Ewaluacja w praktyce szkolnej i systemie edukacji Prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska Poznań, 30 września 2011
Akredytacja Państwowej Komisji Akredytacyjnej (Uchwała Nr 474/2010 z dn. 27. 05. 2010 roku) Instytut Psychologii Wydział Nauk Społecznych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Ewaluacja w praktyce szkolnej i systemie edukacji Prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska
Ewaluacja po co? Monitorowanie procesu: nabywania wiedzy / umiejętności związanych z przedmiotem nauczania nabywania kompetencji kluczowych zmian indywidualnych uczniów zmian grupowych (w klasie) samopoczucia uczniów i klimatu klasy orientacja w zakresie stopnia realizacji zakładanych celów orientacja w zakresie warunków realizacji celów materialnych i społecznych zadowolenia rodziców uczniów poczucia własnej skuteczności 3
Podstawowe założenie Jaka koncepcja procesu edukacji i miejsca w niej nauczyciela Taka koncepcja i metodyka ewaluacji 4
Podstawowe problemy Radykalna zmiana warunków życia ludzi Zmiana perspektyw na przyszłość Trudności w określeniu celów edukacji 5
Kiedyś... Dziś... To jest lew. Lew ma cztery łapy i grzywę. Tanie loty do Afryki?
Dziś... Kiedyś... 7
Zmiana czyli co? W czasach współczesnych wszystkie pokolenia doświadczają - jak mówi Piotr Sztompka - traumy wielkiej zmiany. Jest to skutek: transformacji ustrojowej w Polsce i w Europie Środkowej wprowadzania ładu demokratycznego i wolnego rynku zmian demograficznych i społecznych wzrostu konkurencji we wszystkich dziedzinach życia wzrostu mobilności społecznej (emigracja i imigracja) wielości i różnorodności ofert, także edukacyjnych 8
Życie w czasach wielkich zmian Szanse duże pole eksploracji możliwość eksperymentowania wiele okazji do zdobywania wiedzy uczenie się dokonywania wyborów nabywanie elastycz ności w działaniu uczenie się rozwiązywania konfliktów nabycie umiejętności życia w kontekście wieloznacznym bogactwo ofert zróżnicowanie ofert mobilność dostępność wielokulturowość duża dynamika zmian nieprzewidywalność konfliktogenność wieloznaczność Zagrożenia zagubienie w świecie wartości zagubienie w nadmiarze ofert rozproszenie aktywności nadmierna koncentracja na korzystaniu z okazji wiedza chaotyczna nieustrukturowane umiejętności ryzyko usztywnienia jako forma obrony przed nadmiarem 9
Co się zmieniło? Kiedyś: Okienko kasowe Książki w bibliotece domowej, publicznej Piekarnik i spiżarnia Pralka Frania, namydlanie, moczenie, gotowanie, krochmalenie, maglowanie, prasowanie CEROWANIE Dzisiaj: e-bank e-book Wikipedia Kuchenka mikrofalowa, lodówkozamrażarki Pralka Suszarka automatyczna Zmywarka do naczyń KUPOWANIE NOWEGO 10
Kiedyś: Telefon stacjonarny wykręć numer Wielka książka telefoniczna Listy, kartki pocztowe, TELEGRAMY, PRZEKAZY PIENIĘŻNE Kartka i pióro, potem długopis Maszyna do pisania, pisz przez kalkę Aparat fotograficzny Patefon, gramofon Płyty czarne Pocztówki dźwiękowe Taśma i kaseta magnetofonowa Dzisiaj: Telefon komórkowy Internet Poczta elektroniczna Sms-y, mms-y Komputer Pendrive Foto w komórce Płyta CD IPod MP3 11
Co się zmieni? Dzisiaj: spam blogi www.nasza.klasa.pl forum grupa dyskusyjna czat komunikatory P2P (peer to peer) internet bezprzewodowy internet w telefonie Jutro:? 12
Świat odchodzący... post-figuratywność świat dorosłych świat dzieci 13
Świat nadchodzący... ko- i pre - figuratywność wzajemna edukacja świat dzieci POLE oddziaływań świat dorosłych ŚWIAT LUDZI 14
Zmiana relacji pokoleniowych Dominuje pokolenie starszych jako strażników wartości oraz źródła wiedzy: dziadkowie rodzice dzieci Dominuje pokolenie średnich jako pośredników i łączników: dziadkowie rodzice dzieci Dominuje pokolenie młodych jako nośników zmian, w tym nowinek technicznych: dziadkowie rodzice dzieci 15
Miejsce dla DOROSŁEGO - NAUCZYCIELA Do tego jesteśmy przyzwyczajeni, tak NAS wychowywano w kulturze post - figuratywnej: dorosły (nauczyciel) to źródło wiedzy i wyrocznia moralna, autorytet oparty na sile zajmowanej pozycji w kulturze ko - figuratywnej: dorosły (nauczyciel) to współ pracownik dziecka (ucznia), autorytet oparty na kompetencjach władz a profesjonaliz m w kulturze pre - figuratywnej: dorosły (nauczyciel) to mentor i superwizor, autorytet oparty na wyrazistej własnej tożsamości (ważniejsza forma niż treść) osobowość 16
Źródła trudności we współczesnej edukacji Odmienne WIZJE własnego życia coraz większa nieprzystawalność światów dorosłych (nauczycieli), dzieci i młodzieży (uczniów) pułapka socjalizacyjna: czy starzy mogą skutecznie socjalizować młodych? pułapka edukacyjna: czy wiemy czego i po co uczyć? Problem tzw. KLUCZOWYCH kompetencji Przygotowujemy dzieci do świata nam NIEZNANEGO, nie wiemy, jaki on będzie za 5, 10 lat 17
Odpowiedzialność za organizację procesu kształcenia (warunki, cele i metody) Odpowiedzialność za organizację procedury egzaminacyjnej Władze oświatowe Dyrektorzy szkól Nauczyciele Uczniowie Rodzice Opinia publiczna Media Odpowiedzialność za jakość wizerunku szkoły oraz spostrzegany prestiż szkoły i nauczycieli Odpowiedzialność za efekty procesu kształcenia = ich znaczenie i wykorzystanie 18 w praktyce społecznej
Podstawowy problem władz oświatowych: odpowiedzialność Wizja (filozofia) edukacji Misja szkoły Model kształcenia i wychowania Podstawa programowa Model ewaluacji procesu i efektów kształcenia? Szkoła ma uczyć pod egzaminy czy egzaminy mają sprawdzać to, czego uczy szkoła? Wizja ewaluacji / egzaminów Koncepcja testu egzaminacyjnego * Dobre narzędzie oceny * wiarygodne wyniki * trafne wnioski = skuteczne programy działania Koncepcja kryteriów oceny Koncepcja szkolenia egzaminatorów Koncepcja systemu komunikacji o wynikach egzaminów 19
Model szkoły = podstawowy dzisiaj problem 20
Model A: technologiczny efektywność kształcenia albo Model B: społeczny rozwój / postępy DYREKTOR specjaliści uczniowie nauczyciele nauczyciele prac. pomocniczy rodzice uczniowie SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA rodzice DYREKTOR prac. pomocniczy SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA specjaliści 21
Punkty węzłowe w modelu społecznym Warunki: kooperujące środowisko rodzinne samoorganizacja i samopomoc w lokalnym otoczeniu oferty / okazje do działań obywatelskich doświadczenie partycypacji społecznej Metoda: aktywność ucznia: indywidualna i grupowa tutoring rówieśniczy samoocena i samokontrola nauczyciel jako zarządzający procesem kształcenia bogactwo i zróżnicowanie środowiska uczenia się Cel: kształtowanie umysłu kompetencje kluczowe poznawcze 22
Problem podstawowy w społecznym modelu edukacji Dopaso(wy)wanie (goodness of fit) przez nauczyciela każdorazowo sytuacji edukacyjnej do poziomu gotowości ucznia 23
Drogi kształcenia równowaga WŁASNE DOŚWIADCZENIE eksperymentowanie i praktykowanie PRZEKAZ SPOŁECZNY podawanie i przyswajanie REFLEKSJA strukturowanie i tworzenie wiedzy 24
Wątki kształcenia równowaga WĄTEK MERYTORYCZNY Cele: kształtowanie wiedzy i umiejętności w ramach danego obszaru / przedmiotu WĄTEK ZMIANY INDYWIDUALNEJ Osobiste zyski i straty: rozwój kompetencji osobistych, społecznych i organizacyjnych WĄTEK ZMIANY SPOŁECZNEJ Dynamika grupy: rozwój relacji wewnątrz grupy i relacji grupy z otoczeniem 25
Jakie są podstawowe zadania nauczyciela? (1) Modelowanie stosunku do uczenia się nauczyciel jako OSOBA ZNACZĄCA nauczyciel jako AUTORYTET NAUKOWY (ekspert) (2) Organizacja SPOŁECZNEGO środowiska uczenia się N Kontakty indywidualne typu WSPÓŁDZIAŁANIA U U Kontakty indywidualne typu INSTRUOWANIA i / Iub POMAGANIA U Kontakty z grupą U U U Grupa / KLASA 26
Jakie czasy tacy ludzie i takie dzieci chowanie takie uczniów kształcenie 27
Co mamy do wyboru, bo jak myślimy, tak działamy PROGRAM ROZWÓJ Ideologia romantycznego indywidualizmu Ideologia transmisji kulturowej Ideologia progresywizmu rozwojowego PROGRAM ROZWÓJ 28
NAUCZYCIEL uczeń P R O G R A M S T Y M U L A C J A K O N T R O L A Ideologia transmisji kulturowej Model nakazu 29
UCZEŃ NAUCZYCIEL: * wrażliwość * troska * gotowość do towarzyszenia Ideologia romantyczneg o indywidualizm Model przyzwolenia u 30
NAUCZYCIEL uczeń 1 Linia działania nauczyciela uczeń 2 Linia działania studenta Uczeń 3 EWZ epizod wspólnego zaangażowania = koordynacja linii działania N i S Ideologia progresywizmu rozwojoweg Model współpracy o 31
Cele edukacji równowaga CO? Obciążenia / wymagania: dostarczanie i regulacja Zasoby: poszerzanie i modyfikowanie Wsparcie: rzeczowe, intelektualne, emocjonalne Kompetencje PO CO? SAM KONTROLUJĘ I REGULUJĘ SWOJE OBCIĄŻENIA WIEM, UMIEM, ROZUMIEM, CHCĘ, DĄŻĘ SAM POSZUKUJĘ POMOCY, GDY POTRZEBUJĘ
Podstawa to 6 rodzajów uczenia się: 3 x 2 uczenie się od nauczyciela (pokazuje rozwiązanie) uczenie się z pomocą nauczyciela (pomaga, gdy uczeń natrafia na przeszkody) uczenie się razem z nauczycielem (wspólne poszukiwanie rozwiązania) uczenie się od innych uczniów (gdy są bardziej kompetentni) uczenie się z pomocą innych uczniów (korzystanie z ich pomocy, gdy samemu nie daje się rady) uczenie się razem z innymi uczniami (wspólne rozwiązywanie problemów i wspólne radzenie sobie z przeszkodami) 33
Wskazówki edukacyjne dla nauczycieli Co szkodzi: zwracanie uwagi przy świadkach ciągła kontrola poganianie porównywanie z innymi za mało wyrażania zadowolenia za dużo wymagań naraz Co pomaga dyskretna kontrola dyskretna pomoc wsparcie emocjonalne częste wyrażanie zadowolenia zostawianie pola do samodzielnych decyzji przyzwolenie na metodę prób i błędów 34
Podstawowe zasady organizacji środowiska uczenia się Różnorodność sytuacji, zdarzeń, kontaktów z ludźmi, z różnymi formami kultury Mobilność kontakty rzeczywiste i przez internet Trudne sytuacje i zadania jako wyzwania Wsparcie emocjonalne i poznawcze Wzmacnianie samodzielności Nagradzanie za dzielność 35
Jaka edukacja? Wysoka kultura organizacyjna szkoły dająca wszystkim uczestnikom poczucie bezpieczeństwa i szanująca ich autonomię Metoda projektów Praca w zespołach o różnych kryteriach doboru Praca różnorodna - indywidualna, w różnych parach, w zespołach o różnej wielkości Tutoring rówieśniczy (peer-to-peer) Bogata oferta różnych ról w procesie edukacji Zadania domowe wymagające pracy zespołowej 36
Zamiast zakończenia Mistrz mówił cicho i jego oczy były posępne, gdy spoglądał na Geda. - Myślałeś, będąc chłopcem, że mag to ktoś, kto potrafi uczynić wszystko. Tak i ja niegdyś myślałem. Tak myśleliśmy wszyscy. A prawda jest taka, że im bardziej poszerza się jego wiedza, tym bardziej zwęża się droga, którą może on kroczyć; aż wreszcie niczego już nie wybiera, lecz czyni tylko i wyłącznie to, co musi czynić...". Ursula K. Le Guin: Czarnoksiężnik z Archipelagu 37
Dziękuję za uwagę! 38
Poznań, 30 września 2011