Ziemniak Polski 2012 nr 2 1 SPOSOBY PIELĘGNOWANIA PLANTACJI ZIEMNIAKÓW NA RÓŻNE KIERUNKI UŻYTKOWANIA dr inż. Janusz Urbanowicz IHAR PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: urbanowicz@ziemniak-bonin.pl S zkodliwość chwastów w uprawach rolniczych, w tym i w ziemniaku, jest powszechnie znana i trudno sobie wyobrazić dzisiejsze rolnictwo bez ich zwalczania. Ziemniak jest rośliną o długim początkowym wzroście i jest uprawiany w szerokiej rozstawie rzędów, a tym samym jest słabym konkurentem dla chwastów. Głównym celem producentów jest uzyskanie wysokiego plonu dobrej jakości (Nowacki 2006). W technologii produkcji ziemniaków walka z chwastami stanowi, obok walki z zarazą ziemniaka, jeden z droższych elementów. Podstawowe metody zwalczania chwastów w ziemniaku to zabiegi mechaniczne oraz stosowanie środków ochrony roślin zwanych herbicydami. Nie wszystkie z dostępnych metod dają zadowalające efekty. Metoda mechaniczna może być nawet w 95- -98% skuteczna, ale tylko wówczas, gdy chwasty są w fazie siewek, w pełni wschodów jej skuteczność wynosi już tylko ok. 45% (Zarzecka i in. 2004). Natomiast skuteczność herbicydów sięga 99%. Stworzenie optymalnych warunków do wzrostu i rozwoju ziemniaka poprzez właściwą agrotechnikę i racjonalne stosowanie środków ochrony pozwala na pełne wykorzystanie jego potencjału plonotwórczego (Hak 1990). Liczne badania potwierdzają ścisłą zależność pomiędzy stopniem zachwaszczenia a plonowaniem ziemniaków. W zależności od stopnia zachwaszczenia plantacji i zastosowanych herbicydów wzrost plonu może wynosić nawet 40% w porównaniu z metodą mechaniczną. Walka z chwastami w uprawie ziemniaków na różne kierunki użytkowania w zasadzie niczym się nie różni, z wyjątkiem plantacji ekologicznych, na których stosowanie herbicydów jest zabronione. Na plantacjach ekologicznych możliwe są tylko zabiegi mechaniczne, które powinno się rozpocząć już po zbiorze przedplonu. Na glebach silnie zachwaszczonych, głównie perzem, należy wykonać bronowanie, talerzowanie lub płytkie kultywatorowanie w celu wydobycia chwastów, w tym perzu, który jest w fazie liścieni. Gdy pojawią się nowe wschody chwastów, zabieg należy powtórzyć (po ok. 2-3 tygodniach). Jeśli na polu była wykonana głębsza podorywka, a występują liczne siewki perzu, trzeba zastosować bronę lub kultywator o zębach sprężynowych w celu wydobycia rozłogów perzu na powierzchnię, a następnie przyorać je orką głęboką (przedzimową). Wiosną zabiegi polegają na wielokrotnym bronowaniu i obsypywaniu redlin w okresie od posadzenia do zwarcia rzędów. Liczba zabiegów wynosi od 3 do 6, pierwszy raz obsypujemy 10-14 dni po posadzeniu, a później w odstępach 6-8-dniowych. Tuż przed wschodami (ostatnie obsypywanie przedwschodowe) należy wykonać profilowanie redlin za pomocą obsypnika wyposażonego w urządzenie do profilowania. Po wschodach liczba zabiegów najczęściej wynosi 2-3. Dodatkowo można przed sadzeniem zastosować metodę termiczną polegającą na wypalaniu chwastów otwartym płomieniem (z butli z gazem) lub wykorzystując promieniowanie podczerwone. Wadą tej metody jest nie do końca zbadany jej wpływ na mikroflorę glebową i organizmy pożyteczne oraz energochłonność, emisja dwutlenku węgla i możliwość powiększania się efektu cieplarnianego (Adamczewski, Dobrzański 2008).
2 Ziemniak Polski 2012 nr 2 Herbicydy stosuje się głównie w dwóch terminach: przed wschodami i po wschodach ziemniaków. Sposób ich użycia powinien być zgodny z zaleceniami zawartymi w etykiecie instrukcji każdego herbicydu. Nigdy nie należy samowolnie zaniżać ani też zawyżać zalecanych dawek. Każdy środek ochrony roślin powinien być dobrany do konkretnego zachwaszczenia uprawy. W związku z tym, że niedługo wejdzie w życie (z dniem 1 stycznia 2014 r.) dyrektywa 2009/128/WE, której celem jest zrównoważone stosowanie pestycydów i integrowana ochrona upraw (Urbanowicz 2011), uzasadnione jest łączenie metody mechanicznej z chemiczną, najczęściej stosowane w praktyce. Herbicydy przedwschodowe należy aplikować po zakończeniu pielęgnacji mechanicznej, po ostatecznym uformowaniu redlin. W tym terminie herbicydy są pobierane głównie przez wschodzące chwasty, dlatego muszą być zastosowane na wilgotną glebę (i przemieścić się w głąb profilu glebowego), by mogły być pobrane przez chwasty, a nie odparować z powierzchni gleby; jest to podstawowy warunek uzyskania wysokiej skuteczności. W glebie o dużych właściwościach sorpcyjnych i dużej zawartości części ilastych oraz próchnicy może nastąpić zatrzymanie herbicydu lub jego nieodwracalna sorpcja. Natomiast w glebie o dużej zawartości części szkieletowych może dochodzić do uszkodzenia rośliny uprawnej, gdyż herbicydy są szybko transportowane w głąb profilu glebowego. Wyższe z zalecanych dawek należy stosować tylko na glebach ciężkich i zwięzłych. Temperatura odgrywa ważną rolę, gdyż wpływa na szybkość pobierania substancji aktywnej; przy zbyt niskiej pobieranie i skuteczność maleje. W uprawie odmian bardzo wczesnych i wczesnych na najwcześniejszy zbiór należy zwracać uwagę na długość okresu karencji herbicydów. Na przykład Afalon Dyspersyjny 450 SC ma okres karencji aż 90-dniowy, co uniemożliwia stosowanie go w tych uprawach. Herbicydy przedwschodowe aplikowane zbyt późno, gdy wschodząca roślina uprawna znajduje się tuż pod powierzchnią gleby, mogą doprowadzić do wystąpienia objawów fitotoksycznej reakcji. Po zastosowaniu herbicydów Afalon Dyspersyjny 450 SC i Linurex 500 SC mogą wystąpić chlorozy blaszek liściowych, a Command 360 CS, Command 480 EC, Racer 25 EC i Reactor 360 CS mogą powodować bielenie tkanek liści, zahamowanie wzrostu, a nawet zniszczenie plantacji. Z dużą ostrożnością trzeba stosować herbicydy zawierające glifosat, np. popularny Roundup 360 SL oraz jego generyki (obecnie ok. 30 preparatów handlowych), gdyż jest to substancja nieselektywna o działaniu układowym, która zastosowana zbyt późno, gdy kiełkujące rośliny ziemniaka wydostaną się ponad powierzchnię gleby, może spowodować zniszczenie plantacji. Herbicydy zawierające glifosat należy stosować na glebach średnio zwięzłych, a zabieg powinien być przeprowadzony po posadzeniu ziemniaków i jednokrotnym obredleniu na wschodzące chwasty (nie stosować przed wschodami chwastów), ale nie później niż 3 dni przed wschodami ziemniaków. Po aplikacji herbicydu nie należy wykonywać żadnych zabiegów mechanicznych. Szerokim spektrum zwalczania chwastów charakteryzuje się zawierający metrybuzynę Sencor 70 WG oraz jego generyki (Koral 70 WG i Mistral 70 WG). Alternatywnym wyborem może być Plateen 41,5 WG, który w swoim składzie zawiera metrybuzynę i flufenacet. Dzięki połączeniu tych dwóch substancji można zwalczać chwasty dwuliścienne i jednoliścienne, jednak z wyjątkiem perzu właściwego (Elymus repens L.). Bardzo często terminowe przeprowadzenie zabiegu przedwschodowego jest utrudnione lub zabieg przesuwa się w czasie z powodu niekorzystnych warunków atmosferycznych, wówczas należy zastosować herbicydy powschodowe. Herbicydy powschodowe ich stosowanie w tym terminie jest bardzo ważne, gdyż nie dopuszczamy do powstawania tzw. zachwaszczenia wtórnego, które występuje pod koniec wegetacji. W jego wyniku może dojść do utrudnień podczas zbioru (zatykanie części roboczych maszyn kopiących) oraz do większego udziału bulw uszkodzonych, które w konsekwencji gorzej się przechowują. Zachwaszczenie wtórne można eliminować poprzez zabieg desykacji, który jest obowiązkowy (z urzędu) na plantacjach nasiennych. Jednak na plantacjach towaro-
Ziemniak Polski 2012 nr 2 3 wych i w uprawie odmian o dłuższym okresie wegetacji (średnio późnych i późnych) poprawi on jedynie pracę maszyn do zbioru, bo z punktu widzenia możliwości gromadzenia plonu termin ok. 2 tygodni przed zbiorem jest już zbyt późny. O skuteczności herbicydów powschodowych decyduje faza rozwojowa chwastów (im mniejsze, tym łatwiejsze do zwalczenia) i ich wrażliwość na poszczególne substancje aktywne. Należy również zwrócić uwagę na fazę rozwojową ziemniaka. Rośliny powinny mieć wysokość od 10 do 15 cm, a zabieg powinien być wykonany nie później niż do momentu zwarcia rzędów. Na glebach ciężkich i zwięzłych należy zawsze stosować wyższe z zalecanych dawek herbicydów. W celu zwiększenia ich skuteczności zaleca się stosowanie adiuwantów, które są substancjami pomocniczymi, modyfikującymi właściwości fizyczne cieczy użytkowej (informację o nazwie i dawkach zawiera instrukcja stosowania herbicydu). Korzyści wynikające ze stosowania adiuwantów są widoczne w sytuacji, gdy zabieg jest wykonywany w warunkach zbyt niskiej wilgotności powietrza, a zwalczane gatunki chwastów mają gładką powierzchnię liści i łodyg lub są pokryte woskowym nalotem albo włoskami. Bardzo ważna jest również znajomość mechanizmów i sposobu działania herbicydów. Ma to duże znaczenie w praktyce, gdyż pozwala na zaplanowanie ochrony w taki sposób, by nie doprowadzić do powstania bardzo niekorzystnych zjawisk: kompensacji lub odporności chwastów na herbicydy, które często są wynikiem nieumiejętnego ich stosowania. Typowe herbicydy do zwalczania chwastów jednoliściennych (tzw. graminicydy) w ziemniaku są przeznaczone do stosowania w terminie powschodowym. W celu uzyskania wysokiej skuteczności zabieg powinien być wykonany przed zwarciem rzędów, by preparat mógł dotrzeć do chwastów, a nie zatrzymywał się na roślinach ziemniaka. Chwasty jednoliścienne najczęściej zwalcza się, gdy mają rozwinięte minimum 2-6 liści (gatunki prosowate), a perz właściwy 3-6. Najpóźniej zabieg powinien być przeprowadzony do początku krzewienia się chwastów jednoliściennych. Herbicydy zawierające rimisulfuron (Titus 25 WG, MAC Rimisulfuron 25 WG i Amon 25 WG) działają układowo, dlatego powinny być stosowane, gdy na plantacji są już chwasty. Można je zastosować w dawkach dzielonych dwukrotnie po 30 g/ha (po 15-20 dniach), w celu zwiększenia spektrum zwalczanych gatunków chwastów w mieszaninie z herbicydem Sencor 70 WG. Herbicydy zalecane do zwalczania chwastów w ziemniaku wraz z etykietą instrukcją ich stosowania są udostępnione na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (http://www.minrol.gov.pl) oraz opublikowane w Zaleceniach Ochrony Roślin przez IOR PIB w Poznaniu. W tabeli 1 podano zalecane herbicydy według aktualnego rejestru środków ochrony roślin (z dnia 17.01.2012 r.). Powszechnie w terminie powschodowym jest stosowany Sencor 70 WG i jego generyki (Koral 70 WG i Mistral 70 WG), które mogą wywoływać u niektórych odmian symptomy fitotoksycznej reakcji. Występują one w postaci chlorotycznych i nekrotycznych przebarwień (Sawicka 1993). W produkcji nasiennej może to utrudnić lub uniemożliwić selekcję negatywną poprzez zacieranie objawów chorób wirusowych (utrudnienia w ich identyfikacji), a w uprawie towarowej zmniejszyć plonowanie i zwiększyć udział bulw najmniejszych (zdrobnienie bulw). Spadek plonowania w zależności od stopnia wrażliwości odmian może wynosić od 5 do 60%, a u odmian o najwyższym stopniu wrażliwości może dojść do całkowitego zniszczenia plantacji. Herbicydy do stosowania w uprawie ziemniaków Substancja Dawka Nazwa herbicydu aktywna na hektar PRZED WSCHODAMI ZIEMNIAKA Jednoroczne chwasty dwuliścienne i jednoliścienne Uwagi Tabela 1
4 Ziemniak Polski 2012 nr 2 Nazwa herbicydu Substancja Dawka aktywna na hektar Uwagi Afalon Dyspersyjny 450 SC Linurex 500 SC Afalon Dyspersyjny 450 SC + Command 480 EC chlomazon 1,5-2,0 l 2,0 l 1,0 l 0,1-0,2 l Stosować na glebę wilgotną, do 3 dni po sadzeniu pobudzonych bulw bardzo wczesnych i wczesnych Harrier 295 ZC chlomazon 1,5-2,0 l odmian, a pozostałych + do 10 dni. Linurex 500 SC 1,0 l 0,4-0,5 kg Racer 250 EC flurochlorydon 2,0-3,0 l Racer 250 EC flurochlorydon 1,5-2,0 l 0,5 kg Command 360 CS chlomazon 0,25 l + 0,4-0,5 kg Jednoroczne chwasty dwuliścienne Chwastox Extra 300 SL MCPA 4,0 l W wypadku pojawienia się Sencor 70 WG Koral 70 WG Mistral 70 WG 0,75-1,0 kg wschodów może wystąpić fitotoksyczna reakcja. Jednoroczne chwasty dwuliścienne i niektóre jednoliścienne Plateen 41,5 WG Reactor 360 CS flufenacet + chlomazon 2,0 kg 0,2-0,25 l Na glebach bardzo lekkich stosować niższą zalecaną dawkę. Stomp 330 EC Stomp 400 SC pendimetalina 3,5-5,0 l 3,0-4,0 l Afalon Dyspersyjny 450 SC Stomp 330 EC lub Stomp 400 SC pendimetalina 2,0 l+ 3,5-5,0 l 3,0-4,0 l Jednoroczne i wieloletnie chwasty dwuliścienne Roundup 360 SL glifosat 2,0 l Nie stosować tuż przed wschodami ziemniaka i na bardzo lekkich glebach piaszczystych. PO WSCHODACH ZIEMNIAKA Jednoroczne chwasty dwuliścienne Basagran 480 SL bentazon 3,0 l Odmiany wrażliwe na Basagran 480 SL Sencor 70 WG Koral 70 WG Mistral 70 WG Jednoroczne chwasty dwuliścienne i niektóre jednoliścienne Sencor 70 WG + Fusilade Forte 150 EC bentazon fluazyfop-pbutylowy 1,25 l + 0,25-0,3 kg 0,5 kg 0,5 kg + 2,0-2,5 l powschodowe stosowanie metrybuzyny podano w tabeli 2. Titus 25 WG, MAC Rimisulfuron 25 WG, Amon 25 WG + Trend 90 EC rimisulfuron 60 g lub 2 x 30 g + 0,1% Titus 25 WG, MAC Rimisul- rimisulfuron 40-50 g + Po zastosowaniu herbicydów zawierających rimisulfuron, w wyniku dużych różnic temperatur między
Ziemniak Polski 2012 nr 2 5 Substancja Nazwa herbicydu aktywna furon 25 WG, Amon 25 WG + Trend 90 EC Dawka na hektar Uwagi dniem a nocą, może 0,1% + 0,3 kg wystąpić fitotoksyczna reakcja. Chwasty jednoliścienne perz właściwy chwasty prosowate Agil 100 EC propachizafop 1,25-1,5 l lub 2 x 0,6 l 0,6-0,8 l Aramo 050 EC tepraloksydym 2,0 l 1,0-1,5 l Focus Ultra 100 EC cyklosydym 3,0 l 1,0-1,5 l Fusilade Forte 150 EC fluazyfop-pbutylowy 2,0-2,5 l 0,75-1,0 l Select Super 120 EC chletodym 2,0 l 0,8 l Leopard 05 EC 2,0-3,0 l 0,7-1,5 l Leopard Extra 05 EC chizalofop-petylowy Pilot 10 EC 1,0-1,5 l 0,4-0,5 l Targa 10 EC 1,0-1,5 l 0,4-0,5 l Targa Super 05 EC 2,0 l 1,0 l Źródło: na podstawie etykiet instrukcji stosowania Do roku 2011 w Boninie przebadano pod kątem wrażliwości na metrybuzynę stosowaną po wschodach 190 odmian ziemniaka (146 jadalnych i 44 skrobiowe), które podzielono na pięć grup (tab. 2). Tabela 2 Wrażliwość odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach Grupa wrażliwości Niewrażliwe (1,0) Niska wrażliwość (1,1-2,0) Średnia wrażliwość (2,1-4,0) Kierunek użytkowania odmian jadalne skrobiowe Tucan, Zuzanna Nimfy, Saturna Satina Barycz, Felsina Altesse, Ametyst, Bellarosa, Bryza, Cecile, Courage, Dali, Etiuda, Etola, Eugenia, Ewelina, Folva, Karatop, Karlena, Lord, Lady Florina, Nora, Syrena Accent, Aksamitka, Arkadia, Cykada, Danusia, Delikat, Drop, Gloria, Mors, Romula, Ruta, Rywal, Salto, Triada, Wawrzyn Almera, Andromeda, Aruba, Asterix, Augusta, Bartek, Belinda, Bellaprima, Berber, Bila, Carrera, Colette, Cyprian, Denar, Ditta, Fianna, Gracja, Gwiazda, Hubal, Ibis, Ingrid, Jelly, Justa, Jutrzenka, Lady Claire, Miłek, Monsun, Nandina, Omega, Owacja, Pirol, Red Fantasy, Rumba, Roxana, Sagitta, Tajfun, Zebra, Żagiel Albina, Ania, Antoinet, Balbina, Bard, Baszta, Beata, Czapla, Felka Bona, Fribona, Lena, Marta, Maryna, Mila, Olza, Rybitwa, Sumak, Tara, Tokaj, Wigry, Vital, Vitara Adam, Ikar, Kuba, Neptun, Rudawa, Skawa Fregata Pomorska, Grot, Łucja, Meduza, Omulew, Panda Albatros, Bosman, Glada, Hinga, Inwestor, Jasia, Jubilat, Kuras, Pasja Pomorska, Rumpel Dorota, Jantar, Koga, Oktan, Olga, Vistula
6 Ziemniak Polski 2012 nr 2 Grupa wrażliwości Podwyższona wrażliwość (4,1-6,0) Bardzo wrażliwe (>6,1) Kierunek użytkowania odmian jadalne Anabelle, Arielle, Cekin, Innovator, Irga, Irys, Miriam, Molli, Rosalind, Santé, Soplica, Tetyda, Vineta, Zeus Anielka, Bekas, Clarissa, Cycloon, Fala, Frezja, Jagna, Jagoda, Jaśmin, Kolia, Koral, Korona, Kos, Lotos, Malwa, Mors, Orlik, Orłan, Perkoz, Wiking, Wolfram Fresco, Krasa Aster, Fauna, Ursus odmiany sklasyfikowane w 2011 roku, odmiany skreślone z krajowego rejestru Źródło: badania własne skrobiowe Gandawa, Opus, Pokusa, Ślęza Klepa, Lawina Pasat, Sonda, Umiak Dunajec, Gabi W uprawie odmian, u których stwierdzono podwyższoną wrażliwość na metrybuzynę stosowaną po wschodach, oraz na plantacjach nasiennych zabieg należy wykonać przed wschodami, najpóźniej w terminie od 8 do 10 dni po posadzeniu! Literatura 1. Adamczewski K., Dobrzański A. 2008. Znaczenie i możliwości wykorzystania metod agrotechnicznych i niechemicznych do regulowania zachwaszczenia w ekologicznej uprawie roślin. [W:] Poszukiwanie nowych rozwiązań w ochronie upraw ekologicznych. Konf. nauk. Poznań, 8-9.09.2008. IOR-PIB Poznań: 221- -241; 2. Hak P. S. 1990. Niedrige Lagertemperatur für Chipskartoffeln. Kartoffelbau 41: 388-390; 3. Nowacki W. 2006. Udział plonu handlowego w plonie ogólnym jadalnych odmian ziemniaka. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511: 429-439; 4. Sawicka B. 1993. The response of 44 varieties of potato to metribuzin. Rocz. Nauk Rol. E, 23, 1-2: 103-110; 5. Urbanowicz J. 2011. Ochrona ziemniaka przed chwastami po zakończeniu przeglądu substancji aktywnych. Ziemn. Pol. 2: 29-34; 6. Zarzecka K., Gugała M., Gąsiorowska B. 2004. Plonowanie wybranych odmian ziemniaka w warunkach zróżnicowanej ochrony przed chwastami. Biul. IHAR 232: 167-176