Konferencja Jak zmniejszyć wykluczenie finansowe w Polsce? Warszawa, 13 grudnia 2010 r. Narodowy Bank Polski Wykluczenie płatnicze w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej Tomasz Koźliński Departament Systemu Płatniczego, Narodowy Bank Polski
Wykluczenie finansowe to sytuacja, w której osoby fizyczne nie mają dostępu lub mają utrudnione korzystanie z podstawowych produktów i usług finansowych. Wykluczenie kredytowe Wykluczenie oszczędnościowe Wykluczenie płatnicze Wykluczenie finansowe Wykluczenie emerytalne Wykluczenie inwestycyjne Wykluczenie ubezpieczeniowe
Co to jest wykluczenie płatnicze? Brak dostępu lub utrudnione korzystanie z: 1. rachunku oszczędnościowo rozliczeniowego, 2. bankowości elektronicznej (internetowej) i bezgotówkowych instrumentów płatniczych (kart płatniczych, poleceń przelewu, poleceń zapłaty oraz innych nowoczesnych form bezgotówkowej zapłaty za rachunki).
Dostęp do konta osobistego, rachunku bieżącego lub rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego (ROR) w banku lub SKOK 22,8% Posiada własne lub wspólne konto (ROR) 77,2% Nie posiada konta osobistego (ROR) Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.
Dostęp do konta osobistego w zależności od wykształcenia 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 64 6 30 37 21 42 19 14 68 3 5 11 13 86 82 0% Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Policealne Wyższe Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r. Konto indywidualne Konto wspólne Nie posiada konta osobistego
Dostęp do konta osobistego w zależności od sytuacji społeczno-zawodowej 90% 100% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 0% 10% 50 49 11 39 51 37 33 22 41 16 51 19 11 8 14 5 18 14 34 67 55 78 76 Jestem bezrobotny(a) Uczę się/studiuję Nie pracuję zawodowo/ zajmuję się domem Jestem emerytem/rencistą Pracownicy niższego szczebla i robotnicy Rolnicy Kadra kierownicza i specjaliści wyższego szczebla Pracownicy instytucji państwowej lub samorządowej Posiada własne konto osobiste Posiada wspólne konto osobiste Nie posiada konta osobistego Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.
Dostęp do własnego lub wspólnego konta osobistego Brak dostępu do własnego lub wspólnego konta osobistego 87% 30-44 lata wiek 34% 60 i więcej lat 95% wyższe 90% powyżej 5000 zł 83% miasto > 500 tys. mieszkańców wykształcenie dochód miejsce zamieszkania 64% podstawowe 37% do 1600 zł 28% wieś sytuacja społecznozawodowa 95% urzędnicy 50% bezrobotni Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.
Źródło: badanie własne. N=228, 2009 r. Przyczyny nieposiadania konta osobistego (wielokrotny wybór) Nie potrzebuję konta, nie mam takiej potrzeby 53,9% Wolę trzymać pieniądze w gotów ce 25,0% Uw ażam, że mam zbyt niskie dochody, żeby posiadać konto 22,8% Nie mam pieniędzy, nie mam czego oszczędzać 21,9% Nie mam regularnych dochodów / stałej pracy 16,7% Nie mam zaufania do banków / bankow ców 14,5% Banki pobierają zbyt w ysokie opłaty i prow izje za prow adzenie konta 12,3% Posiadanie konta osobistego jest zbyt drogie w stosunku do korzyści, jakie daje 10,5% Konto osobiste jest zbyt nisko oprocentow ane/ nieopłacalne 5,7% Posiadanie i obsługa konta bankow ego jest zbyt skomplikow ane 3,1% Bank odmów ił mi założenia konta ze w zględu na brak stałej pracy lub dochodów, niskie dochody lub brak stałego miejsca zameldow ania 2,6% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0%
Ubankowienie w latach 2006-2009 w Polsce-badania empiryczne 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 76% 77% 68% 48% 2006 2007 2008 2009 Źródło: opracowanie własne na podstawie: 2006 - NBP (48%); 2007 - Prof. P. Błędowski, Prof. M. Iwanicz-Drozdowska (68%); 2008 - The Gallup Organization dla Komisji Europejskiej, Eurobarometer (76%); 2009 - NBP (77%), Prof. D. Maison dla NBP (78%), ARC Rynek i Opinia dla UOKiK (72%), ARC Rynek i Opinia dla KIR (80%).
Ubankowienie w Polsce i innych krajach UE 100 90 80 99 99 98 98 97 96 96 96 95 95 94 94 93 93 89 88 88 86 86 85 81 średnia dla UE - 87 76 76 75 74 70 60 53 50 40 40 30 20 10 0 Finlandia Dania Szwecja Belgia Francja Wielka Brytania Estonia Niemcy Grecja Irlandia Holandia Austria Malta Luksemburg Portugalia Hiszpania Słowenia Cypr Czechy Słowacja Litwa Polska Węgry Łotwa Włochy Rumunia Bułgaria Źródło: Consumers views on switching service providers. Analytical Report, Flash Eurobarometer 243 - The Gallup Organization, European Commission January 2009. N=25607, Polska n=1002, wiek => 21 lat.
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Opinia o skomplikowaniu działania konta osobistego Zgadzam się Całkowicie zgadzam się 49 37 43 39 34 32 50 36 34 35 30 34 29 27 32 29 32 26 29 35 27 26 30 29 26 23 24 28 22 28 22 18 18 21 20 13 18 21 16 19 18 13 12 9 11 6 9 11 9 4 8 6 7 5 Włochy Grecja Hiszpania Portugalia Irlandia Cypr Wielka Brytania Polska Czechy Słowacja Malta Francja Bułgaria Węgry Rumunia Austria Słowenia Luksemburg Belgia Dania Estonia Niemcy Holandia Łotwa Litwa Szwecja Finlandia Respondenci wskazywali na trudne do zrozumienia i nieprzejrzyste działanie konta osobistego, na przykład zasad pobierania prowizji i opłat oraz naliczania odsetek. Źródło: Consumers views on switching service providers. Analytical Report, Flash Eurobarometer 243 - The Gallup Organization, European Commission January 2009. N=25607.
100 90 80 Dostęp do podstawowego rachunku bankowego oraz opinia o konieczności upowszechnienia tego typu rachunku Bardzo trudny lub raczej trudny dostęp do podstawowego rachunku bankowego Całkowicie zgadzam się, że każdy bank powinien otworzyć każdemu podstawowy rachunek bankowy 70 60 50 40 30 20 44 48 3332 29 28 32 26 23 26 26 17 37 38 23 20 18 45 61 61 53 53 51 48 45 42 40 41 34 36 34 24 22 19 16 15 14 13 12 12 12 12 11 11 9 8 8 7 6 6 56 54 10 3 2 0 Rumunia Grecja Cypr Włochy Hiszpania Portugalia Węgry Bułgaria Francja Luksemburg Malta Polska Dania Irlandia Litwa Austria Słowacja Łotwa Belgia Czechy Estonia Wielka Brytania Słowenia Niemcy Szwecja Finlandia Holandia Pytanie: Proszę powiedzieć, czy jest dla Ciebie trudnym lub nie uzyskanie dostępu do:- podstawowego rachunku bankowego? (Odpowiedzi bardzo trudno i dość trudno) Czy każdy bank powinien otworzyć każdej osobie podstawowy rachunek bankowy? (Odpowiedzi całkowicie zgadzam się) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission, February 2010. N=26719.
Dostęp do karty płatniczej/ bankowej i karty kredytowej w krajach Unii Europejskiej 60 55 50 40 30 20 41 46 36 37 35 29 30 31 31 28 27 25 23 2221 21 20 Bardzo trudny i raczej trudny dostęp do karty płatniczej/bankowej Bardzo trudny i raczej trudny dostęp do karty kredytowej 35 29 27 30 28 23 24 21 17 17 18 15 15 14 13 13 14 12 12 12 22 21 21 21 17 13 12 12 10 9 9 9 8 7 4 4 2 0 Hiszpania Grecja Cypr Rumunia Włochy Węgry Francja Portugalia Luksemburg Bułgaria Dania Polska Słowacja Austria Irlandia Malta Belgia Czechy Litwa Łotwa Słowenia Wielka Brytania Niemcy Estonia Finlandia Szwecja Holandia Pytanie: Proszę powiedzieć, czy jest dla Ciebie trudnym lub nie uzyskanie dostępu do:- karty płatniczej/ bankowej i - karty kredytowej? (Odpowiedzi bardzo trudno i dość rudno) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission February 2010. N=26719.
Ograniczenia w dostępie do kart kredytowych w krajach Unii Europejskiej Pytanie: Proszę powiedzieć, czy jest dla Ciebie trudnym lub nie uzyskanie dostępu do- karty kredytowej? (Odpowiedzi bardzo trudno i dość rudno) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission February 2010. N=26719.
Wpływ wykluczenia finansowego na opłacanie rachunków w krajach Unii Europejskiej 60 52 50 40 35 35 30 30 29 28 27 26 26 25 24 24 24 23 20 21 20 17 15 15 13 13 10 7 7 4 4 3 2 0 Węgry Bułgaria Rumunia Litwa Malta Grecja Słowacja Estonia Włochy Łotwa Hiszpania Polska Portugalia Pytanie: Czy mógłbyś powiedzieć, że w ciągu 12 nadchodzących miesięcy istnieje ryzyko niezapłacenia za comiesięczne rachunki? (Odpowiedzi wskazujące na wysoki poziom ryzyka i średnie ryzyko). Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission February 2010. N=26719. Czechy Cypr Irlandia Wielka Brytania Austria Słowenia Belgia Francja Niemcy Luksemburg Holandia Finlandia Dania Szwecja
Sposoby płatności za energię elektryczną w zależności od sytuacji zawodowej Stała praca 60% 40% Praca dorywcza 69% 31% Jestem bezrobotny(a) 88% 12% Nie pracuję zawodowo/ zajmuję się domem 85% 15% Uczę się/ studiuję 73% 27% Jestem emerytem/ rencistą 92% 8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r. Gotówkowo Bezgotówkowo
Sposoby płatności za energię elektryczną w zależności od wykształcenia Wyższe 39% 61% Policealne 59% 41% Średnie 75% 25% Zasadnicze zawodowe 90% 10% Podstawowe 90% 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r. Gotówkowo Bezgotówkowo
Sposoby zapłaty rachunków za energię elektryczną w zależności od posiadania lub nieposiadania konta osobistego w banku lub SKOK Bankow ość mobilna Automatycznie pobierane z konta osobistego Karta płatnicza przez Internet/telefon Zlecenie stałe Polecenie zapłaty (direct debit) 0,0% 0,1% 0,0% 0,3% 0,0% 0,8% 0,5% 3,4% 0,0% 3,8% Posiada konto osobiste (n=739) Bezgotówkowo 34,8% Gotówkowo 65,2% Przelew em przez Internet (bankow ość internetow a) Przelew em w oddziale w łasnego banku Gotów ka w punkcie przyjmującym opłaty/ sklepie/ punkcie finansow ym Gotów ka w kasie w łasnego banku Gotów ka w kasie obcego banku Gotów ka u inkasenta Gotów ka w kasie punktu obsługi klienta u dostaw cy usługi 3,0% 1,0% 2,0% 4,0% 2,4% 3,0% 4,6% 3,5% 3,2% 9,0% 5,8% 10,0% 15,0% 24,4% Gotów ka na poczcie 34,1% 66,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Posiada w łasne lub w spólne konto Nie posiadam w łasnego lub w spólnego konta
Poziomy wykluczenia płatniczego w comiesięcznym opłacaniu rachunków 100% 90% 28 26 28 80% 47 70% 57 60% 50% 40% 52 54 55 30% 40 34 20% 10% 21 21 17 0% 13 9 Energia Woda Gaz Tel. kom. Źródło: badanie własne. N=1000. Internet III poziom - płatność bezgotówkowo i posiadanie własnego lub wspólnego konta II poziom - płatność gotówką i posiadanie własnego lub wspólnego konta I poziom - płatność gotówką i brak własnego lub wspólnego konta
Wniosek ogólny Pomimo ogromnego postępu w ostatniej dekadzie w dostępie i korzystaniu z rachunków bankowych, bankowości internetowej i bezgotówkowych instrumentów płatniczych, stale istnieje grupa osób, która nie ma dostępu do tych usług, nie może z nich korzystać lub sama rezygnuje z tych usług. Wykluczenie płatnicze ma istotny wpływ na utrzymującą się popularność płatności gotówkowych.
.0 0..0.0001 Dziękuję bardzo za uwagę Tomasz Koźliński Departament Systemu Płatniczego Narodowy Bank Polski tomasz.kozlinski@nbp.pl