WTO Światowa Organizacja Handlu Adrian Kotlarz Andrzej Steranka Jarosław Golus Jakub Jagiełło 1. GENEZA GATT. GATT - Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu, podpisane w Genewie dnia 30 października 1947 porozumienie dotyczące polityki handlowej. Układ Ogólny GATT wszedł w Ŝycie 1 stycznia 1948 roku. W skład weszły 23 państwa. Z załoŝenia miało być jedynie tymczasowym układem poprzedzającym powstanie ITO (Międzynarodowej Organizacji Handlowej). JednakŜe brak zgody między państwami nie pozwalający na wejście w Ŝycie statusu ITO, przedłuŝył obowiązywanie układu GATT do 31 grudnia 1994. Organizacja ta miała być - obok wcześniej utworzonych MFW i Banku Światowego (1944) - trzecią instytucją międzynarodową ułatwiającą współpracę gospodarczą między krajami. Podstawowym zadaniem GATT była liberalizacja handlu międzynarodowego (kontrola, usuwanie przeszkód stojących na drodze rozwoju współpracy, koncyliacja). Swoje funkcje GATT spełniał przede wszystkim poprzez organizowanie tzw. rund negocjacyjnych 1. 2. GENEZA WTO. WTO - Światowa Organizacja Handlu, WTO stanowi kontynuację GATT, została powołana w 1994 w Marakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT. Światowa Organizacja Handlu rozpoczęła działalność w roku 1995, a jej siedzibą jest Genewa. Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania 1 http://en.wikipedia.org/wiki/general_agreement_on_tariffs_and_trade. 0
wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym. Przewodniczącym WTO jest Pascal Lamy 2. 3. CELE WTO: 1. Administrowanie wielostronnymi porozumieniami handlowymi składającymi się na dorobek prawny WTO 2. Pełnienie roli forum wielostronnych negocjacji handlowych 3. Podejmowanie prób rozwiązywania sporów handlowych 3 4. Czuwa nad wdraŝaniem i przestrzeganiem wszystkich obowiązujących postanowień przez jej członków 5. Stanowi forum do dalszych negocjacji handlowych mających na celu liberalizację handlu międzynarodowego i współpracuje w tym zakresie z innymi organizacjami gospodarczymi, a zwłaszcza z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym 4 6. Zwiększenie efektywności działań krajów w zakresie regulacji i liberalizacji wszystkich podstawowych dziedzin wymiany objętych porozumieniem Rundy handel dobrami, usługami i ochrona praw własności intelektualnej 5. 4. ZASADY WTO: 1. Zasada niedyskryminacji i równego traktowania (KNU) bezwarunkowa Klauzula Największego Uprzywilejowania oznacza, Ŝe preferencja przyznana jednemu krajowi musi być rozciągnięta na wszystkich członków WTO; nie dotyczy to umów preferencyjnych i stref wolnego handlu 2. Klauzula narodowa niedyskryminacyjne traktowanie na rynku wewnętrznym kraju. Dotyczy obciąŝeń podatkowych, przepisów i wymogów dotyczących sprzedaŝy, zakupu, przewozu, dystrybucji i uŝytkowania towarów i usług na rynku wewnętrznym 3. Zasada wzajemności (równości koncesji i korzyści) zgłaszając akces, naleŝy wpłacić swego rodzaju,,bilet wstępu, tj. obowiązek udzielenia koncesji celnych w zamian za uzyskane ustępstwa przenoszone na mocy KNU 2 http://pl.wikipedia.org/wiki/%c5%9awiatowa_organizacja_handlu. 3 M. N. Shaw,,,Prawo międzynarodowe, Warszawa 2000, s. 661. 4 J. Rymarczyk,,,Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Warszawa 2006, s. 341. 5 J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska,,,Polska w WTO, Warszawa 2002, s. 49-50. 1
4. Cła jako jedyny w pełni dozwolony środek interwencji państwa w handlu wyraźny zakaz stosowania niektórych barier pozataryfowych, takich jak: dobrowolne ograniczenia eksportu i ich odmiany 6. 5. CZŁONKOSTWO W WTO. GATT miał 4 kategorię członkostwa: członkostwo zwyczajne, członkostwo tymczasowe, członkostwo de facto, status obserwatora. Obecnie w WTO wyróŝniamy dwa rodzaje członkostwa: członków zwyczajnych i obserwatorów. Członkowie zwyczajni mają pełne prawa. Przyjmowani są większością 2/3 głosów na podstawie specjalnego protokołu przystąpienia, zawieranego między organizacją i państwem kandydatem. Przystąpienie państwa do WTO poprzedzają negocjacje taryfowe między nimi a organizacją, których celem jest ustalenie ustępstw celnych nowo przystępującego państwa w stosunku do pozostałych państw WTO. Obserwatorzy mogą brać udział we wszystkich pracach WTO, lecz bez prawa głosu. Ich prawa i obowiązki sprowadzają się do konsultacji z pozostałymi państwami członkowskimi. O status obserwatora ubiegają się państwa, które chcą w przyszłości przystąpić do WTO w charakterze członków zwyczajnych, ale nie są pewne czy sprostają zobowiązaniom wynikającym z tego członkostwa 7. Organizacja, według stanu ma 27 lipca 2007r. liczy 151 członków. Status obserwatora posiada 30 państw 8. Ostatnim państwem przyjętym w szeregi organizacji jest Ukraina. 6. ORGANY WTO. NajwyŜszym organem WTO jest Konferencja Ministerialna, w jej skład wchodzą wszyscy przedstawiciele krajów członkowskich. Konferencje odbywają się nie częściej niŝ co 2 lata, jej celem jest podejmowanie działań realizujących funkcje WTO. Rada Generalna jest drugim stopniem i obraduje w sposób ciągły pomiędzy konferencjami. W jej skład wchodzą przedstawiciele krajów członkowskich. Jeśli zaistnieje taka potrzeba Rada przekształca się w Organ Przeglądu Polityki Handlowej lub Organ Rozstrzygania Sporów. Ponadto Rada Generalna kieruje radami pomocniczymi : - Rada do Spraw Handlu Towarami, - Rada do Spraw Handlu Usługami, - Rada do Spraw Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej, 6 http://ekonom.univ.gda.pl/business/wyklady_spk/mse%201%20a-g/8-wto.ppt#264,15,slajd 15. 7 Z. M. Doliwa Klepacki, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, Warszawa 1999, s. 594-595. 8 http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm 2
W strukturze WTO znajduje się komitety: - Komitet do Spraw Handlu i Otoczenia (Committees on Trade and Environment), - Komitet do Spraw Handlu i Rozwoju (Committees on Trade and Development), - Komitet do Spraw Regionalnych Umów Handlowych (Committees on Regional Trade Agreements) - Komitet do Spraw Ograniczeń Wprowadzonych dla Ochrony Bilansu Płatniczego, (Committees on Balance of Payments Restrictions), - Komitet do Spraw BudŜetu, Finansów i Administracji. (Committees on Budget, Finance and Administration). Za przygotowanie od strony technicznej informacyjnej oraz logistycznej odpowiada sekretariat. Na czele Sekretariatu stoi wybierany na określony czas Dyrektor Generalny wspierany obecnie przez 4 zastępców. Jego siedziba znajduje się w Genewie. Podejmowanie decyzji w ramach w ramach WTO odbywa się według czterech reguł: 1. jednomyślności jeśli decyzje dotyczą poprawek do zasad ogólnych; 2. większość trzech czwartych w przypadku interpretacji klauzuli WTO i zwolnień z rygorów WTO dla członków 3. większość dwóch trzecich jeśli poprawki dotyczą zagadnień innych niŝ zasady ogólna takŝe w razie zatwierdzania budŝetu oraz akcesji nowych członków; 4. konsensusu w pozostałych sprawach, nie wymienionych osobno; 7. ETAPY DZIAŁAŃ. Konferencje ministerialne WTO zbierają się co najmniej raz na 2 lata. 1. Singapur 9-12 XII 1996r. Podczas konferencji odnowiono zobowiązanie do wskazania standardów pracy oraz przestrzegania ogólnych zasad poszanowania pracownika, za które w dalszym ciągu miała odpowiadać Międzynarodowa Organizacja Pracy we współpracy z WTO. Dalsze rozmowy tyczyły się m.in. liberalizacji: - progresywną liberalizacje usług, - odrzucenie wszelakich form protekcjonizmu, - walka z dyskryminacją w handlu międzynarodowym oraz z praktykami monopolistycznymi. Kolejny aspekt dotyczył pomocy krajom najmniej rozwiniętym W konferencji brało udział ponad 120 krajów. Konferencja miała formę zgromadzenia ogólnego ale takŝe dwu lub wielostronnych spotkań. Konferencja podsumowała pierwsze dwa lata funkcjonowania WTO. MoŜna było zauwaŝyć podział pomiędzy krajami wysoko 3
rozwiniętymi (USA i UE) a krajami rozwijającymi się, róŝnice zdań dotyczyły wszystkich 4 podstawowych tematów rozmów. 2. Genewa 18-20 V 1998r. Podczas spotkania obchodzono 50 rocznicę powołania organizacji (najpierw GATT później WTO). Spotkania dotyczyły problematyki zwiększenia skuteczności i przejrzystości działania WTO. Powołano do Ŝycia stanowisko Generalnego Konsula. Handel elektroniczny bez ceł - utrzymanie dotychczasowych zwolnień z opłat celnych za elektroniczny przesył danych przewiduje co najmniej do następnej konferencji, zamknięcie prowadzonych negocjacji, które odnosiły się do telekomunikacji na podstawowym poziomie, usług finansowych, a takŝe umowa dotycząca handlu produktami technologii informatycznych (ITA). 3. Seattle 30.11-3.12. 1999r. Konferencja ta zakończyła się niepowodzeniem. Przedstawicielom 135 krajów członkowskich nie udało się wypracować kompromisowego porozumienia, które pozwoliłoby zainicjować nową rundę negocjacji dotyczących dalszej liberalizacji handlu w wymiarze globalnym. RóŜnice w prezentowanych stanowiskach były zbyt duŝe. Największe róŝnice dotyczyły: - subwencji dla eksportu produktów rolnych; - progów antydumpingowych, - związków produkcji na eksport z warunkami pracy. Według przedstawicieli wielu krajów Stany Zjednoczone powinno się obarczyć odpowiedzialnością za fiasko konferencji. To właśnie USA nie poszły na Ŝaden kompromis, pozostawiając reszcie państw członkowskich rozwiązanie wielu problemów. Szczyt w Seattle zapisał się w pamięci jako bitwa Seattle. Organizacje pozarządowe i co najmniej 30 000 demonstrantów protestowało masowo przeciwko liberalizacji handlu światowego. Narodził się ruch antyglobalistyczny. 4. Czwarta konferencja ministerialna w Doha (Katar 9-14 listopada 2001) Nowa Runda. W trakcie Konferencji prowadzono negocjacje dotyczące projektu głównej Deklaracji Ministerialnej, Deklaracji w sprawie Porozumienia TRIPS (Handlowe aspekty praw własności intelektualnej) i zdrowia publicznego oraz decyzji w sprawie realizacji porozumień WTO (trudności krajów rozwijających się w realizacji porozumień). IV Konferencja potwierdziła, iŝ Specjalne i WyróŜniające Traktowanie Krajów Rozwijających się stanowi integralną cześć porozumień WTO. Uzgodniono, iŝ dokonany zostanie przegląd tych postanowień celem uczynienia ich skuteczniejszymi. 5. We wrześniu 2003 roku w Cancun (Meksyk) odbyła się 5 Konferencja Ministerialna WTO, która miała połoŝyć fundamenty pod terminowe zakończenie Rundy Rozwojowej 4
z Doha. Niestety, w pewnych waŝnych kwestiach, przede wszystkim dotyczących ujęcia tzw. tematów singapurskich - ochrony inwestycji, prawa konkurencji, przejrzystości przepisów w zamówieniach publicznych i ułatwień w dostępie do rynków - nie osiągnięto Ŝadnego porozumienia. Z tego powodu konferencja zakończyła się fiaskiem. Od tego czasu UE stara się w licznych rozmowach dwustronnych i wielostronnych o ponowne podjecie negocjacji. 6. Konferencja Ministerialna Światowej Organizacji Handlu (WTO) w Hongkongu odbyła się 13-18 grudnia 2005 r. Jej celem było podjęcie najwaŝniejszych decyzji w toczącej się rundzie negocjacji handlowych WTO, mających za zadanie dalszą liberalizację handlu światowego. NajwaŜniejsze postanowienia Konferencji dotyczą rezygnacji z subsydiowania eksportu rolnego do 2013 r. i udzielania innych form wsparcia eksportu dla towarów rolnych. Podczas Konferencji zaakceptowano teŝ przedstawiony przez UE pakiet rozwojowy dla krajów najmniej rozwiniętych - LDC. W jego ramach przyjęto m.in. zobowiązanie "duty free & quota free", które polega na bezcłowym i nieograniczonym ilościowo dostępie dla krajów LDC do rynków krajów rozwiniętych (USA, UE, Kanada, Australia, Japonia i in.) na wzór systemu juŝ obowiązującego w UE. 8. ROLA WTO W MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANIE HANDLOWEJ. WTO w odróŝnieniu od GATT posiada osobowość prawną, podobnie jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy. Jej utworzenie oznacza nadanie ostatecznej formy światowemu ładowi gospodarczemu 9. WTO oznacza zapoczątkowanie nowej ery. Stopniowo staje się ona wiodącą międzynarodową organizacją w stosunkach gospodarczych. Przesądza o tym nie tylko przynaleŝność do niej ponad 150 krajów świata, o bardzo zróŝnicowanej wielkości i stopniu rozwoju, lecz takŝe rozległa sfera działania. Włączenie usług i ich stopniowa liberalizacja w ramach GATS (Układ Ogólny o Handlu Usługami), uregulowanie praw własności intelektualnej w umowie TRIPs (Układ o Handlowych Aspektach Praw Własności Intelektualnej) i handlowych aspektów inwestycji w porozumieniu TRIMS (Porozumienie o Handlowych Aspektach Inwestycji), jak teŝ ponadplanowe porozumienia handlowe prowadzą do istotnego rozszerzenia obszaru regulacji WTO. Regułom tym podporządkowany został w pełni od 1 stycznia 2005r. handel tekstyliami, który przez ponad 40 lat za przyzwoleniem GATT objęty był rozlicznymi ograniczeniami. Nową jakość tworzy takŝe zrewidowana procedura rozstrzygania sporów. 9 Adriana Dudek,Światowa Organizacja Handlu, [w:] Organizacje w stosunkach międzynarodowych istota, mechanizmy działania, zasięg, pod red. T. Łoś-Nowak, Wrocław 2004, s. 135. 5
Wprowadzenie instancji odwoławczej (Appelate Body) okazało się trafnym i skutecznym rozwiązaniem 10. Jednocześnie w funkcjonowaniu WTO moŝna zaobserwować pewne niepokojące zjawiska i tendencje, zarówno w globalnej polityce handlowej, jak i w funkcjonowaniu samej WTO. MoŜna do nich zaliczyć m.in. rosnące wykorzystanie środków ochronnych, słabości instytucjonalne, niedostateczną ingerencję krajów rozwijających się z gospodarką światową, niewielki postęp w działalności GATS, nadmierny zakres dziedzin regulowanych przez WTO, czy teŝ tendencję do regionalizmu w stosunkach handlowych 11. Obecna sytuacja w systemie handlu światowego wskazuje, Ŝe podstawowa idea wielostronnego funkcjonowania WTO nie wytrzymuje próby czasu. Zasadnicza rola tej organizacji powinna zostać ograniczona do tworzenia ram prawnych dla handlu, który jest skoncentrowany w regionach. Zadanie WTO powinno polegać na zapobieganiu konfliktom i wojnom handlowym między ugrupowaniami. Powtarzające się spory między UE i USA dowodzą, Ŝe takie zagroŝenie ciągle istnieje. Ponadto WTO powinno gwarantować, Ŝe zarówno kraje nie będące członkami ugrupowań handlowych i nie zmierzające do nich przystępować nie zostaną zdominowane przez ugrupowania duŝe. WTO przypadłaby w tym zakresie rola adwokata małych krajów i rozjemcy w centralnych konfliktach. Oddziaływanie WTO na politykę handlową powinno polegać m.in. na zwiększeniu przejrzystości tej polityki w krajach rozwijających się i współdziałaniu z nimi we wdraŝaniu polityki zgodnej z regułami WTO. Wzmocnieniu powinna ulec funkcja kontrolna WTO w zakresie oceny polityki handlowej. NajwaŜniejsze jest jednak to, aby WTO zrezygnowała z ambicji obejmowania regulacjami coraz to nowych dziedzin, nie związanych bezpośrednio z handlem, którym powinny zajmować się wyspecjalizowane organizacje. W przeciwnym razie kryzysy w WTO mogą się powtarzać i osiąganie porozumień w konkretnych sprawach będzie coraz trudniejsze 12. 9. POLSKA W WTO. Polska, tak jak większość państw Europy Środkowo- Wschodniej nie została zaproszona do Komitetu Przygotowawczego Konferencji Hawańskiej. Polacy wzięli jednak udział w opracowaniu Karty Hawańskiej. W związku z niewielkim udziałem Polski w handlu światowym i izolacją polityczna nasz wpływ na kształt Karty był symboliczny. Polska 10 10 lat WTO, s. 275. 11 TamŜe, s. 276. 12 TamŜe, s. 287. 6
odrzuciła uczestnictwo w pierwszej Genewskiej Rundzie negocjacji. Uzasadniła to nieuwzględnieniem w Układzie specyfiki gospodarczej krajów socjalistycznych i brakiem realnych kosztów z uczestnictwa w GATT. W 1950 r. Polska wystąpiła takŝe z Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. Rozpoczęła się samoizolacja Polski w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Atmosfera uległa zmianie w II połowie lat 50. W 1957r. Polska uzyskała status obserwatora, a w 1960 status członka stowarzyszonego z GATT. W grudniu 1966r. Polska wystąpiła o rozpoczęcie negocjacji w sprawie uzyskania pełnego członkostwa w GATT. Protokół akcesji Polski do GATT został zaakceptowany przez Radę GATT oraz 2/3 ogólnej liczby sygnatariuszy i 18 września 1967r. został podpisany przez Polskę. Polska stała się pełnoprawnym członkiem GATT 18 października. Minimalne zobowiązanie importowe wynosiło 7% rocznie. W 1970r. Polska zdecydowała się wystąpić o renegocjacje swego zobowiązania do podnoszenia importu, ze względu na niemoŝność sprostania zaciągniętym zobowiązaniom. Od 1977r. przestała wypełniać swoje zobowiązania importowe. W 1982r. USA cofnęły Polsce klauzule najwyŝszego uprzywilejowania. Sankcje zostały zniesione w 1987r. Reformy wewnętrzne w Polsce w 1989r. miały istotny wpływ na stosunki Polski z GATT. W nowej atmosferze Polska zmierzała do renegocjacji Protokołu akcesji z 1967r. i zastąpienia go koncesjami taryfowymi jako biletu wstępu Polski do nowej organizacji. Polska osiągnęła stawiane cele przed końcem 1993r. 15 kwietnia 1994r. podczas sesji w Marrakeszu, Polska podpisała porozumienie końcowe rundy. Oznaczało to wygaśnięcie Protokołu akcesji Polski do GATT z 1967r.. Rząd nie przedłoŝył jednak Sejmowi wniosku o ratyfikację porozumień WTO i Polska nie została członkiem załoŝycielem od 1 stycznia 1995r. Dopiero 30 czerwca 1995r. rząd notyfikowali przystąpienie Polskie do WTO, co stało się faktem 1 lipca 1995r 13. 13 Adriana Dudek,Światowa Organizacja Handlu, [w:] Organizacje w stosunkach międzynarodowych istota, mechanizmy działania, zasięg, pod red. T. Łoś-Nowak, Wrocław 2004, s. 136-137. 7
Bibliografia: 1. J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska,,,Polska w WTO, wyd. II, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2002. 2. Z. M. Doliwa Klepacki, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, Warszawa 1999. 3. T. Łoś Nowak, Organizacje w stosunkach międzynarodowych istota, mechanizm działania, zasięg, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004. 4. J. Rymarczyk,,,Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006. 5. M. N. Shaw,,,Prawo międzynarodowe, Ksiązka i Wiedza, Warszawa 2000. Strony internetowe: 1. http://en.wikipedia.org/wiki/general_agreement_on_tariffs_and_trade 2. http://pl.wikipedia.org/wiki/%c5%9awiatowa_organizacja_handlu 3. http://pl.wikipedia.org/wiki/runda_urugwajska 4. http://www.wto.org/ 5. http://www.e-polityka.p 6. http://www.europarl.europa.eu 7. http://www.kprm.gov.pl/s.php?doc=214 8. http://www.opracowania.info 9. http://en.wikipedia.org/wiki/world_trade_organization 8