vademecum studenta Jacek Białek mgr zarządzania i marketingu, absolwent studiów MBA (Program Uniwersytetu Warszawskiego i University of Illinois At Urbana Champaign), stypendysta Joint Vienna Institute (Applied Economic Policy Course). Urzędnik służby cywilnej z wieloletnim doświadczeniem zawodowym z zakresu analiz makroekonomicznych. Ukończył Podyplomowe Studia Akademii Rozwoju Regionalnego Europejskiego Centrum Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG) Uniwersytetu Warszawskiego. Autor i współautor artykułów naukowych i popularnonaukowych o tematyce ekonomicznej. Układ pracy jest czytelny i dostosowany do przyjętego przez autorów celu, a mianowicie próby przygotowania materiału pomocniczego, który umożliwiłby studentom sprawne poruszanie się po podstawowych problemach makroekonomii. Podkreślić ( ) należy, że prezentowane w przystępny sposób rozważania teoretyczne poparte zostały ( ) odpowiednimi przykładami. dr Rafał Klóska Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług, Uniwersytet Szczeciński www.keytext.com.pl Adam Oleksiuk, Jacek Białek * * * MAKROEKONOMIA Adam Oleksiuk dr nauk ekonomicznych, pracownik naukowo dydaktyczny wyższych uczelni, konsultant, trener. Absolwent Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Pracę doktorską z ekonomii obronił w Kolegium Zarządzania i Finansów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Ponadto ukończył Podyplomowe Studia Akademii Rozwoju Regionalnego Europejskiego Centrum Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG) Uniwersytetu Warszawskiego. Autor i współautor publikacji naukowych i dydaktycznych o tematyce ekonomicznej, w tym książek i podręczników. MAKRO EKONOMIA Adam Oleksiuk Jacek Białek
Ekonomia nie może być wyrzucona do klas szkolnych i biur statystycznych, nie może być nauką ezoteryczną. Jest to filozofia ludzkiego życia i ludzkiej aktywności, odnosi się ona do każdego i do wszystkiego. Ludwig Heinrich Edler von Mises
Wydawnictwo Key Text
Recenzent dr Rafał Klóska Redakcja Małgorzata Bednarkiewicz Opracowanie graficzne i typograficzne Jacek Tarasiewicz Copyright by Wydawnictwo Key Text sp. z o.o. Warszawa 2008 ISBN: 978-83-87251-12-3 Wydawnictwo Key Text sp. z o.o. ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. 022 632 11 36, faks wew. 212, kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl wydawnictwo@keytext.com.pl
SPIS TREŚCI OD AUTORÓW........................................................ 7 1. MAKROEKONOMIA I PRODUKT KRAJOWY BRUTTO.................. 9 2. WZROST GOSPODARCZY.......................................... 17 3. POPYT GLOBALNY, KONSUMPCJA I INWESTYCJE.................... 21 4. INFLACJA, PIENIĄDZ I RYNEK PIENIĘŻNY............................ 27 5. RYNEK PRACY W UJĘCIU MAKROEKONOMICZNYM.................. 49 6. WYBÓR MIĘDZY INFLACJĄ A BEZROBOCIEM........................ 55 7. WAHANIA CYKLICZNE W GOSPODARCE............................ 59 8. BUDŻET I POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA.......................... 65 9. WPŁYW POLITYKI PIENIĘŻNEJ I POLITYKI FISKALNEJ NA POPYT GLOBALNY....................................................... 81 10. GOSPODARKA OTWARTA......................................... 89 PYTANIA SPRAWDZAJĄCE........................................... 101 BIBLIOGRAFIA...................................................... 107 INDEKS............................................................. 109
OD AUTORÓW Opracowanie, które oddajemy Państwu, powstało z myślą o uczynieniu zajęć z makroekonomii bardziej przejrzystych i łatwiejszych do przyswojenia. Zdajemy sobie bowiem sprawę z tego, iż czas poświęcony na ten przedmiot na uczelniach (przede wszystkim szczebla licencjackiego) jest niewspółmiernie krótki w stosunku do rozbudowanego programu zajęć z tego przedmiotu. Typowy podręcznik do makroekonomii o objętości co najmniej 300 stron także nie umniejsza uczącym się problemów. Świadomi tego podjęliśmy próbę przygotowania materiału pomocniczego, który umożliwiłby studentom sprawne poruszanie się po podstawowych problemach makroekonomii i stanowił jednoczesne powtórzenie najważniejszych treści omawianych na wykładach i zajęciach. Nie rościmy sobie prawa do kompleksowej prezentacji zagadnień makroekonomicznych, wykraczających poza określone przez nas niezbędne wymagania wobec studentów. Nie jest jednak naszym zamysłem przygotowanie konspektu, który jedynie umożliwi im zaliczenie przedmiotu. Wręcz przeciwnie, ograniczając zakres poruszanych zagadnień, wyrażamy nadzieję, że wywołamy tym u odbiorcy potrzebę poszerzenia zdobytej na zajęciach dydaktycznych wiedzy o zjawiskach makroekonomicznych. W toku naszej przygody akademickiej z zagadnieniami ekonomicznymi znajdowaliśmy się po obu stronach katedry i w obu przypadkach poszukiwaliśmy optymalnych źródeł wiedzy na temat owych zagadnień. Poszukiwania te zostały uwieńczone odnalezieniem dwóch podręczników: Economics. Principles and Policy Williama Baumola i Allana Blindera oraz Principles of Economics Gregory Mankiwa wraz z materiałem do ćwiczeń, zawierającym syntezę wykładu. Przekazywana Państwu książka stanowi dostosowaną do polskich realiów syntezę ujęć dydaktycznych zaprezentowanych m.in. w wyżej wymienionych podręcznikach, uwzględniającą zdiagnozowane w toku pracy dydaktycznej potrzeby studentów kursu makroekonomii. Składa się z dziesięciu wykładów, a całość kończy zbiór pytań sprawdzających wiedzę przyswojoną w trakcie studiowania przygotowanego przez nas materiału.
Makroekonomia i produkt krajowy brutto 9 1. MAKROEKONOMIA I PRODUKT KRAJOWY BRUTTO Ekonomia jest to nauka, której przedmiotem zainteresowania są zachowania podmiotów gospodarczych związane z wykorzystywaniem ograniczonych środków ( zasobów), którymi podmioty te dysponują w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. Ekonomia dąży do sformułowania teorii racjonalnego gospodarowania rzadkimi zasobami, mającymi alternatywne zastosowanie. Owo wykorzystywanie jest określane przez fakt, że zasoby (środki), jakimi dysponują poszczególne podmioty, cechuje ograniczoność (rzadkość), definiowana jako różnica między ilością dóbr i usług potrzebnych ludziom do zaspokojenia potrzeb a możliwością ich wytworzenia. Ekonomia Makroekonomia John M. Keynes Polityka gospodarcza Makroekonomia stanowi dział ekonomii, który stawia sobie za cel badanie zjawisk obejmujących całą gospodarkę. To właśnie w ramach makroekonomii analizowane są wzajemne powiązania między takimi wielkościami ( agregatami), jak konsumpcja i inwestycje, dochód narodowy, dochody i wydatki budżetu państwa, poziom cen czy poziom zatrudnienia i bezrobocia. W odróżnieniu od mikroekonomii która podkreśla zasadniczo sprawność mechanizmów rynkowych makroekonomia koncentruje się na ich zawodności i tym samym podkreśla nieodzowność interwencji państwa jako sposobu na bardziej efektywne wykorzystanie dostępnych w danej gospodarce rzadkich zasobów. Specjaliści zajmujący się ekonomią usiłują przewidywać, jak będzie się zachowywać gospodarka narodowa jako całość pod wpływem ingerencji państwa. Fundamenty makroekonomii jako nauki stworzył w latach trzydziestych XX wieku angielski ekonomista John M. Keynes. Innymi słowy, makroekonomia bada procesy globalne, w których uczestniczą duże grupy podmiotów obrotu rynkowego. Takie grupy tworzą np. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo. Badane w ramach tej nauki procesy decydują o ogólnym poziomie makroekonomicznych wielkości, takich jak inwestycje, konsumpcja, oszczędności, przeciętny poziom cen, wzrost gospodarczy, poziom zatrudnienia itp. Reasumując, obiekt badań makroekonomii jest stały, a jest nim gospodarka rozumiana jako całość. Polityka gospodarcza stara się udzielić odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób i w jakim zakresie państwo powinno ingerować w gospodarkę, aby doprowadzić ją do pożądanego stanu lub utrzymać w stanie obecnym, jeżeli ten ostatni
10 Makroekonomia vademecum studenta Ekonomia pozytywna Ekonomia normatywna Produkt krajowy brutto ( PKB) jest uważany za pożądany. Innymi słowy, przez politykę gospodarczą państwa rozumiemy ten obszar jego działalności, którego przedmiotem jest dążenie w określonych warunkach i określonym czasie do osiągnięcia konkretnych celów społeczno -ekonomicznych (np. terapia szokowa Balcerowicza czy działania zaplanowane w Strategii rozwoju kraju 2007 2015 ). Ekonomia pozytywna stawia sobie za cel badanie rzeczywistości gospodarczej, takiej jaka ona jest, i unikanie sądów wartościujących (tj. opinii, czy coś jest korzystne lub niekorzystne, dobre czy złe). Na przykład stwierdzenie, że obniżka podatku dochodowego od osób fizycznych prowadzi do wzrostu wydatków konsumpcyjnych w gospodarce mieści się w sferze dociekań ekonomii pozytywnej, gdyż może być potwierdzone lub odrzucone na podstawie przeprowadzonej analizy. W ramach ekonomii pozytywnej dąży się do określenia zależności występujących między zmiennymi ekonomicznymi (w zdaniu powyżej zmiennymi tymi były odpowiednio wysokość podatku dochodowego od osób fizycznych i poziom wydatków konsumpcyjnych w gospodarce ) oraz próbuje się dokonać ich pomiaru w celu przewidywania tego, co może się wydarzyć wraz ze zmianą analizowanych zmiennych 1. Ekonomia normatywna zajmuje się natomiast formułowaniem poglądów wartościujących i opisem tego, jak badane zjawiska powinny wyglądać. Na przykład stwierdzenie, że osoby osiągające wysokie dochody powinny płacić wyższe podatki dochodowe, niż osoby osiągające niższe dochody jest właściwe dla ekonomii normatywnej. Specyfiką tego typu rozumowania jest opieranie się na osądach normatywnych, tj. wartościujących, co jest dobre, a co złe, innymi słowy, posługiwanie się w miejsce przesłanek czysto naukowych także względami natury etycznej. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO W naszych dalszych rozważaniach będziemy zajmować się analizą funkcjonowania i rozwoju gospodarki narodowej, niezbędne jest zatem przybliżenie podstawowej kategorii ekonomicznej, jaką jest produkt krajowy brutto (PKB), stanowiący miernik całkowitej produkcji lub całkowitych dochodów danej gospodarki. Ponieważ dochody równają się wydatkom jako że w każdej transakcji dochód sprzedawcy musi równać się wydatkowi poniesionemu przez kupującego PKB można obliczyć przez zsumowanie dochodów uzyskanych w gospodarce danego kraju ( płace, dochody z wynajmu oraz zyski) lub przez dodanie do siebie wydatków poniesionych na zakup dóbr i usług w owej gospodarce. Agregat ten wystę- 1 W celu uściślenia rozważań zatrzymamy się na chwilę nad związkami między badanymi zmiennymi. Otóż w przedstawionym przykładzie możemy wyróżnić dwa rodzaje zmiennych zmienną niezależną (tj. wysokość podatku od osób fizycznych) oraz zmienną zależną, która znajduje się pod wpływem zmian poziomu zmiennej niezależnej. W tym przypadku twierdzimy, że poziom wydatków konsumpcyjnych w gospodarce (nasza zmienna zależna) pozostaje uzależniony od wysokości podatku od osób fizycznych.