PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 1, 25-33 www.prot.stomat.net Występowanie infekcji grzybiczej u pacjentów użytkujących ruchome z uwzględnieniem płci i wieku The incidence of yeastlike fungi infection in patients using removable dentures by gender and age Lech Marciszyn 1, Aida Kusiak 1, Anna Kędzia 2 1 Katedra i Zakład Periodontologii i Chorób Błony Śluzowej Jamy Ustnej, Gdański Uniwersytet Medyczny Kierownik: dr hab. A. Kusiak, prof. nadzw. 2 Katedra Mikrobiologii. Zakład Mikrobiologii Jamy Ustnej, Gdański Uniwersytet Medyczny Kierownik: prof. dr hab. A. Kędzia HASŁA INDEKSOWE: kandydoza jamy ustnej, stomatopatia protetyczna, Candida albicans, ruchome Streszczenie Wstęp. Zakażenia grzybicze jamy ustnej stanowią częsty i wciąż istotny problem w leczeniu stomatologicznym. Istnieje wiele czynników ogólnych i miejscowych predysponujących do rozwoju infekcji grzybiczej, wśród nich jednym z głównych jest użytkowanie akrylowych uzupełnień protetycznych. Monitoring częstości występowania chorób błony śluzowej, w tym grzybicy jamy ustnej, stanowi bardzo istotny element oceny częstości występowania chorób związanych z jamą ustną, szczególnie w aspekcie szeroko zakrojonej profilaktyki i zachowań prozdrowotnych. Cel pracy. Ocena częstości występowania zakażeń grzybami drożdżopodobnymi z rodzaju Candida u pacjentów zgłaszających się do poradni specjalistycznej, z uwzględnieniem płci i wieku oraz użytkowania ruchomych uzupełnień protetycznych. Materiał i metody. Na podstawie analizy kart historii choroby 5263 pacjentów, którzy w ciągu 3 KEY WORDS: oral candidiosis, denture stomatitis, Candida albicans, removable dentures Summary Introduction. Fungal infections of the mouth continue to be a common and important issue in dental treatment. There are many local and systemic factors predisposing for the development of fungal infection. Among them the use of acrylic dentures is one of the most essential. Monitoring the incidence of mucosal diseases, including an oral fungal infection, is a very important element in assessing the frequency of oral cavity-related diseases, especially with respect to a large-scale prevention and health-conducive behaviours. Aim of the study. To evaluate the prevalence of fungal infections of Candida yeast in patients presenting to a specialist clinic by gender, age and use of removable dentures. Materials and methods. Based on the analysis of medical history of 5263 patients presenting to the clinic during a three-year study, 609 patients with yeast infection diagnosed following clinical, objective and mycological examinations, were 25
L. Marciszyn i inni lat zgłosili się do poradni wyodrębniono 609 pacjentów, u których w oparciu o badanie podmiotowe, przedmiotowe oraz badanie mykologiczne stwierdzono infekcję grzybiczą. Wiek chorych wahał się od 10 miesięcy do 94 lat. Wyniki. Infekcję grzybiczą stwierdzono u 448 kobiet i 161 mężczyzn. W tej grupie 397 pacjentów użytkowało ruchome. Kobiety ze zdiagnozowaną kandydozą jamy ustnej częściej użytkowały ruchome uzupełnienia protetyczne niż mężczyźni z infekcją grzybiczą. W grupie kobiet i mężczyzn z infekcją drożdżakową błony śluzowej jamy ustnej wraz z wiekiem rosła także liczba osób użytkujących. Wnioski. Wśród kobiet istotnie częściej diagnozowano kandydozę jamy ustnej w porównaniu z mężczyznami użytkującymi ruchome uzupełnienia protetyczne. Infekcja Candida rozwijała się najczęściej u osób użytkujących ruchome uzupełnienia protetyczne po 61 roku życia niezależnie od płci. Wstęp Zakażenia grzybicze jamy ustnej stanowią istotny problem w praktyce lekarza stomatologa, dotykając przede wszystkim pacjentów użytkujących ruchome (1, 2). Grzyby drożdżopodobne występujące w jamie ustnej uważa się za drobnoustroje oportunistyczne oraz źródło grzybic różnych narządów (3). Grzyby drożdżopodobne często są przyczyną zakażeń jamy ustnej. Wśród grzybów drożdżopodobnych powodujących infekcje dominuje Candida albicans. Rzadziej infekcje są związane z gatunkami tj. C. tropicalis, C. krusei, C. glabrata. C. parapsilosis i innymi (1, 4, 5). Pomimo tego, iż u dużej części populacji stwierdza się w jamie ustnej obecność grzybów drożdżopodobnych to objawy zakażenia grzybiczego występują najczęściej u osób selected. The age of the patients ranged from 10 months to 94 years. Results. Fungal infection was diagnosed in 448 women and 161 men. Among them 397 patients used removable dentures. Women diagnosed with oral candidiasis used removable dentures more often than men with fungal infection. In the group of men and women with yeast infections of the oral mucosa the number of people using dentures was found to be positively correlated with age. Conclusions. Significantly higher number of women was diagnosed with oral candidiasis compared with men using removable restorations. Candida infection developed most commonly in people using removable prosthesis and aged over 61, regardless of gender. starszych, użytkujących ruchome, zwłaszcza akrylowe, lub u osób wyniszczonych, z niedoborami odporności (1, 6-8). Do rozwoju zakażenia grzybiczego jamy ustnej dochodzi poprzez zachwianie równowagi jej mikroflory, na skutek długotrwałych wyniszczających chorób, niedożywienia, infekcji bakteryjnych lub wirusowych, przewlekłej antybiotykoterapii, stosowania preparatów steroidowych, a także w przypadku występowania innych zaburzeń hormonalnych, metabolicznych lub na skutek zmniejszonego wydzielania śliny często połączonego ze złą higieną jamy ustnej i wysokowęglowodanową dietą (1, 3, 8). Monitoring częstości występowania chorób błony śluzowej, w tym grzybicy jamy ustnej, stanowi bardzo istotny element oceny częstości występowania chorób związanych z jamą ustną, szczególnie w aspekcie szeroko zakrojonej profilaktyki i zachowań prozdrowotnych. 26 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 1
Cel pracy Celem pracy była ocena częstości występowania zakażeń grzybami drożdżopodobnymi z rodzaju Candida u pacjentów zgłaszających się do poradni specjalistycznej, z uwzględnieniem płci i wieku oraz użytkowania ruchomych uzupełnień protetycznych. Materiał i metody Analizie poddano 5263 kart historii choroby wszystkich pacjentów, którzy w latach 2009 2011 zgłosili się do Poradni Chorób Przyzębia i Błony Śluzowej Jamy Ustnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Spośród tej grupy wyodrębniono 609 pacjentów, u których na podstawie badania podmiotowego, przedmiotowego oraz badań mykologicznych stwierdzono infekcję grzybiczą (każdorazowo uzyskiwano potwierdzenie infekcji grzybiczej badaniami wykonywanymi w Zakładzie Mikrobiologii Jamy Ustnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego). Wiek chorych wahał się od 10 miesięcy do 94 lat. Średnia wieku pacjentów wynosiła 56 lat. Pacjentów podzielono na 4 grupy wiekowe: 0-20 lat, 21-40 lat, 41-60 lat oraz 61 i więcej lat. W każdej z grup badanych odnotowywano fakt użytkowania ruchomych akrylowych uzupełnień protetycznych oraz współistniejące choroby ogólne. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem testu nieparametrycznego chi-kwadrat z poprawką Yatesa. Wyniki Z przeprowadzonych badań wynika, że infekcje grzybicze występowały u 609 chorych, w tym w 448 (73,6%) przypadkach u kobiet i w 161 (26,4%) przypadkach u mężczyzn. Ponad połowa pacjentów (387 osób 65%) zakażonych grzybami z rodzaju Candida użytkowało ruchome, pozostała Grzybice błony śluzowej jamy ustnej grupa (212 osób -34,8%) nie użytkowała uzupełnień protetycznych tego typu, co ilustruje tabela I. Należy przy tym zwróci uwagę, że w grupie 397 (65%) pacjentów ze zdiagnozowaną infekcją Candida użytkujących ruchome uzupełnienia protetyczne 201 pacjentów (51%) użytkowało osiadające częściowe uzupełnienia wykonane z tworzywa akrylowego, 137 pacjentów (34%) zaopatrzonych było całkowitymi akrylowymi uzupełnieniami protetycznymi, a 59 chorych (15%) użytkowało częściowe podparte. Analiza statystyczna wykazała, że kobiety ze zdiagnozowaną kandydozą jamy ustnej statystycznie istotnie częściej użytkowały ruchome niż mężczyźni z infekcją grzybiczą (p<0,05). W tabeli II przedstawiono liczbę i odsetek kobiet ze zdiagnozowaną infekcją Candida z podziałem na grupy wiekowe. Średnia wieku kobiet wynosiła 50,2 lat. Wśród pacjentek ze stwierdzoną kandydozą jamy ustnej najwięcej przypadków odnotowano w grupach wiekowych 41-60 lat oraz powyżej 61 roku życia (odpowiednio 170 i 195 przypadków). Najmniej liczną grupę kobiet ze zdiagnozowaną infekcją grzybiczą stanowiły pacjentki do 20 roku życia (9 przypadków). W grupie kobiet z infekcją drożdżakową błony śluzowej jamy ustnej wraz z wiekiem rosła także liczba pacjentek użytkujących uzupełnienia protetyczne. W grupie najmłodszych dziewcząt i kobiet do 20 roku życia, na 9 pacjentek z infekcją grzybiczą 4 użytkowały (44,4%) ruchome. W grupie 74 badanych kobiet w wieku 21-40 lat ruchome stwierdzono u 14 (17,6%) z nich, natomiast w kolejnej grupie 170 pacjentek w wieku od 41 do 60 lat, 99 (58,2%) użytkowało ruchome. Największy odsetek (96,4%) kobiet użytkujących ruchome stwierdzono w najstarszej grupie wiekowej powyżej PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 1 27
L. Marciszyn i inni T a b e l a I. Ogólna liczba i odsetek pacjentów ze zdiagnozowaną infekcją Candida z uwzględnieniem płci Płeć ogólna liczba pacjentów 60 roku życia, u których zdiagnozowano kandydozę jamy ustnej. Wśród badanych 195 kobiet z tej grupy, 188 użytkowało ruchome uzupełnienia protetyczne. Jednocześnie w grupie tej obserwowano najwyższe nasilenie chorób ogólnoustrojowych, takich jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze oraz choroba niedokrwienna serca. Tabela III ilustruje liczbę i odsetek mężczyzn ze zdiagnozowaną infekcją Candida, użytkujących ruchome z uwzględnieniem grup wiekowych. Średnia wieku mężczyzn wynosiła 53,7 lat. W tej grupie, Pacjenci ze zdiagnozowaną infekcją Candida pacjenci użytkujący ruchome pacjenci nieużytkujący ruchomych uzupełnień protetycznych n % n % n % Kobiety 448 100 304 a 67,9 144 32,1 Mężczyźni 161 100 93 b 57,8 68 42,2 Razem 609 100 397 65,2 212 34,8 p<0,005 dla a-b. T a b e l a I I. Liczba i odsetek kobiet ze zdiagnozowaną infekcją Candida użytkujących ruchome Wiek (w latach) ogólna liczba pacjentek Pacjentki ze zdiagnozowaną infekcją Candida pacjentki użytkujące ruchome pacjentki nieużytkujące ruchomych uzupełnień protetycznych n % n % n % 0 20 9 100 4 44,4 5 55,6 21 40 74 100 13 17,6 61 82,4 41 60 170 100 99 58,2 71 41,8 61 i więcej 195 100 188 96,4 7 3,6 Ogółem 448 100 304 67,9 144 32,1 podobnie jak u kobiet liczba pacjentów z infekcją grzybiczą zwiększała się wraz z wiekiem. Najliczniejszą okazała się grupa mężczyzn powyżej 60 roku życia, gdzie odnotowano 67 takich przypadków. Grupa najmłodszych pacjentów płci męskiej do 20 roku życia stanowiła najmniej liczną grupę (12 przypadków). Analizując zależność pomiędzy zakażeniem grzybami z rodzaju Candida, a faktem użytkowania ruchomych uzupełnień protetycznych, podobnie jak u kobiet, odsetek mężczyzn użytkujących tego typu uzupełnienia wzrastał wraz z wiekiem. Także w tym przypadku wyjątek 28 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 1
stanowiła najmłodsza grupa 12 badanych chłopców i mężczyzn do 20 roku życia, gdzie ruchome użytkowało 3 pacjentów (25%). W grupie wiekowej 21 40 lat u 31 pacjentów płci męskiej ze stwierdzoną infekcją grzybiczą, a tylko 3 z nich użytkowało ruchome (9,7%). W kolejnej grupie, 25 mężczyzn (49%) spośród 51 pacjentów w wieku 41-60 lat posiadało ruchome, natomiast w najliczniejszej grupie wiekowej powyżej 60 roku życia (67 pacjentów) w 62 (92,5%) przypadkach stwierdzono użytkowanie ruchomych uzupełnień protetycznych oraz największe nasilenie chorób ogólnoustrojowych, takich jak: choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze i cukrzyca. Omówienie wyników i dyskusja Zakażenie powodowane przez grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida zaliczane jest do jednej z najczęściej występujących chorób błony śluzowej jamy ustnej. Wśród gatunków odpowiedzialnych za infekcję jamy ustnej dominuje Candida albicans (1, 2, 5, 8). Na podstawie badań własnych stwierdzono, Grzybice błony śluzowej jamy ustnej T a b e l a I I I. Liczba i odsetek mężczyzn ze zdiagnozowaną infekcją Candida użytkujących ruchome Wiek (w latach) ogólna liczba pacjentów Pacjenci ze zdiagnozowaną infekcją Candida pacjenci użytkujący ruchome pacjenci nieużytkujący ruchomych uzupełnień protetycznych n % n % n % 0 20 12 100 3 25,0 9 75,0 21 40 31 100 3 9,7 28 90,3 41 60 51 100 25 49,0 26 51,0 61 i więcej 67 100 62 92,5 5 7,5 Ogólem 161 100 93 57,8 68 42,2 że zakażenie błony śluzowej jamy ustnej grzybami z rodzaju Candida było najczęściej występującą patologią błony śluzowej jamy ustnej występując u 38,7% pacjentów, którzy zgłosili się do Poradni z chorobami błony śluzowej jamy ustnej. Podobną tendencję obserwowano w pracach innych autorów. (6, 9). Konopka i wsp. w 12-letnich obserwacjach wskazują również grzybicę jako jednostkę chorobową, która najczęściej dotyczy błony śluzowej jamy ustnej, przy czym jej odsetek był niższy i wynosił 18% (6). Fakt ten nie jest jednak zaskoczeniem, biorąc pod uwagę możliwość bytowania w jamie ustnej grzybów z rodzaju Candida u 20-80% populacji. (1, 6-8). Dodatkowo badacze wśród głównych czynników miejscowych, sprzyjających rozwojowi kandydozy jamy ustnej wymieniają oprócz złej higieny jamy ustnej, kserostomii, czy palenia tytoniu właśnie użytkowanie akrylowych uzupełnień protetycznych (10-13). W badaniach własnych zauważono, że wśród osób ze stwierdzoną infekcją grzybami z rodzaju Candida aż 65,2% z nich użytkowało ruchome, przy czym statystycznie istotnie częściej uzupełnienia te użytkowały kobiety (67,9%), niż mężczyźni PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 1 29
L. Marciszyn i inni (57,8%). Inni badacze również zwrócili uwagę na częste występowanie infekcji grzybiczej u pacjentów, którzy użytkowali ruchome uzupełnienia protetyczne (2, 5, 12, 14). Jednak warto odnotować fakt, iż istnieją badania, gdzie odsetek pacjentów z kandydozą, którzy użytkują ruchome jest o ponad połowę mniejszy w porównaniu do badań własnych (15). Badania te wykazały także brak istotnej różnicy w częstości występowania nadkażeń grzybiczych pomiędzy mężczyznami, a kobietami. Fakt, iż u większości pacjentów użytkujących ruchome uzupełnienia protetyczne stwierdza się zakażenie grzybami z rodzaju Candida jest spowodowany tym, iż płyta protezy ogranicza dostęp śliny przez co w znaczny sposób utrudnia samooczyszczanie. Ponadto pod płytą protezy dochodzi do wzrostu temperatury, co sprzyja namnażaniu się drobnoustrojów, w tym grzybów (5, 8). W badaniach własnych dominowali pacjenci użytkujący płytowe najczęściej całkowite uzupełnienia protetyczne. Nie bez znaczenia jest również fakt nasiąkliwości tworzywa akrylowego, z którego wykonane są wilgoć ze śliny oraz mikroprzestrzenie stanowią idealną niszę dla rozwoju drobnoustrojów patogennych, w tym drożdżaków z rodzaju Candida. Ponadto wieloletnie użytkowanie uzupełnień protetycznych często powoduje macerację błony śluzowej, uszkodzenie nabłonka oraz penetrację grzybów Candida w głębsze warstwy błony śluzowej jamy ustnej, co ma wpływ na utrzymywanie się infekcji. Sprzyja temu również fakt, iż pacjenci użytkują uzupełnienia ruchome osiadające całodobowo (5, 8, 11). W zebranym materiale całodobowe użytkowanie ruchomych uzupełnień wykazano incydentalnie, jednak ze względu na retrospektywny charakter badań trudno jest szczegółowo prześledzić ten aspekt. Na podstawie analizy badań własnych stwierdzono ponadto, iż w grupie 397 pacjentów ze zdiagnozowaną infekcją Candida użytkujących ruchome dominowali pacjenci, którzy użytkowali osiadające częściowe uzupełnienia wykonane z tworzywa akrylowego (201 pacjentów 51%). Na drugim miejscu znaleźli się chorzy z całkowitymi akrylowymi uzupełnieniami protetycznymi (137 pacjentów 34%). Najmniejszą grupę stanowili pacjenci użytkujący częściowe podparte uzupełnienia protetyczne o typie protezy szkieletowej lub szynoprotezy (59 pacjentów 15%). Wśród przyczyn, z powodu których stwierdza się taki rozkład wyników należy podkreślić wspomniany wcześniej fakt niekorzystnego oddziaływania akrylowej płyty protezy osiadającej na błonę śluzową jamy ustnej (głównie porowatość i nasiąkliwość tworzywa akrylowego, a także stworzenie korzystnego mikroklimatu dla rozwoju infekcji grzybiczej poprzez wzrost temperatury oraz utrudnione samooczyszczanie błony śluzowej przez ślinę i ruchy języka pod płytą protezy (5, 8, 11). Mierzwińska-Nastalska podnosi także problem utrudnionego i niedoskonałego utrzymania przez pacjentów prawidłowej higieny ruchomych uzupełnień protetycznych zwiększającej ryzyko rozwoju infekcji grzybami drożdżopodobnymi, a także fakt zbyt rzadkiej wymiany oraz podścielania użytkowanych protez. Nieprawidłowo wykonane lub niepodścielane uzupełnienia osiadające zmuszają pacjentów do stosowania środków adhezyjnych w celu poprawy utrzymania uzupełnień protetycznych na podłożu, co poprzez ich skład i konsystencję sprzyja rozwojowi infekcji bakteryjnych i grzybiczych (16). Powodem takiego stanu rzeczy oraz dominacji uzupełnień osiadających jest także aspekt finansowy. Koszt leczenia protetycznego poprzez zaopatrzenie braków zębowych całkowitymi lub częściowymi protezami akrylowymi jest niższy, niż koszt leczenia z wykorzystaniem protez podpartych, co jest według autorów jednym z istotnych powodów wyboru tego typu leczenia. Ponadto zdecydowana większość osiadających prac 30 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 1
protetycznych u pacjentów ze zdiagnozowaną infekcją grzybiczą została wykonana w ramach finansowania leczenia przez NFZ. W badaniach własnych stwierdzono, iż wraz z wiekiem pacjentów wzrastała liczba stwierdzonych infekcji grzybami z rodzaju Candida. Największy wzrost zakażeń odnotowano u kobiet i mężczyzn w grupach wiekowych 41 60 lat oraz powyżej 60 roku życia. Przy czym warto także zauważyć, iż w grupie wiekowej powyżej 60 roku życia odsetek pacjentek i pacjentów zakażonych grzybami z rodzaju Candida, którzy użytkowali był wysoki i wynosił odpowiednio 96,4% u kobiet oraz 92,5% u mężczyzn. Badania własne potwierdziły powszechnie zauważalną tendencję do wzrostu liczby zakażeń grzybami drożdżopodobnymi, który następuje wraz z wiekiem, na co wskazują również wyniki innych badaczy (5, 6, 8, 15, 17). Powszechnie stwierdzono, że osoby starsze wykazują zwiększoną predyspozycję do wystąpienia infekcji grzybiczych. Fakt ten ma związek z obecnością chorób współistniejących, których liczba wzrasta wraz z wiekiem, a w konsekwencji z przyjmowaniem wielu różnych leków. Obniżenie odporności oraz często występujące zmniejszone wydzielanie śliny sprzyja rozwojowi kandydozy u osób starszych (1, 2, 18). Stwierdzono także, że drożdżaki infekujące jamę ustną mogą także oddziaływać na organizm starszej osoby poprzez działanie uczulające, obniżenie odporności, ponadto mogą wywoływać pogorszenie stanu ogólnego, nawet gdy nie towarzyszą temu symptomy grzybicy narządowej. W skrajnych przypadkach grzybica jamy ustnej u osób starszych może doprowadzić do zgonu z powodu wystąpienia uogólnionej kandydozy (1, 2, 3, 5, 18). Wyniki pracy wskazują na częstsze występowanie infekcji grzybiczej u kobiet. Przyczyny takiego stanu w badaniach własnych należałoby szukać w istotnie większej liczbie pacjentek użytkujących ruchome uzupełnienia protetyczne, co zauważyli również inni Grzybice błony śluzowej jamy ustnej badacze (5, 15). Badania innych autorów wskazują także na szczególną predyspozycję w kierunku infekcji grzybiczej u kobiet w związku z zaburzeniami hormonalnymi np. w okresie menopauzalnym (19). Komentarza wymaga również najmłodsza grupa 21 pacjentów (9 dziewcząt i kobiet oraz 12 chłopców i mężczyzn) ze zdiagnozowaną infekcją grzybami Candida. Grupę tę stanowili pacjentki i pacjenci w wieku od 10 miesięcy do 20 roku życia i była to najmniej liczna grupa. Spośród pacjentów tej grupy stwierdzono w 7 przypadkach użytkowanie ruchomych uzupełnień protetycznych w postaci dziecięcych protez leczniczych, protez z obturatorami oraz akrylowych mikroprotez. Konieczność użytkowania wymienionych uzupełnień protetycznych wynikała najczęściej z powodu wrodzonej oligodoncji lub występowania rozległego rozszczepu podniebienia, z koniecznością obturacji protezą połączeń między jamą ustną, a jamą nosową oraz pourazowego braku zębów w odcinku przednim. W badaniach własnych wśród pacjentek i pacjentów powyżej 60 roku życia, u których zdiagnozowano infekcję grzybami z rodzaju Candida stwierdzono koincydencję chorób ogólnoustrojowych, jak grzybica, nadciśnienie tętnicze i choroba niedokrwienna serca. Potwierdza to obserwacje innych autorów, którzy wiążą zaistniałą sytuację z osłabieniem aktywności układu odpornościowego i zmniejszeniem produkcji immunoglobulin oraz pojawieniem się objawów chorób ogólnych związanych m.in. z arteriosklerozą naczyń tętniczych, nadwagą i innymi (1, 5, 18, 20, 21). Występowanie chorób wpływających na ogólny stan zdrowia znacznie utrudnia leczenie chorób infekcyjnych w jamie ustnej. Podobnie nieleczona infekcja jamy ustnej spowodowana grzybami z rodzaju Candida może pogarszać spodziewane efekty terapeutyczne w odniesieniu do chorób ogólnoustrojowych (3, 20, 21). Autorzy polscy i zagraniczni podnoszą jednocześnie PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 1 31
L. Marciszyn i inni problem suchości jamy ustnej występujący u osób starszych, co sprzyja rozwojowi infekcji grzybiczych, a także znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia objawowych stomatopatii protetycznych i utrudnia ich leczenie (2, 5, 8, 15, 17, 18, 19, 22). Wartym podkreślenia jest także problem długotrwałej antybiotykoterapii bez stosowania właściwej osłony probiotycznej, co znacznie zwiększa ryzyko zasiedlenia oraz rozwoju infekcji m.in. przewodu pokarmowego, w tym jamy ustnej przez grzyby drożdżopodobne na co zwracają uwagę niektórzy autorzy (1, 12, 15, 18) i co zaobserwowano u części diagnozowanych pacjentów. Grzybica jamy ustnej stanowi bez wątpienia istotny problem współczesnej stomatologii. Badania własne oraz innych autorów pozwalają stwierdzić, iż schorzenie to jest jednym z najczęściej występujących w obrębie błony śluzowej jamy ustnej. Mnogość czynników miejscowych i ogólnych (w tym przyjmowanych leków) sprzyjających zakażeniu i progresji choroby zmusza lekarzy dentystów oraz lekarzy medycyny do podejmowania ciągłych działań w celu zminimalizowania skutków choroby społecznej, za jaką można uznać grzybicę. Użytkowanie ruchomych uzupełnień protetycznych, wykonanych z tworzywa akrylowego, ze względu na ich miejscowe oddziaływanie oraz charakterystykę tworzącego je materiału sprzyja bezsprzecznie zakażeniu i progresji kandydozy. Zakażenie grzybami z rodzaju Candida jest jedną z dominujących (obok urazu mechanicznego i oddziaływania płyty protezy) przyczyn rozwoju stomatopatii protetycznych, jako powikłania leczenia protetycznego głównie ruchomymi, wykonanymi z akrylu uzupełnieniami protetycznymi. Analiza powyższych danych i powszechne problemy z prawidłowym użytkowaniem uzupełnień protetycznych oraz zachowaniem właściwej higieny przez pacjentów wskazują na konieczność lepszego informowania i motywowania osób użytkujących ruchome co do sposobu ich użytkowania oraz właściwej higieny jamy ustnej. Ponadto sugestia okresowej kontroli mykologicznej przeprowadzanej u pacjentów leczonych protezami akrylowymi, co sugerują niektórzy autorzy, powinna także zostać zauważona przy kreowaniu właściwego modelu opieki stomatologicznej leczonych protetycznie pacjentów (2, 3, 5, 15, 19, 20, 22). Wnioski U kobiet użytkujących ruchome uzupełnienia protetyczne istotnie częściej diagnozowano kandydozę jamy ustnej w porównaniu z mężczyznami użytkującymi tego typu uzupełnienia. Infekcja Candida rozwijała się najczęściej u osób użytkujących ruchome po 61 roku życia. Piśmiennictwo 1. Petkowicz B., Skiba-Tatarska M., Wysokińska-Miszczuk J.: Kandydoza jamy ustnej. Gerontol. Pol., 2006, 14, 160 164. 2. Salerno C., Pascale M., Contaldo M., Esposito V., Busciolano M., Milillo L.: Candida-associated denture stomatitis. Med. Oral Patol. Oral Cir. Bucal., 2011, 16, 139-143. 3. Lewińska-Chełstowska M., Banach J.: Kandydoza jamy ustnej u pacjentów po przeszczepieniu nerki leczonych cyklosporyną A i takrolimusem. Dent. Med. Probl., 2004, 41, 671 674. 4. Bilhan H., Sulun T., Erkose G., Kurt H., Erturan Z., Kutay O., Bilgin T.: The role of Candida albicans hyphae and Lactobacillus in denture-related stomatitis. Clin. Oral Investig., 2009, 13, 363-368. 5. Kubicka-Musiał M., Musiał S., Wierucka- Młynarczyk B., Hupsch-Marzec H.: Częstość występowania infekcji grzybiczej oraz ocena lekowrażliwości grzybów z rodzaju Candida u pacjentów z objawami pieczenia błony ślu- 32 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 1
zowej jamy ustnej. Dent. Med. Probl., 2011, 48, 364-370. 6. Konopka T., Mendak M.: Występowanie chorób błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów poradni specjalistycznej we Wrocławiu w latach 1992-2003. Dent. Med. Probl., 2004, 41, 717-725. 7. Reichart P. A., Philipsen H. P.: Oral Pathology. Thieme Verlag, New York 2000. 8. Kaczała M. Gmyrek J., Mnichowska- Polanowska M., Giedrys-Kalemba S.: Patomechanizm zakażenia Candida w stomatopatiach protetycznych. Czas. Stomatol., 2008, 51, 886-893. 9. Henrique P. R., Bazaga Junior M., Araujo V. C., Junqueira J. L. C., Furuse C.: Prevalence of changes in oral mucosa in adults in the population of Uberaba, Minas Gerais, Brazil. R.G.O., 2009, 57, 261-267. 10. Bilhan H., Sulun T., Erkose G., Kurt H., Erturan Z., Kutay O., Bilgin T.: The role of Candida albicans hyphae and Lactobacillus in denture-related stomatitis. Clin. Oral Investig., 2009, 13, 363 368. 11. Pereira-Cenci T., Del Bel Cury A. A., Crielaard W., Ten Cate J. M.: Development of Candida-associated denture stomatitis: new insights. J. Appl. Oral Sci., 2008, 16, 86 94. 12. Kurnatowska A.J., Kurnatowski P.: Niektóre postacie grzybic jamy ustnej. Mikol. Lek., 2008, 15, 29 32. 13. Guinn A. C., Rouleau T. S., Brennan M. T.: Burning tongue and lips. Diagnosis: Sjögren syndrome with concurrent candidal infection. J. Am. Dent. Assoc., 2010, 141, 541 545. 14. Geerts G. A., Stuhlinger M. E., Basson N. J.: Effect of an antifungal denture liner on the saliva yeast count in patients with denture stomatitis: a pilot study. J. Oral Rehabil., 2008, 35, 664-669. 15. Kozłowski Z., Konopka T., Karolewska E., Mendak M.: Częstość występowania infekcji jamy ustnej grzybami z rodzaju Candida u pacjentów stomatologicznych. Mikok. Lek., Grzybice błony śluzowej jamy ustnej 2007, 14, 169-172. 16. Mierzwińska-Nastalska E.: Zasady użytkowania, czyszczenia i pielęgnacji protez całkowitych. Protet. Stomatol., 2011, 4, 293-303. 17. Szponar E., Bobowicz Z., Orkiszewska M.: Występowanie i lekooporność grzybów z rodzaju Candida wyizolowanych z błony śluzowej jamy ustnej. Dental Forum, 2005, 32, 25-29. 18. Szymankiewicz M., Kowalewski J.: Zakażenia wywoływane przez grzyby Candida. Czynniki predysponujące. Mikol. Lek., 2005, 12, 189 192. 19. Golecka-Bąkowska M., Mierzwińska- Nastalska E., Gadomska H., Maździaż A., Przedpełska G.: Ocena częstości współwystępowania grzybów drożdżopodobnych w różnych ontocenozach u pacjentek w wieku okołomenopauzalnym użytkujących uzupełnienia protetyczne. Protet. Stomatol., 2010, 2, 82-94. 20. Spiechowicz E., Rusiniak-Kubik K., Gawor E., Rudkiewicz M., Rolski D.: Ocena niektórych czynników miejscowych i ogólnych u pacjentów geriatrycznych w aspekcie profilaktyki stomatopatii protetycznych. Protet. Stomatol., 1995, 1, 8-16. 21. Dorocka-Bobkowska B., Zozulińska- Ziółkiewicz D., Wierusz-Wysocka B., Szumała- Kąkol A., Koczorowski R.: Występowanie objawów podmiotowych stomatopatii protetycznej z towarzyszącym zakażeniem grzybiczym u chorych na cukrzycę typu 2. Protet. Stomatol., 2012, 1, 5-13. 22. Cierech M., Szczypińska A., Wróbel K., Gołaś M.: Metody diagnostyki laboratoryjnej grzybicy w obrębie błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów użytkujących ruchome uzupełnienia protetyczne. Protet. Stomatol., 2012, 3, 165-172. Zaakceptowano do druku: 20.11.2013 r. Adres autorów: 80-204 Gdańsk, ul. Dębowa 1A. Zarząd Główny PTS 2014. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 1 33