymieniony program. Program edukacyjny Trzymaj Formę! i przygotowane przez specjalistów pomoce dydaktyczne i wydawnictwa oświatowo-zdrowotne mają pomóc młodym ludziom w zerwaniu z dotychczasowymi, nieprawidłowymi nawykami związanymi z brakiem aktywności fizycznej oraz złą, nieprawidłową dietą i wypracować wzorzec zdrowego stylu życia. Diagnoza problemu dotycząca występowania nadwagi i otyłości w Polsce, wpłynęła na ustalenie najważniejszych działań, jakimi są programy edukacyjne, skierowane do dzieci i młodzieży szkolnej oraz ich rodziców. Główny Inspektorat Sanitarny wraz ze stacjami sanitarno-epidemiologicznymi przygotowuje się i realizuje te przedsięwzięcia we współpracy z Instytutem Żywności i Żywienia, władzami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi i stowarzyszeniami producentów żywności [3]. W czerwcu 2007 r. Komisja Europejska przedstawiła krajom członkowskim Białą Księgę Strategia dla Europy w zakresie zagadnień zdrowia związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością. Celem jej było wytyczenie zintegrowanego podejścia Unii Europejskiej w celu zmniejszania złego stanu zdrowia spowodowanego niewłaściwym odżywianiem się, nadwagą i otyłością. Opinie i postulaty partnerów społecznych zostały uwzględnione w opracowanym przez Główny Inspektorat Sanitarny Stanowisku Rządu RP dotyczącym Białej Księgi, które następnie zostały przyjęte przez Komitet Europejski Rady Ministrów w dniu 13 lipca 2007 r. W Stanowisku Rządu, Polska poparła zawarte w Białej Księdze cele, zadania i obszary działań określone przez Komisję Europejską dotyczące promowania zdrowego stylu życia, a zwłaszcza prewencji chorób niezakaźnych, wynikających z nadwagi, otyłości i braku aktywności fizycznej. Ogólnopolski program edukacyjny Trzymaj Formę dotyczący profilaktyki nadwagi i otyłości w ciągu najbliższych kilku lat znacznie przyczyni się do wzrostu świadomości wśród społeczeństwa i przekonania, że nasze zdrowie zależy aż w połowie od nas samych, od zdrowego stylu życia, którego ważnym elementem są: racjonalne odżywianie się i aktywność fizyczna. Krajowy program profilaktyki nadwagi i otyłości winien opracować zespół w skład którego wejdą przedstawiciele nauki z Instytutu Żywności i Żywienia, specjaliści ds. oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia oraz bezpieczeństwa żywności z Głównego Inspektoratu Sanitarnego, przedstawiciele wojewódzkich urzędów marszałkowskich, Narodowego Funduszu Zdrowia, Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Sportu oraz przedstawiciele stowarzyszeń i organizacji zajmujących się produkcją żywności. Wdrażanie w/w Programu rozpoczęto w 3 województwach już w 2006 r., a perspektywicznie do 2009 r. na obszarze całego kraju. Ze względu na fakt, iż prawidłowe żywienie jest jednym z najbardziej istotnych czynników zapobiegających chorobom układu krążenia, chorobom nowotworowym, wydaje się, że podejmowane działania przyniosą wymierne korzyści dla stanu zdrowia populacji polskiej. Udział PIS w tym programie będzie znaczący, gdyż będzie dotyczył przekazu edukacyjnego, jak również nadzoru nad zakładami żywienia zbiorowego w szkołach, zakładach pracy, stołówkach, szpitalach [3]. Program realizowany jest według jednolitych założeń merytorycznych, metodycznych i organizacyjnych w szkołach podstawowych i gimnazjach, w szerokiej współpracy międzyresortowej, regionalnej i lokalnej oraz ze wsparciem władz samorządowych i organizacji pozarządowych. Realizacja programu oparta jest na metodzie projektu, dzięki której uczniowie wspólnie z nauczycielami, rodzicami i środowiskiem lokalnym przygotowują najciekawsze sposoby propagowania zasad zdrowego stylu życia, zarówno w szkole, w domu jak i w środowisku lokalnym (organizowane są festyny, zawody sportowe, imprezy plenerowe). W roku szkolnym 2006/2007 program realizowano w 4 331 szkołach podstawowych i gimnazjach, odbiorcami było 622 068 uczniów oraz ich rodzice i opiekunowie, natomiast w drugim roku wdrażania 2007/2008 program został rozszerzony na 6 046 szkół, w których odbiorcami jest 1 184 745 uczniów. Stacje sanitarno-epidemiologiczne corocznie dostarczają szkołom biorącym udział w programie pakiety z materiałami wydawniczymi i pomocami dydaktycznymi, przeznaczonymi do realizacji zadań programowych. Ponadto specjaliści ds. promocji zdrowia PIS prowadzą szkolenia dla szkolnych koordynatorów i wykonawców programu w całym kraju. W I edycji programu zorganizowano 1 705 szkoleń dla 35 748 koordynatorów programu, wśród których byli przede wszystkim nauczyciele, pielęgniarki środowiska szkolnego i przedstawiciele władz samo-

156 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 151-162 rządowych oraz innych instytucji zajmujących się lokalnie ww. zagadnieniami. Program przyczynił się do podniesienia świadomości młodzieży w zakresie zdrowego odżywania i aktywności fizycznej. Dzięki realizacji programu uczniowie i nauczyciele zdobyli umiejętność planowania posiłków, zdrowego odżywania, czynnego odpoczynku i aktywności fizycznej. Z inicjatywy Głównego Inspektora Sanitarnego, Zarządzeniem z 12.11.2007 r., Minister Zdrowia powołał Radę do Spraw Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia, która pełni funkcję opiniodawczo-doradczą w zakresie prowadzenia działań na rzecz zapobiegania nadwadze i otyłości w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń Białej Księgi Komisji Europejskiej. Ponadto Rada zajmuje się: 1. określaniem priorytetowych działań w zakresie promocji zbilansowanej diety, aktywności fizycznej i zdrowia, zdrowego stylu życia dla poszczególnych grup wiekowych oraz określaniem kierunków ich realizacji w całym kraju poprzez środki masowego przekazu, 2. opiniowaniem i wspieraniem inicjatywy tworzenia akcji, ruchów i koalicji na rzecz zdrowia publicznego, w tym promocji zachowań prozdrowotnych oraz w zakresie zapobiegania chorobom niezakaźnym wynikającym z nadmiernej masy ciała, ze szczególnym uwzględnieniem partnerstwa publiczno-prywatnego. W skład Rady wchodzą przedstawiciele resortu zdrowia, edukacji, sportu oraz instytucji zajmujących się naukowo zagadnieniami zdrowia publicznego, a także przedstawiciele organizacji pozarządowych skupiających producentów i dystrybutorów żywności, przedstawiciele zajmujący się reklamą i zdrowiem konsumenta, reprezentanci mediów. Pierwsze takie posiedzenie Rady odbyło się 8.02.2008 r. w Ministerstwie Zdrowia. Informację dotyczącą programu edukacyjnego Trzymaj Formę! oraz Rady do Spraw Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia przekazano 6.03.2008 r. do Przewodniczącego Europejskiej Platformy ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia - Roberta Madelina. Członkowie Rady we współpracy z Ministrem Zdrowia i Głównym Inspektorem Sanitarnym, który jest jej przewodniczącym, będą z udziałem wsparcia interdyscyplinarnego i międzysektorowego, koordynować i inicjować działania prozdrowotne opisane wyżej, a skierowane do szerokiego grona odbiorców w całym kraju [4]. 6. Profilaktyka palenia tytoniu Ograniczenie palenia tytoniu stanowi w ostatnich latach jedno z głównych zadań w zakresie poprawy i umacniania zdrowia Polaków. Realizowane jest w ramach dwóch dużych programów zdrowotnych: Narodowego Programu Zdrowia oraz Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce, nad którym od roku 2007 decyzją Ministra Zdrowia, koordynację przejął Główny Inspektor Sanitarny, odpowiedzialny w naszym kraju za zdrowie publiczne. W strukturze Głównego Inspektoratu Sanitarnego w ramach Departamentu Zdrowia Publicznego i Promocji Zdrowia funkcjonuje Wydział Profilaktyki Palenia Tytoniu, którego głównym zadaniem jest koordynowanie i nadzorowanie zadań wynikających z założeń krajowego Programu na lata 2007-2011, w oparciu o przepisy obowiązującego prawa. Prace w ww. zakresie skupiono na działalności edukacyjnej i informacyjnej realizowanej głównie przez PIS, a mianowicie: organizowanie masowych ogólnokrajowych kampanii interwencyjnych z okazji Światowego Dnia bez Tytoniu 31 maja oraz Światowego Dnia Rzucania Palenia trzeci czwartek listopada; przeprowadzono ww. kampanie pod auspicjami Światowej Organizacji Zdrowia oraz Centrum Onkologii Instytutu w Warszawie, z naciskiem na działania w społecznościach lokalnych: kampanie, happeningi, imprezy plenerowe koordynowane przez pracowników pionu oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia PIS, organizowanie kampanii edukacyjno-interwencyjnych dla społeczności lokalnych z udziałem stacji sanitarno-epidemiologicznych, zakładów opieki zdrowotnej, szkół, organów samorządowych, organizacji pozarządowych i innych realizowano przedsięwzięcia na poziomie lokalnym, wykorzystując często pomysły autorskie pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych, nawiązano współpracę ze studenckim Stowarzyszeniem MANKO realizującym społeczną kampanię Lokal bez papierosa, sfinansowano przygotowanie przez Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce wytycznych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie minimalnej interwencji antytytoniowej wśród palących pacjentów, opracowanie, druk i dostarczanie materiałów edukacyjnych na poziomie wojewódzkim i lokalnym wznowiono najpopularniejszy polski plakat antytytoniowy Papierosy są do dupy autorstwa Andrzeja Pągowskiego oraz opracowano i przygotowano trzy nowe plakaty o tematyce antytytoniowej, przeznaczone do realizacji podczas kampanii społecznej w kolejnych latach. W plakaty te wyposażono stacje sanitarno-epidemiologiczne w całym kraju oraz umożliwiono dystrybucję tych materiałów do wszystkich zainteresowanych instytucji za pośrednictwem pracowników,

Grabowski ML. Założenia i możliwości realizacji przez Państwową Inspekcję Sanitarną... cz.3 157 wykreowanie liderów lokalnych działań na rzecz środowiska (szkolnego, domowego, zawodowego) bez dymu tytoniowego przeprowadzono 2 szkolenia (w Kazimierzu Dolnym i Łodzi) dla pracowników pionu oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia wojewódzkich i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych ze wschodniej i centralnej Polski celem przygotowania merytorycznego i metodycznego do prowadzenia profesjonalnej kampanii antytytoniowej oraz budowania lokalnej koalicji prozdrowotnej, stworzenie grup działaczy z udziałem lokalnych polityków, menedżerów, administratorów, działaczy samorządowych, nauczycieli, duszpasterzy, katechetów itp. zaangażowanych w działania antytytoniowe m.in. poprzez organizowanie konferencji, narad, szkoleń przeprowadzono warsztaty szkoleniowe (w Kamieniu Śląskim) dla 16 kierowników działów/oddziałów oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych, celem przygotowania regionalnych Programów Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu, wymiany doświadczeń, przekazania narzędzi edukacyjnych oraz wiedzy merytorycznej niezbędnej do koordynowania Programem na poziomie wojewódzkim. W związku z szerokim zakresem zadań i koniecznością wielokierunkowej współpracy na poziomie krajowym, Prezes Rady Ministrów, zarządzeniem Nr 3 z 12.01.2004 r. powołał Międzyresortowy Zespół Koordynacyjny, w skład którego wchodzą przedstawiciele właściwych ministerstw i innych instytucji zaangażowanych w prace nad poprawą zdrowia Polaków w zakresie profilaktyki palenia tytoniu. 31.10.2007 r. pod przewodnictwem Głównego Inspektora Sanitarnego wznowiono obrady powyższego gremium, w celu cyklicznej i regularnej współpracy w zakresie wdrażania metod i standardów działania [4]. 7. Akcje i kampanie prozdrowotne Światowy Dzień Zdrowia Każdego roku PIS organizuje i przeprowadza wspólnie z Biurem Światowej Organizacji Zdrowia w Polsce obchody Światowego Dnia Zdrowia. Dnia 7 kwietnia 2007 r. obchody Światowego Dnia Zdrowia przebiegały pod hasłem: Inwestujmy w zdrowie, budujmy bezpieczniejszą przyszłość i skupiały się na bezpieczeństwie zdrowotnym. Celem przewodnim obchodów było nakłanianie rządów, organizacji oraz świata biznesu do inwestowania w ludzkie zasoby oraz na wzmocnienie systemów ochrony zdrowia. Ponadto działalność międzynarodowa odgrywa ogromną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa zdrowotnego oraz jest pierwszą linią obrony w przypadku nagłych zdarzeń, które mają zagrozić populacji i społeczeństwu. PIS podjęła na terenie całego kraju następujące działania: wojewódzkie i powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne opracowały materiały informacyjne związane z Hasłem Roku w postaci ulotek, broszur i plakatów, które przekazały władzom rządowym i samorządowym oraz środkom masowego przekazu. Zaangażowały do współpracy władze lokalne, fachowych pracowników medycznych, pacjentów zakładów opieki zdrowotnej, dyrektorów placówek oświatowo-wychowawczych, nauczycieli, dzieci, młodzież i ich rodziców, organizacje pozarządowe oraz ogół społeczności lokalnej do czynnego udziału w pogłębianiu wiedzy dotyczącej poprawy i dbałości o własne zdrowie. W 2008 r. tematem przewodnim obchodów Światowego Dnia Zdrowia jest ochrona zdrowia przed szkodliwym wpływem zmian klimatycznych. Pracownicy pionu oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia PIS podejmują działania zmierzające do zwrócenia uwagi na konsekwencje zdrowotne związane ze zmianą klimatu oraz pokazania społeczeństwu wpływu rosnącej współzależności między zdrowiem i klimatem oraz międzynarodowymi decyzjami, zwłaszcza politycznymi [4]. Pierwszy Światowy Tydzień Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego W 2007 r. po raz pierwszy PIS we współpracy z Biurem Światowej Organizacji Zdrowia w Polsce zaangażowała się w zorganizowanie i przeprowadzenie Pierwszego Światowego Tygodnia Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego pod hasłem "Wypadek to nie przypadek". Akcja ta odbyła się w dniach 23-29 kwietnia 2007 r. i miała na celu podjęcie działań w kierunku poprawy bezpieczeństwa milionów młodych ludzi, którzy będąc każdego dnia użytkownikami ruchu drogowego stanowią grupę najwyższego ryzyka. Dodatkowym przesłaniem było podniesienie poziomu bezpieczeństwa na polskich drogach, przede wszystkim poprzez wywołanie i wspieranie przemian świadomościowych oraz skoordynowanie, nasilenie i nagłośnienie działań dążących do zwiększenia bezpieczeństwa ruchu drogowego. Pierwszy Światowy Tydzień Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego przeprowadzony został w każdym województwie i powiecie w formie imprez, akcji i konkursów skierowanych przede wszystkim do dzieci i młodzieży. Z analizy wszystkich sprawozdań wysuwa się informacja o ogromnym zaangażowaniu i wsparciu ze strony Policji, która służyła pomocą we wszystkich etapach działań. Działania edukacyjne i prewencyjne przeprowadzone po raz pierwszy zostaną przedłużone na cały rok realizacji, a także planowane są w następnych latach [4].

158 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 151-162 Ogólnopolski Konkurs Plastyczny pt. Pomaluj życie na novo W 2007 r. Główny Inspektor Sanitarny objął honorowym patronatem konkurs plastyczny Pomaluj życie na novo, skierowany do osób chorych na cukrzycę i ich rodzin. Głównym celem konkursu jest upowszechnianie przesłania, że cukrzyca nie przekreśla możliwości pełnego i twórczego życia. Zadaniem uczestników Konkursu jest przedstawienie w formie artystycznej przeżyć, porażek i osiągnięć w walce z cukrzycą oraz promowanie zdrowego stylu życia i odżywiania [4]. Wystawa Grzybów pt. Poznaj Grzyby Unikniesz Zatrucia Główny Inspektor Sanitarny 11 września 2007 r. dokonał otwarcia Wystawy Grzybów Poznaj Grzyby Unikniesz Zatrucia zorganizowanej w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Warszawie. Głównym celem Wystawy była profilaktyka poprzez zapoznanie społeczeństwa z tematyką zatruć grzybami, cechami identyfikującymi najważniejsze grzyby jadalne i podobne do nich, często z nimi mylone, grzyby trujące. Ponadto zwiedzający Wystawę mogli zapoznać się z zasadami zbierania grzybów. Przedsięwzięcie to miało charakter edukacyjny i skierowane było do szerokiego grona odbiorców, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży. Na wystawie zaprezentowano 77 atrap grzybów jadalnych, niejadalnych i trujących, pogrupowanych pod kątem ich podobieństwa zewnętrznego, tak, aby łatwiej można było dostrzec różnice między nimi. Łącznie wystawę odwiedziło 987 osób [4]. Tego typu akcje, kampanie prozdrowotne należy bezwzględnie powtarzać, gdyż tylko wzrost świadomości społecznej dotyczącej profilaktyki w zdrowiu publicznym, działa skutecznie, zmniejsza ilość zagrożeń, zmniejsza ilość absencji chorobowej, a przede wszystkim poprawia zdrowie Polaków. Działalność w zakresie systemów zarządzania jakością System zarządzania jakością w działalności laboratoryjnej Dla określenia strategicznych celów działania w latach 2006-2010 szczególne znaczenie ma wdrożenie od 01.01.2006 r. regulacji zawartych w rozporządzeniu (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.04.2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia i dobrostanu zwierząt, które wytycza kierunki rozwoju urzędowych służb kontroli żywności, harmonizacji zadań oraz współpracy przy ustanawianiu zasad zintegrowanego podejścia do nadzoru i kontroli wszystkich ogniw łańcucha żywnościowego [5]. Akredytacja badań związana z urzędową kontrolą żywności winna być realizowana zgodnie z kierunkami i zakresami badań określonymi w Planie pobierania próbek i badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu w PIS na 2007 r. oraz przekazywanymi zaleceniami Komisji Europejskiej dotyczącymi skoordynowanego wspólnotowego programu monitorowania, jak też krajowymi programami monitorowania [6]. Obecnie wszystkie stacje sanitarno-epidemiologiczne włączone w system zintegrowanego badania żywności funkcjonują, podlegają ocenie i są akredytowane zgodnie z następującymi normami europejskimi: a. EN ISO/IEC 17025 dotycząca wymagań ogólnych w zakresie kompetencji laboratoriów badawczych i kalibracyjnych, b. EN 45002 dotycząca kryteriów ogólnych w zakresie oceny laboratoriów badawczych, c. EN 45003 dotycząca systemu akredytacyjnego laboratoriów badawczych i kalibracyjnych wymagania ogólne funkcjonowania i uznawania". Obowiązkowo należy utrzymywać i uzyskiwać akredytację we wszystkich kierunkach i zakresach badań związanych z urzędową kontrolą żywności oraz zgodnie z nowymi decyzjami Unii Europejskiej. Te ostatnie mogą nastręczać sporo trudności ze względu na krótki czas potrzebny na wprowadzenie nowych metod badawczych lub zmianę metod już istniejących i szybką akredytację. Aby więc zapewnić szybką reakcję systemu urzędowej kontroli żywności na decyzje Unii Europejskiej, należy dążyć podczas kolejnych auditów przeprowadzanych przez Polskie Centrum Akredytacji do uzyskiwania akredytacji tzw. poziomej, jako preferowanego sposobu akredytacji dla laboratoriów o szerokim zakresie badań i dużym doświadczeniu w zakresie zarządzania systemem jakości w działalności laboratoryjnej. Oczywiście poprawnie pracujące laboratoria akredytowane wg metody tzw. podejścia poziomego same będą mogły decydować, kiedy określone badanie może być wdrożone jako równoznaczne z akredytowanym, jednak w przypadku poważnych wad funkcjonowania choćby tylko jednej metody, np. dotyczącej pestycydów, stracą całą akredytację w wersji poziomej właśnie na badania pestycydów [7]. Podejście pionowe do akredytacji winno być realizowane dla laboratoriów o bardzo ograniczonym zakresie prac. Równie ważna jest akredytacja wszystkich laboratoriów stacji sanitarno-epidemiologicznych włą-

Grabowski ML. Założenia i możliwości realizacji przez Państwową Inspekcję Sanitarną... cz.3 159 czonych w zintegrowany system badania wody w wyznaczonych kierunkach i zakresach badań. Jeszcze około 15% ze 116 laboratoriów włączonych w ten system oczekujących na certyfikaty akredytacyjne, audit lub planujących w najbliższym czasie złożyć stosowny wniosek o przeprowadzenie auditu akredytacyjnego powinno uzyskać akredytację w 2007 r. Istotne kierunki w zakresie akredytacji laboratoriów wykonujących badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy określono w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 20.04.2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Laboratoria wykonujące te badania i pomiary powinny uzyskać akredytację na podstawie przepisów ustawy z 30.08.2002 r. o systemie oceny zgodności, najpóźniej do 31.12.2008 r. Tak więc jest to okres, w którym wszystkie laboratoria działające w tym obszarze powinny uzyskać certyfikaty akredytacyjne potwierdzające kompetencje w tym zakresie. Kolejny kierunek akredytacji wytycza rozporządzenie Ministra Zdrowia z 25.08.2005 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej. W świetle powyższego rozporządzenia, laboratoria ochrony radiologicznej PIS będą musiały do 31.12.2009 r. uzyskać akredytację na zgodność z normą PN-EN ISO 17025 w zakresie wykonywania testów specjalistycznych. W celu potwierdzenia swoich kompetencji laboratoria badawcze PIS systematycznie biorą udział w badaniach biegłości organizowanych przez polskie i zagraniczne instytucje naukowe, uzyskując w nich bardzo dobre wyniki. W oparciu o Przewodnik ISO/IEC 43:1997 Badania biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne, laboratoria również same organizują porównawcze badania międzylaboratoryjne w zakresie rutynowo wykonywanych badań. Ponadto należy dążyć, aby we wszystkich obszarach działania PIS w zakresie laboratoriów badawczych wdrażać, utrzymywać i doskonalić system zarządzania jakością w oparciu o PN-EN ISO/IEC 17025 dla pełnej wiarygodności otrzymywanych wyników badań. System zarządzania jakością w działalności nadzorowej Nadal należy utrzymywać i doskonalić system zarządzania jakością w działalności kontrolnej z uwzględnieniem normy PN-EN ISO/IEC 17020:2005 Ogólne kryteria działania różnych jednostek kontrolujących. Jednolite systemy zarządzania jakością należy utrzymywać na poziomie całego województwa ze wsparciem systemu jednolitych form kontroli i poboru próbek dla całej PIS zarządzanych przez Głównego Inspektora Sanitarnego. Należy również rozpatrzyć możliwości i potrzebę akredytacji działalności PIS w obszarze związanym z urzędową kontrolą żywności, celem uzyskania przez pierwszą polską służbę kontroli, oficjalnej notyfikacji w Komisji Europejskiej. Stosowanie jednolitych form kontroli przyczyni się do osiągania celów działalności kontrolnej PIS poprzez zapewnienie jednolitej płaszczyzny odniesienia dla planowania, przeprowadzenia i oceny wyników kontroli, a jednocześnie pozwoli na przejrzyste, skuteczne i efektywne działanie dające gwarancję utrzymania wysokiego poziomu pracy kontrolnej na uznanym europejskim poziomie [8]. Działalność organizacyjno-prawna Głównym kierunkiem działalności organizacyjno-prawnej w PIS było skumulowanie działalności merytorycznej w wojewódzkich, powiatowych i granicznych stacjach sanitarno-epidemiologicznych w trzech zasadniczych pionach funkcjonalnych: nadzoru, laboratoryjnym i ekonomiczno-administracyjnym. Rezultatem tych działań była m.in. likwidacja komórek organizacyjnych o etatach jedno- i dwuosobowych, a tym samym uproszczenie struktury kierowania. Wypracowano w ramach wspólnych konsultacji docelowy model struktury organizacyjnej WSSE, który przekłada się na sprawniejsze kierowanie działalnością bieżącą w stacjach, w których już został wdrożony. Skoordynowano prace zmierzające do zintensyfikowania tempa uzyskiwania akredytacji w obszarach obowiązkowych, wdrażania systemów jakości w całej działalności PIS. Utrzymywano system jednolitych form kontroli w działalności nadzorowej. Promowano najlepsze rozwiązania w zakresie wdrożonych systemów jakości, celem doskonalenia funkcjonujących w stacjach systemów jakości. W działalności organizacyjno-prawnej prowadzone są przez Wydział Prawny GIS prace legislacyjne od 2005 r. związane z implementacją przepisów Unii Europejskiej, w tym przede wszystkim przepisów z zakresu prawa żywnościowego oraz prawa pracy, szczególnie w zakresie higieny środowiska, a także trwają prace nad rozporządzeniami regulującymi bezpieczeństwo żywności, aktami wykonawczymi do Kodeksu pracy, nowelizacją przepisów wykonawczych do ustawy o kosmetykach, ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia. Przygotowany został projekt ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, dostosowujący krajowe prawo żywnościowe do przepisów wspólnotowych. Ponadto dla usprawnienia i ujednolicenia pracy stacji sanitarno-

160 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 151-162 epidemiologicznych w ramach systemów jakości wprowadzono procedury jednolitych form sprawowania nadzoru oraz pobierania próbek do badań. W trakcie narad z pracownikami komórek prawnych PIS należy podsumowywać osiągnięcia w zakresie dostosowywania przepisów do potrzeb funkcjonowania inspekcji sanitarnej ze szczególnym uwzględnieniem dostosowania ich do prawa unijnego oraz wskazywać na wspólny kierunek działań legislacyjnych mających na celu stworzenie podstaw prawnych dla procesu dostosowania struktur organizacyjnych do zmieniających się potrzeb oraz normujących działalność PIS. Ze względu na występujące, ujawniane podczas kontroli kompleksowych, duże nieprawidłowości na szczeblu powiatu, należy wzmóc nadzór nad PSSE. Strategia informatyzacji PIS wytycza kierunek rozwoju informatyzacji, zgodny z planami Unii Europejskiej. Tworzone szczegółowe plany działania w zakresie informatyzacji powiązane są między innymi z wymogami merytorycznymi zawartymi w odpowiednich dokumentach PHARE i Transition Facility i zawierają szereg konkretnych i kompleksowych rozwiązań. Możliwości techniczne oferowane przez rozwijające się technologie informacyjne - telekomunikację i informatykę oraz cyfrowe media audiowizualne, a także aspiracje cywilizacyjne Polski urzeczywistniane w procesie integracji europejskiej, stawiają przed nami wyzwanie przeprowadzenia dalszej przemyślanej i skoordynowanej informatyzacji PIS. Stopień informatyzacji jest jednym z mierników rozwoju krajów i społeczeństw. Wskaźnik ten w PIS jest na wysokim poziomie w zakresie wyposażenia w infrastrukturę informatyczną, sieci lokalne i dostęp do Internetu. Natomiast w zakresie budowy jednolitej sieci rozległej dla potrzeb PIS powinno dążyć się docelowo do jej rozbudowy. Częściowo budowę takiego rozwiązania zapoczątkowano przy tworzeniu monitoringu jakości sanitarnej wody zmieniając całkowicie konfigurację dotychczas istniejących połączeń na połączenia Internetowe z wykorzystaniem najnowszych rozwiązań techniki tzn. VPN. W dalszych działaniach należy dążyć do: powszechności dostępu do treści i usług udostępnianych elektronicznie, tworzenia szerokiej i wartościowej oferty treści i usług dostępnych w Internecie, powszechnej umiejętności posługiwania się teleinformatyką. Zapoczątkowany proces budowy jednego, spójnego systemu informatycznego wspomagającego statutową działalność PIS jest realizowany w oparciu o istniejąca strukturę organizacyjną wynikająca z Ustawy o PIS, czyli strukturę pionowego podporządkowania. Ponieważ istniejąca struktura zapewnia szereg korzyści w zakresie automatyzacji kierowania (prowadzenia analiz i na ich bazie podejmowania odpowiednich i trafnych decyzji) i merytorycznej koordynacji działań. Jest ona optymalna z punktu widzenia nakładów finansowych na informatyzację, Jest to szczególnie ważne w realizacji założeń rozwiązań Taniego Państwa oraz sprawnego kierowania strukturami PIS w sytuacjach kryzysowych i dlatego powinno być kontynuowane. Działalność ekonomiczna Budżet PIS w rozdziale 85132 Inspekcja Sanitarna, może wydawać się dużym w odniesieniu do pozostałych jednostek ujętych w planie budżetu Ministra Zdrowia. W racjonalnej ocenie tego stanu rzeczy należy jednak wziąć pod uwagę wiele czynników, m.in. ilość i zakres realizowanych zadań oraz liczbę jednostek organizacyjnych PIS (344 stacje sanitarno-epidemiologiczne różnego szczebla). W chwili obecnej w PIS budżet przeznaczony na wydatki rzeczowe i inwestycyjne zabezpiecza jedynie funkcjonowanie jednostek przez około 3-4 miesiące (w zależności od województwa), pozostałe 8-9 miesięcy pokrywają dochody własne, przesunięcia z wydatków płacowych oraz dofinansowanie z budżetu Ministra Zdrowia w trakcie roku budżetowego. Zwiększenie budżetu PIS w 2006 r. i częściowe w 2007 r. w stosunku do roku ubiegłego, gdzie wartości wydatków rzeczowych stacji sanitarno-epidemiologicznych na 2006 rok wzrosły o 68,3%, płacowych o 1,4%, a inwestycyjnych o 42,7%, nie rekompensowało zwiększonych wydatków związanych z nowymi zadaniami, ale stworzyło pozytywny kierunek działania dający szansę i promyk nadziei na dojście do właściwego finansowania PIS. Istotne uzupełnienie środków budżetowych przeznaczonych na realizację zadań ustawowych PIS stanowią przychody uzyskiwane z działalności pozaustawowej prowadzonej przez stacje sanitarno-epidemiologiczne i są przeznaczane głównie na: dofinansowanie wydatków bieżących związanych z prowadzoną działalnością statutową; dofinansowanie wydatków inwestycyjnych związanych z zakupem aparatury kontrolno-pomiarowej, sprzętu komputerowego oraz finansowanie akredytacji badań laboratoryjnych i działalności kontrolno-pomiarowej stacji; finansowanie specjalistycznych szkoleń pracowników. Szczególne znaczenie, jakie odgrywają ww. przychody w dofinansowaniu działalności bieżącej PIS, wynika z utrzymującego się od wielu lat niedofinansowania.

Grabowski ML. Założenia i możliwości realizacji przez Państwową Inspekcję Sanitarną... cz.3 161 Z analizy budżetu PIS wynika, że pomimo planowanego zwiększenia w 2006 r., do jego optymalnej wielkości brakuje jeszcze ok. 100 mln zł. Należy dążyć w ciągu najbliższych lat do urealnienia budżetu PIS. Dofinansowanie w tej wymienionej wysokości pozwoliłoby na osiągnięcie w rozdziale 85132 Inspekcja Sanitarna, optymalnej proporcji wydatków i osiągnięcie kwoty wydatków rzeczowych na poziomie zapewniającym bieżące funkcjonowanie stacji, bez konieczności przenoszenia środków z wydatków płacowych na rzeczowe, zagrożeń powstania zobowiązań oraz dokończenie akredytacji poprzez poprawę infrastruktury, a także zakup niezbędnej, nowoczesnej i specjalistycznej aparatury laboratoryjnej. Wnioski (strategiczne kierunki działalności w najbliższej przyszłości w PIS) 1. Likwidacja zbędnych struktur, powodujących nieuzasadnione koszty w połączeniu z racjonalizacją zatrudnienia dostosowaną do faktycznie wykonywanych zadań. 2. Dalsza restrukturyzacja bazy laboratoryjnej i nadzorowej, wdrażanie systemów zarządzania jakością i akredytacja laboratoriów. 3. Dalszy rozwój informatyzacji w ramach współpracy w Unii Europejskiej. 4. Intensyfikacja prac nad wdrożeniem zautomatyzowanego systemu zbierania i analizy danych epidemiologicznych w sieci nadzoru epidemiologicznego. 5. Działania poprawiające jakość zdrowotną żywności i żywienia poprzez udoskonalanie realizacji zadań wynikających ze Strategii Bezpieczeństwa Żywności. 6. Intensyfikacja działań w ramach sieci monitoringu jakości sanitarnej wody. 7. Zmniejszanie ryzyka i skutków narażania ludności na czynniki szkodliwe w środowisku życia, pracy i nauki. 8. Systematyczne dostosowywanie przepisów prawa polskiego w zakresie kompetencji PIS do wymogów w Unii Europejskiej. 9. Bezwzględna potrzeba szybkiego dopracowania nowoczesnej ustawy dotyczącej zdrowia publicznego w Polsce. 10. Podnoszenie kwalifikacji i wykształcenia pracowników PIS poprzez szkolenia specjalistyczne i dostęp do sieci wydziałów zdrowia publicznego w Polsce. 11. Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa i działań w zakresie promocji zdrowia oraz realizacja programów prozdrowotnych. 12. Realizacja zadań związanych z rozpoznawaniem, przygotowywaniem i likwidacją skutków ewentualnego ataku bioterrorystycznego lub innych niespodziewanych zdarzeń losowych. 13. Podejmowanie wspólnych działań z Ministrem Zdrowia zmierzających do polepszenia warunków pracy i płacy pracowników PIS w Polsce. Jak widać z przedstawionej obszernej działalności PIS, a także prognoz sygnalizujących przesunięcie tej instytucji w kierunku nowego zdrowia publicznego, koncepcja realizowania kolejnych zamierzeń w najbliższych latach będzie wdrażana w zależności od aktualnych potrzeb stanu zdrowia naszego polskiego społeczeństwa, korelacji profilaktycznozdrowotnych z pozostałymi krajami Unii Europejskiej, aktualnej sytuacji epidemiologicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych zagrożeń środowiskowych, analizy mierników zdrowia, konieczności zabezpieczenia ludności na ewentualny wypadek działań bioterrorystycznych lub innych zdarzeń losowych, implementacji postanowień zawartych w drugim wspólnotowym programie działań w dziedzinie zdrowia na lata 2008-2013 wynikających z decyzji nr 1350/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, a także, a może przede wszystkim musi być realna z możliwościami finansowymi Ministra Zdrowia [2, 9, 10, 11, 12, 13].

162 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 151-162 Piśmiennictwo / References 1. Woynarowska B. Narodowy Program Zdrowia w Polsce. Geneza, historia, ewolucja koncepcji i możliwości realizacji. Promocja Zdrowia i Nauki Społeczne. Medycyna 2000; 19: 34-45. 2. Decyzja nr 1350/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2007 r. ustanawiająca drugi wspólnotowy program działań w dziedzinie zdrowia na lata 2008-2013 (Dz. Urz. UE z 20.11.2007 r., L301/3/2007). 3. Jarosz M. Diagnoza a kierunki dalszych działań w prewencji otyłości i przewlekłych chorób niezakaźnych - podsumowanie [w:] Jarosz M (red): Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna, zdrowie Polaków. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2006: 599-606. 4. ***Główny Inspektorat Sanitarny: www.gis.gov.pl 5. Rozporządzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29.04.2004 w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt (Dz. Urz. UE L 191 z 30.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 200). 6. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2073/2005 z dnia 15.11. 2005 w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych. 7. Głowacka B. Organizmy genetycznie zmodyfikowane. Wzmocnienie systemu informacji o środowisku w szczególności z zakresu bezpieczeństwa biologicznego. Usługa szkoleniowa w ramach Transition Facility 2004/016-829.03.01 Nr Ref. 2004/016-829.03.01.02/P, Materiały szkoleniowe. Centrum Informacji o środowisku. Ekoportal Poznań 2007. 8. Opolski K, Szemborska E. Sfery zarządzania jakością w służbie zdrowia. Antidotum 1997; 9: 22-29. 9. Balcerzak B. Państwowa Inspekcja Sanitarna - w stronę nowego zdrowia publicznego? Zdr Publ 2002; 112(2): 212-221. 10. Wysocki MJ, Miller M. Nowe zdrowie publiczne w perspektywie ostatnich 30 lat. Zdr Publ 2003;113(1/2):3-7. 11. Nosko J. O potrzebie ustawy o zdrowiu publicznym. Zdr Publ 2001;111(2):75-80. 12. Leowski J. Funkcja zdrowia publicznego. Zdr Publ 2001; 111: 382-386. 13. Miller M, Wysocki M. Promocja zdrowia w kontekście reformy systemu ochrony zdrowia w Polsce. Zdr Publ 2005; 115(1): 78-81.