1 REKRUTACJA I SELEKCJA a kierowanie karierą pracowników diagnoza potencjału zawodowego, oceny okresowe ścieżki karier ( kolejność stanowisk) tworzenie kadry rezerwowej, plany sukcesji coaching mentoring szkolenia i doskonalenia zawodowe wolontariat pracowniczy zatrudnienienie rotacyjne KARIERA ZAWODOWA Pole zdarzeń składających się na życie. Sekwencja kolejnych pracy zawodowych, innych ról życiowych, których połączenie wyraża poziom zaangażowania danej osoby w pracę w jej ogólnym wzorcu samorozwoju. Sekwencja stanowisk na których otrzymuje się wynagrodzenie lub też nie (Super, 1976) 1
2 Jest czymś więcej niż praca czy zawód. Jest to koncepcja stylu życia, która dotyczy sekwencji zajęć zawodowych i w czasie wolonym od pracy, wykonywanych przez daną osobę w ciągu życia (McDaniels, 1978) Kariera zawodowa to wielowymiarowy, indywidualny scenariusz życia zawodowego, obejmujący rożne aspekty aktywności: zawodowej, psychologicznej, społecznej i życiowej, tzn. związany z rozpatrywaniem życia zawodowego w perspektywie życia jednostki (Suchar, 2010, s. 7-11) 2
3 KARIERA od modelu biurokratycznego do modelu przedsiębiorczego kariera zygzakowa (M.C.Bateson, 1999) kariera portfoliowa (T.Cawsey, G.Deszc, M.Mazerolle, 1995) kariera proteuszowa (D.T.Hall, J.E.Moss, 1998) kariera bez granic (M.B.Arthur, D.M Rousseau, 1996) kariera kalejdoskopowa (L.A. Mainiero, S.E. Sullivan, 2005) WAŻNE JEST posiadanie indywidualnej zdolności do bycia zatrudnionym (employability) WYBRANE PATOLOGIE MIEJSCA PRACY Pracoholizm Mobbing Wypalenie zawodowe Stres zawodowy 3
4 PRACOHOLIZM Pewna specyficzna forma uzależnienia od pracy wykraczająca poza przyjęte w danej społeczności normy Zaburzenie psychiczne podobne do uzależnień typu alkoholizm i narkomania Termin po raz pierwszy użyty w roku 1968 przez W. Oatesa (zjawisko negatywne) C. Maslowitz to wewnętrzna potrzeba długotrwałej i obciążającej pracy, zachowania w pracy i poza pracą, specyficzne postawy wobec podejmowanych zadań (postawa kreatywna, dostarczająca jednostce satysfakcji) objawy zwiększenie czasu pracy podejmowanie coraz większej liczby zadań koncentracja celów, myśli i uwagi na pracy z pomijaniem innych spraw życiowych utrata kontroli nad własnym zachowaniem subiektywna niemożność zaprzestania pracy zmniejszenie satysfakcji z pracy lęk i napięcie objawy somatyczne różnica między zaangażowaniem w pracę a pracoholizmem polega na utracie poczucia czasu przez osobę zaburzoną przekroczenie bariery utrzymującej równowagę człowiek otoczenie Cechy charakterystyczne: hektyczna mobilność gorączkowa aktywność signum temporis XXI wieku nerwica niedzielna I faza wstępna (prodromalna): Zwiększanie ilości pracy, stopniowe podporządkowanie wszystkiego zadaniom zawodowym, narastające poczucie wyczerpania i zmęczenia, stany lękowe i depresyjne oraz towarzyszące temu objawy somatyczne II faza krytyczna 4
5 silny przymus pracy, narastające objawy uzależnienia powodują próby kontroli swojego zachowania i czasu pracy., przerwy w pracy wywołują lęk, brak kontroli zachowania, funkcjonalne zaburzenia somatyczne przeradzają się w zmiany stałe (nadciśnienie, choroby układ pokarmowego, zawały itp.) III faza chronicznego uzależnienia całe życie pracoholika skupione jest wokół pracy KAROSHI Zjawisko nagłej śmierci w wyniku przepracowania i stresu. Pierwszy przypadek karoshi odnotowano w Japonii w 1969 r. Dotyka nagle ludzi w pełnym zdrowiu, w okresie wielkiej aktywności. Pierwszy przypadek karōshi odnotowano w Japonii w 1969. Szacuje się, że rocznie z przepracowania umiera ok. 10 tys. Japończyków To socjomedyczne określenie odnosi się do przypadków zgonów lub poważnych uszczerbków na zdrowiu spowodowanych schorzeniami krążeniowo-sercowymi (jak zawał mięśnia sercowego), których przyczyną jest sprzężenie nadciśnienia i miażdżycy z bardzo silnym przeciążeniem pracą MOBBING Mobbing jest to nieetyczne, wrogie, systematycznie powtarzające się zachowanie wobec współpracowników (H. Leymann) systematyczne trwające, co najmniej kilka miesięcy (minimum 6 miesięcy wg Mikkelsen, Einarsena), zachowania mające na celu izolowanie pracownika od społecznego otoczenia, pozbawienie go godności, pokazanie mu, że jest nikim, rozbicie jego dotychczasowej tożsamości, doprowadzenie go do całkowitej bezradności i bezsilności. Faza I konflikt podlegający ciągłej eskalacji, pomimo tego, iż ofiara chce zażegnania konfliktu Faza II rozpoczynają się systematyczne, wrogie działania wobec jednej osoby w zespole; ofiara zaczyna przejawiać objawy stresu Faza III w konflikt wkracza kierownictwo firmy, ale sytuacja ofiary się pogarsza Faza IV ofiara mobbingu ponosi porażkę, zaczyna mieć kłopoty ze zdrowiem, pojawiają się zaburzenia psychiczne Faza V wykluczenie ofiary ze środowiska, zwolnienie z pracy 5
6 Jednorazowy konflikt nie jest mobbingiem; aby uznać, iż powyższe zachowania noszą znamiona mobbingu, muszą być spełnione dodatkowe warunki: okres prześladowań 6 miesięcy dość duża częstość występowania ofiara nie jest w stanie bronić się sama Osoba szykanowana w miejscu pracy musi przede wszystkim zdać sobie sprawę z tego, że cały ciężar udowodnienia mobbingu spoczywa na niej. SKUTKI MOBBINGU obniżenie motywacji do pracy niesprawiedliwe postępowanie uniemożliwienie pełnego wykorzystania umiejętności, zdolności i zaangażowania pracujących w firmie osób maleje poczucie odpowiedzialności pracowników za firmę maleje zaufanie kadry zarządzającej do pracowników firma traci wiarygodność zniszczona kariera problemy zdrowotne pogorszenie sytuacji materialnej WYPALENIE ZAWODOWE ujawniono w latach 70, do Polski problematyka ta dotarła pod koniec lat 80-tych Wypalenie to psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób, pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób. (Maslach, Jackson) Wypalenie jest stanem zmęczenia czy frustracji wynikającym z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody (Freudenberger, Richelson). Wypalenie jest stanem fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowanego długotrwałym zaangażowaniem w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym (Pines, Aronson). Pojawia się u przedstawicieli zawodów, w których bliska, zaangażowana interakcja z drugim człowiekiem stanowi istotę profesjonalnego działania i warunkuje powodzenie 6
7 w danym zawodzie, sukces i rozwój zawody służb społecznych (nauczyciele, lekarze, pielęgniarki, pracownicy społeczni, pracownicy służb ratowniczych, policjanci i inni) Reprezentanci powyższych zawodów doświadczają coraz więcej stresu, z którym trudno sobie poradzić, wyczerpują się, są chronicznie zmęczeni, coraz mniej zadowoleni z pracy. Wypalenie stanowi zawsze końcowy wynik procesu stopniowej utraty złudzeń, co do możliwości znalezienia sensu życia w pracy zawodowej. Tylko osoby o wysokim poziomie motywacji mogą się wypalić. Osoba bez takiej początkowej motywacji może doświadczać stresu, alienacji, depresji, kryzysu egzystencjalnego lub zmęczenia, ale nie wypalenia. Postawy typowe dla osób zagrożonych wypaleniem zawodowym angażowanie się w prace całym sercem duże oczekiwania względem własnej osoby negowanie własnych granic obciążenia spychanie na dalszy plan własnych potrzeb i interesów dobrowolne i chętne przejmowanie nowych obowiązków i zadań Objawy wypalenia zawodowego na początku pojawiają się zmęczenie, napięcie, drażliwość, hiperaktywność na zmianę z oznakami wyczerpania psychofizycznego z czasem utrata energii, zniechęcenie i objawy depresji, odniesionej jednakże tyko do sytuacji zawodowej (zmęczeni nauczyciele, lekarze itp. coraz trudniej znoszą wymagania klientów, rodziców, pacjentów, przełożonych) pracują dużo, ale mniej efektywnie (narzekają na niewychowanych, leniwych uczniów, roszczeniowych klientów, niewdzięcznych pacjentów, nie widząc, że część tych ocen bierze się z poczucia własnej nieumiejętności poradzenia sobie z sytuacja zawodową) zamiast realistycznej oceny sytuacji i głębokiego namysłu nad własnym zawodem, pojawiają się już wówczas pierwsze oznaki nadmiernego, obronnego dystansowania się 7
8 STRES ZAWODOWY Stres to zespół specyficznych i niespecyficznych reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe, które zakłócają jego równowagę, i wystawiają na poważną próbę lub przekraczają jego zdolność radzenia sobie. R. S. Lazarus, S. Folkman: stres jako określona relacja między osobą, a otoczeniem, która jest oceniana przez nią jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi. T. Tomaszewski: sytuacja trudna (stres) - brak wzajemnego dostosowania (czyli równowagi) potrzeb, warunków i czynności; J. Strelau: jako stan, który charakteryzowany jest przez silne emocje negatywne, takie jak: strach, lęk, złość, wrogość, a także inne stany emocjonalne wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające bazalny poziom aktywacji. Stan ten jest wywołany brakiem równowagi pomiędzy wymaganiami a możliwościami ich spełnienia przez jednostkę; do stresu jednak dochodzi pod warunkiem, że istnieje motywacja do stawienia czoła owym wymaganiom. Na pewno kojarzysz to uczucie podekscytowania i stresu, lekkiego niepokoju i radości, które naukowcy nazywają eustres, czyli pozytywny stres. Jest to rodzaj 8
9 stresu, który jest konstruktywny i pobudza do działania, mobilizując i koncentrując Twoją energię. Neustres - bodziec neutralny 9