Przedmowa... Wykaz skrótów... Wykaz najwa niejszej literatury... XV XVII XXIII Rozdzia³ I. Zagadnienia wstêpne... 1 1. Pojêcie instytucji europejskich w szerokim i w¹skim znaczeniu... 1 2. Informacje ogólne o organizacjach miêdzynarodowych... 1 I. Definicja organizacji miêdzynarodowej... 2 II. Typologie organizacji miêdzynarodowych... 3 III. Cechy organizacji ponadnarodowych... 4 IV. Podmiotowoœæ organizacji miêdzynarodowych... 5 V. Funkcje organizacji miêdzynarodowych... 6 VI. Struktura organizacji miêdzynarodowych... 7 VII. Funkcjonariusze miêdzynarodowi... 9 VIII. Charakter prawny uchwa³ miêdzynarodowych organizacji rz¹dowych... 10 IX. Tryby podejmowania uchwa³ w organizacjach miêdzynarodowych... 11 X. Cz³onkostwo w miêdzynarodowych organizacjach rz¹dowych... 13 Rozdzia³ II. Zarys historii integracji europejskiej... 15 3. Koncepcje integracji europejskiej... 15 4. Etapy integracji... 15 5. Periodyzacja historii integracji europejskiej... 16 I. Okres przed 1945 r.... 16 II. Okres od 1946 r. do 1951 r.... 18 III. Okres od 1951 r. do 1957 r.... 19 IV. Okres od 1957 r. do 1986 r.... 21 V. Okres od 1986 r. do 1993 r.... 22 VI. Okres od 1993 r. do 1997 r.... 23 V
VII. Okres od 1997 r. do 2001 r.... 24 VIII. Proces postnicejski... 25 IX. Prace Konwentu Europejskiego... 26 X. Konferencja Miêdzyrz¹dowa 2003/2004... 26 XI. Proces ratyfikacyjny Traktatu Konstytucyjnego... 27 XII. Przygotowanie Traktatu Reformuj¹cego... 28 XIII. Traktat z Lizbony... 29 Rozdzia³ III. Budowa UE i jej charakter prawny... 31 6. Filarowa konstrukcja UE... 31 7. Dach konstrukcji UE... 33 I. Cele UE... 33 II. Jednolite ramy instytucjonalne... 34 III. Zasady UE... 35 IV. Sankcje na wypadek naruszenia zasad UE... 38 8. Fundament konstrukcji UE... 41 I. Wzmocniona wspó³praca... 41 II. Zmiana traktatów tworz¹cych UE... 41 III. Uzyskanie cz³onkostwa w UE... 43 IV. Mo liwoœæ wykluczenia z UE... 47 V. Zagadnienie wyst¹pienia z UE... 47 VI. Czas obowi¹zywania TUE... 49 9. Pozosta³e kwestie zwi¹zane z konstrukcj¹ UE... 50 I. Terytorialny zakres obowi¹zywania TUE i TWE... 50 II. Stowarzyszenie ze Wspólnotami Europejskimi... 53 III. Podmiotowy zakres obowi¹zywania TUE i TWE... 55 IV. Symbole UE... 56 V. Jêzyki UE... 58 VI. Siedziba instytucji unijnych... 60 10. Zagadnienie podmiotowoœci UE... 61 11. Unia Europejska jako organizacja miêdzynarodowa... 63 Rozdzia³ IV. Struktura instytucjonalna UE... 65 12. Organy g³ówne UE/WE... 65 I. Rada Europejska... 65 II. Parlament Europejski... 69 III. Rada... 75 IV. Komisja Europejska... 82 V. Trybuna³ Sprawiedliwoœci Wspólnot Europejskich... 89 VI. Trybuna³ Obrachunkowy... 96 13. Organy pomocnicze i doradcze... 101 I. Komitet Ekonomiczno-Spo³eczny... 101 II. Komitet Regionów... 102 III. Agencje Unii Europejskiej... 104 14. Zasada równowagi instytucjonalnej... 107 VI
Rozdzia³ V. ród³a prawa UE... 109 15. Podzia³ kompetencji miêdzy Wspólnotê a pañstwa cz³onkowskie... 109 16. Klasyfikacja Ÿróde³ prawa wspólnotowego... 113 I. Zasady prawa wspólnotowego... 115 II. Akty prawa wspólnotowego... 131 17. Polityka prawa wspólnotowego... 137 I. Orzecznictwo ETS i SPI... 138 18. Wyk³adnia prawa wspólnotowego... 139 I. Wyk³adnia jêzykowa... 142 II. Wyk³adnia historyczna... 143 III. Wyk³adnia celowoœciowa... 144 IV. Wyk³adnia kontekstowa... 145 V. Wyk³adnia porównawcza... 146 Rozdzia³ VI. Procedury stanowienia prawa pochodnego WE... 149 19. Rodzaje procedur stanowienia prawa... 149 I. Tworzenie prawa przez sam¹ Radê, bez udzia³u Parlamentu 151 II. Procedura konsultacji... 151 III. Procedura wspó³pracy... 152 IV. Procedura wspó³decydowania... 154 V. Procedura zgody... 156 20. Procedury prawodawcze wed³ug Traktatu z Lizbony... 156 I. Zwyk³a procedura prawodawcza... 156 II. Szczególna procedura prawodawcza... 159 21. Stanowienie prawa przez Komisjê... 159 22. Procedura bud etowa... 161 I. Zagadnienia wprowadzaj¹ce... 161 II. Przebieg procedury... 164 Rozdzia³ VII. Prawo WE wobec prawa miêdzynarodowego i krajowego... 169 23. Prawo miêdzynarodowe a prawo WE... 169 24. Prawo krajowe a prawo WE... 171 I. Istota orzeczenia wstêpnego... 171 II. Wybrane pañstwa cz³onkowskie... 178 Rozdzia³ VIII. S¹dowy system ochrony prawnej... 199 25. Postêpowanie przed Trybuna³em Sprawiedliwoœci... 199 I. Procedura pisemna... 200 II. Procedura ustna... 203 III. Pomoc prawna i reprezentacja stron w procesie... 204 IV. Koszty postêpowania... 205 26. Jurysdykcja Trybuna³u Sprawiedliwoœci... 205 I. Jurysdykcja administracyjna... 206 II. Jurysdykcja kontrolna... 215 VII
III. Jurysdykcja niesporna... 237 IV. Jurysdykcja odwo³awcza... 238 Rozdzia³ IX. Pozas¹dowy system ochrony prawnej... 241 27. Ewolucja praw podstawowych we Wspólnocie Europejskiej... 241 28. Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci a Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka... 247 29. Przyst¹pienie WE do EKPC... 249 30. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej... 251 31. Znaczenie pojêcia praw podstawowych... 258 32. Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej... 258 33. SOLVIT... 260 34. Obywatelstwo europejskie... 261 I. Geneza i charakter... 261 II. Uprawnienia wynikaj¹ce z obywatelstwa... 262 Rozdzia³ X. Swobody wspólnego rynku... 273 35. Swobody jednolitego rynku wewnêtrznego... 273 I. Swobodny przep³yw osób... 280 II. Swobody gospodarcze... 288 Rozdzia³ XI. Polityki wspólnotowe... 315 36. Zagadnienia wstêpne... 315 I. Definicja polityki wspólnotowej... 315 II. Zakres przedmiotowy polityk... 315 37. Systematyzacja polityk... 316 I. Wspólna polityka rolna... 316 II. Wspólna polityka transportowa... 318 III. Wspólne regu³y w dziedzinie konkurencji... 319 IV. Polityka w zakresie zatrudnienia... 320 V. Wspólna polityka handlowa... 321 VI. Polityka spo³eczna, edukacja, kszta³cenie i m³odzie... 322 VII. Kultura... 323 VIII. Zdrowie publiczne... 324 IX. Ochrona konsumentów... 325 X. Polityka przemys³owa... 326 XI. Spójnoœæ gospodarcza i spo³eczna... 326 XII. Badania i rozwój technologiczny... 327 XIII. Polityka ochrony œrodowiska naturalnego... 328 XIV. Us³ugi audiowizualne... 329 XV. Polityka telekomunikacyjna... 330 38. Zmiany w Traktacie z Lizbony... 331 Rozdzia³ XII. Unia Gospodarcza i Walutowa... 335 39. Definicja i za³o enia Unii Gospodarczej i Walutowej... 335 VIII
40. Podstawy traktatowe Unii Gospodarczej i Walutowej... 336 41. Etapy tworzenia unii walutowej... 337 42. Zasady i instrumenty dzia³ania Unii Gospodarczej i Walutowej... 338 43. Cz³onkostwo w Unii Gospodarczej i Walutowej... 340 I. Zakres terytorialny Unii Gospodarczej i Walutowej... 340 II. Kryteria cz³onkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej... 341 III. Mo liwoœæ wyst¹pienia z Unii Gospodarczej i Walutowej... 342 IV. Perspektywy cz³onkostwa Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej... 342 44. Instytucje dzia³aj¹ce w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej... 343 I. Europejski System Banków Centralnych... 343 II. Europejski Bank Centralny... 344 III. Komitet Ekonomiczno-Finansowy... 345 Rozdzia³ XIII. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeñstwa UE... 347 45. Istota WPZiB... 347 46. Geneza WPZiB... 348 I. Plan Plevena i Europejska Wspólnota Obronna... 348 II. Plan Foucheta... 348 III. Raport Davignona i Europejska Wspó³praca Polityczna... 348 IV. Jednolity Akt Europejski... 349 V. Traktat z Maastricht... 350 VI. Traktat z Amsterdamu... 350 VII. Traktat z Nicei... 350 VIII. Traktat z Lizbony... 351 47. Zasady dzia³añ zewnêtrznych UE... 351 48. Cele dzia³añ zewnêtrznych UE... 352 49. Instytucje dzia³aj¹ce w ramach WPZiB... 354 I. Rada Europejska... 354 II. Rada UE... 354 III. Komisja Europejska... 356 IV. Parlament Europejski... 357 V. Prezydencja... 359 VI. Sekretarz Generalny Rady/Wysoki Przedstawiciel ds. WPZiB... 361 VII. Komitet Polityczny i Bezpieczeñstwa... 363 VIII. Komitet Wojskowy... 364 IX. Sztab Wojskowy... 365 X. Komitet ds. Cywilnych Aspektów Zarz¹dzania Kryzysowego... 366 XI. Centrum Satelitarne... 367 XII. Instytut Studiów nad Bezpieczeñstwem... 368 XIII. Europejska Agencja Obrony... 369 XIV. Specjalni Przedstawiciele... 371 XV. Korespondenci europejscy... 372 50. Instrumenty realizacji WPZiB... 372 I. Zasady i ogólne wytyczne... 373 IX
II. Wspólne strategie... 373 III. Wspólne dzia³ania... 374 IV. Wspólne stanowiska... 375 V. Systematyczna wspó³praca miêdzy pañstwami cz³onkowskimi... 375 VI. Umowy miêdzynarodowe... 376 VII. Oœwiadczenia i deklaracje... 378 51. Mechanizm decyzyjny WPZiB... 378 I. Inicjatywa prawodawcza... 378 II. Procedury prawodawcze... 379 III. Publikacja i wejœcie w ycie aktów WPZiB... 381 IV. S¹dowa kontrola aktów WPZiB... 381 V. Stosowanie aktów WPZiB w prawie krajowym... 382 52. Finansowanie WPZiB... 383 53. Miêdzyfilarowe zale noœci... 385 I. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeñstwa a I filar UE... 385 II. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeñstwa a III filar UE... 386 54. Europejska Polityka Bezpieczeñstwa i Obrony... 387 I. Geneza EPBiO... 387 II. Podstawy prawne EPBiO... 388 III. Dotychczasowe osi¹gniêcia... 389 55. Polityka UE wobec poszczególnych regionów œwiata... 398 I. Stosunki Transatlantyckie... 398 II. Niecz³onkowskie kraje Europy Zachodniej... 398 III. Ba³kany... 399 IV. Obszar b. ZSRR... 399 V. Afryka i Bliski Wschód... 399 VI. Ameryka aciñska i Karaiby... 400 VII. Azja i Pacyfik... 400 VIII. Europejska Polityka S¹siedztwa... 400 IX. Stosunki dyplomatyczne... 401 56. Stosunki zewnêtrzne UE w œwietle TL... 402 I. Wspó³praca na rzecz rozwoju... 403 II. Wspó³praca gospodarcza, finansowa i techniczna z pañstwami trzecimi... 404 III. Pomoc humanitarna... 404 IV. Klauzula solidarnoœci... 405 Rozdzia³ XIV. Wspó³praca Policyjna i S¹dowa w sprawach Karnych /Przestrzeñ Wolnoœci Bezpieczeñstwa i Sprawiedliwoœci... 407 57. Istota Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w sprawach Karnych... 407 58. Geneza Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w sprawach Karnych... 408 I. Grupa TREVI... 408 II. Uk³ady z Schengen... 409 III. Traktat z Maastricht... 410 X
IV. Traktat z Amsterdamu... 410 V. Szczyt w Tampere... 410 VI. Traktat z Nicei... 411 VII. Traktat z Lizbony... 411 59. Zasady Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w sprawach Karnych... 412 60. Cel Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w sprawach Karnych... 412 61. Instytucje dzia³aj¹ce w ramach Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w sprawach Karnych... 413 I. Rada Europejska... 413 II. Rada UE... 414 III. Komisja Europejska... 414 IV. Parlament Europejski... 415 V. Komitet Koordynacyjny... 415 62. Instrumenty realizacji Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w sprawach Karnych... 416 I. Wspólne stanowiska... 416 II. Decyzje ramowe... 417 III. Decyzje... 418 IV. Konwencje miêdzynarodowe... 418 V. Wspólne dzia³ania... 419 VI. Akty nieformalne... 420 63. Mechanizm decyzyjny Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w sprawach Karnych... 420 I. Inicjatywa prawodawcza... 420 II. Procedury prawodawcze... 421 III. Publikacja i wejœcie w ycie aktów Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w sprawach Karnych... 423 IV. S¹dowa kontrola aktów Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w sprawach Karnych... 424 V. Stosowanie aktów Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w prawie krajowym... 425 64. Finansowanie Wspó³pracy Policyjnej i S¹dowej w sprawach Karnych... 426 65. Miêdzyfilarowe zale noœci... 427 I. Wspó³praca Policyjna i S¹dowa w sprawach Karnych a I filar UE... 427 II. WPZiB a III filar UE... 427 66. Kontrola graniczna, azyl i imigracja... 427 67. Wspó³praca s¹dowa w sprawach cywilnych... 431 I. Podstawy prawne... 431 II. Dotychczasowe osi¹gniêcia... 432 III. Zmiany w Traktacie z Lizbony... 434 68. Wspó³praca s¹dowa w sprawach karnych... 435 I. Podstawy prawne... 435 XI
II. Eurojust... 435 III. Europejska Sieæ S¹dowa w sprawach karnych... 437 IV. Sêdziowie ³¹cznikowi... 437 V. Prokuratura Europejska... 438 VI. Europejski Nakaz Aresztowania... 438 VII. Zabezpieczania dowodów i mienia... 441 VIII. Zmiany w Traktacie z Lizbony... 442 69. Wspó³praca policyjna... 443 I. Podstawy prawne... 443 II. Europol... 444 III. Wspólne zespo³y dochodzeniowo-œledcze... 446 IV. Inne formy wspó³pracy... 447 V. Zmiany w Traktacie z Lizbony... 448 70. Zwalczanie przestêpczoœci zorganizowanej... 448 I. Rasizm i ksenofobia... 448 II. Terroryzm... 449 III. Handel ludÿmi i przestêpstwa przeciwko dzieciom... 452 IV. Handel narkotykami... 453 V. Korupcja i pranie brudnych pieniêdzy... 454 VI. Nadu ycia finansowe... 454 Rozdzia³ XV. Elastycznoœæ w procesie integracji europejskiej... 457 71. Istota elastycznoœci... 457 72. Wzmocniona wspó³praca... 458 I. Wzmocniona wspó³praca w I filarze UE... 458 II. Wzmocniona wspó³praca w II filarze UE... 460 III. Wzmocniona wspó³praca w III filarze UE... 463 IV. Wzmocniona wspó³praca w regulacjach Traktatu z Lizbony... 463 73. Sta³a wspó³praca strukturalna... 466 Rozdzia³ XVI. Polska w UE... 469 74. Geneza procesu integracji... 469 75. Integracja instytucjonalna Polski z UE... 473 76. Konstytucja RP wobec integracji... 476 I. Przekazywanie kompetencji (art. 90 Konstytucji RP)... 476 II. Stosowanie prawa wspólnotowego (art. 91 Konstytucji RP)... 478 77. Dyrektywy wyk³adni proeuropejskiej Trybuna³u Konstytucyjnego... 480 78. Dyrektywy wyk³adni proeuropejskiej Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci... 483 I. Przed akcesj¹... 483 II. Po akcesji... 486 79. Integracja ekonomiczna... 490 I. Fundusze przedakcesyjne... 490 II. Fundusze poakcesyjne... 491 XII
Rozdzia³ XVII. Kazusy... 495 Kazus 1. Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego... 495 Kazus 2. Status cz³onka Komisji Europejskiej... 500 Kazus 3. Stosowanie prawa wspólnotowego. Implementacja dyrektyw. Odpowiedzialnoœæ pañstwa. Zasada skutku bezpoœredniego... 503 Kazus 4. Kompetencje prawotwórcze Komisji Europejskiej... 505 Kazus 5. Relacje miêdzy s¹dami pañstw cz³onkowskich a ETS. Orzeczenie wstêpne. Wyk³adnia prawa wspólnotowego... 507 Kazus 6. Naruszenie zobowi¹zania wspólnotowego przez pañstwo cz³onkowskie. Swoboda przep³ywu pracowników. Uznanie kwalifikacji... 509 Kazus 7. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich. W³aœciwoœæ Komisji. Skarga na bezczynnoœæ. Europejski Kodeks Dobrej Praktyki Administracyjnej... 511 Kazus 8. Swoboda œwiadczenia us³ug. Zakaz dyskryminacji. Implementacja dyrektyw... 513 Kazus 9. Polityka spo³eczna. Zasada niedyskryminacji. Dyskryminacja poœrednia i bezpoœrednia. Skutek bezpoœredni prawa pierwotnego i wtórnego... 515 Kazus 10. Rozporz¹dzenie (WE) Nr 1467/97 Pakt stabilnoœci i wzrostu. Nadmierny deficyt bud etowy... 517 Kazus 11. Procedura wydawania aktów WPZiB. Miêdzyfilarowe zale noœci. Nak³adanie sankcji na pañstwo trzecie. Jurysdykcja Trybuna³u Sprawiedliwoœci... 521 Kazus 12. Europejski nakaz aresztowania i procedury wydawania osób miêdzy pañstwami cz³onkowskimi. Zbli enie ustawodawstw krajowych. Zniesienie weryfikacji pod k¹tem podwójnej odpowiedzialnoœci karnej... 523 Kazus 13. Procedura nawi¹zania wzmocnionej wspó³pracy. Przyst¹pienie do wzmocnionej wspó³pracy... 526 Kazus 14. Przyst¹pienie do UE. Stosowanie prawa wspólnotowego. Swoboda przep³ywu osób... 528 Indeks rzeczowy... 469 XIII