Efektywność programu rolnośrodowiskowego w świetle wyników monitoringu przyrodniczego Hubert Piórkowski, Filip Jarzombkowski, Marek Rycharski,

Efektywność programu rolnośrodowiskowego w świetle wyników monitoringu przyrodniczego Hubert Piórkowski, Filip Jarzombkowski, Marek Rycharski, Zuzanna Oświecimska- Piasko. Instytut Technologiczno-Przyrodniczy www.itp.edu.pl

Program Wieloletni w Instytucie Technologiczno- Przyrodniczym w Falentach Priorytet 1 Priorytet 2 Priorytet 3 Priorytet 4 Priorytet 5 Priorytet 6 Priorytet 7 Priorytet 8 Priorytet 9 Monitoring, ocena ryzyka oraz prognoza skutków zagrożeń, klęsk i katastrof środowiskowych na obszarach wiejskich Monitoring efektów przyrodniczych programu rolnośrodowiskowego Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii do wytwarzania ciepła / chłodu i energii elektrycznej Rozwój standardów mechanizacji rolnictwa, uwzględniających bezpieczeństwo zdrowotne ludzi, dobrostan zwierząt i ochronę środowiska naturalnego Rozwój standardów gospodarowania zasobami wodnymi na obszarach wiejskich Standaryzacja metod gospodarowania przyrodniczo-produkcyjną przestrzenią trwałych użytków zielonych, z uwzględnieniem ochrony bioróżnorodności Standaryzacja gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarowania odpadami Standaryzacja wiejskiej infrastruktury przyrodniczo-technicznej i technicznej Realizacja funkcji normalizacyjnych, kontrolno-weryfikacyjnych, certyfikacyjnych i homologacyjnych

Inicjatywy związane z monitoringiem efektów przyrodniczych programu rolnośrodowiskowego Projekt Rok Założenia Archiwizacja dokumentacji przyrodniczych i monitoring efektów programu rolnośrodowiskowego 2008 I. Archiwizacja danych z dokumentacji przyrodniczych zgodnie z obowiązującymi standardami i normami, II. Archiwizacja dokumentacji przyrodniczych w postaci cyfrowej, III. Prowadzenie bazy danych opisowych i przestrzennych o funkcjonalności zapewniającej pozyskanie informacji zbiorczych w odniesieniu do każdej danej zawartej w dokumentacji w postaci. IV. Monitoring stanowić powinien osobny moduł systemu ściśle powiązany z hurtownią danych. V. Rozpoznanie wykonane na potrzeby dokumentacji przyrodniczej stanowić powinno materiał referencyjny. VI. Zakres rozpoznania podczas monitoringu pokrywać się powinno z częścią zakresu rozpoznania wykonanego na potrzeby dokumentacji.

Inicjatywy związane z monitoringiem efektów przyrodniczych programu rolnośrodowiskowego Projekt Rok Założenia Monitoring stanu oraz ocena ryzyka degradacji różnorodności biologicznej i krajobrazowej dolinowych oraz górskich i podgórskich obszarów wiejskich 2009 I. Metodyka monitoringu będzie uwzględniać metodykę inwentaryzacji przyrodniczej w ramach programu rolnośrodowiskowego. II. Zespół pracujący nad monitoringiem w ramach programu wieloletniego będzie częścią zespołu obsługującego system inwentaryzacji i monitorowania efektów programów rolnośrodowiskowych. III. System informatyczny monitoringu zostanie sprzężony z hurtownią danych obsługujących inwentaryzację przyrodniczą do planów rolnośrodowiskowych. IV. Ścisła współpraca z GIOŚ oraz IOP w kontekście spójności metodycznej, merytorycznej, organizacyjnej i kompetencyjnej. V. Współpraca z OTOP przy monitoringu awifauny w zakresie doprecyzowania metodyki, organizacji prac terenowych, podziału kompetencji, spójności dotychczas prowadzonych działań.

Inicjatywy związane z monitoringiem efektów przyrodniczych programu rolnośrodowiskowego Projekt Rok Założenia Ocena skuteczności pakietów przyrodniczych Programu Rolnośrodowiskowego na potrzeby monitoringu przyrodniczego w zakresie ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej obszarów wiejskich (projekt pilotażowy) 2010 I. Cztery moduły monitoringu (siedliska, gleby, ornitofauna, krajobraz). II. Metodyka monitoringu siedlisk nawiązuje do monitoringu siedlisk Natura 2000 prowadzonego przez GIOŚ. III. Monitoring realizowany w 5 województwach. IV. Monitoring krajobrazu realizowany na podstawie zintegrowanego podejścia uwzględniającego teledetekcję, analizy GIS i prace terenowe. V. Monitoring awifauny oparty na powierzchniach badawczych i pięciu liczeniach w roku. VI. Gromadzenie informacji o sposobie użytkowania przed wdrożeniem programu rolnośrodowiskowego VII. Koncepcja i projekt aplikacji archiwizującej wyniki monitoringu

Główne założenia monitoringu efektów przyrodniczych programu rolnośrodowiskowego 1. Nawiązanie do funkcjonujących w Polsce monitoringów przyrodniczych (np. monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych). 2. Uwzględnienie w monitoringu głównych elementów ujętych w programie rolnośrodowiskowym (siedliska, ornitofauna, krajobraz). 3. Odniesienie do informacji zawartych w dokumentacjach przyrodniczych siedliskowych (RSS) i ornitologicznych (RSO). 4. Objęcie monitoringiem obszaru całego kraju. 5. Uwzględnienie zróżnicowania przyrodniczego Polski regionalizacja. 6. Integracja przestrzenna prowadzonych działań monitoringowych.

Struktura i organizacja monitoringu Wnioski Publikacja wyników Przygotowanie raportów Siedliska, gleby, ornitofauna, krajobraz Opracowanie wyników obserwacji terenowych Siedliska i gleby Ornitofauna Krajobraz Prace terenowe: materiały źródłowe, sprzęt, szkolenie, zespoły Siedliska Gleby Ornitofauna Krajobraz Archiwizacja dokumentacji przyrodniczych siedliskowych i ornitologicznych

Struktura i organizacja monitoringu Wykonawcy monitoringu gleb Pozyskiwanie danych referencyjnych Wykonawcy monitoringu siedlisk Konsultacje merytoryczne Moduł monitoringu siedlisk Moduł monitoringu gleb Zespół Zakładu Ochrony Przyrody i Krajobrazu Wiejskiego ITP-Falenty (ZOPOW) Moduł monitoringu krajobrazu Wykonawcy monitoringu krajobrazu Obsługa infrastruktury informatycznej Moduł archiwizacji dokumentacji Wykonawcy archiwizacji dokumentacji Wykonawcy monitoringu ornitofauny

Dotychczasowe efekty prac 1. Weryfikacja i opracowanie metodyki monitoringów.

Dotychczasowe efekty prac 2. Założenie sieci monitoringu. Monitoring siedlisk Monitoring gleb Monitoring ornitofauny Monitoring krajobrazu

Dotychczasowe efekty prac 3. Wypracowanie systemu archiwizacji dokumentacji przyrodniczych.

Dotychczasowe efekty prac 4. Budowa narzędzi informatycznych umożliwiających archiwizację dokumentacji przyrodniczych, przeglądanie i analizę danych monitoringu siedlisk.

Dotychczasowe efekty prac 5. Budowa zespołów monitoringowych i organizacji grup wykonawcówobserwatorów.

Monitoring siedlisk przyrodniczych Monitoring realizowany jest na działkach RSS zgłoszonych w Pakiecie 4: Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000 i Pakiecie 5: Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000, Przedmiotem monitoringu są działki znajdujące się w pierwszym roku realizacji programu rolnośrodowiskowego. Docelowo monitoringiem będzie objętych 4000 działek. Cykl obserwacji monitoringowych obejmuje okres 4 lat. Metodyka monitoringu siedlisk przyrodniczych jest zintegrowana z monitoringiem siedlisk przyrodniczych i gatunków prowadzonym przez GIOŚ.

Monitoring siedlisk przyrodniczych Metodyka prace przygotowawcze Digitalizacja dokumentacji przyrodniczych (ok. 2500 RSS rocznie). Wybór działek do monitoringu (losowanie działek RSS ok. 1000 rocznie). Sformułowanie zespołu obserwatorów terenowych. Materiały dla obserwatorów terenowych (kartograficzne, warstwy wektorowe, sprzęt terenowy).

Monitoring siedlisk przyrodniczych Metodyka prace terenowe Lokalizacja działki RSS w terenie. Ogólne rozpoznanie działki RSS. Wybór siedliska do monitoringu. Wybór reprezentatywnych dla monitorowanego siedliska poletek badawczych w obrębie działki RSS 3 poletka badawcze na każdej działce RSS o łącznej pow. 0,2 ha. Wykonanie dokumentacji fotograficznej. Wykonanie zdjęć fitosocjologicznych w centralnej części powierzchni badawczej; pomiary GPS. Wypełnienie formularza oceny właściwego dla danego siedliska. Ocena stanu działki sumarycznie dla 3 powierzchni badawczych.

Monitoring siedlisk przyrodniczych Metodyka prace terenowe Przykładowe wskaźniki i parametry: wskaźniki: - bogactwo gatunkowe, - gatunki charakterystyczne, - gatunki ekspansywne roślin zielnych, - gatunki wskaźnikowe, - powierzchnia siedliska. parametry: - struktura i specyficzne funkcje siedliska, - perspektywy ochrony siedliska, - ocena ogólna. Widok ogólny działki Zdjęcie fitosocjologiczne fot. P. Kalinowski fot. H. Piórkowskii fot. H. Piórkowskii fot. P. Kalinowski

Monitoring siedlisk przyrodniczych Baza danych

Monitoring siedlisk przyrodniczych Baza danych Wykonawca 1 Wykonawca 2 Wykonawca 3 weryfikacja weryfikacja weryfikacja Aplikacja weryfikacja weryfikacja Baza danych

Monitoring siedlisk przyrodniczych Wyniki prac monitoringowych [rok 2012] Wariant Poprawnie (bez zmian) Niepoprawnie (przeniesione) 2 78,43% 21,57% 3 79,72% 20,28% 4 80,00% 20,00% 5 71,79% 28,21% 6 70,21% 29,79% 7 84,42% 15,58% 8 100,00% 0,00% 9 100,00% 0,00% 10 90,20% 9,80%

Monitoring siedlisk przyrodniczych Wyniki prac monitoringowych [rok 2012] Mechowiska Szuwary wielkoturzycowe Łąki zmiennowilgotne Murawy ciepłolubne Łąki wilgotne Łąki świeże Murawy bliźniczkowe Słonorośla Użytki przyrodnicze

Monitoring siedlisk przyrodniczych Wyniki prac monitoringowych [rok 2012] - 8% siedliska niezakwalifikowane do wariantów prś; - 27% FV (właściwy); - 38% U1 (niezadowalający); - 26% U2 (zły); siedliska przyrodnicze wariantu 2: FV 30%; U1 38%; U2 32% siedliska przyrodnicze wariantu 3 FV 31%; U1 43%; U2 26% siedliska przyrodnicze wariantu 4: FV 21%; U1 48%; U2 31% siedliska przyrodnicze wariantu 5: FV 32%; U1 42%; U2 26% siedliska przyrodnicze wariantu 6 FV 29%; U1 44%; U2 27% siedliska przyrodnicze wariantu 7: FV 33%; U1 37%; U2 30% siedliska przyrodnicze wariantu 9: FV 46%; U1 38%; U2 15% siedliska przyrodnicze wariantu 10: FV 28%; U1 38%; U2 34%

Monitoring siedlisk przyrodniczych Wyniki prac monitoringowych [rok 2012] Struktura i i specyficzne funkcje funkcje siedliska siedliska Perspektywy ochrony siedliska 9% 23% 34% 34% 57% 43% FV U1 U2 FV U1 U2

Monitoring siedlisk przyrodniczych Archiwizacja danych terenowych. Łatwa analiza fitosocjologiczna. Łatwe przeprowadzenie analiz statystycznych. Możliwość porównania danych w aspekcie czasowym i przestrzennym. Ocena jakości monitorowanych działek i skuteczności pakietu siedliskowego PRŚ. Ocena ekspertów rolnośrodowiskowych. Weryfikacja jakościowa działań rolnika.

Monitoring siedlisk przyrodniczych PROBLEM 1: Nierównomierne rozmieszczenie działek; WNIOSEK 1: postulowana jest promocja i aktywizacja społeczności ekspertów, doradców rolnośrodowiskowych i rolników w określonych regionach; PROBLEM 2: Niezgłaszanie działek w konkretnych wariantach wynika nie tylko z rzadkości występowania tych siedlisk, ale też z ich specyfiki (np. wariant 2), lokalizacji (np. wariant 2, 8) lub trudności w gospodarowaniu (wariant 2, 5); WNIOSEK 2: dopuszczenie dla wariantu 2 i 8 działek poniżej 0,1 ha; wyższa płatność za wariant 8; modyfikacja wymagań dla wariantów 2, 5 i 8;

Monitoring siedlisk przyrodniczych PROBLEM 3: Brak realizacji niektórych wariantów w poszczególnych regionach; WNIOSEK 3: Zróżnicowanie płatności dla rzadkich wariantów w obrębie regionów dopłata za położenie ; PROBLEM 4: Możliwość kwalifikacji mechowisk do wariantu 2 lub 10 skutkuje niskim w przypadku niektórych regionów kwalifikowaniem do wariantu 2; WNIOSEK 4: Ujednolicenie zapisów kwalifikowania siedliska;

Monitoring siedlisk przyrodniczych PROBLEM 5: Prawie 21% działek nie nadających się do dopłat w ramach pakietu; WNIOSEK 5: Przygotowanie systemu weryfikacji ekspertów, szkolenia w rozpoznawaniu siedlisk, egzamin obejmujący kwestie przyrodnicze; PROBLEM 6: Działki włączane w warianty 4, 5 oraz 9 charakteryzują się większym zróżnicowaniem siedliskowym w stosunku do pozostałych wariantów; WNIOSEK 6: Dopuszczenie większego stopnia niejednorodności w obrębie działki dla poniższych wariantów;

Monitoring siedlisk przyrodniczych PROBLEM 7: Stosunkowo nisko oceniane wskaźniki i parametry oraz przewaga negatywnych oddziaływań dla regionów: Wyżyny, Kotliny, Polesie, Nizina Śląska; WNIOSEK 7: Konieczność położenia nacisku na zapobieganie pojawiającym się negatywnym oddziaływaniom przede wszystkim w tych regionach (odwadnianie, zwalczanie gatunków ekspansywnych, lepsze dopasowanie wymogów co do prowadzonych zabiegów); PROBLEM 8: Słabo oceniane perspektywy ochrony wariantu 10; WNIOSEK 8: Konieczność modyfikacji wymagań dla siedlisk włączanych w wariant 10;

Monitoring gleb Założenia 1. Monitoring gleb ma na celu uzupełnienie o komponent abiotyczny obserwacji gromadzonych w ramach monitoringu siedlisk. 2. Monitoring gleb prowadzony jest w odniesieniu do wariantów: 4.2, 5.2, 4.3, 5.3, 4.6, 5.6 reprezentujących siedliska przyrodnicze związane z hydrogenicznymi siedliskami glebotwórczymi. 3. Badania w ramach monitoringu gleb zakładają określenie typu gleb występujących na wybranych działkach siedliskowych (RSS) objętych monitoringiem siedlisk. 4. Badania glebowe prowadzone są w lokalizacjach, w których ekspert monitoringu siedlisk wykonał jedno z trzech zdjęć fitosocjologicznych.

Monitoring gleb Metodyka prowadzenia obserwacji Charakterystyka profilu glebowego: - poziomy (warstwy) glebowe: * głębokość, * przejście poziomów, * barwa, * wilgotność, * formy oglejenia, * grupa granulometryczna, * struktura, * układ, * nowotwory i domieszki. - cechy gleb hydrogenicznych: * rodzaj utworu, * stadium zabagnienia, * skład botaniczny torfu, * stan zmurszenia - głębokość poziomu wody Pobór prób glebowych: - 5-10 cm - 25-30 cm - 45-50 cm Dokumentacja fotograficzna: - profil glebowy, - zbiorowisko roślinne, - otoczenie.

Monitoring gleb Metodyka prowadzenia obserwacji otoczenie punktu rozpoznania roślinność - rzut pionowy odkrywka profil glebowy

Monitoring gleb Rozkład przestrzenny i liczba monitorowanych działek RSS Liczba działek: 463

Monitoring gleb Typy gleb rankery rędziny czarnoziem brunatne płowe czarne ziemie glejowe mułowe torfowe murszowe murszowate mady rzeczne deluwialne

Monitoring gleb Udział wyróżnionych typów gleb w badanych poligonach 1,1 5,3 1,1 0,5 0,5 6,8 4,7 14,7 rankery rędziny czarnoziemy brunatne i płowe czarne ziemie 22,1 10,0 glejowe mułowe torfowe 10,0 murszowe murszowate 23,2 mady rzeczne deluwialne

Monitoring gleb Wariant 2 wg dok. przyrodn. Wariant 2 wg monitoringu

Monitoring gleb Wnioski 1. Na objętych monitoringiem działkach RSS występują głównie gleby hydrogeniczne i semihydrogeniczne: - bagienne (torfowe, murszowe, mułowe) 56% - czarne ziemie i zabagniane (gruntowo-glejowe) 25% - napływowe (mady i deluwialne) 12 %. 2. Gleby niehydrogeniczne stwierdzono w 14 punktach rozpoznania (7%), co wskazuje na poprawność kwalifikacji wariantów związanych z glebotwórczymi siedliskami hydrogenicznymi. Są to gleby brunatne, płowa, czarnoziem, rankery i rędziny. 3. Analiza danych wykazuje zgodność między wariantami stwierdzonymi w monitoringu a warunkami glebowymi nawet jeśli następuje zmiana wariantu, to typ gleby jest zgodny z wariantem stwierdzonym w monitoringu.

Monitoring gleb Wnioski 4. Przypadki, gdzie z dokumentacji wynika obecność wariantu natomiast wyniki monitoringu wskazują na brak siedliska kwalifikowanego do dopłat dotyczą gleb, które podlegają przesuszeniu. 5. Większość monitorowanych obiektów (68%) wykazuje cechy zmian w pokrywie glebowej wynikające z przesuszenia, obniżenia poziomu wód gruntowych.

Monitoring krajobrazu Założenia 1. Cel: ocena skuteczności pakietów przyrodniczych PRŚ w ochronie różnorodności krajobrazowej obszarów wiejskich 2. Przedmiot analizy: wybrane kategorie pokrycia/użytkowania terenu, nieużytkowane elementy krajobrazu rolniczego 3. Rodzaje stosowanych kategorii: dopasowane do wielkości pow. monitoringu, możliwości fotointerpretacyjnych oraz celu monitoringu 4. Podstawowe źródła danych: fotointerpretacja zdjęć lotniczych, badania terenowe 5. Cykl obserwacji monitoringowych: 5 lat 6. Powierzchnia monitoringu: kwadrat o pow. 144 ha (1,2x1,2 km) 7. Liczba powierzchni badawczych: 220 8. Wyniki monitoringu: dokumentacja stanu i zmian krajobrazu

Monitoring krajobrazu Metodyka [wyznaczanie powierzchni badawczych] powierzchnia monitoringu: kwadrat o pow. 144 ha (1,2x1,2 km) udział terenów objętych działaniami pakietów przyrodniczych krajobrazowa reprezentatywność dla regionu fizycznogeograficznego jednorodność warunków geomorfologicznych brak parków narodowych i rezerwatów przyrody mały udział terenów leśnych i zabudowanych realizacja monitoringu ornitologicznego i siedliskowego

Monitoring krajobrazu Metodyka [fotointerpretacja] 1. Cel: uzyskanie danych o przestrzennym zróżnicowaniu krajobrazu i wskazanie obiektów do bezpośredniego rozpoznania terenowego 2. W zależności od wielkości i wymiarów, obiekty są dokumentowane w warstwach: poligonowej obiekty nieliniowe o pow. 0,1 ha, długości i szerokość > 10 m punktowej obiekty nieliniowe o pow. < 0,1 ha liniowej obiekty liniowe o szerokości 10 m i długości > 20 m 3. W warstwach są wyznaczane obiekty: skategoryzowane na podstawie fotointerpretacji oraz innych materiałów źródłowych, wstępnie skategoryzowane bądź nieskategoryzowane do sprawdzenia w terenie.

Monitoring krajobrazu Metodyka [fotointerpretacja] pusta warstwa Działki ewidencyjne dane z ARiMR

Monitoring krajobrazu Metodyka [fotointerpretacja] Pola Zagospodarowania suma warstw T trwały użytek zielony S sad Z teren zadrzewiony lub zakrzewiony L las W woda D siedlisko (zagroda wiejska) U teren uprzemysłowiony lub zurbanizowany K teren komunikacyjny I inny teren nie nadający się do działalności rolniczej

Monitoring krajobrazu Metodyka [fotointerpretacja] Działki RSS i RSO

Monitoring krajobrazu Metodyka [fotointerpretacja]

Monitoring krajobrazu Metodyka [obserwacje terenowe] TEREN. WARSTWA PUNKTOWA RAPTULARZ WYDRUK ORTOFOTOMAPY ZDJĘCIA

Monitoring krajobrazu Metodyka [obserwacje terenowe] TEREN. WARSTWA PUNKTOWA RAPTULARZ WYDRUK ORTOFOTOMAPY ZDJĘCIA Punkty dokumentacyjne z liczbą porządkową. Korekta wyników fotointerpretacji: skreślenia na obiektach niestwierdzonych w terenie, zmienione granice obiektów poligonowych, nowe obiekty poligonowe, liniowe i punktowe z kodami pokrycia/użytkowania terenu.

Monitoring krajobrazu Metodyka [opracowanie danych] TEREN. WARSTWA PUNKTOWA RAPTULARZ WYDRUK ORTOFOTOMAPY ZDJĘCIA Krajobraz oraz elementy krajobrazu (obiekty): wskazane do sprawdzenia w trakcie fotointerpretacji typowe dla danej powierzchni monitoringu podlegające zmianie lub narażone na zmianę kategorii (obiekty przyrodniczo cenne) wymagające konsultacji odnośnie kategorii

Monitoring krajobrazu Metodyka [obserwacje terenowe] TEREN. WARSTWA PUNKTOWA RAPTULARZ WYDRUK ORTOFOTOMAPY ZDJĘCIA WARSTWY DOKUMENTACYJNE MAPA POKRYCIA I UŻYTKOWANIA TERENU KARTA POWIERZCHNI MONITORINGU WSKAŹNIKI KRAJOBRAZOWE

Monitoring krajobrazu Metodyka [obserwacje terenowe] MAPA POKRYCIA I UŻYTKOWANIA TERENU WSKAŹNIKI KRAJOBRAZOWE KARTA POWIERZCHNI MONITORINGU Zieleniec woj. warmińsko-mazurskie

Monitoring krajobrazu Metodyka [obserwacje terenowe] MAPA POKRYCIA I UŻYTKOWANIA TERENU WSKAŹNIKI KRAJOBRAZOWE KARTA POWIERZCHNI MONITORINGU

Monitoring krajobrazu Wyniki [rok 2012] Dane dla powierzchni monitoringu krajobrazu Łącznie Poszczególne kwadraty Liczba 55 Areał 7 920 ha 144 ha Liczba powierzchni monitoringu ornitologicznego 103 1-4 Liczba powierzchni monitoringu siedliskowego 27 0-7 Liczba działek RSO 323 1-24 Liczba działek RSS 48 0-11 Udział działek RSO i RSS bd 2 65 % pow. Liczba producentów w pakietach 3, 4, i 5 459 1 58 Liczba działek ewidencyjnych ok. 8 000 18 633 Średnia powierzchnia działek ewidencyjnych bd 0,2 8 ha

Monitoring krajobrazu Wnioski odnośnie wpływu PRŚ na zachowanie krajobrazu 1. Ochrona elementów tworzących ostoje dzikiej przyrody nie jest bezpośrednim celem żadnego z pakietów przyrodniczych brak wyznaczanych ostoi w dokumentacjach. 2. Ograniczenia wynikające ze sposobu ujmowania niejednorodności na działkach RSS/RSO: zadrzewienia, zakrzaczenia i oczka wodne o sumarycznej powierzchni do 100 m² (limit niezależny od pow. działki RSS/RSO) mogą zostać włączone do płatności i są najczęściej ujmowane w dokumentacjach jako ostoje przyrody, obiekty tego rodzaju nie mieszczące się w limicie są odliczane od powierzchni działki RSS/RSO (brak płatności) i nie traktowane jako ostoje,

Monitoring krajobrazu Wnioski odnośnie wpływu PRŚ na zachowanie krajobrazu 2. Ograniczenia wynikające ze sposobu ujmowania niejednorodności na działkach RSS/RSO cd: efekt 1: potencjalnie w skali kraju znacznie więcej ostoi jest wyłączanych z działek RSS/RSO niż w nich pozostaje, efekt 2: największa liczba ostoi jest wyznaczana w regionach z małymi gospodarstwami lub o dużym rozdrobnieniu gruntów, czyli w obszarach o często ponadprzeciętnej różnorodności krajobrazowej (mała liczba wyznaczanych ostoi w regionach dużych gospodarstw i małym rozdrobnieniu gruntów, czyli regionach o małej różnorodności krajobrazu).

Monitoring krajobrazu Wnioski odnośnie wpływu PRŚ na zachowanie krajobrazu 3. Pakiety przyrodnicze są realizowane min: na działkach popegeerowskich, które bez PRŚ prawdopodobnie nie byłyby w ogóle użytkowane (obserwowano przypadki wykonywania zabiegów odkrzaczania i zakładania łąk), na działkach prywatnych (często małych i trudnodostępnych), które stanowią łąkowe enklawy wśród nieużytków i użytkowane są tylko dzięki PRŚ, na działkach w sąsiedztwie innych użytkowanych działek, w rejonach, gdzie nie obserwuje się istotnych zmian w krajobrazie.

Dziękuję za uwagę