Gospodarka magazynowa Nowoczesny magazynier

ASTON- FIRMA SZKOLENIOWO- USŁUGOWA Gospodarka magazynowa Nowoczesny magazynier Małgorzata Rychwalska 1

Spis treści 1. GOSPODARKA MAGAZYNOWA - ZAGADNIENIA OGÓLNE... 4 1.1 Logistyka... 4 1.2 Logistyka magazynowa... 5 1.3 Logistyka w gospodarce materiałowej... 5 1.4 Zapasy magazynowe... 6 2. PROCESY TECHNICZNE W GOSPODARCE MAGAZYNOWEJ... 7 2.1 Właściwości zapasów magazynowych... 7 2.3 JEDNOSTKI ŁADUNKOWE... 8 3. ZASADY FUNKCJONOWANIA MAGAZYNU.... 10 3.1. Rodzaje magazynów.... 10 3.2. Wyposażenie hal magazynowych... 12 3.2.1 Urządzenia do składowania.... 12 3.2.2 Maszyny i urządzenia do transportu wewnątrz magazynowego.... 13 4. TECHNOLOGIA MAGAZYNOWANIA... 14 4.1 Technologiczny proces magazynowania... 14 4.2 Podział magazynów według zastosowanej technologii... 15 5. ZAPASY - CELE I FUNKCJE ZAPASÓW... 16 6. ORGANIZACJA PRAC MAGAZYNOWYCH... 17 6.1 Przyjęcie towaru... 17 6.2 Wydawanie towarów... 18 6.3 Ewidencja w magazynie... 19 6.4 Struktura organizacji magazynu... 20 7. PERSONEL MAGAZYNOWY PRAWA I OBOWIĄZKI... 22 7.1 Pracodawca a magazynier... 22 7.2 Odpowiedzialność pracownika za szkodę... 22 2

8. INWENTARYZACJA... 23 8.1 Metody inwentaryzacji... 23 8.2 Rodzaje inwentaryzacji... 24 8.3 Zasady rozliczania różnic inwentaryzacyjnych... 25 9. BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY W MAGAZYNIE... 25 9.1 Podstawowe obowiązki pracodawcy... 25 9.2 Podstawowe obowiązki i prawa pracownika... 26 10. WDRAŻANIE SYSTEMÓW GHP GMP I HACCP... 26 10.1 Istota systemu... 26 10.2 Zasady HACCP... 27 10.3 GHP Dobra praktyka Produkcyjna... 27 10.4 GMP Dobra praktyka produkcyjna... 28 11. EDYTOR TEKSTU MICROSOFT WORD... 29 12. ARKUSZ KALKULACYJNY MICROSOFT EXCEL... 33 13. INTERNET... 35 13.1 Poczta elektroniczna... 35 14. PROGRAMY KOMPUTEROWE WSPOMAGAJĄCE OBSŁUGĘ GOSPODARKI MAGAZYNOWEJ... 38 14.1 Program WF-MAG... 38 14.2 SYMFONIA HANDEL... 41 3

1. GOSPODARKA MAGAZYNOWA - ZAGADNIENIA OGÓLNE 1.1 Logistyka Zagadnieniem podstawowym w całokształcie gospodarki magazynowej jest logistyka. Z terminem tym spotkamy się w obszarach: Matematyki Działań militarnych Działalności gospodarczej Istnieje kilka podobnych definicji logistyki. W ujęciu Europejskiego Komitetu Normalizacji (CEN) poprzez logistykę rozumiemy proces planowania, realizowania i kontrolowania przepływu dóbr materialnych od ich zakupu poprzez produkcję i dystrybucję w celu zaspokojenia wymogów rynkowych przy minimalnym zaangażowaniu kapitału. Działania logistyczne mogą obejmować (choć nie muszą się do nich ograniczać): obsługę klienta, prognozowanie popytu, przepływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów, gospodarowanie odpadami, transport i składowanie. W pojęciu logistyka wyróżniamy trzy poziomy planowania Taktyczny Operacyjny Strategiczny Poziom taktyczny dotyczy całokształtu problemów związanych z przepływem informacji oraz automatycznej identyfikacji, a także opracowaniem i wysyłaniem zamówień Poziom operacyjny - dotyczy problemów związanych z przepływem dóbr materialnych w działach zaopatrzenia, magazynowania, produkcji, a także dystrybucji i recyrkulacji odpadów. Poziom strategiczny jest to głównie problem wydawania decyzji w całokształcie zarządzania logistycznego w przedsiębiorstwie Uproszczoną definicję przedstawia reguła "7R" (ang.) - right product (właściwy produkt), right quantity (właściwa ilość), right value (właściwa wartość), right place (właściwe miejsce), right time (właściwy czas), right customer (właściwy klient), right price (właściwa cena). Do procesów logistycznych zaliczyć można: prognozowanie zaopatrzenia, dokonywanie zamówień, zaopatrzenie, magazynowanie i zarządzanie zapasami, zasilanie stanowisk pracy w materiały, surowce, podzespoły, pakowanie i konfekcjonowanie, 4

transport, gospodarkę opakowaniami, gospodarkę odpadami produkcyjnymi, przepływ informacji, serwis, gromadzenie przetwarzanie i przekazywanie informacji związanych z powyższymi czynnościami. Procesy te wymagają odpowiedniej infrastruktury, którą tworzą - budowle magazynowe, - środki transportu wewnętrznego do przewozu ładunków i manipulacji nimi - urządzenia do składowania - opakowania produktów - urządzenia techniki obliczeniowej i informatycznej oraz oprogramowanie 1.2 Logistyka magazynowa Magazyn jest podstawowym elementem infrastruktury magazynowej łączącym podstawowe fazy obrotu materiałowego: zakup i sprzedaż w przedsiębiorstwie handlowym oraz zakup i zbyt w przedsiębiorstwie produkcyjnym. Działanie magazynu ma wpływ na : sprawność przepływów materiałowych poziom kosztów obrotu materiałowego system i jakość organizacji przedsiębiorstwa Logistyczne podejście do problemów gospodarki magazynowej w przedsiębiorstwie każdego typu wymaga uwzględnienia obszarów: zaopatrzenia - przyjmowania od dostawców surowców i materiałów, czasowego przechowywania i stopniowego wydawania do produkcji produkcji - tutaj mogą funkcjonować podręczne magazynki, których zadaniem jest rozdysponowanie materiałów i półfabrykatów dla poszczególnych działów produkcji dystrybucji którego zadaniem jest przechowanie wyrobów gotowych ewentualne kompletowanie w zestawy a następnie kierowanie tych wyrobów do odbiorców. 1.3 Logistyka w gospodarce materiałowej Korzyści wynikające ze stosowania zasad logistyki w gospodarce materiałowej przyspieszenie przepływu towarów przez magazyn pozyskiwanie pełnego zakresu informacji z zakresu przepływu towarów i materiałów uzyskanie oszczędności w zakresie przewozów i spedycji 5

zracjonalizowanie rozliczeń za usługi dystrybucyjne uzyskanie oszczędności kosztów ogólnych usprawnienie obsługi odbiorców poprzez dokładne kompletowanie zamówień Z badań przeprowadzonych w niemieckich przedsiębiorstwach, stosujących kompleksowe zasady logistyki wynika, że nastąpiło średnio ok. 50 % obniżenie kosztów obsługi magazynu. Obniżenie kosztów operacyjnych, szczególnie w przedsiębiorstwach produkcyjnych można uzyskać poprzez tzw. "outsourcing przekazanie działalności magazynowej zewnętrznej wyspecjalizowanej firmie logistycznej, która zapewnia prawidłowe składowanie i realizowanie zamówień klientów gestora zapasów. 1.4 Zapasy magazynowe Zapasy magazynowe to dobra materialne, które są gromadzone w ilościach większych niż wymagają bieżące potrzeby przedsiębiorstwa. Przemieszczanie produktów między poszczególnymi ogniwami łańcucha logistycznego wiąże się z koniecznością zatrzymania tych produktów w pewnych miejscach, na pewien okres czasu, w stanie spoczynku, co nazywamy składowaniem. Gdy składowanie wiąże się z koniecznością zaangażowania osób do obsługi, trwałego wykorzystania odpowiednio wyposażonych pomieszczeń, i można wskazać, że w rozpatrywanym okresie czasu dane produkty mogły być inaczej wykorzystane, mówimy, że stały się one zapasem.koszt utrzymania tych zapasów może sięgać 20-40% ich wartości w ciągu roku. Z tego względu sprawne i precyzyjne zarządzanie zapasami daje firmie określone korzyści ekonomiczne Zakupione i przechowywane zapasy są: przeznaczone do zużytkowania w ramach potrzeb własnych przedsiębiorstwa przetwarzane w celu uzyskania wyrobów gotowych towary nabyte, które są przeznaczone do odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym Rodzaje zapasów: surowce - dobra w stanie naturalnym przeznaczone do produkcji lub spożycia materiały - to najczęściej surowce przetworzone przynajmniej jeden raz przeznaczone do dalszego przerobu półfabrykaty - materiał częściowo przetworzony, ale wymagający dalszej obróbki produkty gotowe - produkty wytworzone i przeznaczone do sprzedaży Zapasy można klasyfikować według różnych kryteriów. Jednym z nich jest poziom zapasów. zapas cykliczny odpowiadający bieżącym potrzebom. Nazywany również obrotowym lub rotującym zapas minimalny dostępny, aby chronić firmę przed zdarzeniami losowymi lub np. opóźnieniem dostawy zapas maksymalny powyżej którego nie należy zamawiać danego asortymentu 6

2. PROCESY TECHNICZNE W GOSPODARCE MAGAZYNOWEJ Gospodarka magazynowa jest elementem systemu logistycznego przedsiębiorstwa i obejmuje zespół czynności związanych z pobieraniem, sprawdzaniem w przyjmowaniemsortowaniem, przygotowaniem do magazynowania, magazynowaniem, zarządzaniem zapasami, kompletacją, udostępnianiem oraz inwentaryzacją surowców, opakowań, produkcji w toku oraz wyrobów gotowych. 2.1 Właściwości zapasów magazynowych Wszelkie zapasy, z którymi mamy do czynienia w logistyce magazynowej odznaczają się naturalnymi właściwościami, które determinują sposoby ich składowania. Należą do nich: 1. Odporność na czynniki zewnętrzne - opady atmosferyczne - wilgotność i temperatura powietrza - działanie promieni słonecznych - zanieczyszczenie powietrza Na podstawie tego kryterium zapasy dzielimy na trzy grupy I. całkowicie odporne - przechowywane na placach otwartych II. częściowo odporne - składowane w wiatach III. zupełnie nieodporne - składowane w przestrzeniach zamkniętych 2. Kształt, masa i wymiar - wyroby o znormalizowanym gabarycie Umieszczane na paletach o znormalizowanych wymiarach 800 x 1200 mm lub 1000 x 1200 o wysokości 970 mm i masie 1600 kg ładunku rozłożonego równomiernie 1000 kg dla ładunku rozłożonego nierównomiernie - wyroby ponadgabarytowe 3.Stopień skupienia - ciecze - gazy -inne Zapasy te wymagają odpowiednich opakowań 4. Odporność na piętrzenie Zapasy nieodporne powinny być przechowywane w specjalnych urządzeniach regały stojaki itp., zapasy odporne mogą być składowane np. stosach. 5. Szkodliwość dla środowiska Przechowywanie powinno zapewniać bezpieczeństwo pracy personelu i ochronę środowiska Magazynowane zapasy wszystkich wymienionych grup powinny być okresowo kontrolowane i konserwowane pod kątem 7

- Podatność na korozje, - dotyczy to głownie wyrobów ze stali i żelaza - Podatność na samonagrzewanie - materiały sypkie - Higroskopijności - Pyłochłonności 2.3JEDNOSTKI ŁADUNKOWE Jednostka ładunkowa to zbiorczy ładunek, utworzony z całego zbioru mniejszych ładunków. Do utworzenia ładunku zbiorczego potrzebne są odpowiednie urządzenia, które umożliwią stworzenie jednostki przystosowanej do zmechanizowanych przeładunków, transportu i składowania. Tworzenie jednostek ładunkowych umożliwia - zmechanizowanie i usprawnienie czynności przeładunkowych oraz składowania zapasów - zmechanizowanie i zautomatyzowanie czynności magazynowych - racjonalne wykorzystanie przestrzeni magazynowej - zabezpieczenie ładunków przed uszkodzeniami mechanicznymi - zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków pracy Rodzaje jednostek ładunkowych - paletowe - pakietowe - kontenerowe 8

Do składowania ładunków drobnych używa się palet pojemnikowych Poniżej pokazano różne rodzaje takich pojemników 9

3. ZASADY FUNKCJONOWANIA MAGAZYNU. Magazyn można określić jako jednostkę organizacyjno funkcjonalną zajmującą się magazynowaniem dóbr materialnych czasowo wyłączonych z użycia, dysponującą wyodrębnioną na ten cel przestrzenią oraz środkami technicznymi przeznaczonymi dla ruchu zapasów, ich obsługi oraz stanu zapasów. Takie struktury umożliwiają nie tylko zgromadzenie i przechowywanie zapasów na różnych etapach łańcucha dostaw, ale przede wszystkim zabezpieczenie zgromadzonych dóbr. Oprócz tego, zmagazynowany towar otrzymuje najlepszą ochronę przed naturalnymi i przypadkowymi stratami ilościowymi. Magazyny w pojęciu pomieszczenia, są konstrukcjami przeznaczonymi do przechowywania dóbr materialnych, uwzględniającymi w maksymalnym stopniu podatność magazynową zapasów. Budowle te cechuje duża różnorodność, wynika ona z różnorodnego ich zastosowania: czasu magazynowania materiałów rodzaju towarów i ich podatności magazynowej rotacji zapasów w magazynie mechanizacji i automatyzacji Można zatem stwierdzić, że każdy z budynków magazynowych posiada swoje atrybuty. Są to: kryteria konstrukcyjne wymiary, maksymalne obciążenia, kształt magazynu, układ rampowy kryteria użytkowe powierzchnia magazynu, sposób w jaki zapasy są transportowane wewnątrz magazynu, jego intensywność, rodzaj transportu wewnątrz magazynowego 3.1. Rodzaje magazynów. Magazyny otwarte służą do magazynowania produktów odpornych na działanie czynników atmosferycznych. Przeważnie są to place, odpowiednio przygotowane do magazynowania określonych towarów. W tego rodzaju magazynach przechowywane są materiały pochodzenia mineralnego, wyroby stalowe i żeliwne, drewno itp. Najważniejszym elementem placów składowych są nawierzchnie. Rodzaj nawierzchni decyduje o magazynowanych materiałach a także o rodzaju transportu wewnętrznego. Największe zniszczenia na powierzchnie wywierają siły skupione. Ma to miejsce między innymi przy stosowaniu wózków widłowych. Odpowiednie to tego typu wymogów są nawierzchnie betonowe wylewane, jak i nawierzchnie prefabrykowane specjalne. Budowle magazynowe stosuje się do przechowywania wyrobów sztukowych, nie opakowanych (odlewy, wyroby hutnicze o dużych przekrojach).wśród otwartych budowli magazynowych występują następujące rodzaje: 10

- place składowe o nawierzchni z gruntu rodzimego ( nie ulepszonej ) lub nawiezionego gruntu ulepszonego mechanicznie bądź chemicznie - składowiska o nawierzchni twardej nie ulepszonej (pylącej) lub ulepszonej (niepylącej), której grubość wynosi ponad 12 cm Magazyny półotwarte to takie, które posiadają dach i przynajmniej jedną ze ścian. Mogą tworzyć konstrukcję stałą lub też mogą być ustawiane z elementów przenośnych. Taki magazyn zabezpiecza materiały przed bezpośrednim wpływem warunków atmosferycznych. Elementy konstrukcyjne wiaty, tzn. słupy oraz konstrukcja i obudowa dachu muszą być wykonane z materiałów ognioodpornych. Wśród półotwartych budowli magazynowych, wykorzystywanych do składowania blach, rozróżnia się: wiaty obiekty, których zadaniem jest ochrona składowanych zapasów głównie przed opadami atmosferycznymi 11

zasieki przegrody wybudowane w postaci pionowych, pełnych lub ażurowych ścian oporowych dla składowanych zapasów, którymi najczęściej są materiały sypkie Magazyny zamknięte posiadają pełną budowę ścian, drzwi, podłogę. Jest to najliczniejsza grupa magazynów. Najprostsze z nich nie posiadają żadnego wyposażenia. W takim magazynie można przechowywać nawozy sztuczne, cement, gwoździe, druty. Zamknięte obiekty budowlane, posiadają wydzielone pomieszczenia, które przeznaczone są do składowania różnorodnych zapasów w odpowiednio do tego celu przystosowanych warunkach. Budynki tego typu wykonane są z konstrukcji żelbetonowej i stalowej z obudową wykonaną z różnych materiałów umożliwiających osiągnięcie wymaganej ochrony termicznej, wilgotności a także przed zanieczyszczonym powietrzem z zewnątrz. Takie magazyny wyposażone są w pełen zakres instalacji, tj. instalacje oświetleniowe i energetyczne instalacje klimatyzacyjne umożliwiające utrzymywanie wymaganych parametrów mikroklimatu przestrzeni magazynowej instalacje centralnego ogrzewania instalacje wodno-kanalizacyjne instalacje przeciwpożarowe Magazyny wysokiego składowania są to magazyny zmechanizowane lub zautomatyzowane. Ich wysokość jest dość znaczna - przekracza 7,2 m. Najczęściej są wyposażone w zautomatyzowane manipulatory sterowane komputerowo. Należy zaznaczyć, że koszty takiego magazynu są dość wysokie i blisko pięciokrotnie wyższe od kosztu budowy i wyposażenia magazynu niskiego składowania. Wewnątrzmagazynu między słupami ustawione są regały paletowe przeznaczone do wysokiego składowania jednostek ładunkowych. Zastosowanie dźwigarów o dużych rozpiętościach umożliwia wykonanie hali o dużym rozstawie słupów dostosowanych do optymalnego ustawienia rzędów regałów oraz korytarzy międzyregałowych dla urządzeń piętrzących. 3.2. Wyposażenie hal magazynowych 3.2.1 Urządzenia do składowania. Urządzenia do składowania są zwykle konstrukcjami, w których składowane są zapasy magazynowe, dostosowanymi do kształtów i masy wyrobów oraz metod obsługi ręcznej lub zmechanizowanej Podkłady Najprostsze urządzenia służące do składowania jednostek niespaletyzowanych lub ponadgabarytowych,których nie można umieścić na regałach 12

Regały. Są to urządzenia umożliwiające wielopoziomowe ułożenie materiałów, których odporność na nacisk uniemożliwia bezpośrednie spiętrzenie jedne na drugich lub względy organizacyjne decydują o potrzebie zachowania określonego stopnia dostępności do nich w strefie składowania. Regały niskie półkowe do obsługi ręcznej Regały ramowe paletowe są podstawowym elementem do składowania. Można podzielić je następująco: - wysokości do 6m - obsługiwane przez większość rodzajów wózków - do wysokości 13m, obsługiwane przez wózki podnośnikowe, układnice i suwnice - do 40 m obsługiwane przez układnice, suwnice Stojaki. Są to urządzenia o konstrukcji podporowej ramowej lub o konstrukcji wspornikowej. Przeznaczone są do składowania jednostek ładunkowych pakietowych uformowanych z ładunków dłużycowych (rur, kształtowników, prętów w postaci wiązek). Stojaki tego typu są produkowane jako:stojaki słupkowe, są stosowane w przypadku poziomego składowania wyrobów dłużycowych. Wyróżniamy - stojaki wspornikowe - stojaki klatkowe stosowane do poziomego składowania większej liczby asortymentów 3.2.2Maszyny i urządzenia do transportu wewnątrz magazynowego. Są to urządzenia, przy pomocy których dokonywane jest przemieszczenie ładunku wewnątrz magazynu. Do rozładunku środków transportu zewnętrznego, piętrzenia w czasie składowania jak i również do załadunku środków transportowych przy wysyłce do odbiorcy. Wózki platformowe są to najprostsze wózki. Ich konstrukcja nie pozwala na samoczynne pobranie ładunku. Ładowanie odbywa się ręcznie. Stanowią one najbardziej uniwersalne urządzenia do transportu wewnętrznego. Można wśród wyróżnić: Jedno- i dwukołowe Trzy- czterokołowe o jednej ścianie bocznej O jednej lub kilku platformach ładunkowych Wózki unoszące są urządzeniami do unoszenia i przemieszczania jednostek ładunkowych przy ich rozładunku środków transportu zewnętrznego oraz przewozu wewnątrz magazynowego. Tego typu wózki mają hydrauliczny mechanizm podnoszenia wideł na wysokość 200 mm. Umożliwia to podniesienie towaru z podłogi a następnie jego przewiezienie. Nośności wózków unoszących są dostosowane do masy jednostek ładunkowych znormalizowanych 13

Wózki podnośnikowe najbardziej uniwersalnym typem są wózki podnośnikowe czołowe. Urządzenia są wyposażone w maszty teleskopowe zamocowane w części czołowej wózka. Do takiego masztu przymocowana jest płyta czołowa wideł, która jest przystosowana do zakładania wideł uniwersalnych, a także innych typów osprzętu pomocniczego do chwytania, unoszenia, obracania ładunków o różnorodnych kształtach. Wózki przeznaczone do pracy w wąskich korytarzach charakteryzuje to, że mogą pracować w ustawieniu wzdłużnym co wpływa na zmniejszenie szerokości korytarza roboczego. Dzięki stosunkowo prostemu zabiegowi, jakim jest zainstalowanie przystawki na widłach wózka, funkcjonalność i użyteczność tych pożytecznych urządzeń, służących przede wszystkim do transportu wewnętrznego, może zostać znacznie rozszerzona. Większość adapterów jest tak skonstruowana, aby ich montaż na wózku odbywał się błyskawicznie, bez dodatkowych zbędnych czynności. Bazą do osadzenia tych urządzeń na wózkach są zwykle widły, w jakie te wózki są standardowo wyposażone. Jeżeli któryś z elementów roboczych przystawki musi być poruszany w czasie wykonywania operacji, wówczas wykorzystywana jest do tego celu hydraulika zewnętrzna wózka. Bywa, że adapter mocowany jest po zdemontowaniu wideł bezpośrednio na korpusie sztaplarki. Oczywiście montowany osprzęt roboczy będzie musiał być odpowiednio dobrany do udźwigu danego wózka. Wagi są wykorzystywane do kontrolowania ilości towaru w magazynie. Przede wszystkim są to wagi pomostowe pełno uchylne. Mają wbudowany zegar ze wskazówką, której obrót pokazuje pełny zakres nośności wagi. Charakteryzuje je łatwość, szybkość i precyzyjność pomiaru oraz wysoka dokładność odczytu na skali zegarowej. W magazynach z elementami metalowymi stosowane są wagi o dwóch nośnościach. Dla blach, rur i tych cięższych elementów stosuje się wagę o większej nośności, do 500kg. Natomiast do drutów, bądź odlewów w sztabkach wagę dokładniejszą o mniejszej nośności do 25 kg. Wszystkie przyrządy miernicze stosowane do pomiaru w obrocie towarowym muszą być według dekretu o miarach i wagach legalizowane przez Urząd Miar i Wag, który stwierdza legalizację przez odpowiednie ocechowanie przyrządu mierniczego. Legalizacja ważna jest w ciągu 2 lat, przy czym za pierwszy rok liczy się rok oznaczony w znaku legalizacyjnym. W ciągu trzeciego roku waga musi być przedstawiona ponownie do legalizacji. 4. TECHNOLOGIA MAGAZYNOWANIA 4.1 Technologiczny proces magazynowania Technologia magazynowania to zasady i sposoby przemieszczania oraz składowania zapasów Określają ją: zdolność przyjmowania i wydawania określonej ilości dóbr w jednostce czasuprzepustowość magazynu 14

struktura asortymentowa zapasów : materiały, surowce, wyroby gotowe i towary Wyodrębniona przestrzeń budowle magazynowe Wyposażenie techniczne urządzenia do składowania, środki transportu wewnętrznego Organizacja i zarządzanie magazynami : zakresy czynności pracowników, odpowiedzialność materialna i dokumentacja obrotu magazynowego 4.2 Podział magazynów według zastosowanej technologii Podział magazynów ze względu zakres wykonywanych czynności : magazyny o obrocie pełnymi jednostkami ładunkowymi (o prostym przebiegu procesu magazynowego), magazyny kompletacyjne (o złożonym przebiegu procesu magazynowego). Magazyny o obrocie pełnymi jednostkami ładunkowymi - są to magazyny, w których dokonuje się przyjmowania, składowania oraz wydawania zapasów w takich samych jednostkach ładunkowych transportowych w jakich zostały one dostarczone do magazynu. Magazyny kompletacyjne - są to magazyny, w których dostarczane do magazynu jednorodne asortymenty w jednostkach ładunkowych w czasie przyjęcia podlegają rozformowaniu i przepakowaniu w jednostki magazynowe, z których wydawane będą poszczególne sztuki asortymentu w procesie kompletowania według zamówienia odbiorcy. Podział magazynów ze względu na poziom mechanizacji: magazyny o procesie ręcznym, magazyny o procesie mechanizowanym, magazyny o procesie zautomatyzowanym Magazyny o procesie ręcznym - są to magazyny, w których czynności magazynowe wykonywane są ręcznie, przy użyciu ręcznych urządzeń transportowych i przeładunkowych. Magazyny o procesie zmechanizowanym - są to magazyny, w których czynności przeładunków, przemieszczania i piętrzenia ładunków wykonywane są przez urządzenia zmechanizowane obsługiwane ręcznie (wózki widłowe unoszące i podnośnikowe, układnice regałowe, suwnice, przenośniki). Magazyny o procesie zautomatyzowanym - są to magazyny, w których czynności piętrzenia oraz przemieszczania wykonywane są urządzeniami mechanicznymi o sterowaniu automatycznym. Metody rozmieszczania zapasów według stałych miejsc składowania, według wolnych miejsc składowania, 15

według częstotliwości wydawania: A - asortymenty o najwyższej częstotliwości wydań, B - asortymenty o średniej częstotliwości, C - asortymenty o najniższej częstotliwości. Rozmieszczenie na poziomach składowania W grupie asortymentowej A,B,C znajdują się odpowiednio ładunki: ciężkie o masie 600-1000 kg, składowanie w najniższych gniazdach segmentów (poziom 1), średnie (400-600 kg), składowanie w średnich gniazdach (poziom 2), lekkie (do 400 kg), składowanie w najwyższych gniazdach (poziom 3). Rozmieszczenie wg rodzaju jednostek ładunkowych grupa I - (wyroby ponadgabarytowe), które charakteryzują się wymiarami większymi od wymiaru znormalizowanej paletowej jednostki ładunkowej (1200 x 800 x 1000 mm) przez co nie mieszczą się w normalnych gniazdach regałowych. -grupa II - (wyroby normalne), które umożliwiają tworzenie znormalizowanych jednostek paletowych (palety skrzyniowe i płaskie o wymiarach 1200 x 800 x 1000 mm), - grupa III - (wyroby małogabarytowe) wymagające składowania w pojemnikach magazynowych. 5. ZAPASY - CELE I FUNKCJE ZAPASÓW Klasyfikacja zapasów - Cykliczne - W drodze - Minimalne, awaryjne - Sezonowe - Promocyjne - Zbędne - Strategiczne Struktura zapasów Szybko rotujące Wolno rotujące Wskaźnik rotacji Wr = P/Z P - zapotrzebowanie na towar w okresie Z średni zapas Koszty utrzymania zapasów - Zaangażowanie kapitału 16

- Magazynowanie ( m.in. koszty osobowe) - Ubezpieczenie - Podatki - Starzenie się zapasów ( straty ) Koszty tworzenia zapasów zamawiania, transportu, przeładunku - Składanie zamówienia, dostosowanie procesów produkcyjnych - Transport, przeładunek, dostawa Koszty braku zapasów - Utrata przychodów ze sprzedaży - Utrata reputacji przedsiębiorstwa - Koszty przestoju produkcji 6. ORGANIZACJA PRAC MAGAZYNOWYCH 6.1 Przyjęcie towaru Przyjmowanie towarów to faza procesu magazynowego, w której następuje przejmowanie towarów od dostawcy według określonych zasad dostawy. Przebieg procesu rozpoczyna się od odbioru i przyjęcia. Czynności te powinny odbywać się na podstawie specjalnej instrukcji kontroli, zawierającej metodę kontroli, jej zakres, częstotliwość a także wykaz magazynierów, którzy ją przeprowadzają. Odbiór polega przede wszystkim na: - sprawdzeniu towaru pod względem ilościowym (ile dobra nadeszło w jednostkach ustalonych dla niego - mogą to być sztuki, kilogramy, metry itp.), jak i jakościowym. - Sprawdzeniu dokumentów dostawy. - Segregowanie, sortowanie, przepakowywanie i oznakowanie dostawy zgodnie z ustaloną organizacją pracy magazynu. - Formowanie i sprawdzanie jednostek ładunkowych zgodnie z wymaganiami technologii składowania. Jeżeli przesyłka zawiera braki, uszkodzenia, osoba upoważniona do odbioru kwituje jej odbiór po uprzednim sporządzeniu odpowiedniego protokołu. - sporządzenie odpowiedniej dokumentacji, związanej z przyjęciem dostawy Dokumenty przychodu PZ przyjęcie zewnętrzne PW przyjęcie wewnętrzne ZW zwrot wewnętrzny MM przesunięcie międzymagazynowe 17

6.2 Wydawanie towarów Jest to faza procesu magazynowego, w której następuje przekazanie odbiorcy oferowanych asortymentów towarowych zgodnie z zamówieniem. Obowiązują tutaj podobne zasady jak przy przyjmowaniu towarów do magazynu. Obejmuje następujące zadania: kontrolę jakościową i ilościową przyjęcie towarów ze strefy składowej lub ze strefy kompletacji ( strefa kompletacji - miejsce, w którym następuje zestawienie asortymentów zgodnie z zaleceniami wewnętrznymi sporządzonymi na podstawie zamówień odbiorców) segregowanie, pakowanie i znakowanie partii wydań uformowanie partii wydań do postaci zgodnej z wymogami transportu zewnętrznego sporządzenie odpowiedniej dokumentacji, związanej z wydaniem dostawy Dokumenty rozchodu WZ wydanie na zewnątrz RW rozchód wewnętrzny MM przesunięcie międzymagazynowe 18

6.3 Ewidencja w magazynie Ewidencja ilościowa powinna być prowadzona dla każdego magazynu oddzielnie, przy czym magazyn jest tutaj jako miejsce składowania materiałów. W ewidencji należy wyodrębnić materiały stanowiące własność obcą od własności przedsiębiorstwa. Należy również wziąć pod uwagę podział materiałów ze względu na te przyjęte do magazynu, jak i te będące w trakcie odbioru. 19

Zapisy w ewidencji powinny zawierać: dokładne określenie materiału miejsce składowania materiału datę przychodu lub rozchodu ilość przychodu lub rozchodu pozostałość zapasu W magazynie nie mogą znajdować się materiały nie wykazane w ilościowej ewidencji magazynowej, poza tym każdy zapis w tej ewidencji musi być udokumentowany. Każda operacja materiałami, wpływająca na stan ilościowy w magazynie, musi być stwierdzona dokumentem wewnętrznym, zawierającym wszystkie dane niezbędne do prawidłowego jej ujęcia w ewidencji materiałów i w księgowości. Wzór kartoteki magazynowej 6.4 Struktura organizacji magazynu Magazyn stanowiący jednostkę funkcjonalno-organizacyjną może zajmować część budowli, całą budowle lub kilka budowli magazynowych posiadających, obok pól składowych, wydzielone pola przyjęć i wydań. Magazyny różnią się między sobą przede 20

wszystkim: przedmiotem działalności, spełnianymi funkcjami, przynależnością organizacyjną i rodzajem składowanych dóbr. Występujący w łańcuchu logistycznym magazyn jest elementem generującym określone koszty. Jednym z czynników redukujących je jest założona dla konkretnego magazynu struktura organizacyjna. Pozwala ona na sprawne zarządzanie magazynem. Struktura organizacyjna magazynu powinna umożliwiać efektywne zarządzanie takimi elementami jak: - oddana do wykorzystania przestrzeń - wyposażenie - zasoby ludzkie Odrębny problem stanowią zapasy. Tutaj organizacja musi zapewniać dbałość przechowalniczą i ewentualne usługi związane z konserwacją, pakowaniem itp. Tworząc strukturę organizacyjną magazynu, należy brać pod uwagę rolę, jaką dany magazyn ma spełniać. Należy zadać sobie pytanie, czy ma to być jednostka o charakterze buforowym, gromadząca zapasy, czy też pełni funkcje rozdziału na jakimś poziomie. Magazyn jako samodzielna jednostka organizacyjno-funkcjonalna, w przedsiębiorstwie, aby mógł realizować swoje zadania musi być odpowiednio zorganizowany. Rozumie się przez to wyposażenie magazynu w odpowiednią dokumentację formalizującą tryb jego pracy. Do podstawowych dokumentów należą: instrukcja magazynowa typowa instrukcja magazynowa ujmuje następujące informacje: określenie rodzaj magazynu określenie zadań określenie podziału organizacyjnego i funkcjonalnego określenie zakresu obowiązków pracowników magazynu ustalenie czynności i zasad postępowania przy przyjmowaniu, przemieszczaniu, składowaniu i wydawaniu dóbr materialnych określenie sposobu dokumentowania obrotu magazynowego określenie wymagań przechowalniczych dla składowanych dóbr określenie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy określenie zasad zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpożarowego regulamin pracy magazynu obejmuje przede wszystkim informacje porządkowe dotyczące : godzin pracy magazynu przerw w pracy osób uprawnionych do otwierania i zamykania magazynu osób upoważnionych do dysponowania zasobami składowanymi w magazynie 21

7. PERSONEL MAGAZYNOWY PRAWA I OBOWIĄZKI 7.1 Pracodawca a magazynier Podstawowe zasady dotyczące obowiązków pracodawcy zawarte są w Kodeksie Pracy. Pracodawca powinien zapewnić odpowiednie warunki funkcjonowania magazynu: - pomieszczenia muszą być dostosowane do fizykochemicznych właściwości składowanych towarów - wyposażenie techniczne do składowania i przemieszczania towarów zabezpieczone przed kradzieżą i pożarem - personel ma odpowiednie kwalifikacje do zajmowanych stanowisk Pracodawca jest zobowiązany sprawdzić przy przyjmowaniu pracownika: - dokumenty potwierdzające kwalifikacje - sprawdzić zapytanie o karalność w Centralnym Rejestrze skazanych - żądać na piśmie oświadczenia o odpowiedzialności materialnej - dokonać spisu z natury z zakresie odpowiedzialności, jaki pracownikowi zostanie przypisany 7.2 Odpowiedzialność pracownika za szkodę Odpowiedzialność materialna magazyniera za szkodę zachodzi jeśli występują przesłanki: - naruszenie dyscypliny i obowiązków pracowniczych - wina magazyniera - powstanie szkody po stronie pracodawcy - zaistnienie związku przyczynowego między zawinionym działaniem lub zaniechaniem a szkodą, którą poniósł pracodawca W ramach odpowiedzialności mamy doczynienia z dwoma rodzajami winy - nieumyślna - umyślna kradzież lub rażące zaniedbanie W przypadku winy nieumyślnej odszkodowanie ustala się w wysokości szkody, przy czym nie może być ono wyższe niż kwota trzymiesięcznego wynagrodzenia. W przypadku winy umyślnej sprawca jest zobowiązany pokryć całą szkodę, jeśli nie udowodni, ze powstała przyczyn od niego niezależnych. Odpowiedzialność jednostkowa - obowiązek naprawienia szkód przypada jednej osobie najczęściej kierownikowi magazynu. Jest ona konieczna, gdy - obsada magazynu jest kilkuosobowa a warunki umożliwiają kierownikowi bezpośredni nadzór i kontrolę - magazyn jest czynny na jedną zmianę - ilość składowanych jednostek jest niewielka 22

Wspólna odpowiedzialność zasadę reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 28.05.1996 W myśl tego dokumentu cały zespól pracowników odpowiada z towary przyjmowane, składowane i wydawane z magazynu.umowa może być zawarta jeśli liczba pracowników odpowiedzialnych nie przekracza: 8 osób przy pracy na 1 zmianę 12 osób przy pracy na 2 zmiany 16 osób przy pracy na 3 zmiany Umowa o wspólnej odpowiedzialności powinna być integralna częścią umowy o pracę. Odpowiedzialność za szkody w powierzonym mieniu Umowa o tego typu odpowiedzialności musi być zawarta w przypadku liczby osób przekraczające wymienione powyżej ilości. Poszerza krąg pracowników odpowiadających za szkody, także w mieniu im powierzonym, na zasadzie winy udowodnionej przez pracodawcę. Innymi słowy chodzi o przerzucenie z pracownika na pracodawcę trudności udowodnienia przyczyn powstania szkody w mieniu powierzonym, ponadto o ograniczenie wysokości szkody do granic rzeczywistej straty pracodawcy (damnum emerges) bez uwzględnienia utraconych korzyści (lucrum cessans) i to z możliwością stosownego obniżenia odszkodowania. 8. INWENTARYZACJA Inwentaryzacja to zespół czynności mających na celu ustalenie stanu rzeczywistego wskazanych w księgach rachunkowych ilości i wartości składników majątkowych przedsiębiorstwa na określoną datę, w celu sprawdzenia i ewentualnej korekty danych ewidencji księgowej oraz rozliczenia osób materialnie odpowiedzialnych za powierzone im składniki majątkowe7 8.1 Metody inwentaryzacji - spis z natury rzeczywiste sprawdzenie ilościowe i wartościowe składników majątku (aktywa pieniężne, posiadane środki trwałe, nieruchomości, aktywa obrotowe) - inwentaryzacja uproszczona Spis z natury umożliwia rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych zasygnalizowanie stanu i zmian w zapasach urealnienie stanu zapasów ewidencyjnych zatwierdzenie bilansu 23

8.2 Rodzaje inwentaryzacji DORAŹNA OKRESOWA JEDNORAZOWA INWENTARYZACJA OKOLICZNOŚCIOWA CIĄGŁA ZDAWCZO- ODBIORCZA - jednorazowa określenie stanu rzeczywistego wszystkich składników majątku na określony dzień - ciągła stopniowe badanie i ustalanie stanu rzeczywistego kolejnych składników majątku, w celu objęcia badaniem w określonym przedziale czasu całego majątku Inwentaryzacja jednorazowa może być - okresowa wymagany ustawowo spis najczęściej na koniec roku obrotowego - doraźna - w przypadku konieczności ustalenia stanu określonych składników majątku na skutek kradzieży, pożaru itp. - zdawczo - odbiorcza w przypadku zmiany osoby materialnie odpowiedzialnej - okolicznościowa przekazanie stanu magazynowego wybranej osobie np. w przypadku urlopu magazyniera Inwentaryzacja uproszczona jest stosowana w magazynach materiałów sypkich i wysokiego składowania Sprawdzeniu czy lokalizacja jednostek ładunkowych jest zgodna z planem zagospodarowania magazynu Obliczeniu przybliżonej ilości towarów na podstawie wzorów brył geometrycznych i wagi poszczególnych jednostek Pomnożeniu liczby zajętych miejsc paletowych przez liczbę jednostek w stosie Etapy inwentaryzacji Przygotowanie inwentaryzacji w tym powołanie komisji inwentaryzacyjnej Przeprowadzenie spisu z natury 24

Ustalenie rozliczenia wyników Przekazanie wyników do działu księgowości 8.3 Zasady rozliczania różnic inwentaryzacyjnych Wycena różnic Mało istotne, wynikające z błędów pomiaru Podlegające kompensatom Mieszczące się w granicach norm ubytków Powstałe z winy pracowników materialnie odpowiedzialnych Granice norm ubytków ustalane są przez odrębne przepisy Komisja sporządza protokół weryfikacji różnic Kierownik jednostki może, w celu usprawnienia przeprowadzenia inwentaryzacji przygotować wewnętrzny dokument instrukcję inwentaryzacyjną Instrukcja inwentaryzacyjna powinna zawierać: - podstawy prawne przeprowadzenia inwentaryzacji - skład komisji inwentaryzacyjnej - termin przeprowadzenia inwentaryzacji - przyjętą metodę ( np. spis z natury ) - zasady powiązania wyniku przeprowadzonego spisu z prowadzonymi księgami rachunkowymi - metody rozliczenia różnic inwentaryzacyjnych 9. BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY W MAGAZYNIE Bezpieczeństwo i higiena pracy (bhp) jest określeniem całokształtu działań w zakresie prawnym, naukowym, medycznym i organizacyjnym, których zadaniem jest ochrona człowieka w środowisku pracy. Polega przede wszystkim na zminimalizowaniu zagrożenia życia i zdrowia człowieka podczas pracy. Charakterystyczną cechą tych przepisów jest to, że nie mogą być zmienione na niekorzyść pracownika. 9.1 Podstawowe obowiązki pracodawcy - pracodawca ponosi wszelkie konsekwencje za stan bhp w zakładzie pracy - osoba kierująca pracownikami jest zobowiązana znać przepisy o ochronie pracy oraz zasady bhp - pracodawca jest zobowiązany organizować, przygotowywać i prowadzić pracę, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy 25

9.2 Podstawowe obowiązki i prawa pracownika - pracownik ma prawo odmówić pracy jeżeli wykonywanie jej zagrozi jego zdrowiu lub zdrowiu innych osób, zawiadamiając bezzwłocznie o tym przełożonego - jeżeli powstrzymanie od wykonywania się prac nie usuwa zagrożenia, pracownik może oddalić się z miejsca zagrożenia - podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest znać i przestrzegać przepisy bhp - wykonywać prace zgodnie z przepisami i zasadami bhp oraz przestrzegać zarządzeń przełożonych Najważniejszym elementem procesu magazynowego pod względem ochrony przed niebezpiecznymi zagrożeniami jest pracownik magazynowy, kierujący przebiegiem czynności magazynowych i realizuje je wg ustalonych procedur. Proces taki przebiega bezpiecznie, jeżeli jest spełnione kilka ważnych warunków. Mianowicie: - dobra dostarczone do magazynu są opakowane we właściwy sposób, oznakowane i zabezpieczone do transportu i składowania - maszyny i urządzenia magazynowe są dostosowane do wykonywanych czynności, są atestowane, sprawne i gwarantują bezpieczną obsługę - pomieszczenia magazynowe mają odpowiednie wymiary, podłogi są o odpowiedniej równości, wytrzymałości i stanie technicznym, wyznaczone odpowiednie pola składowe, drogi manipulacyjne i transportowe - pracownicy są zaznajomieni z zasadami i sposobami wykonywania czynności magazynowych, zostali wyposażeni w odpowiednie urządzenia, mają uprawnienia do ich obsługi - pracownikom został udostępniony odpowiedni do zagrożenia sprzęt ochrony osobistej. 10. WDRAŻANIE SYSTEMÓW GHP GMP I HACCP 10.1 Istota systemu Hazard Analysis and Critical Control Points - Analiza Zagrożeń i Krytyczne PunktyKontroli. System identyfikuje, ocenia i kontroluje zagrożenia istotne dla bezpieczeństwa zdrowotnego żywności Podstawowe pojęcia Analiza zagrożeń proces zbierania i oceny informacji dotyczących zagrożeń i warunków sprzyjających ich występowaniu, w celu stwierdzenia, które z nich są istotne dla bezpieczeństwa żywności i powinny być uwzględnione w planie HACCP Defekt- niespełnienie wymagania w związku z zamierzonym użyciem; łącznie z tymi, które dotyczą bezpieczeństwa żywności 26

Działanie korygujące działanie, które należy podjąć, gdy rezultaty monitorowania CCP świadczą o utracie kontroli nad nim Działanie zaradcze działanie wymagane dla eliminowania lub redukowania zagrożenia do akceptowanego poziomu Etap proces jednostkowy, lub czynność w procesach przebiegających w łańcuchu żywnościowym Instrukcje - szczegółowo przedstawiony sposób realizacji procesu lub czynności Krytyczny Punkt Kontroli CCP punkt, procedura lub etap procesu, w których kontrola może być stosowana i jest niezbędna dla zapobiegania lub eliminowania zagrożenia Księga HACCP - dokumentacja projektowania, wdrożenia, utrzymywania i weryfikowania systemu HACCP Wartość krytyczna wartość parametru lub ocenianej sensorycznie właściwości produktu, oddzielająca stan akceptowalny od nie akceptowalnego Zagrożenie czynnik biologiczny chemiczny lub fizyczny w żywności lub warunkach procesu, który może niekorzystnie wpłynąć na stan zdrowia konsumenta 10.2 Zasady HACCP 1. Przeprowadź analizę zagrożeń 2. Określ krytyczne punkty kontroli CCP 3. Ustal wartości krytyczne 4. Opracuj system monitorowania CCP 5. Ustal działania korygujące 6. Ustal procedury weryfikacyjne 7. Prowadź dokumentacje 10.3 GHP Dobra praktyka Produkcyjna Bazą, na której opiera się system HACCP jest Dobra Praktyka Produkcyjna GMP oraz zawierająca się w niej Dobra Praktyka Higieniczna GHP GHP swymi działaniami dotyczy: stanu technicznego budynków zakładu i jego infrastruktury oraz czystości i porządku otoczenia zakładu; funkcjonalności i prawidłowości wykorzystania pomieszczeń zakładu oraz ich wyposażenia, w tym pomieszczeń produkcyjnych, magazynowych i socjalnych prawidłowości funkcjonowania urządzeń kontrolno-pomiarowych, ich wzorcowania i kalibracji; prawidłowości i skuteczności prowadzonych procesów czyszczenia, ze szczególnym uwzględnieniem procesów mycia i dezynfekcji oraz stosowanych środków myjących i dezynfekujących; jakości zdrowotnej wody stosowanej w zakładzie do celów technologicznych; prawidłowości usuwania ścieków oraz gromadzenia i usuwania odpadów stałych, w 27

tym odpadów niebezpiecznych oraz odpadków pokonsumpcyjnych w zakładach żywienia zbiorowego; aktualnych orzeczeń lekarskich do celów sanitarno-epidemiologicznych określonych w przepisach o chorobach zakaźnych i zakażeniach osób biorących udział w procesie produkcji lub w obrocie żywnością; kwalifikacji pracowników w zakresie przestrzegania zasad higieny odpowiednich do wykonywanej pracy oraz sposobu ich postępowania na stanowiskach pracy; skuteczności zabezpieczenia zakładu przed szkodnikami. 10.4 GMP Dobra praktyka produkcyjna Zasady GMP są szczególnie istotne przy wytwarzaniu żywności, lekarstw, kosmetyków i innych produktów, które mogą stać się źródłem szczególnego zagrożenia dla konsumenta. W tych dziedzinach często GMP ma charakter obowiązkowy. Stanowi zbiór przepisów wyznaczających standard dla metod, pomieszczeń i kontroli stosowanych w procesie: wytwarzania, pakowania, kontroli, magazynowania produktów. Stosuje się ją w celu zapewnienia produktom odpowiedniego poziomu jakości, zgodnie z ich przeznaczeniem bieżącej lub okresowej oceny jakości zdrowotnej wszystkich surowców, półproduktów, dozwolonych substancji dodatkowych oraz materiałów i wyrobów stosowanych w procesie produkcji, w tym identyfikację dostawców; oceny poprawności i zgodności stosowanych procesów technologicznych z przyjętymi założeniami; okresowej oceny jakości zdrowotnej wyrobów gotowych. kontroli przestrzegania parametrów procesów mających wpływ na bezpieczeństwo żywności; kontroli sposobu identyfikacji i zasady identyfikowalności wyrobów gotowych; Działania GMP i GHP to działania zapobiegawcze dla zagrożeń bezpieczeństwa zdrowotnego żywności wykorzystywane przez system zarządzania HACCP Zgodnie z art. 100.1 ust. 8 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. O Bezpieczeństwie Żywności i Żywienia (Dz.U. nr 171 poz. 1225 z 27.09.2006r.): kto nie wdraża w zakładzie produkcji lub obrotu żywnością zasad systemu HACCP wbrew obowiązkowi określonemu w art. 5 rozporządzenia nr 852/2004, podlega karze grzywny. 28

11. EDYTOR TEKSTU MICROSOFT WORD W tym rozdziale przedstawiono podstawowe funkcje edytora tekstu Microsoft Word Edytor tekstu Word służy do: pisania; redagowania; formatowania; drukowania tekstów. Redagowanie dokumentu to zapisywanie tekstu oraz wprowadzanie do niego poprawek Formatowaniem tekstu nazywamy przekształcanie tekstu w celu nadania mu pożądanego wyglądu. WPrzycisku pakietu Officedostępne są wszystkie operacje dotyczące aktywnego dokumentu. Posługując się nim, można m.in. zapisać, otworzyć, wydrukować i przesłać otwarty dokument Po otwarciu programuword, w polu tekstowym pojawi się migająca pionowa kreska. Jest to kursor, który będzie informował o miejscu wpisywania tekstu. Aby zmienić jego położenie, należy kliknąć lewym przyciskiem myszy w wybranym miejscu tekstu. Do przemieszczania kursora można też użyć klawiszy ze strzałkami na klawiaturze 29

Polskie litery (ą, ę, ó, ł, ś, ć, ń, ż) można wpisać stosując kombinację litery łacińskiej (a, e, o, l, s, c, n, z) z klawiszem Alt.Literę ź możnauzyskać poprzez kombinację klawiszy <Prawy Alt+X>.Duże litery poprzez wciśnięcie klawisza Shift i klawisza odpowiedniej litery. Akapit fragment tekstu rozpoczynający i kończący się użyciem klawisza ENTER Formatowanie akapitu Aby rozpocząć nowy akapit, naciśnij klawisz Enter. Nie naciskaj go natomiast na końcu linii tekstu. Jeśli wyraz wykracza poza ramy marginesu, edytor sam przenosi go do następnej linii. Jeśli chcesz rozpocząć nowy akapit od wcięcia, nie wprowadzaj go za pomocą spacji. Wykorzystaj do tego klawisz Tab. Jeśli chcesz zacząć pisanie w dowolnym miejscu strony, kliknij w tym miejscu dwukrotnie lewym klawiszem myszy i rozpocznij pisanie. Nowy dokument Aby w programie Word utworzyć nowy dokument, w menu Plik wybierz polecenie Nowy lub kliknij ikonkę. Do stworzenia nowego dokumentu możesz wykorzystać także skrót klawiaturowy <Ctrl+N>. Otwieranie istniejącego już dokumentu Każdy dokument zapisany na dysku możesz otworzyć za pomocą polecenia Otwórz z menu Plik. Dokument możesz otworzyć także za pomocą znajdującego się na pasku narzędzi przycisku Otwórz plik albo też skrótu <Ctrl+O>. Jeśli po raz pierwszy zapisujesznowy dokument, kliknij na ikonę Zapisz plik. Pojawi się wówczas okienko dialogowe, w którego dolnej części znajduje się pole tekstowe. W pole tekstowe wpisz nazwę zapisywanego dokumentu. Następnie kliknij na Zapisz. Plik zostanie zapisany.jeśli chcesz kolejny raz zapisać plik lub też chcesz zapisać plik wcześniej otwarty, kliknij ikonę Zapisz plik. Zaznaczanie tekstu Jeśli chcesz zaznaczyć jeden wyraz, umieść wskaźnik myszy nad tym wyrazem i dwukrotnie kliknij lewym przyciskiem myszy. Jeśli chcesz zaznaczyć akapit, umieść nad nim wskaźnik myszy i klik- 30

nij trzykrotnie lewym przyciskiem myszy.jeśli chcesz zaznaczyć fragment tekstu, umieść wskaźnik myszy nad początkowym wyrazem zaznaczonego tekstu. Następnie kliknij i przeciągnij myszą, zaznaczając pożądany fragment tekstu. Zaznaczanie przy użyciu klawiatury Aby zaznaczyć fragment tekstu przy użyciu klawiatury, kursor tekstowy (pionową migającą kreskę) naprowadź w miejsce w tekście, od którego chcesz zaznaczyć tekst i kliknij. Następnie wciśnij znajdujący się na klawiaturze klawisz Shifti trzymając wciśnięty, przenieś kursor strzałkami na koniec tekstu, który chcesz zaznaczyć.w celu zaznaczenia całego dokumentu, zastosuj skrót <Ctrl+A>. Usuwanie tekstu Aby wyciąć fragment tekstu, zaznacz go. Następnie z menu Edycja wybierz polecenie Wytnij. Tekst możesz usunąć także w inny sposób. Po zaznaczeniu tekstu do wycięcia, kliknij go prawym przyciskiem myszy. Z menu podręcznego wybierz Wytnij. Tekst można także usuwać korzystając z klawiatury: <Backspace> - usuwanie znaku poprzedzającego kursor. <Delete> - usuwanie znaku znajdującego się za kursorem. <Ctrl+Backspace> - usuwanie poprzedniego słowa. <Shift+Backspace> - usuwanie znaków znajdujących się pomię- dzy kursorem a początkiem wiersza. <Ctrl+Delete> - usuwanie znaków począwszy od bieżącej pozycji kursora, do końca wiersza. Możesz również wykorzystać skrót <Ctrl+X>. Skrót ten umożliwia wycięcie tekstu, przez co można go wstawić w innym miejscu. Jeśli chcesz przywrócić stan dokumentu sprzed wykonania ostatniej operacji, z menu Edycja wybierz opcję Cofnij Pisanie. Możesz również użyć skrótu <Ctrl+Z>. Zaznacz tekst, który chcesz skopiować. Z menu Edycja wybierz opcję Kopiuj. W celu skopiowania możesz skorzystać też ze skrótu <Ctrl+C>. Następnie kliknij w miejscu, w którym ma być umieszczony tekst. Z menu Edycja wybierz opcję Wklej. Lub naciśnij kombinację klawiszy <Ctrl+V>. Formatowanie czcionki (zmiana kroju, rozmiaru i innych parametrów czcionki) Formatowania czcionki możesz dokonać przed rozpoczęciem pisania tekstu oraz w trakcie jego zapisu. Jeśli chcesz wybrać krój czcionki przed rozpoczęciem pisania, kliknij na strzałkę przy nazwie czcionki. W ten sposób rozwiniesz listę dostępnych czcionek. Kliknij na wybranej czcionce. Jeśli chcesz wybrać również wielkość czcionki, kliknij na strzałkę przy wielkości czcionki. 31

Jeśli już zapisałeś tekst, a teraz chcesz zmienić krój i wielkość zastosowanej czcionki, zaznacz tekst, w obrębie którego chcesz dokonać zmiany. Następnie kliknij na strzałkę przy nazwie czcionki i wybierz tę, która będzie najbardziej odpowiednia do Twojego dokumentu.jeśli chcesz zmienić także wielkość zastosowanej czcionki, zaznacz tekst, w obrębie którego chcesz dokonać zmiany i kliknij na strzałkę przy wielkości czcionki. Rozmiar czcionki określany jest w tzw. punktach typograficznych (pt). Jeśli uznasz za konieczne, użyj także przycisków: Pogrubienie, Kursywa, Podkreślenie. Niektóre z ustawień stylu czcionki dokonasz przy użyciu klawiatury: Pogrubienie - <Ctrl+B> Kursywa - <Ctrl+I> Podkreślenie - <Ctrl+U> W celu formatowania czcionki możesz również skorzystać z menu Format/Czcionka. Za pomocą kliknięć będziesz mógł wybrać odpowiedni krój czcionki (Czcionka), Styl czcionki (np. normalny, kursywa, pogrubiona kursywa), Rozmiar, Kolor czcionki, Efekty. Formatowanie akapitu Formatowanie akapitu polega na jego wyrównaniu względem marginesów, ustawieniu wcięć, odstępów pomiędzy wierszami akapitu (interlinia) oraz odstępu między akapitami. W tym celu skorzystaj z czterech przycisków: Wyrównaj do lewej, Wyśrodkuj, Wyrównaj do prawej, Wyjustuj. Bardziej zaawansowane ustawienia są dostępne w menu Format polecenie Akapit. Dzięki temu poleceniu poza funkcją Wyrównanie (przesunięcie akapitu m.in. do lewej, do prawej, do środka), będziesz mógł określić również inne parametry akapitu w Twoim dokumencie, np. Wcięcia/specjalne (brak, pierwszy wiersz, wysunięcie), Podział wiersza na strony.aby zobaczyć, jak Twój dokument będzie wyglądał po wydrukowaniu, kliknij na znajdujący się na Pasku narzędzi przycisk Podglądu wydruku pliku. Drukowanie dokumentu Z menu Plik wybierz polecenie Drukuj. Klikając na strzałkę w dół, wybierz odpowiednią drukarkę z listy wyboru. Potem wskaż, co ma być drukowane. Polecenie drukowania możesz zadać, wykorzystując skrót <Ctrl+P>. W Zakresie stron masz do wyboru: Wszystko, Bieżąca strona, Zaznaczenie. Jeśli wybierzesz Wszystko, wydrukujesz cały dokument. Jeśli wybierzesz Bieżąca strona, zostanie wydrukowana tylko ta strona, na której znajduje się aktualnie kursor tekstowy. 32