Wprowadzenie do ekonomii KONSPEKT Literatura: 1. M. Rekowski: Mikroekonomia. Poznań 2005 2. Podstawy Ekonomii. Pod red. R. Milewskiego, PWN, Warszawa 2002 3. P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus: Ekonomia. Tom 1, PWN, Warszawa 2004 4. Mikroekonomia. Red. Z. Dach, Kraków 2002 Nie możesz zawsze otrzymać tego, co chcesz! Dlaczego? Ponieważ zasoby są ograniczone -istnieje zjawisko rzadkości ZJAWISKO RZADKOŚCI oznacza: brak nieograniczonej dostępności dóbr że zapotrzebowanie na dobra i usługi jest większe niż możliwości ich wytworzenia. Ilość potrzeby jest większa niż ilość dóbr i usług służących do ich zaspokojenia. POTRZEBA to stan niedoboru lub braku czegoś, z którym wiąże się dążenie do jego zaspokojenia, co jest równoznaczne z wytyczeniem celu działania. Cechy potrzeb: charakter obiektywny: potrzeby są wyrazem zależności człowieka od otoczenia, charakter społeczny: potrzeby znajdują się pod wpływem warunków współżycia ludzi w społeczeństwie, charakter zmienny historycznie: zmiana materialnych i społecznych warunków życia prowadzi do modyfikacji potrzeb, potrzeby są nieograniczone co do swojej liczby, potrzeby są ograniczone co do swojej pojemności: w miarę zaspakajania danej potrzeby zmniejsza się jej intensywność lub nawet przestaje być ona odczuwalna, lecz po pewnym czasie pojawia się nowa potrzeba i to ze znacznie większą siłą, potrzeby mogą być w stosunku do siebie konkurencyjne, substytucyjne i komplementarne. I II III IV V VI KLASYFIKACJE POTRZEB potrzeby pierwotne (biologiczne, instynktowne, wrodzone, podstawowe) potrzeby wtórne (społeczne, wyuczone, psychologiczne, wyższe, kulturowe) potrzeby jednorazowe (rzadko występujące) potrzeby stale występujące (odnawiające się) potrzeby fizyczne potrzeby duchowe potrzeby niższego rzędu potrzeby wyższego rzędu potrzeby teraźniejsze potrzeby przyszłe potrzeby niezbędne potrzeby luksusowe
GOSPODAROWANIE to uzyskiwanie najwięcej z tego, co mamy. Ilość potrzeby jest większa niż ilość dóbr i usług służących do ich zaspokojenia, dlatego musimy gospodarować. Konieczność gospodarowania wynika z faktu ograniczoności zasobów, tzn. ZJAWISKO RZADKOŚCI zmusza nas do gospodarowania. Gospodarowanie polega na dokonywaniu wyborów ekonomicznych. Gospodarując podejmujemy decyzje, na co przeznaczyć rzadkie (ograniczone) zasoby i jakie potrzeby zaspokoić. DOBRA I ICH KLASYFIKACJE Dobra to materialne środki (rzeczy) zaspakajania potrzeb ludzkich. W szerokim znaczeniu dzielimy je na: rzeczy (to materialne środki zaspakajania potrzeb ludzkich ) usługi (to niematerialne środki zaspakajania potrzeb ludzkich np. przekazywanie wiedzy i informacji, dostarczanie rozrywek, porady lekarskie i prawne. stany (np. czas wolny, nie skażone środowisko naturalne) DOBRA WOLNE- istnieją w przyrodzie w formie gotowej i w ilościach w zasadzie nieograniczonych np. powietrze, woda, ciepło słoneczne. Korzystanie z dóbr wolnych nie jest uwarunkowane uprzednią działalnością gospodarczą ludzi. DOBRA RZADKIE takie, których jest zbyt mało, aby mogły zaspokoić wszystkie potrzeby. Dobra konsumpcyjne zaspakajają ludzkie potrzeby bezpośrednio w akcie konsumpcji Dobra produkcyjne służą do wytwarzania dóbr konsumpcyjnych Dobro prywatne to takie, które może być konsumowane tylko przez jedną osobę, a używanie tego dobra zmniejsz jego ilość dostępną dla innych osób Dobra publiczne to takie, które mogą być konsumowane równocześnie przez więcej osób, a używanie tych dóbr nie zmniejsza ich ilości dostępnej dla pozostałych osób Możemy wskazać dwie kategorie dób mieszanych, które spełniają tylko jedna z powyższych charakterystyk. Są to: wspólne zasoby i dobra klubowe. Dobra klubowe to takie, w przypadku których istnieje możliwość wyłączenia jakiejś osoby z konsumpcji, jednak jego spożywanie nie zmniejsza ilości dostępnej dla innych osób. Wspólne zasoby to takie dobra, dla których niemożliwe lub trudne jest wyłączenie kogoś z konsumpcji, jednak kolejni użytkownicy obniżają ich ilość lub jakość. Gospodarowanie obejmuje 4 procesy gospodarcze: produkcję, podział, wymianę konsumpcję. PROCESY GOSPODARCZE
PRODUKCJA jest procesem, w którym zaangażowane są czynniki wytwórcze i w którym zostają wytworzone dobra oraz usługi służące zaspokojeniu potrzeb ludzkich. PODZIAŁ określa stosunek (ilość), w jakim wytworzone produkty przypadają jednostce. WYMIANA jest to dobrowolne przekazania dobra lub świadczenie usług przez producenta (sprzedającego) na rzecz konsumenta (kupującego) po uzgodnionej cenie. KONSUMPCJA to proces bezpośredniego zaspakajania potrzeb poprzez używanie dóbr i usług. W procesie gospodarowania odpowiadamy na pytania: co produkować, jak produkować, gdzie produkować, kiedy produkować, dla kogo produkować, ile produkować. W procesie gospodarowania podejmujemy decyzje, czyli dokonujemy wyborów. Wybór ekonomiczny ma dwa aspekty: korzyść koszt alternatywny Koszt alternatywny (koszt utraconych szans, koszt utraconych możliwości, koszt utraconych korzyści) - jest to druga, najcenniejsza możliwość, z której rezygnujemy dokonując wyboru CZYNNIKI WYTWÓRCZE Praca (siła robocza) to ludzka energia (umysłowa i fizyczna) oraz wiedza i umiejętności wykorzystywane w procesie gospodarczym. Kapitał (dobra inwestycyjne i kapitał finansowy) obejmuje wszystkie wyniki procesu produkcyjnego, które przeznaczone są do wykorzystania w danym lub innym procesie produkcyjnym. Ziemia obszar powierzchni ziemi i wszystko to, co jest dane przez przyrodę (a nie jest wytworzone przez człowieka), np. minerały, rośliny, woda. TECHNOLOGIA - wiedza o tym, jak zasoby mogą być łączone w procesie produkcyjnym. Technologia wyznacza proporcje łączenia zasobów. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ umiejętność posiadana przez daną osobę zajmującą się działalnością gospodarczą, która polega na odkrywaniu potencjalnie zyskownych możliwości oraz na organizowaniu i kierowaniu przedsięwzięciami, mającymi produktywny charakter. Jest to również zdolność do podejmowania ryzyka.
RACJONALNOŚĆ POSTĘPOWANIA Podmiot gospodarczy podejmuje decyzje w sposób racjonalny i dąży do maksymalizacji korzyści. Racjonalność postępowania polega na tym, że podmiot gospodarczy zbiera i analizuje wszystkie informacje niezbędne do podjęcia decyzji. Zakłada się, że podmiot posiada wszystkie niezbędne informacje i jest zdolny do ich przetworzenia w procesie podejmowania decyzji. Zasady racjonalnego postępowania 1. zasada największego efektu (największej wydajności) - za pomocą danych nakładów można osiągnąć maksymalny efekt, 2. zasada minimalizacji nakładu środków (najmniejszego kosztu) - przy minimalnym nakładzie środków osiągamy dany efekt Zasad nie da się stosować łącznie!!! PODMIOTY GOSPODARCZE Podmiot gospodarczy: to każdy aktywny uczestnik procesu gospodarowania, który poprzez swoje decyzje wpływa na przebieg procesów gospodarczych. Wyróżniamy następujące podmioty gospodarcze: GOSPODARSTWO DOMOWE GOSPODARSTWO ROLNE PRZEDSIĘBIORSTWO BANK KOMERCYJNY GIEŁDA BANK CENTRALNY PAŃSTWO / INSTYTUCJE PAŃSTWOWE ETYMOLOGIA NAZWY EKONOMIA Słowo pochodzi z języka greckiego: Oikos = dom Nomos = prawo Oikonomikos = ekonomia Pojęcie to zostało użyte przez Ksenofonta w tytule rozprawy traktującej o prawach, jakie powinny być przestrzegane w gospodarstwie domowym. Nazwa ekonomia polityczna - Została użyta po raz pierwszy w 1615r. Termin ekonomia polityczna oznaczał, że chodzi o rozważania dotyczące norm lub zasad postępowania w zarządzaniu gospodarką państwa.
Powstanie ekonomii jako nauki Ekonomia jest młodą dziedziną wiedzy ma około 250 lat. Jej twórcą jest szkocki uczony Adam Smith (1723-1790) jego dzieło z 1776 roku pt. Badania nad natura i przyczynami bogactwa narodów jest pierwszym systematycznym dziełem naukowym o gospodarowaniu. Ekonomia jest nauką badającą jak społeczeństwa gospodarujące radzą sobie z rzadkością, czyli brakiem nieograniczonej dostępności dóbr, jak rozwiązują problem alokacji zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych potrzeb. D.R. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nardinelli Ekonomia jest o tym, jak jednostki i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu rzadkich zasobów które mogą mieć także inne, alternatywne zastosowania w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję, obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie. P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus Ekonomia jest nauką badającą w jaki sposób ludzie (pojedynczo lub w zorganizowanych zespołach) wykorzystują zasoby, będące w ich dyspozycji, w celu zaspakajania różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych. M. Rekowski Ekonomia to nauka społeczna zajmująca się badaniem sposobów gospodarowania społeczeństw w warunkach nieograniczoności ludzkich potrzeb i ograniczoności czynników produkcji, służących wytwarzaniu dóbr i usług zaspokajających te potrzeby. Racją bytu ekonomii jako nauki jest ograniczoność zasobów. Mikroekonomia to dział ekonomii zajmujący się badaniem i opisem zjawisk gospodarczych związanych z indywidualnymi decyzjami producentów i konsumentów oraz wzajemnych zależności między nimi. Główną obszarami zainteresowania mikroekonomii jest teoria rynku, analizująca zależności pomiędzy popytem i podażą i problem równowagi na poszczególnych rynkach: dóbr materialnych, usług oraz czynników produkcji. W tym kontekście mikroekonomia zajmuje się także problematyką optymalizacji wyborów: producentów (dotyczących rozmiarów i struktury produkcji oraz metod wytwarzania) konsumentów (w odniesieniu do rozmiarów i struktury konsumpcji). Analiza mikroekonomiczna ma charakter cząstkowy, dotyczy szczegółowych, konkretnych aspektów życia gospodarczego, pomijając ich związki z resztą gospodarki. Makroekonomia to dział ekonomii zajmujący się analizą gospodarki jako całości. Bada wzajemne zależności pomiędzy agregatowymi wielkościami ekonomicznymi i czynniki wpływające na ich kształtowanie się. Główne płaszczyzny zainteresowań makroekonomii to: problematyka wzrostu gospodarczego i równowagi w ujęciu makroekonomicznym (metody mierzenia efektów działalności gospodarczej w skali kraju, czynniki wpływające na poziom i wzrost tych efektów, równowaga pomiędzy globalną podażą i globalnym popytem w procesie wzrostu i czynniki kształtujące ją, cykliczność wzrostu gospodarczego); problematyka inflacji (istota, sposób pomiaru, przyczyny, skutki, sposoby przeciwdziałania); problematyka zatrudnienia i bezrobocia (przyczyny, skutki, metody przeciwdziałania); makroekonomiczna polityka państwa (kierunki i instrumenty oddziaływania państwa na gospodarkę w celu złagodzenia niekorzystnych efektów działania mechanizmu rynkowego i przyspieszenia rozwoju gospodarki); Szybki rozwój makroekonomii datuje się od lat 30. XX w., a jedną z jego przesłanek stał się przebieg i skutki wielkiego kryzysu gospodarczego lat 1929-1933. Niezaprzeczalne znaczenie dla tego rozwoju miały poglądy ekonomiczne J.M. Keynesa.
EKONOMIA POZYTYWNA kierunek badań naukowych w ekonomii, który odpowiada na pytania, JAK JEST koncentruje się na wypracowaniu najbardziej uniwersalnych narzędzi i metod analizy ekonomicznej w celu możliwie BEZSTRONNEGO uogólnienia procesów gospodarczych i mechanizmów ekonomicznych zajmuje się rzeczywistością gospodarczą TAKĄ, JAKĄ ONA JEST, a nie jaką być powinna, EKONOMIA NORMATYWNA tworzy system poglądów wartościujących kierunek badań naukowych w ekonomii, w którym formułuje się WNIOSKI lub zalecenia oraz OCENY WARTOŚCIUJĄCE, dając odpowiedzi na pytania, JAK BYĆ POWINNO, co jest korzystne, a co nie, WYBRANE pojęcia z mikroekonomii (materiał z całego semestru): 1. Przedmiot ekonomii. 2. Ograniczoność zasobów. 3. Dobra wolne, dobra rzadkie i dobra gospodarcze. 4. Gospodarowanie, zjawisko rzadkości. 5. Prawa ekonomiczne i ich cechy. 6. Prawa ekonomii. 7. Procesy gospodarcze. 8. Korzyść i koszt alternatywny. 9. Granica możliwości produkcyjnych. 10. Ekonomia a inne nauki. 11. Potrzeby- definicja, cechy i rodzaje. 12. Ekonomia pozytywna i normatywna. 13. Makro- i mikroekonomia. 14. Racjonalność postępowania. 15. Dwie zasady racjonalnego postępowania. 16. Metoda ekonomii- abstrahowanie i 3 sposoby 48. Interpretacja współczynnika elastyczności. 49. Przychód całkowity przedsiębiorstwa a elastyczność cenowa popytu. 50. Gospodarstwo domowe jako podmiot gospodarczy. 51. Założenia systemu preferencji konsumenta. 52. Użyteczność całkowita i marginalna. 53. I prawo Gossena. 54. II prawo Gossena. 55. Prawo malejącej użyteczność marginalnej. 56. Wyznaczanie marginalnej stopy substytucji na krzywej obojętności. 57. Krzywa obojętności i jej cechy. 58. Mapa obojętności. 59. Marginalna stopa substytucji. 60. Linia budżetowa. 61. Zmiany ceny a zmiany położenia linii budżetowej. wnioskowania. 62. Zmiany dochodu a zmiany położenia linii 17. Rola abstrakcji. 18. Kategorie ekonomiczne. 19. Podmioty gospodarcze i ich charakterystyka. budżetowej. 63. Równowaga konsumenta. 64. Renta konsumenta. 20. Czynniki wytwórcze i dochody z czynników 65. Dobra normalne i dobra podrzędne. wytwórczych. 21. Cechy gospodarki rynkowej. 22. Charakterystyka gospodarki centralnie planowanej. 23. Główne nurty w teorii ekonomii. 24. Rynek- definicje i klasyfikacje. 25. Popyt- definicja. 26. Prawo popytu. 27. Determinanty popytu. 28. Krzywa popytu. 29. Zmiany popytu. 30. Zmiany wielkości popytu. 31. Efekt owczego pędu. 32. Efekt Veblena. 33. Efekt snobizmu. 34. Paradoks Giffena. 35. Podaż- definicja. 36. Prawo podaży. 37. Determinanty podaży. 66. Krzywa dochód konsumpcja (definicja i postać graficzna). 67. Krzywa cena konsumpcja (definicja i postać graficzna). 68. Krzywe Engla dla dóbr luksusowych i dóbr niższego rzędu. 69. Substytuty brutto i substytuty netto. 70. Dobra komplementarne netto. 71. Efekt substytucyjny zmiany ceny. 72. Efekt dochodowy zmiany ceny. 73. Przedsiębiorstwo- definicja. 74. Zakład a firma. 75. Cele przedsiębiorstwa. 76. Zysk brutto i netto przedsiębiorstwa oraz zysk do podziału. 77. Krótki i długi okres w ekonomii. 78. Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw. 79. Korporacje międzynarodowe. 38. Krzywa podaży 80. Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 39. Zmiany podaży. 40. Zmiany wielkości podaży. 41. Równowaga rynkowa. 42. Cena równowagi. 43. Zmiany stanu równowagi. (finansowanie wewnętrzne i zewnętrzne). 81. Izokwanta produkcji definicja, postać graficzna 82. Izokoszta definicja, postać graficzna 83. Marginalna stopa technicznej substytucji. 84. Równowaga producenta. 44. Elastyczność cenowa popytu. 85. Postęp techniczny: neutralny, pracooszczędny, 45. Elastyczność dochodowa popytu 46. Elastyczność mieszana popytu 47. Elastyczność cenowa podaży. kapitałooszczędny. 86. Koszty produkcji- rodzaje, zależności pomiędzy kosztami, krzywe kosztów.
87. Produkt całkowity, przeciętny i marginalny. 88. Stałe i zmienne czynniki produkcji. 89. Prawo malejących przychodów. 90. Modele rynku (konkurencja doskonała, pełny monopol, konkurencja monopolistyczna, oligopol). 91. Maksymalizacja zysku przez przedsiębiorstwo działające na rynku doskonałej konkurencji. 92. Maksymalizacja zysku przez przedsiębiorstwo działające na rynku pełnego monopolu. 93. Formy porozumień monopolistycznych. 94. Ustawodawstwo antymonopolowe. BLOKI TEMATYCZNE I TEZY I Wprowadzenie do gospodarowania. Ekonomia jako nauka 1. Potrzeby ludzkie: definicja potrzeb, cechy potrzeb i klasyfikacje potrzeb. 2. Zjawisko rzadkości, gospodarowanie, koszt alternatywny i korzyść. 3. Ekonomia jako nauka przedmiot i metodologia. 4. Mikroekonomia i makroekonomia. 5. Ekonomia pozytywna i ekonomia normatywna. 6. Podmioty gospodarcze definicja i charakterystyka podmiotów. 7. Czynniki wytwórcze (klasyczne i nowoczesne), dochody z czynników wytwórczych. 8. Ekonomia a inne nauki społeczne. 9. Systemy gospodarcze: a) pojęcie sytemu i jego podsystemy, b) sfera realna i sfera regulacji, c) typologia systemów gospodarczych. II Gospodarka rynkowa podstawowe determinanty 1. Genez i rozwój gospodarki rynkowej a) gospodarka naturalna, b) gospodarka towarowa, --- towar i jego cechy, --- pieniądz ewolucja pieniądza, systemy pieniężne, funkcje pieniądza, SDR, euro. 2. Cechy charakterystyczne gospodarki rynkowej i gospodarki centralnie planowanej. 3. Rynek pojęcie rynku, funkcje rynku i klasyfikacje. 4. Popyt: a. definicja b. cena a popyt c. krzywa popytu d. prawo popytu e. determinanty pozacenowe popytu f. ruch po krzywej popytu i przesuniecie krzywej popytu g. osobliwości/paradoksy popytu. 5. Podaż: a. definicja, b. cena a podaż c. krzywa podaży d. prawo podaży e. determinanty pozacenowe podaży f. ruch po krzywej podaży i przesuniecie krzywej podaży 6. Stan równowagi rynkowej i cena równowagi 7. Nadwyżka rynkowa i niedobór rynkowy / rynek konsumenta i rynek producenta 8. Zmiany stanu równowagi rynkowej charakterystyka i prezentacja graficzna: a. wzrost popytu, ceteris paribus b. spadek popytu, ceteris paribus c. wzrost podaży, ceteris paribus d. spadek podaży, ceteris paribus e. wzrost popytu, wzrost podaży, ceteris paribus f. spadek popytu, spodek podaży, ceteris paribus g. wzrost popytu, spadek podaży, ceteris paribus h. spadek popytu, wzrost podaży, ceteris paribus 9. Elastyczność popytu i podaży. a) elastyczność punktowa i łukowa, b) mierzenie elastyczności, 7
c) determinanty elastyczności cenowej popytu, d) determinanty elastyczności cenowej podaży, e) elastyczność cenowa popytu a przychody ze sprzedaży. III Podstawy teorii wyboru konsumenta 1. Gospodarstwo domowe- funkcje. 2. Pojęcie użyteczności i jej rodzaje. 3. Założenia systemu preferencji konsumenta. 4. Krzywe obojętności i mapa obojętności. Nietypowe krzywe obojętności. 5. Marginalna stopa substytucji. 6. Ograniczenie budżetowe konsumenta. 7. Stan równowagi konsumenta. 8. Zmiany cen dóbr i zmiany dochodu konsumenta a linia budżetowa. 9. Dobra normalne i podrzędne. 10. Krzywa dochód-konsumpcja. 11. Krzywe Engla. 12. Krzywa cena-konsumpcja. 13. Efekt substytucyjny i dochodowy. IV Podstawy teorii wyboru producenta. Przedsiębiorstwo. 1. Przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarczy. 2. Cele przedsiębiorstwa. 3. Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw. 4. Źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa. 5. Efektywność techniczna i ekonomiczna. 6. Funkcja produkcji w krótkim okresie. 7. Efekty skali produkcji. 8. Stałe i zmienne czynniki produkcji. 9. Substytucja czynników produkcji (MSTS)- izokwanta, izokoszta. 10. Optimum produkcji. 11. Ścieżka ekspansji produkcji. 12. Krótki i długi okres w analizie procesu produkcji. 13. Produkt całkowity, przeciętny i marginalny definicje, prezentacja geometryczna, zależności. 14. Prawo nieproporcjonalnych przychodów czynnika zmiennego. 15. Koszty produkcji: a) rodzaje kosztów b) koszty w krótkim okresie czasu c) koszty w długim okresie czasu 16. Charakterystyka kosztów, wzory, wykresy, zależności między kosztami /krótki okres/: koszt stały, koszt zmienny, koszty całkowite, koszt przeciętny stały, koszt przeciętny zmienny, koszt przeciętny całkowity, koszt marginalny 17. Postęp techniczny: neutralny, pracooszczędny, kapitałooszczędny. V Modele rynku 1. Charakterystyka podstawowych modeli rynku, a) konkurencja doskonała, b) konkurencja monopolistyczna, c) oligopol, d) pełny monopol, 2. Maksymalizacja zysku przez przedsiębiorstwo działające na rynku doskonałej konkurencji charakterystyka i prezentacja graficzna: a) Równowaga w krótkim okresie b) Strata krótkookresowa c) Zamknięcie przedsiębiorstwa d) Równowaga w długim okresie 3. Maksymalizacja zysku przez przedsiębiorstwo działające na rynku pełnego monopolu zysk i strata w krótkim okresie, równowaga długookresowa 4. Rodzaje oligopolu. 5. Charakterystyka modelu z załamaną krzywą popytu 6. Formy porozumień monopolistycznych 7. Dyskryminacja w warunkach monopolu 8. Ustawodawstwo antymonopolowe 8
VI Rynki czynników wytwórczych 1. Rynek pracy: a) cechy rynku pracy, b) istota i rodzaje pracy, c) monopson, d) systemy płacowe. 2. Rynek ziemi: a) ziemia jako czynnik wytwórczy, b) cena ziemi, 3. Rynek kapitału: a) struktura i podmioty rynku kapitałowego, b) giełda, jej rodzaje i funkcje 9