Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
DROGA DO MOJEGO PRZEDSZKOLA Grupa wiekowa: 5 6-latki. Cele Dziecko: zdobywa orientacj w terenie, wymienia narzàdy zmys ów (oko, ucho, nos, r ka), wykorzystuje zmys y (np. s uch, w ch, dotyk) do obserwacji Êrodowiska. Metody: pokaz, obserwacja, w asne doêwiadczenia, dzia alnoêç plastyczna, elementy pedagogiki zabawy. Materia y: ilustracje przedstawiajàce kilka scen, przedmiotów, jakie dzieci spotykajà najcz - Êciej w drodze do przedszkola, ma e kartki papieru, d uga kartka papieru wyci ta z papieru szarego, symbole przedstawiajàce narzàdy zmys ów (oko, ucho, r ka, nos) na czterech du ych arkuszach papieru i wi ksza iloêç na ma ych kartkach, pocztówki, zdj cia swojej miejscowoêci. Przebieg zaj ç I Cz Êç wst pna 1. Maszerujà dzieci drogà zabawa z piosenkà inscenizowana ruchem. 2. Moje miasto rozmowa na podstawie przyniesionych pocztówek, zdj ç miasta lub osiedli, w których dzieci mieszkajà. 3. Komentujà to co widzà, zadajà pytania dotyczàce niektórych miejsc. II Cz Êç g ówna 1. Droga z domu do przedszkola. Nauczycielka rozk ada ilustracje ró nych przedmiotów, rzeczy, które dzieci mogà spotkaç w drodze do przedszkola, np. budynki (bloki, domy, sklepy, dworzec PKP, PKS), ulice, samochody, drzewa, zwierz ta, p ot itp. Po kilku minutach zach ca do rozmowy: Przypomnijcie sobie tras, jakà ka de z was przebywa z domu do przedszkola. 2. Co widzimy, s yszymy, czujemy? Jaki znaczek mo emy wymyêliç, aby oznaczaç rzeczy, które: - widzimy (oko), - czujemy (nos), - których dotykamy (r ka). Nauczycielka prezentuje rysunki oka, r ki, nosa. 3. Zabawa metodà pedagogiki zabawy Gimnastyka. Gimnastyka dobra sprawa, dla nas wszystkich to zabawa. R ce w gór, w przód i w bok, sk on do przodu, w gór skok. G owa, ramiona, kolana, pi ty kolana, pi ty, kolana, pi ty. Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.1
G owa, ramiona, kolana, pi ty oczy, usta, uszy, nos. G owa, ramiona, kolana, pi ty kolana, pi ty, kolana, pi ty. G owa, ramiona, kolana, pi ty oczy, usta, uszy, nos. 4. U o enie wspólnej drogi do przedszkola z wykorzystaniem ilustracji. Oznakowanie symbolami przedstawiajàcymi narzàdy zmys ów. Teraz wspólnie u o ymy drog do przedszkola, np. Marysi. Ka dà ilustracj znaczymy odpowiednim symbolem narzàdu zmys u, mo e to byç: nos, oko, r ka, ucho. Musimy si zastanowiç i pomyêleç, czy rzeczy, przedmioty, które Marysia spotyka po drodze przede wszystkim widzi, czy s yszy, czuje, czy dotyka. Praca z ca à grupà. 5. Praca indywidualna. Na stolikach stojà pojemniki ze znakami narzàdów zmys u (ucho, oko, r ka, nos). Ka de dziecko na mniejszych kartkach papieru ma za zadanie narysowaç kilka scen widywanych na swojej drodze do przedszkola. Na ka dej ilustracji, zgodnie z ustalonym kodem, umieszczajà znak oznaczajàcy zmys pobudzony w przedstawionej sytuacji. Niektóre sceny mogà pobudzaç ró ne zmys y (np. samochód oko, ucho, nos itp.). 6. Wypowiedzi dzieci na temat w asnych prac. Ka de z nich przykleja swojà drog na d u szych paskach papieru. III Zakoƒczenie Prezentacja prac w Kàciku dla rodziców pod tytu em Droga do mojego przedszkola. Ewa Fura Oddzia Przedszkolny w Szkole Podstawowej nr 2 Ruciane - Nida 4.2 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
UZDRAWIAMY DRZEWA Cele Dziecko: prowadzi obserwacje drzew wokó szko y, wykonuje rysunki drzew, wymienia przyczyny niszczenia drzew (choroby, owady, wiatr, piorun, wandalizm, zanieczyszczenie), stara si zrozumieç przyczyny pogarszania si stanu drzew w najbli szej okolicy, ma ÊwiadomoÊç, e ludzie sà cz Êciowo odpowiedzialni za degradacj niektórych gatunków drzew, próbuje opracowaç propozycje polepszenia stanu zdrowotnego drzew w swojej okolicy. Metody: rozmowa, obserwacja bezpoêrednia, zaj cia praktyczne. Materia y: kartki bloku rysunkowego, kredki, o ówki. Przebieg zaj ç 1. Prosimy dzieci, eby pokaza y, jak zachowujà si, gdy sà chore. 2. Przypominamy dzieciom, e drzewa tak e yjà i mogà równie chorowaç. Po czym poznamy takie drzewa? 3. Zaj cia w terenie. Udajemy si na krótki spacer wokó przedszkola (szko y) i prosimy dzieci, aby wskaza y drzewa, które ich zdaniem, sà chore, a nast pnie je narysowa y. 4. W klasie (na Êcianie) wywieszamy rysunki wykonane przez dzieci. 5. Pytamy dzieci, dlaczego ich zdaniem drzewa, które zobaczy y, sà chore. Co mog o zniszczyç drzewa? (choroby, owady, wiatr, piorun, wandalizm, zanieczyszczenia). Co mo na zrobiç, aby chroniç drzewa przed dalszym chorowaniem? Czy mo emy powstrzymaç owady przed atakowaniem pnia i liêci? Czy mo emy zadbaç, aby mniej by o wandalizmu i zanieczyszczeƒ? Jak to zrobiç? 6. Prosimy dzieci o przepisanie odpowiedniej kuracji w celu utrzymania drzew w zdrowiu. Recepty, w formie propozycji, co nale y wykonaç, sà nast pnie zapisane lub narysowane na rysunku ich drzewa. 7. Proponujemy dzieciom, aby zawiesi y rysunki drzew w ró nych miejscach w swojej okolicy. Umieszczajàc je, na przyk ad w samochodzie mogà s u yç jako przypomnienie, e lepiej jest chodziç pieszo, jeêdziç rowerem lub autobusem, gdy jest to tylko mo liwe. 8. Mo emy zach ciç dzieci do napisania petycji do w adz miasta (gminy) w celu poprawienia komunikacji publicznej i zbudowania Êcie ek rowerowych. 9. Warto tak e zorganizowaç dla innych dzieci, rodziców i pracowników szko y spotkanie, np. z pracownikiem wydzia u (referatu) ochrony Êrodowiska na temat: Jak opiekowaç si roêlinami wokó nas? Bibliografia Learnig for Sustainable Future, Teachers Centre: Classroom & Online Activities, Thematic Activities: Air, Sick Trees, www.schoolnet.ca, www.lsf-lst.ca Alicja Szarzyƒska, Zdzis aw Stan Nitak Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.3
4.4 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
LAS ZAPRASZA DZIECI SERDECZNIE I PROSI... Cel Dziecko: rysuje sposoby w aêciwego zachowania si w lesie. Metody: pogadanka, çwiczenia z obrazkami. Materia y: arkusze z obrazkami przedstawiajàcymi zasady zachowania si w lesie, du y arkusz papieru, blok rysunkowy, klej, przybory do pisania, kredki. Przebieg zaj ç Zaproponowane zaj cia warto potraktowaç jako wst p do zaj ç odbywajàcych si w lesie (na trasie leênych Êcie ek dydaktyczno-przyrodniczych). Na poczàtku zaj ç przeprowadzamy krótkà pogadank, której celem jest uêwiadomienie dzieciom, e w lesie, podobnie jak w domu, przedszkolu, szkole, kinie, obowiàzujà zasady w aêciwego zachowania si. W lesie rosnà ró ne gatunki roêlin, yjà zwierz ta (niektóre z nich podlegajà ochronie gatunkowej z uwagi na zagro enie wygini ciem), dla niektórych las jest jedynym schronieniem (domem). Z tego te wzgl du, przebywajàc w lesie, powinniêmy zachowaç si wyjàtkowo cicho i spokojnie. Tylko wówczas uda si zaobserwowaç ciekawe rzeczy, z którymi na co dzieƒ nie mamy kontaktu. Dzielimy dzieci na zespo y, przydzielajàc ka demu z nich po jednym obrazku przedstawiajàcym to, czego nie wolno robiç w lesie. Dzieci rozmawiajà (poczàtkowo w zespo ach) o nadaniu swojemu obrazkowi w aêciwego tytu u. Mogà równie pokolorowaç obrazki. Nast pnie proponujemy krótkà pogadank na temat Co by si sta o, gdyby ludzie nie przestrzegali zasad w aêciwego zachowania si w lesie? Na zakoƒczenie zaj ç zach camy dzieci, by wykona y rysunki przedstawiajàce w aêciwe zachowania w lesie. Z prac dzieci powstaje wystawa, do której b dziemy odwo ywaç si przy okazji kolejnych zaj ç zwiàzanych z edukacjà ekologicznà (np. wyjêcia do lasu, parku itp.). Bibliografia Dàbrowska A., E., Interpretacja przyrody. Scenariusze zaj ç do realizacji w ramach Zielonej szko y, Skierniewice 2000, OÊrodek Doskonalenia Nauczycieli. Alicja Szarzyƒska Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.5
Las zaprasza Ci serdecznie i prosi... 4.6 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.7
4.8 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.9
4.10 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.11
4.12 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
LAS I JEGO MIESZKA CY Cele Dziecko: wykonuje kola lasu z ró nych elementów, rozwija sprawnoêci manualne: wycinanie, zaginanie, klejenie, rozwija swojà wyobraêni i zainteresowania przyrodnicze. Metody: pogadanka, kola. Kola, inaczej sklejanka, stanowi ciekawy sposób na pobudzenie wyobraêni dzieci, trening twórczego myêlenia, przedstawianie w asnych wizji. Materia y: stare czasopisma o tematyce przyrodniczej, kolorowy papier, kawa ki tkanin, piasek, wir, farby plakatowe, kredki, klej, no yczki, du e arkusze papieru, p yta CD z g osami ptaków (Ptaki polskie. Multimedialny program edukacyjny, Hanna i Antoni Gucwiƒscy, Wydawnictwo Europa; Wiosenny Êpiew ptaków. 25 ptasich g osów bez podk adu muzycznego OTOP, Gdaƒsk; Wielkie koncerty polskiej przyrody, Centrum Informacyjne Lasów Paƒstwowych, Warszawa). Przebieg zaj ç Zaj cia pomyêlane sà jako jedna z propozycji przygotowujàcych dzieci do wizyty w lesie. 1. Polecamy dzieciom, by przynios y stare czasopisma o tematyce przyrodniczej, kolorowy papier, kawa ki tkanin, piasek, wir, farby plakatowe, klej lub sami gromadzimy te materia y. 2. Przygotowujemy du e arkusze papieru. Ich liczba jest uzale niona od tego na ile zespo ów chcemy podzieliç dzieci. 3. Przygotowujemy w sali miejsce, gdzie dzieci z o à materia y potrzebne do tworzenia kola- u. Prosimy dzieci o sk adanie ich w tym miejscu. 4. Dzielimy dzieci na zespo y 6-7-osobowe. 5. Podajemy zespo om temat kola u Las i jego mieszkaƒcy. 6. Rozdajemy zespo om du e arkusze papieru. Informujemy dzieci, na czym polega tworzenie takiej kompozycji i e do jej wykonania wykorzystywaç b dà wszystkie zgromadzone materia y. 7. Zespo y mogà wybraç lidera, który b dzie kierowa pracà. 8. Zespo y tworzà swój w asny kola z o ony z wyci tych obrazków, z dodaniem wykonanych przez siebie rysunków, s ów zwiàzanych z lasem i jego mieszkaƒcami. Do przygotowania kola u dzieci mogà wykorzystaç tak e kawa ki tkanin, piasek, wir, kolorowy papier. Dzieci same decydujà o tym jakich materia ów u yjà do jego wykonania. 9. Kolejnym etapem jest zrobienie wystawy. W wyznaczonym w sali miejscu dzieci wywieszajà swoje prace. Mo emy w àczyç p yt CD lub kaset z nagraniem g osów ptaków. Ka dy zespó staje przy swojej kompozycji i prezentuje jà. 10. Na zakoƒczenie zaj ç pytamy dzieci: Co to jest las? Co yje w lesie? Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.13
Czym jest las dla cz owieka? Czym jest las dla zwierzàt? Bibliografia Brudnik E., Moszyƒska A., Owczarska B., Ja i mój uczeƒ pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujàcych, Kielce 2000, Zak ad Wydawniczy SFS. Alicja Szarzyƒska 4.14 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
JESTEÂMY PRZYJACIÓ MI LASU Cele Dziecko: wymienia niebezpieczeƒstwa gro àce lasom ze strony cz owieka, w aêciwie zachowuje si w lesie, nazywa chronione gatunki kwiatów (np. konwalia majowa, sasanka, zawilec, krokus). Metody: czynne: zadaƒ stawianych dziecku, s owne: przekaz ywym s owem utworu, rozmowa, drama. Materia y i Êrodki dydaktyczne: kukie ki, obrazki z gatunkami kwiatów (sasanka, krokus, zawilec, konwalia majowa, fio ek, stokrotka ), obrazki zwierzàt leênych, magnetofon, kaseta z nagraniem Êpiewu ptaków, kartki bloku technicznego, kredki. Przebieg zaj ç 1. Zach camy dzieci do obejrzenia teatrzyku Czy Agata kocha si w kwiatach? M. Kownackiej. Agatka: Razem: Jestem sobie Agatka, bardzo kocham si w kwiatkach. Gdzie tylko zakwitnie kwiatuszek, ja go zerwaç musz. Zerw, co tylko spotkam. O, tu krokus, tu stokrotka. Tu jest fio ek, tu sasanka, Zerw, wplot je do wianka. Tu konwalia, tu zawilec, Zerw, b d mia a tyle. Och, wiewiórka? Wiewióreczka hop-sa-sa po lesie sobie hasa. PosuwiÊcie i g adko poskacz ze mnà Agatko. Hop-sa-sa dooko a, przeszkadzajà mi zio a. Buch ten wieniec na traw, z wiewióreczkà si pobawi. Hop-wiewiórko, hyc- z Agatkà, Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.15
Hop-sa-sa z prawa, z lewa, s onko Êwieci, szumià drzewa. Wró ka: Jestem leêna wró ka, w druj po leênych dró kach. Mam w osy z leênych porostów i las kocham po prostu. Hej! A któ to w lesie zerwa i rzuci kwiaty? Czy wiecie, czyja to sprawka? (Agaty) A to si popisa a. Przysz a do lasu i po ama a kwiaty. Czy mo na pochwaliç te czyny Agaty? (nie) 2. Rozmawiamy z dzieçmi na temat teatrzyku. Co robi a w lesie Agatka? Jakie ros y tam kwiaty? Czy mo na pochwaliç zachowanie dziewczynki? 3. WyjaÊniamy dzieciom potrzeb ochrony niektórych gatunków kwiatów przed ca kowitym wygini ciem. Wspólnie oglàdamy obrazki i nazywamy gatunki kwiatów, które sà pod ochronà. 4. Recytujemy wiersz pt. O co prosi las W. Badalskiej. Szumi las, szumi gaj, Szumi w lesie rzeczka, przyjecha a z miasta weso a wycieczka. KtoÊ gwi d e, ktoê Êpiewa, ktoê goni zajàce, ktoê g oêno pohukuje, budzi echo Êpiàce. Na ga àzce brzozy Ptaszek si ko ysze. Kochana wycieczko, Prosimy o cisz. 5. Dzieci przedstawiajà proêby lasu. 6. Zabawa z elementem dramy. Dzieci spacerujà po sali- lesie przy dêwi kach Êpiewu ptaków. Gdy milknie Êpiew zatrzymujà si i naêladujà zwierz ta leêne pokazane przez nas na obrazkach (np. lis, wiewiórka, niedêwiedê, itp.). 7. Praca w zespo ach. Prosimy dzieci, by wykona y znaki do nast pujàcych hase : Nie ha asuj! Nie Êmieç! Nie pal ogniska! Zakaz wjazdu pojazdów. Uwaga na zwierz ta. 8. Omawiamy z dzieçmi znaczenie ka dego znaku i ustalamy zasady w aêciwego zachowania si w lesie. 9. Podsumowanie zaj ç. W jaki sposób dzieci mogà zostaç stra nikami przyrody? Miros awa awicka Przedszkole Miejskie w Lubawie 4.16 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
W POSZUKIWANIU JESIENI NA LEÂNEJ ÂCIE CE DYDAKTYCZNO-PRZYRODNICZEJ KUDYPSKA POLANA Cele Dziecko: zachowuje si w lesie zgodnie z przyjàtymi zasadami poruszania si po jego terenie, wyjaênia, co jest przyczynà du ej ró norodnoêci barw w lesie jesienià, liczy i nazywa kolory zauwa one podczas spaceru po lesie, dokonuje prawid owego u o enia liêci drzew z poci tych cz Êci, rozpoznaje po kszta cie liêci i owocach kilka gatunków drzew, podejmuje próby ich nazwania (np. sosna, Êwierk, lipa, dàb, modrzew, kasztanowiec), wyjaênia, jakà rol odgrywajà liêcie dla roêliny, stosuje ekspresj ruchowà i plastycznà do wyra ania w asnych emocji zwiàzanych z pobytem w lesie, rozwija wyobraêni, nabywa nowe doêwiadczenia w bezpoêrednim kontakcie z przyrodà. Metody: obserwacja bezpoêrednia, rozmowa kierowana, gry i zabawy dydaktyczne, zaj cia praktyczne. Materia y: owoce i liêcie drzew rosnàcych w lesie oraz inne elementy przyrodnicze (np. patyki), torebki papierowe na elementy przyrodnicze, Âcie ka dydaktyczno-przyrodnicza Kudypska Polana za àcznik 1, uk adanka LiÊciowe puzzle za àcznik 2, koperty do zamieszczenia uk adanki (liêciowe puzzle), kartki bia ego papieru formatu A3 do wykonania Mandali w przyrodzie, zestaw kart z rysunkami drzew i ich owoców wyst pujàcych w arboretum, do przeprowadzenia zabawy Czyj to owoc? za àcznik 3, blok rysunkowy, farby plakatowe, p dzle do wykonania prac plastycznych, arkusze szarego papieru do przeprowadzenia zabawy Zwierz ta z lasu. Miejsce realizacji zaj ç: las (Êcie ka dydaktyczno-przyrodnicza Kudypska Polana ), izba edukacji ekologicznej. Przebieg zaj ç Zaj cia wst pne Przed zorganizowaniem zaj ç terenowych z wykorzystaniem leênej Êcie ki dydaktycznoprzyrodniczej Kudypska Polana nauczyciel powinien: uzyskaç zgod NadleÊniczego NadleÊnictwa Kudypy na prowadzenie zaj ç na Êcie ce oraz w leênym arboretum (Kudypy 4, 10-001 Olsztyn, tel. (089) 527 90 90), Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.17
dok adnie zapoznaç si z przebiegiem trasy Êcie ki (za àcznik 1), zapoznaç si z propozycjami zabaw i gier w terenie, dokonaç ich wyboru lub opracowaç w asne propozycje çwiczeƒ, dostosowujàc do mo liwoêci percepcyjnych dzieci, przygotowaç potrzebne pomoce dydaktyczne, przygotowaç terenowà apteczk pierwszej pomocy. Zaj cia na leênej Êcie ce dydaktyczno-przyrodniczej Kudypska Polana 1. Zaj cia rozpoczynamy od przypomnienia zasad w aêciwego zachowania si w lesie. 2. Zwracamy dzieciom uwag na ró norodnoêç i bogactwo kolorów wyst pujàcych jesienià w lesie. W tym celu przeprowadzamy zabaw dydaktycznà Ile kolorów widzisz? Dzielimy dzieci na trzy zespo y 4-osobowe. Ka dy zespó otrzymuje zadanie policzenia i nazwania kolorów zauwa onych podczas spaceru na terenie siedziby NadleÊnictwa Kudypy oraz zebranie elementów przyrody (liêci i owoców le àcych na ziemi) o ró norodnych barwach. Sami równie dokonujemy obserwacji i zbioru potrzebnych do dalszej cz Êci zaj ç okazów. Po kilkuminutowej obserwacji przedstawiciele poszczególnych zespo ów podajà liczb odkrytych kolorów i okreêlajà, jakie kolory dominujà jesienià w obserwowanej cz Êci NadleÊnictwa Kudypy. 3. Pytamy dzieci, co jest przyczynà du ej ró norodnoêci barw w lesie jesienià. Czy o ka dej porze roku jest tak kolorowo? Jakie kolory przewa ajà w lesie wiosnà i latem, a jakie jesienià? 4. Nast pnie zapoznajemy dzieci z rolà, jakà odgrywajà liêcie dla roêliny. WyjaÊniamy przyczyny zmiany barwy liêci jesienià. LiÊç jest g ównym organem dostarczajàcym roêlinie po ywienia. Z nadejêciem jesieni drzewa majà coraz mniej Êwiat a i ciep a. Przygotowujà si do zimy. Ich cienkie liêcie stopniowo tracà zieleƒ. WyjaÊniamy dzieciom koniecznoêç obecnoêci zielonego barwnika chlorofilu i Êwiat a do przeprowadzenia syntezy zwiàzków organicznych niezb dnych roêlinie do ycia i wzrostu. Wskazujemy na sta e wyst powanie w liêciach innych barwników, np. pomaraƒczowych, ó tych, czerwonych, fioletowych, których obecnoêç wiosnà i latem jest maskowana du à iloêcià chlorofilu. Póênym latem i jesienià substancje organiczne wytwarzane w liêciach magazynowane sà w owocach, nasionach, pniu oraz pàczkach, z których wiosnà rozwinà si m ode p dy i liêcie. Niezb dny do ich produkcji chlorofil jest zu ywany, a jego zapasy nie sà uzupe niane, dlatego zaczynajà byç widoczne inne barwniki obecne w liêciu ó te, a póêniej czerwone. 5. Omawiane zagadnienie ilustrujemy dzieciom okazami liêci tego samego gatunku o ró nych stopniach zaniku chlorofilu. Nast pnie zadajemy pytania lub sami informujemy dzieci: Co dzieje si z przebarwionymi liêçmi? Dlaczego liêcie opadajà? Czy liêcie wszystkich drzew opadajà na zim? Co dzieje si z opad ymi liêçmi? Przebarwione liêcie opadajà. Dzieje si tak dlatego, aby drzewa mog y przetrwaç okres zimowy. Drzewa iglaste zachowujà liêcie na zim. Opad e liêcie ulegajà gniciu. 6. Pokazujemy dzieciom zdj cie lub rysunek modrzewia, który mogà pokolorowaç w domu kredkami. WyjaÊniamy, e modrzew to jedyne drzewo iglaste, wyst pujàce w Polsce, które zrzuca liêcie (ig y) na zim. Nast pnie prosimy, aby odszuka y to drzewo na terenie siedziby NadleÊnictwa. 4.18 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
7. Mo emy tak e zapoznaç dzieci z korzyêciami wynikajàcymi z opadania liêci u wi kszoêci drzew (np. zmniejszenie parowania, co jest istotne dla przetrwania roêliny zimà, gdy ziemia zamarza; wytworzenie próchnicy, a tym samym wzbogacenie gleby wokó drzewa w zwiàzki mineralne potrzebne roêlinie do ycia, powsta e w wyniku rozk adu liêci). Informujemy dzieci o mo liwoêciach zagospodarowania liêci w ogrodzie przydomowym lub przedszkolnym (szkolnym). PodkreÊlamy, e kompostowanie jest w aêciwà formà wykorzystania opad ych liêci. Zwracamy uwag na walory kompostu i zach camy dzieci do podj cia takiego dzia ania w przedszkolu lub szkole. 8. Nast pnie, w celu podsumowania wiadomoêci, prosimy dzieci o u o enie zebranych liêci jednego gatunku wed ug kolejnoêci zmiany barwy, tj. od zielonego poprzez zielono ó tà i ó tà do pomaraƒczowej lub czerwonej. 9. Zwracamy dzieciom uwag na ró norodnoêç kszta tów liêci zebranych na terenie siedziby NadleÊnictwa. Proponujemy zabaw LiÊciowe puzzle. Rozdajemy dzieciom koperty, w których umieszczone zosta y liêciowe puzle. Zadanie polega na u o eniu 4 liêci z rozsypanek. W domu lub przedszkolu (szkole) dzieci mogà wkleiç puzzle na kartk papieru i pokolorowaç. Przy naszej pomocy rozpoznajà, z jakich drzew pochodzà u o one liêcie. Odszukujà je wêród zebranych okazów. Próbujà równie wyjaêniç, z czym kojarzy im si kszta t poszczególnych liêci, np. z sercem, ko em, d onià itp. 10. W lesie - na trasie Êcie ki przyrodniczo-dydaktycznej proponujemy dzieciom zabawy: Jesienny spacer po lesie Zabawa rozpoczyna si marszem dzieci parami. Nast pnie na umówiony sygna dzieci opuszczajà partnerów i biegajà w ró nych kierunkach, naêladujàc lecàce z drzew liêcie. Obracajà si dooko a, przykucajà, biegnà dalej. Mogà naêladowaç szelest liêci. Dzieci chodzà i zbierajà liêcie z ziemi, uk adajàc z nich bukiety. Mandala w przyrodzie Prosimy ka de dziecko, by zebra o w lesie materia y, które jemu osobiêcie bardzo si podobajà, i które sà dla niego mi e w dotyku, np.: kamienie, liêcie, owoce drzew, kijki, itp. Potem siada w takim miejscu, gdzie si dobrze czuje i zaczyna od wyg adzenia kawa ka ziemi oraz oczyszczenia go z le àcych tam rzeczy. Nast pnie ka de dziecko uk ada cz Êç zebranego przez siebie materia u poêrodku tego pola. Stàd zaczyna ono pracowaç i kawa- ek po kawa ku tworzy do zewnàtrz swojà mandal. Z regu y mandala jest okràg a, ale dzieci majà swobod w dobieraniu jej kszta tów. Dzieci nie rozmawiajà ze sobà w czasie uk adania mandali. Powinny znajdowaç si w takiej odleg oêci od siebie, aby nie rozprasza y si nawzajem. Kiedy wszystkie dzieci skoƒczy y prac, wspólnie oglàdajà mandale i rozmawiajà na ich temat. Mo emy zaproponowaç dzieciom, aby naklei y swoje mandale na papier i zabra y do przedszkola (szko y). Umieszczà je w kàciku przyrodniczym. Uwaga! Mandala oznacza ko o. Jest to pierwotna forma wszystkich kszta tów, którà mo na znaleêç wsz dzie w przyrodzie. Uk adanie mandali oznacza odnalezienie sobie ko a jako symbolu ywej twórczoêci; to uspokaja i odpr a. 11. Informujemy dzieci, e ró norodnoêç barw jesienià spowodowana jest tak e przez owoce. Zadajemy pytania: Jakie znacie owoce? Jakie jest znaczenie owoców? Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.19
12. W celu utrwalenia wiadomoêci o owocach proponujemy dzieciom zabaw. Polega ona na tym, e wypowiadamy okreêlone has o, np. nazw drzewa, typ owocu, a dzieci, które posiadajà odpowiedni okaz, np. liêç lub owoc z wymienionego drzewa, liêç o okreêlonym kszta cie, owoc nale àcy do wymienionego gatunku itp., wstajà i demonstrujà go. Zabaw prowadzimy do chwili, a wszystkie dzieci w aêciwie zareagujà na wypowiedziane has o. 13. Na terenie LeÊnego Arboretum Warmii i Mazur zapraszamy dzieci do zabawy Czyj to owoc? Rozdajemy dzieciom karteczki z rysunkami drzew, których liêcie i owoce mo na spotkaç w arboretum. Zadanie dzieci b dzie polega o na po àczeniu w pary posiadanych rysunków liêci i owoców tego samego drzewa, a nast pnie odszukanie tego drzewa w terenie. Zabaw mo emy przeprowadziç na zasadzie konkursu, gdzie wygrywa zespó lub dziecko, które jako pierwsze poprawnie wykona zadanie. 14. Wst pnego podsumowania zaj ç mo emy dokonaç w izbie edukacji ekologicznej, w której dzieci zapoznajà si z ekspozycjami dotyczàcymi historii leênictwa, ochrony flory i fauny. 15. Organizujemy spotkanie z leênikiem na temat Przygotowania leênych zwierzàt do zimy. Dzieci dowiedzà si, jak ró ne gatunki zwierzàt przygotowujà si do zimy, i które z leênych zwierzàt potrzebujà pomocy cz owieka, by prze yç mroênà, Ênie nà zim. 16. Na zakoƒczenie pobytu w NadleÊnictwie Kudypy proponujemy dzieciom zabaw Zwierz ta z lasu. Z zebranych w lesie materia ów przyrodniczych (liêci, owoców, patyków) dzieci w ma ych zespo ach uk adajà na szarym arkuszu papieru dowolne zwierz. Mo e byç to jeleƒ, zajàc, wiewiórka, czy Êlimak. Wa ne jest, aby zwierz to wyst powa o w lasach kudypskich. Kiedy wszystkie zespo y sà gotowe, oglàdajà prace pozosta ych i próbujà odgadnàç uk adanki zwierzàt. Podsumowanie zaj ç w przedszkolu (szkole) Prze ycia dzieci z wizyty w jesiennym lesie mo na opracowaç na ró ne sposoby. Bardzo ekscytujàce mogà byç eksperymenty z mieszaniem farb, tak aby dzieci naêladowaç mog y palet barw natury. Przyjmujàc za punkt wyjêcia ó ty, czerwony i niebieski, dzieci same mogà mieszaç kolory, aby uzyskaç barwy jesiennego lasu. Naturalne b dzie tak e odwo anie si do sztuki malarskiej. Barwy jesieni inspirowa y wielu artystów. Dost pne sà ró ne albumy, wiernie oddajàce kolory, które mogà si staç inspiracjà dla dzieci. Potem mo emy przygotowaç Jesiennà wystaw dzieci dla rodziców. Warto nauczyç dzieci przechowywania materia ów przyniesionych z lasu. Proponujemy, aby posortowa y je i pouk ada y w pude kach. LiÊcie przygotowa y do suszenia. Znajdujemy odpowiednie miejsce w sali, na przyk ad szafk, gdzie b dà przechowywane materia y zebrane w naturze. Pozwólmy, by dzieci by y odpowiedzialne za oznakowanie pude ek, w których przechowuje si ró ne materia y. O materia ach powinniêmy mówiç zawsze jak o skarbach. Bibliografia Baum H., Zabawy w lesie, Kielce 2002, Wydawnictwo JednoÊç. GajuÊ-Lankamer E., Skarby jesieni, Lublin 1998, Pracownia Metodyki Biologii, Instytut Biologii UMCS. Ho dyƒski C., Pisarek W., Szumarski W., Z Olsztyna do Kudyp. Âcie ka przyrodnicza, Olsztyn 1998, Lasy Paƒstwowe, NadleÊnictwo Kudypy. Soida D., Jak z klocków edukacj budowaç, Kraków 1996, ROEE. Szarzyƒska A. Szumarski W., Na Kudypskiej Polanie. Przewodnik do zaj ç na trasie Êcie ki dydaktyczno-przyrodniczej, Olsztyn 2003, Regionalna Dyrekcja Lasów Paƒstwowych, Nadle- Ênictwo Kudypy. Alicja Szarzyƒska 4.20 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
Âcie ka dydaktyczno-przyrodnicza Kudypska Polana" Za àcznik 1 Jest to piesza Êcie ka o d ugoêci oko o 3 km i le y w LeÊnictwie Kudypki. Przebiega ona od siedziby (biura) NadleÊnictwa przez fragment lasu do LeÊnego Arboretum Warmii i Mazur. W otoczeniu budynku mo na podziwiaç oko o 100-letni drzewostan o charakterze parkowym sk adajàcy si ze: Êwierka pospolitego, modrzewia europejskiego, d bu szypu kowego, d bu czerwonego, wiàzu szypu kowego, buka zwyczajnego, klonu zwyczajnego, klonu jawora, lipy drobnolistnej, kasztanowca zwyczajnego, jesionu wynios ego, graba zwyczajnego, brzozy brodawkowatej i sosny wejmutki. Na trasie ca ej Êcie ki znajdujà si liczne tablice informacyjne na nast pujàce tematy: biologia gatunków zwierzàt mieszkajàcych w kudypskich lasach, ochrona przeciwpo arowa lasów, cykle yciowe drzewostanów, informacje o szkó kach i uprawach leênych, informacje o dobrych obyczajach w lesie. Na terenie arboretum znajdujà si ekspozycje: budek l gowych dla ptaków oraz karmników i paêników, ró nego rodzaju pu apek feromonowych (wraz z objaênieniem do czego s u à). Na ca ej d ugoêci Êcie ki rozmieszczone sà sta e punkty przystankowe, które s u à celom edukacyjnym. Sà to: sala konferencyjna, izba edukacji ekologicznej z ekspozycjami dotyczàcymi historii leênictwa, ochrony flory i fauny, zielona sala lekcyjna, siedziba NadleÊnictwa Kudypy, plantacja Êwierka, wykorzystywana na choinki, poletko owieckie, staw spe niajàcy funkcje zbiornika przeciwpo arowego, stuletni drzewostan bukowy, wielogatunkowe lasy gospodarcze, fragmenty ni owego lasu liêciastego. OÊrodek Edukacji Przyrodniczo LeÊnej NadleÊnictwa Kudypy BliskoÊç Olsztyna, dogodny dojazd, atrakcyjne po o enie i walory krajobrazowe Kudypskiej Polany sk oni y NadleÊnictwo do organizacji i urzàdzenia OÊrodka Edukacji Przyrodniczo LeÊnej. W jego sk ad wchodzà obiekty: LeÊne Arboretum Warmii i Mazur, sala konferencyjno wystawowa, zielona sala lekcyjna, plac rekreacyjno sportowy, Êcie ka przyrodniczo dydaktyczna Kudypska Polana. Jednym z najwa niejszych obiektów OÊrodka Edukacji Przyrodniczo LeÊnej spe niajàcym funkcje dydaktyczne, spo eczne i naukowe jest unikalne, jedyne w Polsce Pó nocno Wschodniej LeÊne Arboretum Warmii i Mazur. Arboretum lub ogród dendrologiczny (z j zyka ac. arbor, z gr. dendron drzewo) jest to specjalistyczny ogród botaniczny skupiajàcy g ównie kolekcje gatunków i odmian drzew oraz krzewów ró nego pochodzenia. Arboretum zajmuje powierzchni 7,54 ha i znajduje si tu przy granicy z Olsztynem. Mimo m odego wieku w arboretum znajdujà si kolekcje drzew, krzewów, gatunków, odmian botanicznych i geograficznych, rodzimych oraz przedstawicieli dendroflory obcego pochodze- Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.21
nia. Za o ono równie w arboretum kolekcje roêlin zielnych, charakterystycznych dla zespo- ów i zbiorowisk leênych. W arboretum spotkaç mo na wiele rodzimych gatunków drzew i krzewów: jod a pospolita, limba, kosodrzewina, olsza zielona, olsza szara, brzoza kar owata, brzoza niska, jarzàb brekinia, wiàz górski, ró a alpejska, ró anecznik ó ty. SpoÊród gatunków egzotycznych rosnà tutaj: metasekwoja chiƒska, Êwierk czarny, Êwierk serbski, jod a koreaƒska, jod a kalifornijska, jod a olbrzymia, sosna oêcista, sosna ó ta, sosna czarna, sosna rumelijska, choina kanadyjska, magnolia parasolowata, magnolia japoƒska, katalpa bignoniowa, oczar wirginijski, grujecznik japoƒski, klon czerwony, klon cukrowy, klon okràg olistny i inne. Kolekcje liczà (wg stanu 31.03.2003 r.): dzia dendroflory rodzimej 302 taksony, dzia dendroflory obcego pochodzenia 445 taksonów, dzia rodzimych gatunków roêlin zielnych 324 taksony, w tym kolekcja roêlin chronionych liczy 76 taksonów. Arboretum jest uznanym przez Rad Ogrodów Botanicznych w Polsce ogrodem botanicznym spe niajàcym trzy zasadnicze funkcje: naukowà, dydaktycznà, spo ecznà. Jest wizytówkà dzia alnoêci warmiƒsko mazurskich leêników. 4.22 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
LiÊç lipy LiÊciowe puzzle Za àcznik 2 Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.23
LiÊç klonu 4.24 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
LiÊç d bu Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.25
LiÊç kasztanowca 4.26 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
Czyj to owoc? Za àcznik 2 " " Sosna pospolita " Âwierk pospolity " Lipa drobnolistna " Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.27
" " Buk pospolity Dàb bezszypu kowy " " Modrzew europejski " 4.28 Dzieci odkrywajà i badajà przyrod
BAJKA O MA EJ WRONIE I JEJ PRZYJACIO ACH Cele Dziecko: s ucha bajki o ma ej wronie Terkotce, rozwija wyobraêni, nabywa doêwiadczenia zwiàzanego z wymyêlaniem dalszego ciàgu bajki, bazujàc na w asnych prze yciach z lasu, maluje stron tytu owà bajki. Metody: rozmowa kierowana, bajka, zaj cia praktyczne. Materia y: tekst bajki o ma ej wronie i jej przyjacio ach, blok rysunkowy, farby plakatowe, kredki. Przebieg zaj ç Dla podkreêlenia, jak wa na jest troska o przyrod, proponujemy dzieciom wys uchanie opowiadania o ma ej wronie Terkotce. Opowiadanie jest bogate w szczegó y realistyczne, jednoczeênie ma form baêni. Zach camy, by opowiadanie nie koƒczy o si tam, gdzie postawiona zosta a kreska, lecz eby dzieci wspólnie z nami wymyêla y dalszy ciàg, bazujàc na w asnych prze yciach z lasu. Mo emy równie zaprosiç dzieci do namalowania strony tytu owej bajki o ma ej wronie i jej przyjacio ach. Kolejnym etapem mo e byç zrobienie wystawy. W wyznaczonym w sali miejscu dzieci wywieszajà swoje prace. BAJKA G boko w lesie roênie sobie sosna. RoÊnie tam od wielu, wielu lat. Ma wielkie ga zie, bardzo du o igie, a jej wierzcho ek si ga nieba. Tak, sosna jest niemal tak wysoka jak wznoszàca si obok góra. Co roku na drzewie pojawiajà si drobne czerwone kwiatuszki, które latem przeobra ajà si w szyszki. Co roku zesz oroczne szyszki opadajà na ziemi, tak jak z innych sosen. GdybyÊmy nie wiedzieli lepiej, moglibyêmy przypuszczaç, e ta sosna jest ca kiem zwyczajna. Ale wcale tak nie jest. Pos uchajcie: Dawno, dawno temu, kiedy zwierz ta i drzewa w lesie mog y ze sobà rozmawiaç, a wielka sosna by a ma ym drzewkiem, coê si wydarzy o. Pewnego dnia przez wrzosy i paprocie przydrepta ma y niedêwiadek. By ca kiem sam. To bardzo dziwne - pomyêla a ma a sosenka - Ma e niedêwiadki zwykle chodzà ze swojà mamà. Kiedy niedêwiadek doszed do sosenki, po o y si na ziemi i otuli ma y okràg y ebek futrem. Spaç mi si chce, zdrzemn si, dopóki mama po mnie nie przyjdzie, powiedzia do siebie niedêwiadek. I od razu zasnà. Kiedy sosna pochyli a ga zie prawie do samej ziemi, us ysza a, e niedêwiadek mocno Êpi. Poradnik instruktora Programu ekozespo ów w edukacji elementarnej 4.29