Inspiracje ze Szkół Globalnych Edukacja Globalna w praktyce
Zdjęcie na okładce oraz pozostałe zdjęcia wielkoformatowe są autorstwa fotografa Barta Pogody. Zostały wykonane w kwietniu 2011 r. podczas wizyty Janiny Ochojskiej w Sudanie Południowym. Dzieci trzymające listy to uczniowie szkoły Ducuum znajdującej się na przedmieściach miasta Bor. Dzieci prowadziły wymianę korespondencji w języku angielskim z uczniami i uczennicami Szkoły Podstawowej nr 120 z Oddziałami Integracyjnymi w Warszawie w roku szkolnym 2010/2011. Pozostałe zdjecia pochodzą ze szkoły położonej w pobliżu drugiej misji PAH w miejscowościu Yuai.
Spis rzeczy 1. Wstęp 2 2. 3. 4. 5. Edukacja globalna tym warto się zająć! Zmiany klimatyczne. Północ emituje CO 2, Południe cierpi. Ale... Sprawiedliwy Handel codziennie wpływamy na losy świata Scenariusze lekcji w gimnazjum przygotowane przez nauczycieli e Geografia: Przeobrażenia środowiska naturalnego wywołane działalnością człowieka e Geografia: Szkoła Globalna i kraje Południa e Biologia: Globalne ocieplenie klimatu przyczyny i skutki e Język polski: Jak należy ocenić informacje na temat zmian klimatycznych podawane przez polskie media? e Język angielski: Shopping (Na zakupach) e Plastyka: Zagadnienia reklamy wizualnej projekt plakatu/ulotki e Wiedza o społeczeństwie: Czy handel może być sprawiedliwy? 5 15 21 27 6. 7. 8. 9. Przykłady akcji polskich szkół Dobre praktyki z Europy e Austria e Czechy e Malta e Słowacja Jak szkoły mogą współpracować z PAH? Skorzystaj ze strony internetowej PAH 39 47 59 63 1
Szanowni Państwo! Za każdym razem, gdy jestem w miejscach objętych kryzysami humanitarnymi lub tam, gdzie prowadzimy długofalową pomoc rozwojową, towarzyszy mi taka myśl: chciałabym, żeby uczniowie w polskich szkołach mogli zobaczyć to, co ja. Janina Ochojska w Sudanie Południowym. Fot. Bart Pogoda Chciałabym, aby młodzież, która angażuje się w akcje PAH, zobaczyła, jak wiele dobrego wspólnie zrobiliśmy wspólnie z polskimi szkołami. A wszyscy inni uczniowie, żeby uświadomili sobie, jak wiele ważnych i ciekawych rzeczy dzieje się na świecie, w krajach, które uważamy za biedne, rzekomo niewarte naszego zainteresowania. Bardzo lubię odwiedzać szkoły, rozmawiać z uczennicami i uczniami, nauczycielkami i nauczycielami. Pokazuję zdjęcia, opowiadam historie o sprawach wielkich i... takich całkiem zwyczajnych. Widzę zainteresowanie na wielu twarzach, chęć dowiedzenia się więcej. Gdy z żalem muszę zakończyć spotkanie, zawsze wyjeżdżam pełna nadziei bo wiem, że te historie ludzi, problemy społeczności i wyzwania, jakie przed nami stawiają, zostaną w szkole. Dzięki nauczycielkom i nauczycielom entuzjazm dla edukacji globalnej będzie dalej się rozwijał. Nauczycielka, nauczyciel to jedna z tych ważnych osób, które przygotowują młodzież do dorosłego życia. Niezależnie od tego, jakiego przedmiotu uczy, czy jest wychowawcą, opiekunką samorządu szkolnego, bibliotekarką czy pedagogiem może zarazić uczniów ciekawością świata. Z pomocą przychodzi podstawa programowa, która umożliwia prowadzenie edukacji globalnej nie tylko na zajęciach dodatkowych, ale też w ramach lekcji przedmiotowych czy projektów edukacyjnych. Obecność edukacji globalnej w podstawie programowej oznacza, że kiedyś znajdzie się ona również wśród zagadnień na egzaminach na zakończenie szkoły egzaminie gimnazjalnym czy maturze. Wykorzystajmy więc naturalną u młodych ludzi chęć poznawania świata, aby zachęcić ich do osiągania lepszych wyników w nauce. Obydwa te cele wzajemnie się wspierają. Edukacja globalna to bardzo rozległa tematyka. Od czego zacząć? takie pytanie zadaje sobie wielu pedagogów. Dlatego w niniejszej publikacji skupiamy się na dwóch konkretnych tematach,
wstęp które mogą być świetnym wprowadzeniem do edukacji globalnej: na Sprawiedliwym Handlu i zmianach klimatycznych. Warto rozmawiać z młodzieżą o Sprawiedliwym Handlu, dlatego że temat ten pomaga uczniom i uczennicom w zrozumieniu wielu ważnych mechanizmów, pojęć i problemów. Uczniowie i uczennice mogą dowiedzieć się więcej o pochodzeniu produktów, które codziennie spożywają, i o ludziach, którzy je wytwarzają. Mogą przy okazji zdobyć wiedzę z historii, geografii, przedsiębiorczości, wiedzy o społeczeństwie i etyki, a nawet ćwiczyć umiejętności matematyczne czy językowe. Temat ten przygotowuje też młodzież do roli aktywnego obywatela, świadomego konsumenta i pracownika. Zmiany klimatyczne to problem dotyczący nie tylko środowiska, ale i każdego człowieka, problem, który ma wymiar humanitarny, społeczny, polityczny i gospodarczy. Konsekwencje zmian klimatycznych już teraz drastycznie odczuwają ludzie w krajach globalnego Południa w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Ale to też wyzwanie dla Polaków jak pomóc tym, którzy już cierpią? Jak chronić nasz kraj przed zmianami, które i w Polsce będą coraz bardziej odczuwalne? Co możemy zrobić, aby dorastające pokolenie mogło cieszyć się światem nie gorszym niż ten, w którym my żyjemy? Niniejsza publikacja przedstawia obydwa te zagadnienia w sposób przede wszystkim praktyczny. Prezentujemy w niej działania szkół, najlepsze przykłady i wskazówki sprawdzone w wielu szkołach w najróżniejszych zakątkach Polski, w placówkach wiejskich, w miasteczkach i dużych miastach. Mogą Państwo przeczytać o dobrych praktykach wypracowanych we współpracy z partnerami w Austrii, Czechach, na Malcie i Słowacji. To skarbiec wieloletnich doświadczeń, którym z radością się z Państwem dzielimy. Po zapoznaniu się z zagadnieniami związanymi ze Sprawiedliwym Handlem i zmianami klimatycznymi mogą Państwo kontynuować edukację globalną również w kolejnych obszarach tematycznych, w których PAH udostępnia szkołom materiały edukacyjne i zaprasza je do działania: prawo do wody i godnych warunków sanitarnych, prawo do edukacji, prawo do żywności, prawo do życia w godnych warunkach, prawo do ochrony życia i zdrowia podczas katastrof naturalnych i konfliktów zbrojnych. Oferta edukacyjna PAH, którą przedstawiamy w jednym z rozdziałów tej publikacji, stale się poszerza. Dlatego zachęcamy Państwa do odwiedzenia naszej nowej, ulepszonej strony internetowej, na której zawsze znajdą Państwo aktualne propozycje. Nie ograniczają się one tylko do scenariuszy zajęć czy tekstów merytorycznych. Proponujemy coraz więcej materiałów multimedialnych, które można pobrać ze strony internetowej lub zamówić pocztą. Ci z Państwa, którzy zamówią nasze materiały, mogą liczyć też na otrzymywanie zaproszeń do krótkich akcji czy też dłuższych programów, obejmujących cały rok szkolny. Mam nadzieję, że Państwa sukcesy w edukacji globalnej nie przejdą niezauważone. Czekamy zatem na relacje z działań szkół, które skorzystają w swojej pracy z tej publikacji. Chętnie udostępniamy takie dobre praktyki na naszej stronie internetowej, proponujemy dziennikarzom, aby o nich informowali w mediach, polecamy zainteresowanie nimi samorządom, z którymi PAH nawiązuje współpracę. Życzę Państwu, aby oprócz takiej promocji, spotkali się Państwo również z przychylnością i życzliwym zrozumieniem najbliższego otoczenia, nauczycieli, rodziców i władz. Jestem pewna, że dobre owoce Państwa pracy zostaną w młodych ludziach przez całe ich dalsze życie. Pozdrawiam serdecznie, Janina Ochojska Prezes Zarządu Fundacji Polska Akcja Humanitarna Inspiracje ze szkół globalnych 3
Fot. Bart Pogoda
2. Edukacja globalna tym warto się zająć! Inspiracje ze szkół globalnych 5
1. Zjawiska i współzależności globalne umiejętność interpretowania zjawisk w kontekście globalnym staje się koniecznością naszych czasów. W wyniku ściślejszego związania naszego kraju z Unią Europejską wiele szkół na stałe włączyło perspektywę europejską do swoich programów nauczania i w życie szkoły. Podobny lecz dotyczący innych kontynentów i ludzi tam mieszkających efekt daje edukacja globalna. Umożliwia ona uczenie zarówno o pozytywnych, jak i negatywnych skutkach globalizacji i oferuje młodzieży możliwość samodzielnego wyciągania wniosków, bez narzuconej z góry tezy. 2. Stawianie czoła wyzwaniom niezbędnym elementem edukacji globalnej jest zachęcenie młodzieży do aktywności, aby nowa wiedza zaowocowała działaniem. Edukacja globalna to część kształcenia obywatelskiego i wychowania, która rozszerza ich zakres przez uświadamianie istnienia zjawisk i współzależności globalnych. Jej głównym celem jest przygotowanie odbiorców do stawiania czoła wyzwaniom dotyczącym całej ludzkości. Przez współzależności rozumiemy wzajemne powiązania i przenikanie się systemów kulturowych, środowiskowych, ekonomicznych, społecznych, politycznych i technologicznych. Do aktualnych wyzwań globalnych zaliczyć można m.in.: zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa na świecie, poprawa jakości życia w krajach globalnego Południa, ochronę praw człowieka, zapewnienie zrównoważonego rozwoju, budowanie partnerskich relacji gospodarczych i społecznych pomiędzy krajami globalnej Północy i globalnego Południa. Szczególnie istotne w edukacji globalnej jest: tłumaczenie przyczyn i konsekwencji opisywanych zjawisk, przedstawianie perspektywy globalnego Południa, rozumienie świata jako złożonego i dynamicznie zmieniającego się systemu, kształtowanie krytycznego myślenia i zmiana postaw, przełamywanie istniejących stereotypów i uprzedzeń, ukazywanie wpływu jednostki na globalne procesy i wpływu globalnych procesów na jednostkę. U podstaw edukacji globalnej leżą następujące wartości : godność osoby ludzkiej, sprawiedliwość, solidarność, równość, pokój, wolność. Edukacja globalna pomaga w kształtowaniu następujących umiejętności: dostrzegania i rozumienia globalnych współzależności, krytycznego myślenia, praktycznego wykorzystywania wiedzy, podejmowania świadomych decyzji, współpracy w wymiarze lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Edukacja globalna sprzyja kształtowaniu postaw: odpowiedzialności, szacunku, uczciwości, empatii, otwartości, osobistego zaangażowania, gotowości do ustawicznego uczenia się.
2. Edukacja globalna tym warto się zająć! 3. Partnerskie relacje gospodarcze i społeczne to one mogą sprawić, że nikt na świecie nie będzie umierał z głodu, a każdy będzie mógł cieszyć się prawdziwą wolnością (od ubóstwa, braku edukacji, braku opieki medycznej, wykluczenia) i w pełni realizować swój ludzki potencjał. Partnerskie relacje między Północą a Południem zapobiegłyby niesprawiedliwym i szkodliwym dla krajów ubogich praktykom handlowym, łamaniu praw pracowniczych czy ignorowaniu zmian klimatycznych, których ofiarami są w pierwszej kolejności kraje Południa. 5. Wartości w procesie ich kształtowania biorą udział rodzina, szkoła, promują je też kościoły różnych wyznań, polska tradycja i kultura. Edukacja globalna akcentuje dodatkowo konieczność objęcia tymi wartościami również ludzi żyjących na innych kontynentach, o których na co dzień mało słyszymy w mediach czy w szkole i z którymi dotychczas nie mieliśmy kontaktu lub był on niewielki. 4. Przełamywanie istniejących stereotypów i uprzedzeń jednym z częstych, a bardzo krzywdzących stereotypów o ludziach ubogich jest mniemanie, jakoby główną przyczyną ich ubóstwa było lenistwo. To fałszywe i krzywdzące przekonanie jest szczególnie silne w stosunku do mieszkańców ubogich krajów Afryki, Ameryki Łacińskiej i Azji krajów, o których osoby uprzedzone często wiedzą niewiele lub prawie nic. Edukacja globalna pomaga w eliminacji negatywnych stereotypów. 7. Gotowość do ustawicznego uczenia się edukacja globalna zwraca uwagę na problemy współczesnego świata. Problemy te zmieniają się, nieustannie pojawiają się nowe. Dlatego nie ma jednego, ostatecznego zestawu najważniejszych tematów z dziedziny edukacji globalnej. Tematy te wymagają gotowości ustawicznego uczenia się, a z drugiej strony, stwarzają możliwość dla nauczycielki lub nauczyciela, aby nawiązywał w rozmowach z młodzieżą do spraw, o których dowiaduje się z telewizji czy z rozmów w rodzinach a więc takich, które mogą być atrakcyjne dla młodych ludzi. 6. Krytyczne myślenie oznacza w tym kontekście umiejętność samodzielnego analizowania i wyciągania wniosków, również takich, które nie zgadzają się z wcześniejszą wiedzą lub obiegowymi opiniami. Wymaga zatem od ucznia niezależności w obserwacjach i rozumowaniu. Krytyczne myślenie nie ma nic wspólnego z krytykanctwem. U podstaw wielu osiągnięć naukowych czy kulturalnych stało kwestionowanie dotychczasowej wiedzy i spojrzenie na nowo na znane fakty czy sprawy. Podobny proces może być udziałem młodzieży, która na nowo popatrzy na zagadnienia omawiane w ramach edukacji globalnej i dowie się wielu niespodziewanych dla siebie rzeczy o współczesnym świecie. Dla wielu uczniów i uczennic odkryciem może być to, że codziennie korzystają z owoców pracy ludzi w krajach ubogich (często ich rówieśników!). Chodzi m.in. o takie dobra z Afryki, Ameryki Łacińskiej i Azji, jak: owoce, herbata, czekolada, odzież, obuwie, sprzęt RTV, komputery, telefony komórkowe i in. Inspiracje ze szkół globalnych 7
Dlaczego każda nauczycielka i każdy nauczyciel może i powinien prowadzić edukację globalną? e Świat nieustannie się zmienia. Młodzież ucząca się obecnie w szkole będzie musiała stawić czoła wyzwaniom, o którym nie śniło się starszym pokoleniom. Edukacja globalna pomaga w przygotowaniu młodych ludzi do dalszej nauki i radzenia sobie w życiu. e Tematyka globalna pojawia się obecnie w podstawie programowej wielu przedmiotów szkolnych (geografia, historia, WOS, biologia i in.). Prawdopodobne jest, że już wkrótce także na egzaminach końcowych (gimnazjalnych, maturalnych) uczniowie będą musieli wykazać się nową wiedzą i umiejętnościami z tego zakresu. e Lekcje, podczas których poruszane są zagadnienia globalne, są ciekawe dla młodzieży, skłaniają do dyskusji i zaangażowania. e Realizacja edukacji globalnej we współpracy z PAH nie wymaga dużych nakładów pracy wystarczy umiejętna modyfikacja niektórych scenariuszy zajęć i dobre chęci. e Polska Akcja Humanitarna ma ponad piętnastoletnie doświadczenie w realizacji programów z edukacji globalnej szkoły mogą korzystać z materiałów stworzonych na bazie tego doświadczenia. Globalne Południe to większość świata. Akcentując aspekt globalny w nauczaniu, edukacja globalna przyczynia się do tego, aby młodzi Polacy i młode Polki lepiej rozumieli swoją sytuację w szerszym kontekście i byli gotowi na zmierzenie się z wyzwaniami współczesności. Uczniowie, którzy poznają problemy światowe z perspektywy ludzi żyjących w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji, będą potrafili lepiej sobie radzić: e pracując w międzynarodowej firmie prowadzącej interesy na różnych kontynentach, e żyjąc w sąsiedztwie osób pochodzących z odległych krajów, e podejmując decyzję o emigracji (do krajów, w których takie kompetencje są potrzebne już teraz), e prowadząc własne przedsiębiorstwo handlowe, co wymaga rozumienia uwarunkowań rolnictwa lub przemysłu we współczesnym świecie. Zaangażowanie w edukację globalną we współpracy z PAH to ważne i cenne doświadczenie, które przyda się młodym ludziom tak w dalszej nauce, jak i w dorosłym życiu.
2. Edukacja globalna tym warto się zająć! Cztery sposoby powiązania lekcji z edukacją globalną Włączenie edukacji globalnej do nauczania nie jest trudne, mimo że spora część dostępnych na rynku programów i podręczników szkolnych wciąż jeszcze w niewielkim stopniu porusza wątki globalne obecne w podstawie programowej. To sprawia, że wiele nauczycielek i nauczycieli intuicyjnie traktowało dotąd edukację globalną jako zadanie dodatkowe, często niezwiązane z realizacją programu przedmiotowego. Brak odpowiednich materiałów sprawiał także, że nauczycielka bądź nauczyciel chcący realizować na swoich lekcjach program edukacji globalnej musieli wykonać sporo dodatkowej pracy. Przegląd podstawy programowej dokonany przez Polską Akcję Humanitarną oraz doświadczenia wielu nauczycieli i nauczycielek realizujących program Szkoła Globalna działa lokalnie! w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych pokazują, że edukację globalną można prowadzić w ramach realizacji programów przedmiotowych. Podczas lekcji skonstruowanych zgodnie z założeniami edukacji globalnej uczniowie dowiadują się wielu nowych, czasem zaskakujących dla nich rzeczy, a nauka w szkole wydaje im się bardziej zbliżona do ich własnego życia i potrzeb. Lekcje wzbogacone o zagadnienia globalne skłaniają uczniów do większego zaangażowania, bo rozmawiając o Internecie, bezrobociu w Polsce i za granicą, migracjach, cenach, warunkach pracy i o swoim najbliższym otoczeniu, zaczynają dostrzegać aspekt globalny we własnych doświadczeniach i życiu własnych rodzin. Poniżej omawiamy cztery główne sposoby włączenia tematyki globalnej do nauczania twojego przedmiotu nasze zalecenia pasują do każdego z przedmiotów szkolnych. Wiele nauczycielek i nauczycieli już wykorzystało te wskazówki najpierw podczas szkoleń organizowanych przez Polską Akcję Humanitarną, a potem w realizacji programu w swojej szkole. Jak znaleźć tematy globalne w podstawie programowej SPOSÓB 1 Znajdź ewidentne powiązania SPOSÓB 2 Poszerz dotychczasową perspektywę SPOSÓB 3 Uwzględnij Południe, mówiąc o sprawach światowych SPOSÓB 4 Zilustruj temat przykładami z Południa Uczestnicy i uczestniczki jednego ze szkoleń w ramach programu Szkoła Globalna działa lokalnie! Fot. M. Wojtalik Inspiracje ze szkół globalnych 9
Sposób 1 Znajdź ewidentne powiązania Niektóre tematy globalne zostały wprost zapisane w celach (wymaganiach ogólnych) i treściach (wymaganiach szczegółowych) kształcenia na danym etapie edukacyjnym. Uważna lektura podstawy programowej umożliwi ci odnalezienie miejsca dla wątków globalnych w nauczaniu twojego przedmiotu, a tym samym skuteczną realizację edukacji globalnej. Oto niektóre przykłady: Geografia w gimnazjum wymagania ogólne: Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń (...) identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej). Zapis ten pozwala poruszyć w pracy z młodzieżą zagadnienia takie jak zmiany klimatyczne i Sprawiedliwy Handel, a także wiele innych tematów związanych z edukacją globalną. Biologia w gimnazjum wymagania szczegółowe: Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń (...) przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu. Przedstawienie uczniom i uczennicom podczas lekcji niewielkiej roli krajów Południa w powstawaniu zmian klimatycznych oraz wyjaśnienie bardzo poważnych skutków tych zmian właśnie dla krajów Południa będzie świetnym nawiązaniem do tematyki edukacji globalnej. Przyroda w liceum wymagania szczegółowe: Nauka w mediach. Uczeń (...) analizuje materiały prasowe oraz z innych środków przekazu, wskazując różne aspekty wybranych problemów globalnych (energetyka, ocieplanie się klimatu itp.). Dla geografii obowiązek globalnego myślenia i założenie rozumienia zjawisk i procesów zachodzących na świecie stały się fundamentalnymi celami nauczania od lat 90. W jej dydaktyce zawsze starano się pokazać uczniowi cały świat. Rozwój globalny na lekcjach geografii może być analizowany przez pryzmat tematów zaczerpniętych z różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego, politycznego i kulturalnego oraz analizy zjawisk przyrodniczych. Zarówno na poziomie liceum, jak i w gimnazjum poruszane tematy powinny być ujęte w dwa centralne bloki. Pierwszy blok powinien obejmować tematy dotyczące sektora produkcji i konsumpcji oraz ich związku ze stanem środowiska naturalnego. (...) Drugi blok tematyczny powinien obejmować te tematy, które obejmują zagadnienia podziału świata na kraje rozwinięte i rozwijające się. Powyższy temat to znakomita okazja, by omówić te problemy, które w szczególny sposób dotyczą krajów Południa, a w polskiej prasie są skromnie relacjonowane. Polecamy tutaj skorzystanie z takich źródeł, jak www.allafrica.com (anglojęzyczne artykuły z prasy afrykańskiej) i www.afryka. org (polski portal o Afryce). Historia w liceum wymagania szczegółowe: Odkrycia geograficzne i europejski kolonializm doby nowożytnej. Uczeń (...) ocenia długofalowe konsekwencje wielkich odkryć geograficznych dla Ameryki, Azji, Afryki. W przypadku tego zagadnienia szczególnie cenne jest korzystanie z publikacji autorów z krajów Południa, którzy wnikliwie opisują skutki podbojów europejskich dla swoich społeczeństw. Polecamy np. książkę Eduardo Galeano Otwarte żyły Ameryki Łacińskiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983. Z tekstów anglojęzycznych polecamy komentarze i felietony myślicieli i naukowców afrykańskich, które pojawiają się na stronie www.pambazuka.org. Wniosek końcowy: Wykorzystując ten sposób powiązania tematyki globalnej z obowiązkowym programem twojego przedmiotu, sprawiasz, że jakość nauczania na lekcjach stanie się wyższa. Uwaga! Przykłady dotyczące realizacji programu edukacji globalnej na lekcjach jedenastu przedmiotów nauczanych w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej znajdują się w przewodniku dla nauczycieli do programu Szkoła Globalna działa lokalnie! do pobrania na stronie www. pah.org.pl. Znajdziesz je w rozdziale Tematy programu na lekcjach w ramach poszczególnych przedmiotów. Źródło: Mirosław Czerny, Globalizacja przewodnim tematem w I klasie liceum, w: Komentarz do podstawy programowej przedmiotu geografia. Strona internetowa MEN
2. Edukacja globalna tym warto się zająć! Sposób 2 Poszerz dotychczasową perspektywę Drugi sposób powiązania tematyki globalnej z realizacją podstawy programowej polega na mocniejszym uwzględnieniu perspektywy krajów Południa w omawianiu tematów, które dotyczą zarówno krajów Północy, jak i Południa. Analizując dany temat (punkt w treściach kształcenia) z podstawy programowej, zadaj sobie pytanie: W jaki sposób dane zagadnienie dotyczące krajów Południa i ludzi tam żyjących jest rozpatrywane w Polsce? Czy jest to perspektywa europocentryczna? Jeśli tak, to uwzględnij perspektywę krajów Południa! Chcąc wprowadzić modyfikacje do dotychczasowego sposobu omawiania danego tematu, należy mocniej zaakcentować aspekty istotne dla krajów Południa. Czasem wystarczy dodatkowe pytanie skierowane do młodzieży lub podanie nowego istotnego (oczywiście z punktu widzenia krajów Południa) faktu, ale czasem konieczne będzie zupełnie nowe podejście do tematu. Oto niektóre przykłady: e Historia w gimnazjum: "Europa i świat w XIX w. Uczeń (...) ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz kolonizowanych społeczności i państw. W tym miejscu warto sięgnąć do publikacji autorów pochodzących z krajów Południa (np. wejść na portal www.afryka.org), aby skutki kolonializmu poznać dokładniej ze strony samych zainteresowanych. e Geografia w liceum zakres podstawowy: Zróżnicowanie gospodarcze świata. Uczeń klasyfikuje państwa na podstawie analizy wskaźników rozwoju społecznego i gospodarczego; wyróżnia regiony bogate i biedne (bogatą Północ i biedne Południe) i podaje przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego regionów świata. W tym kontekście Polska zdecydowanie zalicza się do krajów bogatej Północy wbrew dość częstym, powielanym również w prasie opiniom, jakoby było inaczej. Więcej niż trzy czwarte krajów na świecie znajduje się niżej niż Polska na liście krajów uszeregowanych wg wskaźnika rozwoju społecznego publikowanej przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP). Polska zajmuje 41. miejsce na 170 sklasyfikowanych państw. Ta świadomość pomoże uczniom lepiej zrozumieć zagadnienia dotyczące edukacji globalnej. Podczas lekcji poruszającej to zagadnienie możesz wykorzystać ćwiczenia 1.2 Świat według wskaźnika rozwoju społecznego i 1.3 Życie w krajach Południa zawarte w przewodniku dla nauczycieli do programu Szkoła globalna opublikowanym przez PAH w 2008 r. (jest on dostępny na stronie www.pah.org.pl). Uczestnicy i uczestniczki jednego ze szkoleń w ramach programu Szkoła Globalna działa lokalnie!. Fot. Anna Okińczyc Skoro edukacja obywatelska ma przygotowywać do udziału w życiu publicznym, uczniowie powinni już w ramach zajęć i w trakcie realizacji projektów edukacyjnych planować i podejmować rzeczywiste działania. Mogą to być inicjatywy (...) związane z życiem społeczności lokalnej (uporządkowanie miejskiego parku, założenie dyskusyjnego klubu filmowego) czy szerszych społeczności (...) w sprawie globalnego ocieplenia. Źródło: Alicja Pacewicz, Andrzej Waśkiewicz, Komentarz do podstawy programowej przedmiotu Wiedza o społeczeństwie. Strona internetowa MEN. e Ekonomia w praktyce w liceum: Planowanie przedsięwzięcia uczniowskiego o charakterze ekonomicznym. Uczniowie mogą na przykład we współpracy z ajentem sklepiku szkolnego wprowadzić do sprzedaży produkty pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu. Wniosek końcowy: Uwzględnienie na lekcjach twojego przedmiotu perspektywy krajów Południa i aspektów istotnych dla krajów ubogich sprawi, że młodzież zdobędzie szerszą wiedzę, więc będzie lepiej przygotowana do zdania egzaminu końcowego, a po opuszczeniu szkoły będzie lepiej rozumieć współczesny świat Zachęcamy do skorzystania z naszych wskazówek. W innym przypadku istnieje ryzyko, że twoi uczniowie i uczennice nie poznają perspektywy ludzi z krajów Południa, ich wiedza będzie więc niepełna, a pojmowanie relacji Północ-Południe obarczone stereotypami wypływającymi z wielu obiegowych opinii na ten temat. Inspiracje ze szkół globalnych 11
Sposób 3 Uwzględnij Południe, mówiąc o sprawach światowych Trzecim sposobem uwzględnienia na lekcjach tematyki globalnej jest mocniejsze zaakcentowanie zagadnień ważnych dla krajów Południa przy omawianiu tematów dotyczących całego świata. Pamiętając, że mieszkańcy krajów Południa (Afryki, Ameryki Łacińskiej i Azji) stanowią większość świata, szerzej omawiaj tematy dla nich ważne. Jennifer Wettaka, członkini spółdzielni Gumutindo, uprawiającej kawę. Spółdzielnia Gumutindo działa zgodnie z zasadami Sprawiedliwego handlu. Uganda, Afryka wschodnia. Fot. Simon Rawles Możesz także znaleźć wiele analogii pomiędzy sytuacją Polski w różnych epokach historycznych (również we współczesności) z sytuacją krajów rozwijających się na innych kontynentach, np. konieczność budowania zrębów państwowości po uzyskaniu niepodległości lub odzyskaniu wolności, trudności rozwojowe wynikające z tego, że kraj składa się z części zajmowanych wcześniej przez różnych zaborców lub różne mocarstwa kolonialne, ograniczenia państw peryferyjnych w swobodnym kształtowaniu własnej ścieżki rozwoju i polityki międzynarodowej. Oto niektóre przykłady: e Wiedza o społeczeństwie w gimnazjum: Etyka w życiu gospodarczym. Uczeń przedstawia zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracownicy i pracodawcy; wyjaśnia, na czym polega społeczna odpowiedzialność biznesu. Ten punkt to świetna okazja, aby porozmawiać z uczniami o Sprawiedliwym Handlu oraz o wyzysku pracowników w krajach Południa we współczesnym świecie. e Historia w gimnazjum: Życie pod zaborami. Uczeń (...) wyjaśnia cele i opisuje metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej. Temat ten może stać się podstawą poszukiwania podobieństw i różnic w sytuacji Polaków i mieszkańców krajów, które uległy kolonizacji, a potem budowały swoją państwowość. Uwzględnienie wątku krajów Południa jest oczywiście elementem dodatkowym w stosunku do podstawy programowej, lecz jednocześnie stwarza znakomitą okazję do tego, aby uczniowie zrozumieli podobieństwa pomiędzy Polską a krajami Południa. e Historia w liceum: Świat po II wojnie światowej. Uczeń (...) sytuuje w czasie i przestrzeni proces dekolonizacji oraz ocenia jego następstwa, uwzględniając rolę ONZ. Tutaj ważne będzie omówienie układu sił pomiędzy krajami Północy i Południa wynikające z przewagi ekonomicznej i militarnej, konsekwencje braku równowagi oraz omówienie procesów i ruchów społecznych funkcjonujących w krajach Południa. e Podstawy przedsiębiorczości w liceum: Państwo i gospodarka. Uczeń ocenia wpływ globalizacji na gospodarkę świata i Polski oraz podaje przykłady oddziaływania globalizacji na poziom życia i model konsumpcji. Oddziaływanie globalizacji i modele konsumpcji to temat, który łatwo połączysz z zagadnieniami Sprawiedliwego Handlu i zmian klimatycznych. Jednym z materiałów edukacyjnych może być np. film Historia rzeczy dostępny do pobrania za darmo na stronie www.ziemianarozdrozu.pl.. e Wiedza o społeczeństwie w liceum: Globalizacja współczesnego świata. Uczeń: 1) przedstawia wieloaspektowy charakter procesów globalizacji (polityka, gospodarka, kultura, komunikacja, ekologia); 2) ocenia rolę wybranych państw oraz instytucji o zasięgu globalnym (organizacji, korporacji, mediów) w procesach globalizacyjnych; 3) rozważa racje ruchów ekologicznych i alterglobalistycznych oraz racje ich przeciwników, formułując własne stanowisko w tej sprawie. Wniosek końcowy: Wykorzystaj wskazówki z tej części poradnika, jeśli nie chcesz, aby świat przedstawiany w szkole został zawężony wyłącznie do zachodniego kręgu kulturowego i gospodarczego, a uczniowie dowiedzieli się tylko części prawdy na temat spraw światowych.
2. Edukacja globalna tym warto się zająć! Warto wziąć pod uwagę punkty widzenia, które proponuje dzisiejsza humanistyka choćby antropologia kulturowa czy krytyka postkolonialna. (...) W przypadku powieści Sienkiewicza konieczne wydaje się dziś spojrzenie z punktu widzenia stosunku głównych bohaterów do ich afrykańskich towarzyszy czy afrykańskiej kultury w ogóle. Intencją nie jest tu dyskredytowanie dzieł takich jak W pustyni i w puszczy, lecz inspiracja do twórczej z nimi dyskusji zarówno o literaturze, jak i o świecie. Źródło: Podstawa programowa z komentarzami. Język polski w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum. Strona internetowa MEN. Sposób 4 Zilustruj temat przykładami z Południa Ostatni sposób włączania edukacji globalnej do realizacji programu szkolnego przyda Ci się szczególnie, jeśli uczysz przedmiotu, w którym podstawa programowa nie uwzględnia wprost tematyki globalnej. Dotyczy to przede wszystkim przedmiotów matematycznych i technicznych oraz edukacji artystycznej, wychowania fizycznego i w dużej mierze języków obcych. Jeśli uczysz któregoś z powyższych przedmiotów, możesz zilustrować treści omawiane na lekcji tematami globalnymi. W ten sposób jednocześnie realizujesz swój program nauczania i edukację globalną we współpracy z PAH.. Przykłady: Jeśli Twoja szkoła stawia sobie za cel redukcję emisji dwutlenku węgla (w ramach przeciwdziałania zmianom klimatycznym, których ofiarami już dzisiaj są ludzie żyjący w krajach Południa), do programu swojego przedmiotu możesz wprowadzać zadania praktyczne, które realizują cel szkoły. Podobnie możesz postępować, gdy twoja szkoła realizuje działania dotyczące Sprawiedliwego Handlu. Uczniowie i uczennice mogą na przykład wykorzystywać dane dotyczące obecnych, niesprawiedliwych reguł handlu międzynarodowego, aby lepiej zrozumieć potrzebę wspierania Sprawiedliwego Handlu. Mogą też przygotowywać na poszczególnych lekcjach elementy akcji polegającej na wprowadzeniu produktów pochodzących ze Sprawiedliwego Handlu lub od lokalnych producentów do sklepiku szkolnego lub szkolnej stołówki i zachęcać do tego właścicieli sklepów znajdujących się w okolicy szkoły. Działania, o których piszemy powyżej, powinny odbywać się w ramach realizacji programów przedmiotowych, a nie tylko jako dodatkowe zadanie podstawa programowa na to pozwala! Warto wspólnie z dyrekcją szkoły i innymi nauczycielami ustalić jasny podział tematów poruszanych na poszczególnych lekcjach. Zwróć szczególną uwagę na ten sposób, jeśli uczysz e przedmiotu matematycznego lub technicznego, takiego jak: matematyka, zajęcia techniczne, zajęcia komputerowe, informatyka, e przedmiotu artystycznego lub z dziedziny edukacji kulturalnej, takiego jak: muzyka, plastyka, wiedza o kulturze, historia muzyki, historia sztuki, język łaciński i kultura antyczna, zajęcia artystyczne, e wychowania fizycznego, e edukacji dla bezpieczeństwa, e języków obcych, e religii, etyki. Opisany powyżej sposób łączenia edukacji globalnej z realizacją programu przedmiotowego możesz wykorzystać także wtedy, gdy uczysz innego przedmiotu (np. j. polskiego, przyrody, geografii, biologii, chemii i fizyki). Uczestniczki jednego ze szkoleń w ramach programu Szkoła Globalna działa lokalnie!" Fot. M. Wojtalik Inspiracje ze szkół globalnych 13
Fot. Bart Pogoda
Zmiany klimatyczne. Północ emituje CO 2, Południe cierpi. Ale... Przyroda cóż mamy z nią wspólnego? Oczywiście, mówimy młodzieży, że nie wolno śmiecić w lesie, a zużyte baterie trzeba zbierać do oddzielnego pojemnika. Ale czy bylibyśmy chętni zmienić nasz styl życia? Czy zmienilibyśmy nasze nawyki, gdybyśmy wiedzieli, że od tego zależy życie ludzi na innych kontynentach, nasza własna przyszłość i szansa na przetrwanie naszych najbliższych? Przecież oni żyją jak w średniowieczu! mówi zaskoczona Agnieszka, nauczycielka z dużym stażem pracy w liceum w wielkim mieście. Przed chwilą obejrzała film o rolnikach w Kamerunie i nie może uwierzyć, że w XXI wieku ludzie mogą utrzymywać się z uprawy hektarowego poletka za pomocą wyłącznie najprostszych narzędzi rolniczych. Dzieci na filmie są wesołe, ale bose i nędznie ubrane. Z filmu dowiedziała się, że rodziców maluchów nie stać na wysłanie ich do szkoły. Agnieszka nie wie, co poradziłaby rolnikom, którzy popadają w nędzę z powodu coraz częstszych susz. Skoro zmiany klimatyczne przynoszą takie spustoszenie tym biedakom, to rzeczywiście ktoś powinien coś z tym zrobić rzuca stanowczo nauczycielka. Tylko jak im pomóc, skoro rolnictwo w dalszym ciągu jest źródłem utrzymania dla 70 proc. ludzi spośród czterech miliardów zamieszkujących kraje rozwijające się? Wszelkie zbiórki darów czy pieniędzy wydają się tylko kroplą w morzu potrzeb. To proste mówi Tomek, młody nauczyciel geografii w wiejskim gimnazjum w południowej Polsce. Przecież żyjemy na jednej planecie. Zmiany w jednej jej części powodują skutki w innych. Gdy topi się kolejny lodowiec, podnosi się poziom wód w morzach i oceanach. Nie powinniśmy się dziwić, że zagrożone są Żuławy czy miejscowości nadmorskie. Rekordowe upały, których już doświadczamy w Europie i nagłe deszcze skutkujące powodziami to konkretne przykłady. Najbogatszych będzie stać na ubezpieczenia. Politycy i biznesmeni w najgorszym wypadku też będą mogli przeprowadzić się daleko stąd żartuje Tomek. Ale jakoś nikomu z zebranych w sali nie jest do śmiechu. Ktoś powinien coś zrobić! powtarza się postulat. Tylko kto powinien coś zrobić? I co powinien zrobić? Rzeczywiście, skutki zmian klimatycznych są najbardziej widoczne w krajach globalnego Południa. W Afryce, Ameryce Południowej i Azji można było w ciągu ostatnich lat obserwować drastyczne pogorszenie warunków życia ludzi, którzy i bez zmian klimatycznych są bardzo ubodzy. Liczne organizacje zajmujące się pomocą alarmują, że sytuacja wymyka się spod kontroli, a skutki dzisiejszych zaniechań mogą być nieodwracalne. Klimat na Ziemi, raz wytrącony ze stanu równowagi, może przynieść nam wszystkim zmiany, których dziś nawet sobie nie wyobrażamy. Jednak większość z nas na co dzień nie interesuje się zmianami klimatycznymi. Coraz mniejsza część Polaków utrzymuje się z rolnictwa, gdzie od korzystnych warunków pogodowych zależy powodzenie gospodarcze. Pracując w biurach, szkołach czy fabrykach, widzimy niewielkie powiązanie między naszym poziomem życia a stanem środowiska. Wydaje się, że się od niego uniezależniliśmy Jamuna, Bangladesz. W wyniku powodzi lokalni mieszkańcy tracą swoje domostwa i źródło utrzymania. Ludzie, którzy żyją na terenach nawiedzanych przez powodzie, demontują swoje domy i przenoszą się na wyżej położone tereny. Fot.: Syed Zakir Hossain / Greenpeace Inspiracje ze szkół globalnych 15
Kenijska noblistka Wangari Maathai podczas konferencji prasowej Na Światowej Konferencji Klimatycznej (COP) w Poznaniu w grudniu 2008 roku mówiła, jak ważne jest solidarne działanie wszystkich ludzi na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatycznym. Fot. Anna Kucińska i nie musimy się interesować jego kondycją. Myślimy, że nie dotyczy nas fakt, że gdy pada ulewny deszcz, nieutwardzone drogi w Afryce są nieprzejezdne, nie da się dotrzeć do szkoły, szpitala czy na targ. Ale w Polsce wciąż wielu ludzi myśli, że poradzimy sobie z coraz większą zmiennością klimatu. Dwutlenek węgla, jeden z głównych czynników powodujących zmiany klimatyczne, jest niewidoczny. Gdybyśmy mogli jednak zobaczyć jego rosnące stężenie w atmosferze, może zaczęlibyśmy bić na alarm? Ale czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal! Naukowcy i organizacje pozarządowe ostrzegają, że tylko do czasu. Możemy po prostu nie zauważyć momentu, w którym będzie już za późno na powstrzymanie nieodwracalnych zmian. W nagrodzonym Oscarem filmie pt. Niewygodna prawda Al Gore, były wiceprezydent Stanów Zjednoczonych, pokazuje zabawną, choć makabryczną historyjkę o gotowaniu żaby. Gdy wrzuci się żabę do garnka z wrzącą wodą, ta od razu wyskoczy, gdyż natychmiast poczuje parzącą ją wodę i postanowi się ratować. Lecz gdy żabę włożymy do letniej wody i będziemy stopniowo podgrzewać naczynie, będzie spokojnie siedziała w wodzie aż do czasu, gdy się całkowicie ugotuje. Po prostu nie wyczuje momentu, w którym jej życie będzie zagrożone. Podobnie ma się sprawa ze zmianami klimatycznymi twierdzi Gore, który za nagłaśnianie tego problemu został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla. Ci z nas, którzy się zorientowali, że woda jest już bardzo gorąca, biją na alarm. Ale wielu wciąż twierdzi, że to przyjemne, kiedy nasz klimat staje się cieplejszy. Powagę sytuacji dostrzegają naukowcy również w Polsce. Pewnie dlatego Al Gore został uhonorowany doktoratem honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Okładka filmu Niewygodna prawda Dystrybucja Against Gravity Zdecydowana większość naukowców jest zgodna, że zmiany klimatyczne stanowią duże zagrożenie i trzeba działać już teraz mówi Ania, która uczestniczyła w światowej konferencji w sprawie zmian klimatycznych, zorganizowanej w Polsce w grudniu 2008 r. - Przyznają to nawet rządy, które najchętniej zamiotłyby problem pod dywan. Lecz relacje z konferencji w polskich mediach były całkiem inne mówi Ania z oburzeniem, chociaż od tamtego wydarzenia minęło już sporo czasu. Codziennie kupowaliśmy gazety, żeby sprawdzić, co się w nich pisze o obradach. Trudno było uwierzyć własnym oczom! Podczas gdy na konferencji panowała zgoda, że trzeba przeciwdziałać zmianom klimatycznym, polskie media poświęcały tyle samo uwagi argumentom tych, którzy twierdzą, że zmian klimatycznych nie ma lub nie są one wynikiem działalności człowieka. To mniej więcej tak samo, jak gdyby dziennikarze tyle samo miejsca w mediach dawali tym, którzy mówią, że Ziemia jest okrągła i tym, którzy twierdzą, że jest płaska! W konferencji w Polsce uczestniczyła m.in. Wangari Maathai, laureatką Pokojowej Nagrody Nobla za rok 2004. Działaczka z Kenii zmobilizowała ubogie kobiety w Afryce do zasadzenia 30 milionów drzew, co pomaga chronić środowisko również w Europie jak podkreślał komunikat norweskiego komitetu noblowskiego. Jednak praca kenijskiej noblistki i tysięcy innych organizacji z krajów Południa nie jest w Polsce powszechnie znana. Można wysnuć wniosek, że
3. Zmiany klimatyczne. Północ emituje CO2, Południe cierpi. Ale... przed działaniem powstrzymuje Polaków przede wszystkim brak dostępu do rzetelnej informacji. W wiadomościach telewizyjnych, gazetach i radiu powinniśmy częściej słyszeć o tym, że zmiany klimatyczne są jedną z najistotniejszych spraw, którymi zajmują się przywódcy Unii Europejskiej i całej społeczności międzynarodowej. Ale co konkretnie możemy zrobić w szkołach? pytali nauczyciele, którzy spotkali się na szkoleniu zorganizowanym przez Polską Akcję Humanitarną. Jak możemy działać w sprawie, która dotyczy całego świata? Aby odpowiedzieć na to pytanie, przedstawiciele PAH spotkali się z Marcinem Popkiewiczem, ekspertem od zmian klimatycznych, fizykiem i przedsiębiorcą, który w wolnym czasie redaguje portal www.ziemianarozdrozu.pl. Skuteczne metody działania są znane, problem w tym, że wymagają one zmiany nawyków i zmiany myślenia o problemach, które dotyczą całych społeczeństw tłumaczy ekspert. Wspólnie oglądamy półgodzinny film pt. Historia rzeczy (ang. Story of Stuff ), którego polską wersję językową można za darmo pobrać z Internetu. Film świetnie pokazuje, co może zrobić każdy z nas nauczyciele, uczniowie w szkole i ich rodziny by przeciwdziałać zmianom klimatycznym. Po obejrzeniu filmu widzimy, jak wielki wpływ może mieć szkoła na to, by ograniczyć konsumpcyjny styl życia, który masowo przyjmuje młodzież. Dlatego zaangażowanie każdego i każdej z nas ma znaczenie. Przecież także uczniowie i uczennice mogą pisać własne listy lub uczestniczyć w zbieraniu podpisów pod petycjami do władz o odważną politykę klimatyczną. Dla geografii obowiązek globalnego myślenia i założenie rozumienia zjawisk i procesów zachodzących na świecie stały się fundamentalnymi celami nauczania od lat 90. W jej dydaktyce zawsze starano się pokazać uczniowi 'cały świat'. Rozwój globalny na lekcjach geografii może być analizowany przez pryzmat tematów zaczerpniętych z różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego, politycznego i kulturalnego oraz analizy zjawisk przyrodniczych. Zarówno na poziomie liceum, jak i w gimnazjum, poruszane tematy powinny być ujęte w dwa centralne bloki: Pierwszy blok powinien obejmować tematy dotyczące sektora produkcji i konsumpcji oraz ich związku ze stanem środowiska naturalnego. (...) Drugi blok tematyczny powinien obejmować te tematy, które obejmują zagadnienia podziału świata na kraje rozwinięte i rozwijające się. Gdy Titanic zbliża się do góry lodowej, nie można zająć się malowaniem pokładu. To nie zapobiegnie katastrofie, potrzebne są gruntowne zmiany i zmiana kursu, po którym płyniemy przekonuje Marcin. Po pierwsze, Polska musi przejść na odnawialne źródła energii. Gdyby większość obywateli zachęcała władze swoich miast do korzystania z energii słonecznej, wiatrowej,wodnej czy z naturalnych źródeł ciepła skupionych wewnątrz Ziemi, to bylibyśmy o wiele czystszym krajem. Tak jest w Szwecji, dlaczego podobnie nie miałoby być w naszym kraju? Równie ważne jest, abyśmy domagali się od władz państwowych, żeby stanowczo wspierały przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Bez presji ze strony społeczeństwa czyli każdego z nas kolejne rządy będą w dalszym ciągu twierdzić, że zajęcie się zmianami klimatycznymi nie leży w interesie Polski. A przecież rezygnacja z energii opartej na coraz droższych surowcach na rzecz energii odnawialnej to duże oszczędności w dłuższej perspektywie. Marcin mówi bez ogródek: - Nasz rząd nie zwraca na to dostatecznej uwagi. Jak napisać list do władz? e Listy do władz powinny być jasne i stanowcze, ale uprzejme. Należy powoływać się na fakty i sprawdzone informacje. Warto też napisać, dlaczego omawiana sprawa jest dla nas ważna. Pamiętajmy, że nie bez znaczenia jest poprawność językowa, staranność i ogólna schludność listu. List powinien być podpisany, należy podać swój adres zwrotny, aby adresat mógł napisać nam odpowiedź. Po drugie, trzeba dążyć do ograniczenia strat energii. Chodzi nie tylko o oszczędzanie prądu na przykład przez montaż żarówek energooszczędnych czy wyłączanie urządzeń elektronicznych, gdy nie są używane, zamiast przełączenia ich tylko na tryb czuwania (tzw. stand by). Konieczne jest też zadbanie o szczelność budynków. Aż 40 proc. energii w Polsce jest zużywane w budynkach, z czego 70 proc. na ich ogrzewanie. Termomodernizacja budynków nawet w jednym mieście czy wsi to znaczący zysk dla środowiska. W mniejszych miejscowościach szkoła to największy budynek a więc ograniczenie strat energii w szkole to... gra warta świeczki! Potrzebne są rozwiązania innowacyjne, czyli takie, które nie zawsze przychodzą do głowy od razu. Na przykład koszty transportu miejskiego w różnych miastach są pokrywane nawet w 60 proc. z budżetu gminy, a tylko 40 proc. dochodów przedsiębiorstw transportowych pochodzi ze sprzedaży biletów. Jeśli jakieś miasto postanowiłoby dopłacić te brakujące 40 proc., to mogłoby zaoferować swoim mieszkańcom całkowicie darmową komunikację miejską. Skłoniłoby to wiele osób, aby przesiąść się z samochodów (które i tak stoją w korkach) do tramwajów czy autobusów szczególnie jeśli miałyby one oddzielny pas ruchu i faktycznie szybko i komfortowo dowoziły ludzi do celu. Ograniczenie liczby pojazdów znacznie zmniejszyłoby ilość dwutlenku węgla emitowanego do atmosfery. Inspiracje ze szkół globalnych 17
Edukacja globalna tym warto się zająć! Oprócz zmian systemowych na poziomie całej gminy czy miasta potrzebne są oczywiście zmiany w zachowaniu samych mieszkańców. To dobre działanie na początek dla każdej szkoły. Na przykład trzeba zadbać o to, żeby ograniczyć ilość opakowań w produktach, które kupujemy na co dzień. Do produkcji opakowań przecież też zużywane są zasoby naturalne i energia. Trzeba także uszczelnić okna, ocieplić budynek szkolny, oszczędzać wodę. Ale można pójść dalej, niekoniecznie wymaga to dużych inwestycji. Coraz częściej w miejscach publicznych w Polsce pojawiają się kosze na śmieci, które są od razu punktami do selekcji odpadów. Do oddzielnego pojemnika wrzuca się papier, szkło czy plastik. Dlaczego podobnego systemu nie można byłoby wprowadzić w szkołach? Jeśli uczniowie nie będą musieli wychodzić na zewnątrz budynku, żeby wyrzucić jedną puszkę czy papierek do specjalnego kontenera, to błyskawicznie zmniejszy się ilość odpadów niesegregowanych. A to ważny krok w walce ze zmianami klimatycznymi. Teraz już wiecie, co mam na myśli, gdy mówię, że potrzebna jest zmiana sposobu myślenia? uśmiecha się Marcin. Nie możemy już naiwnie wierzyć, że da się kontynuować dotychczasowy styl życia. Światowe złoża surowców się kurczą; ropy, gazu i innych zasobów będzie coraz mniej, więc ich cena na rynku będzie rosła. Globalne potęgi, takie jak Stany Zjednoczone, Chiny i niektóre państwa Unii Europejskiej, już się ścigają o dostęp do surowców. Czarny scenariusz dla świata mówi, że z tego powodu czekają nas konflikty. Już teraz toczą się wojny o wodę. Ale możemy temu zaradzić tylko musimy się wziąć do roboty. Jeśli chcemy zapewnić sobie dobrą przyszłość za kilkadziesiąt lat i warunki do życia dla naszych dzieci, musimy działać już teraz. Na każdym z nas spoczywa ta odpowiedzialność. Według naukowców na gruntowne zmiany mamy tylko kilka lub kilkanaście lat później może być za późno. A przecież także dla Polski ważne jest bezpieczeństwo energetyczne. Czy zapewnimy je poprzez wykorzystanie źródeł energii szkodliwych dla środowiska, czy źródeł odnawialnych? Nie ma dróg na skróty. Przed wyborem energii atomowej przestrzega Maciej z Greenpeace. Polska stoi przed krytycznie ważnym wyborem, który wpłynie na nasze portfele i całą gospodarkę. Albo pójdziemy w niebezpieczny atom i zapłacimy wyższe rachunki za prąd, albo zainwestujemy w morskie farmy wiatrowe na Bałtyku, dzięki czemu za prąd zapłacimy mniej i stworzymy więcej miejsc pracy, m.in. w polskich stoczniach mówi ekspert. Szkoła jest idealnym miejscem do wprowadzenia takiej zmiany w świadomości jest ważnym ośrodkiem w życiu każdej społeczności lokalnej, zarówno na wsi, jak i w mieście. Musimy tylko pokazać, jak ważną rolę pełni szkoła we wdrażaniu zmian. Nauczyciele i nauczycielki są jedną z najbardziej otwartych grup w naszym społeczeństwie. Właśnie oni oraz młodzież szkolna, rodzice i lokalne organizacje mogą wspólnie zainicjować zmianę w swojej okolicy. Będzie to lokalne działanie, które przyczyni się do rozwiązania problemu globalnego zgodnie za znaną maksymą myśl globalnie działaj lokalnie. e Mit o mieszaniu posegregowanych śmieci Czasem pojawiają się sygnały, że śmieciarka zabiera wszystkie odpady posegregowane i nieposegregowane do jednego pojemnika. Nauczyciele obawiają się, że przez to zmarnowana zostaje praca uczniów, którzy włożyli dużo wysiłku w segregację odpadów. Przedstawiciele firm zajmujących się odpadami stanowczo odpierają te zarzuty. To fakt, że śmieciarki niektórych firm za jednym razem odbierają odpady posegregowane i nieposegregowane. Jednak samochody takie posiadają dwa odrębne, oddzielone od siebie kontenery. Osoby obserwujące odbiór śmieci mogą tego nie zauważać. Z tego powodu wokół segregacji śmieci narósł mit, który utrudnia promocję recyklingu. Jednak sytuacja ta powoli się zmienia, gdyż obecnie coraz częściej wywóz obydwu typu odpadów odbywa się oddzielnie, a starszy typ dwukomorowych śmieciarek wychodzi z użycia. Przy wielu domach nie ma oddzielnych kontenerów na poszczególne rodzaje surowców wtórnych (papier, szkło białe, kolorowe, plastik), lecz są tylko dwa pojemniki: na odpady do odzysku i pozostałe śmieci. W takim wypadku segregowanie surowców wtórnych w domu na kilka oddzielnych rodzajów nie ma sensu. Czy to oznacza, że odpady posegregowane są mieszane ze zwykłymi śmieciami? Nie! Gdy zbiorcza partia surowców wtórnych dociera do sortowni, trafiają one na linię sortowniczą, obsługiwaną przez ludzi. To oni rozdzielają odpady na poszczególne rodzaje, aby mogły zostać poddane rycyklingowi. Ten etap jest niezbędny, gdyż zdarza się, że w kontenerach na surowce wtórne znaleźć można sporą ilość zwykłych śmieci wrzucanych tam przez ludzi nieświadomych lub nieszanujących pracy innych. Jednak oddzielanie zwykłych śmieci od surowców wtórnych w naszych domach w dalszym ciągu ma sens! Bez tego recykling byłby praktycznie niemożliwy.