Wp³yw czasu trwania astmy oskrzelowej na gruboœæ

Mincewicz ATYKU Y G i ORYGINALNE wsp. Wp³yw czasu trwania astmy oskrzelowej na gruboœæ œciany oskrzeli 93 Wp³yw czasu trwania astmy oskrzelowej na gruboœæ œciany oskrzeli Influence of asthma duration on airway wall thickness GRZEGORZ MINCEWICZ 1/, ELIZA WASILEWSKA 1/, AGNIESZKA ALOSZKO 1/, WOJCIECH KUROWSKI 1/, EWA MIERZEJEWSKA 2/ 1/ Poradnia Alergologiczna Kliniki Alergologii ACK SPSK Nr 1, Akademia Medyczna w Gdañsku 2/ Instytut Radiologii i Medycyny Nuklearnej ACK, Akademia Medyczna w Gdañsku Streszczenie Wprowadzenie. Remodeling (przebudowa) dróg oddechowych definiowany jest jako zmiany strukturalne w drogach oddechowych upoœledzaj¹ce wentylacjê p³uc. Efektem tych zmian jest pogrubienie œciany oskrzeli. Do badania gruboœci œciany oskrzeli, jako badania nieinwazyjnego, u ywa siê tomografii komputerowej wysokiej rozdzielczoœci (HRCT). Niewiele wiadomo o naturalnym rozwoju remodelingu. Cel pracy. Celem pracy by³a próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy istnieje zwi¹zek pomiêdzy czasem trwania astmy oskrzelowej a gruboœci¹ œciany oskrzeli (mierzon¹ za pomoc¹ tomografii komputerowej wysokiej rozdzielczoœci). Materia³ i metody. Badaniem objêto 30 osób z astm¹ oskrzelow¹ podzielonych na dwie grupy: A (14 pacjentów z astm¹ trwaj¹c¹ 1-10 lat) i B (16 pacjentów z astm¹ trwaj¹c¹ powy ej 10 lat) oraz 20 zdrowych ochotników (kontrolna grupa C). U wszystkich badanych wykonano badanie HRCT bez podania kontrastu. Dokonano pomiarów œrednic zewnêtrznych i wewnêtrznych oskrzeli segmentarnych i subsegmentarnych oraz œrednic towarzysz¹cych im naczyñ w trzech polach p³uca prawego: górnym 1,5 cm powy ej, œrodkowym 1,5 cm w dó³ i dolnym 6 cm w dó³ od rozwidlenia tchawicy. W poszczególnych polach wyznaczono warstwy HR o gruboœci 1 mm, w odstêpach 3 mm, po 8 warstw dla ka dego pola. Gruboœæ oskrzeli oceniano na podstawie wskaÿników: WT gruboœæ œciany oskrzela WT=(ED-ID)/2 i WA ca³kowite pole powierzchni œcian oskrzeli WA%=[Π(ED/2) 2 - Π(ID/2) 2 ]x100%. Wyniki. Œrednia wartoœæ WT u chorych w polu górnym, œrodkowym i dolnym wynosi³a 0,79/0,81/0,97 mm w porównaniu z wartoœciami u zdrowych 0,57/0,62/0,60 mm. Œrednia wartoœæ WT wynosi³a: w grupie A 0,89/0,95/0,99 mm i w grupie B 0,72/0,79/0,95 mm. Ca³kowite pole powierzchni wynosi³o odpowiednio 70,7/64,8/70,5(%) u osób chorych i 62,6/54,2/49,1(%) w grupie kontrolnej. WA w grupie A by³o: 73,4/67,1/69,6(%) i w grupie B: 66,6/63,4/70,2(%). Stwierdzono istotne statystycznie ró nice w gruboœci œciany oskrzeli pomiêdzy chorymi z astm¹ oskrzelow¹ a grup¹ kontroln¹ (test U-Mann-Whitney p<0,001). Nie stwierdzono natomiast istotnej ró nicy pomiêdzy grupami A i B. Wnioski. U chorych na astmê oskrzelow¹ dochodzi do pogrubienia œciany oskrzeli. Gruboœæ œciany oskrzeli nie ma zwi¹zku z czasem trwania astmy. S³owa kluczowe: astma oskrzelowa, remodeling Alergia Astma Immunologia, 2006, 11(2): 93-97 www.mediton.pl/aai Nades³ano: 28.11.2005 Zakwalifikowano do druku: 27.02.2006 Summary Introduction. Airway remodeling can be defined as the structural changes in the airways that may impair their function. Those changes cause a thickening of the airway walls. HRCT is used (as non-invasive test) to assess thickness of bronchial walls. Only few studies are accessible on the natural progress of the remodeling process and the relationships between the remodeling and duration of asthma have not been explained yet. Aim of the study. The aim of the study was to find out a relationship (if any) between the remodeling in terms of increased thickness of bronchial walls as identified by high-resolution computerized tomography (HRCT) and the duration of bronchial asthma. Material and methods. 30 patients with asthma and 20 healthy control subjects were studied using HRCT. The asthmatics were classified into two groups according to the duration of the disease: 16 patients [group A] <10 years and 15 patients [group B] >10 years. The external (ED) and internal (ID) diameters of segmental or sub-segmental bronchi and their accompanying vessels were measured in the HRCT scans in three fields of the lung: the upper (1.5 cm above), middle (1.5 cm below) and lower (6 cm below the tracheal bifurcation). One millimeter thick HR layers spaced 3 mm apart were defined in the individual fields, 8 layers per each field. Wall thickness (WT) and bronchial wall area (WA) were calculated as follows: WT=(ED-ID)/2; WA%=[Π(ED/2) 2 -Π(ID/2) 2 ]x100%. Results. The mean value of bronchial wall thickness in the upper, middle and lower field in the asthmatics was 0.79/0.81/0.97 compared with 0.57/0.62/0.60 in the healthy subjects. The mean value of bronchial wall thickness in patients Group A was: 0.89/0.95/0.99 and in Group B: 0.72/0.79/0.95. WA in the asthmatics was: 70.7/64.8/70.5(%) and 62.6/54.2/49.1(%) in control group. WA in group A was: 73.4/67.1/69.6(%) and in group B 66.6/63.4/70.2(%). A significant increase in the mean value of bronchial wall thickness was observed in the asthmatics (Mann-Whitney U test, p<0.001). No difference was found between Groups A and B. Conclusions. Bronchial walls were thicker in patients with asthma than in non-asthmatic ones. The remodeling of the airways did not depend on the duration of asthma. Key words: asthma bronchiale, remodeling Adres do korespondencji / Address for correspondence Eliza Wasilewska Zak³ad Alergologii, ul. Dêbinki 7, 80-211 Gdañsk tel. (58) 349-26-11, fax (58) 349-13-22 e-mail: elizawas@poczta.onet.pl Badania wykonane w ramach projektu KBN 4P05B 035 15 Nasilenie i dynamika procesu zapalnego w obwodowych drogach oddechowych u chorych z ca³orocznym atopowym zapaleniem b³ony œluzowej nosa wywo³anym alergi¹ na roztocza kurzu domowego.

94 Alergia Astma Immunologia 2006, 11(2): 93-97 Astma oskrzelowa jest przewlek³¹ chorob¹ zapaln¹ w g³ównej mierze drobnych oskrzeli. Konsekwencj¹ zapalenia jest szereg zmian prowadz¹cych do destrukcji nab³onka. Aktywowany w odpowiedzi proces naprawczy powoduje, i w przebiegu astmy dochodzi do nastêpuj¹cych po sobie kolejno cykli uszkodzenia i naprawy nab³onka oskrzeli. W miarê postêpu choroby, wskutek nieprawid³owej naprawy dochodziæ mo e do przebudowy œcian oskrzeli nazywanej remodelingiem. Wydaje siê, e jest to proces nieodwracalny, jego konsekwencj¹ jest trwa- ³e zmniejszenie œwiat³a oskrzeli, a w zwi¹zku z tym pogorszenie parametrów wentylacji oraz zwiêkszona dodatkowo nieswoista nadreaktywnoœæ oskrzeli [1]. Jest to tzw. klasyczna teoria liniowa powstawania przebudowy dróg oddechowych pod wp³ywem tocz¹cego siê procesu zapalnego. Pod koniec lat 90. Holgate i Davies [2,3] zaproponowali teoriê powstawania remodelingu niezale nie, czy równolegle (parallel) od tocz¹cych siê zmian zapalnych. Poparciem tej tezy by³y badania, w których wykazano zmiany o typie remodelingu w œcianie oskrzeli u osób, u których astma nie trwa³a d³ugo, w tym u dzieci [4,5], a tak e u osób cierpi¹cych na alergiczny nie yt nosa, które nie mia³y objawów klinicznych astmy oskrzelowej [6]. Wobec powy szych danych istotnym zagadnieniem wydaje siê zidentyfikowanie czynników maj¹cych wp³yw na powstawanie przebudowy dróg oddechowych. Celem pracy by³a próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy istnieje zwi¹zek pomiêdzy czasem trwania astmy oskrzelowej a gruboœci¹ œciany oskrzeli (mierzon¹ za pomoc¹ tomografii komputerowej wysokiej rozdzielczoœci /HRCT/). MATERIA I METODY Pacjenci W badaniu wziê³o udzia³ 50 osób. 30 osób z rozpoznan¹ astm¹ oskrzelow¹ (wg kryteriów GINA) w wieku od 22 do 64 lat (œrednia wieku 42,9), w tym 18 kobiet i 12 mê czyzn rekrutuj¹cych siê z pacjentów Przyklinicznej Poradni Alergologicznej AM w Gdañsku oraz 20 ochotników bez objawów astmy oskrzelowej astmy w wieku od 18 do 52 lat (œrednia wieku 29,4), w tym 11 kobiet i 9 mê - czyzn. Pacjentów z rozpoznan¹ astm¹ oskrzelow¹ podzielono na dwie grupy w zale noœci od d³ugoœci trwania choroby: grupa A 14 pacjentów z astm¹ trwaj¹c¹ poni ej 10 lat (1-10 lat, œrednio 6,1 lat) i grupa B 16 pacjentów z astm¹ trwaj¹c¹ powy ej 10 lat (10,1-34 lat, œrednio16 lat ). Grupê trzeci¹ C stanowili zdrowi ochotnicy. Szczegó³owe dane pacjentów zawarte s¹ w tabeli 1. Z badania wykluczono osoby pal¹ce papierosy oraz te, które w ci¹gu 2 miesiêcy poprzedzaj¹cych badanie chorowa³y na infekcje górnych czy dolnych dróg oddechowych, b¹dÿ u których wyst¹pi³y ciê kie zaostrzenia astmy wymagaj¹ce hospitalizacji. Tabela I. Charakterystyka badanych pacjentów Wszyscy bior¹cy udzia³ w badaniu, po uprzednim poinformowaniu o celach i metodach badania, wyrazili uœwiadomion¹ zgodê. Badanie uzyska³o pozytywn¹ opiniê Komisji Etycznej Akademii Medycznej w Gdañsku. Wywiad U wszystkich pacjentów, pos³uguj¹c siê jednakow¹ ankiet¹, zebrano wywiad dotycz¹cy pierwszych objawów astmy oskrzelowej oraz rozpoczêcia leczenia. Wywiad uzupe³niano danymi uzyskanymi z analizy retrospektywnej dokumentacji chorego znajduj¹cej siê w Poradni Alergologicznej. Badanie tomograficzne p³uc Grupa A Grupa B Grupa C kontrolna D³ugoœæ trwania astmy 1-10 10,1-34 (w latach) (œrednio 6,1) (œrednio 16) Liczebnoœæ grupy 14 16 20 Kobiety 6 12 11 Mê czyÿni 8 4 9 Wiek pacjentów 32-54 lat 22-64 lat 18-52 (w latach) (œrednio 42,5) (œrednio 43,3) (œrednio 29,4) Wszystkim badanym wykonano badanie tomografii komputerowej p³uc wysokiej rozdzielczoœci /HRCT/ w Instytucie Radiologii i Medycyny Nuklearnej Akademii Medycznej w Gdañsku aparatur¹ Hi Speed firmy GENE- RAL ELECTRIC. Badanie wykonano bez podania kontrastu. Wykonano standardowe badanie CT klatki piersiowej przy parametrach 120 kv, 140 ma i standardowym algorytmie odczytu z u yciem opcji spiralnej, a nastêpnie badanie tomograficzne technik¹ wysokiej rozdzielczoœci z zastosowaniem cienkich warstw o gruboœci 1 mm, wysokich parametrów ekspozycji 120 kv, 180 ma oraz matrycy 512 x 512. Skany uzyskiwano na szczycie wdechu przy standardowym u³o eniu chorego. W celu uzyskania wysokiej rozdzielczoœci przestrzennej wykorzystano kostny algorytm odczytania. Dokonano pomiarów œrednic zewnêtrznych i wewnêtrznych oskrzeli segmentarnych i subsegmentarnych oraz œrednic towarzysz¹cych im naczyñ w trzech polach p³uca prawego: górnym 1,5 cm powy ej, œrodkowym 1,5 cm w dó³ i dolnym 6 cm w dó³ od rozwidlenia tchawicy (ryc. 1). W poszczególnych polach wyznaczono warstwy HR o gruboœci 1 mm, w odstêpach 3 mm, po 8 warstw dla ka dego pola. Z ka dego pola wybrano jedn¹ warstwê o najlepiej uwidocznionych przekrojach poprzecznych oskrzeli. W wybranej jednej warstwie w ka dym polu oceniano 3 pary naczynie-oskrzele. Par tych szukano w polu centralnym, po³o onym w odleg³oœci 5-6 cm od op³ucnej œródpiersiowej na wysokoœci wnêki p³uca (ryc. 2).

Mincewicz G i wsp. Wp³yw czasu trwania astmy oskrzelowej na gruboœæ œciany oskrzeli 95 Ryc. 1. Trzy pola, w których dokonywano pomiarów œrednic zewnêtrznych i wewnêtrznych oskrzeli (segmentarnych i subsegmentarnych) oraz œrednic towarzysz¹cych im naczyñ Ryc. 2. Pole centralne, po³o one w odleg³oœci 5-6 cm od op³ucnej œródpiersiowej na wysokoœci wnêki p³uca, w którym oceniano 3 pary naczynie-oskrzele (obraz HRCT) Gruboœæ oskrzeli oceniano na podstawie wskaÿników: WT (wall thickness gruboœæ œciany oskrzela) oraz WA (bronchial wall area ca³kowite pole powierzchni œcian oskrzeli), WA% (percentage wall area ca³kowite pole powierzchni œcian oskrzeli wyra one w procentach). WskaŸniki obliczono wg wzorów: WT=(ED-ID)/2, WA=Π(ED/2) 2 -Π(ID/2) 2, WA%=WAx100%, gdzie ED to œrednica zewnêtrzna oskrzela, ID to œrednica wewnêtrzna oskrzela (ryc. 3). Oceny skanów tomograficznych dokonywa³ jeden, zawsze ten sam lekarz radiolog (dr n. med. Ewa Mierzejewska), nie znaj¹c adnych danych badanych osób. ED Oskrzele ID WT gruboœæ œciany oskrzela, ED œrednica zewnêtrzna oskrzela, ID œrednica wewnêtrzna oskrzela. WT=ED-ID/2 Ryc. 3. Sposób wyznaczenia gruboœci œciany oskrzeli Statystyka Stawiane hipotezy w zakresie wartoœci oczekiwanych by³y weryfikowane testem t-studenta i testem U-Manna-Withney a. Jako decyzyjny poziom graniczny przyjêto p=0,05. Jeœli poziom graniczny by³ poni ej 0,001, zawsze pisano p<0,001. WYNIKI HRCT wykonano u 30 chorych na astmê i 20 zdrowych ochotników. Na skanach wdechowych HRCT dokonano pomiarów œrednic zewnêtrznych i wewnêtrznych oskrzeli, co pozwoli³o na wyznaczenie gruboœci œciany oskrzeli. Œrednia wartoœæ gruboœci œciany oskrzeli (WT) w grupie chorych na astmê wynosi³a 0,79 mm (SD=0,272) w polu górnym, 0,81 mm (SD=0,227) w polu œrodkowym i 0,97 mm (SD=0,292) w polu dolnym. W grupie kontrolnej wartoœci œrednie gruboœci œciany oskrzeli kszta³towa- ³y siê nastêpuj¹co: 0,57 mm (SD=0,113) w polu górnym, 0,62 mm (SD=0,214) w polu œrodkowym i 0,60 mm (SD=0,147) w polu dolnym. Œrednia gruboœæ œciany oskrzela by³a znamiennie wiêksza u chorych na astmê ni w grupie kontrolnej w ka dym z trzech badanych pól (test U, we wszystkich decyzjach p<0,001). U chorych na astmê trwaj¹c¹ do 10 lat (grupa A) uzyskano œrednie wartoœci WT odpowiednio w polu górnym, œrodkowym i dolnym: 0,89 mm (SD=0,316), 0,95 mm (SD=0,242), 0,99 mm (SD=0,323). U pacjentów z astm¹ trwaj¹c¹ ponad 10 lat (grupa B) œrednia wartoœæ WT wynios³a 0,72 mm (SD=0,208) w polu górnym, 0,79 mm (SD=0,221) w polu œrodkowym i 0,95 mm (SD=0,270) w polu dolnym. Nie stwierdzono statystycznie istotnych ró nic w wartoœciach WT w grupie A i B w adnym

96 Alergia Astma Immunologia 2006, 11(2): 93-97 z badanych pól, a by³y one wy sze w obu grupach chorych na astmê ni w grupie kontrolnej bez wzglêdu na lokalizacjê pola p³uca (test U, dla grupy A: p<0,001 w polu górnym, p<0,007 w polu œrodkowym, p<0,001 w polu dolnym, dla grupy B: p<0,03 w polu górnym, p<0,02 w polu œrodkowym, p<0,001 w polu dolnym). Wyznaczono procentowy udzia³ pola powierzchni œciany w ca³kowitym polu powierzchni oskrzeli (WA%). U pacjentów z astm¹ pole powierzchni œciany oskrzeli stanowi³o odpowiednio w polu górnym, œrodkowym i dolnym p³uca prawego: 70,7 (SD=9,86), 64,8 (SD=9,46) i 70,5 (SD=10,56) % ca³kowitego pola przekroju poprzecznego oskrzeli. W grupie kontrolnej œrednie wartoœci WA% wynosi³y odpowiednio 62,6% (SD=10,58) w polu górnym, 54,2% w polu œrodkowym (SD=10,61) i 49,1% (SD=13,70) w polu dolnym. Procentowy udzia³ pola powierzchni œciany oskrzela w ca³kowitym polu powierzchni oskrzela by³ we wszystkich badanych polach p³uca wiêkszy w astmie ni w GK (test U, pole górne p<0,008, pole œrodkowe p<0,002, pole dolne p<0,001). W grupie A œrednie wartoœci WA% nie ró ni³y siê znamiennie od wyników uzyskanych w grupie B i wynosi³y: 73,4% (SD=11,59) vs. 66,6% (SD=9,29) w polu górnym, 67,1% (SD=5,46) vs. 63,4% (SD=10,61) w polu œrodkowym i 69,6% (SD=9,75) vs. 70,2% (SD=12,24). W grupie A œrednie wartoœci WA% by³y wy sze ni w grupie kontrolnej we wszystkich badanych polach (test U, p<0,005 w polu górnym, p<0,003 w polu œrodkowym, p<0,001 w polu dolnym), a w grupie B w polu œrodkowym (test U, p<0,009) i dolnym (test U, p< 0,001) (ryc. 4). (mm) 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 grupa A grupa B grupa C pole górne pole œrodkow e pole dolne P poziom istotnoœci pomiêdzy: grup¹ A i C (nad s³upkiem grupy A) oraz pomiêdzy: grup¹ B i C (nad s³upkiem grupy B) Ryc. 4. Œrednia gruboœæ œciany oskrzeli w mm dla pola górnego, œrodkowego i dolnego p³uca prawego w grupach chorych na astmê A i B oraz w grupie kontrolnej C DYSKUSJA Dok³adne badania cytochemiczne wykaza³y, e przebudowa dróg oddechowych jest szeregiem procesów, na który sk³adaj¹ siê: pogrubienie blaszki siateczkowatej b³ony podstawnej (wskutek odk³adania siê z³ogów kolagenu i fibronektyny), przerost i hiperplazja miêœni g³adkich oskrzeli, rozplem miofibroblastów, zwiêkszenie liczby ko- mórek kubkowych, przerost gruczo³ów warstwy podœluzowej, nieprawid³owa angiogeneza, zmiana sk³adu macierzy pozakomórkowej. Wskutek tych procesów ca³kowita gruboœæ œcian oskrzeli u astmatyków mo e wzrosn¹æ nawet o 10-100% [7]. Przyjêto, e pogrubienie œciany oskrzeli, dobrze udokumentowane ju licznymi badaniami histopatologicznymi bioptatów oskrzelowych, nale y do charakterystycznych cech œwiadcz¹cych o zmianach typu remodelingu [8,9,10,11]. Z zalecanych metod nieinwazyjnych do badania gruboœci œciany oskrzeli u ywa siê tomografii komputerowej wysokiej rozdzielczoœci. Badania Kasahary i wsp. wykaza³y zwi¹zek pomiêdzy wartoœci¹ gruboœci œciany oskrzeli badan¹ histopatologicznie (z bioptatów) a wartoœci¹ obliczon¹ ze skanów tomografii komputerowej wysokiej rozdzielczoœci [12]. W przeprowadzonym badaniu za pomoc¹ HRCT uzyskaliœmy wynik œwiadcz¹cy o istotnie grubszej œcianie oskrzeli u osób cierpi¹cych na astmê oskrzelow¹ w stosunku do kontrolnej grupy osób zdrowych. Podobne wyniki u ywaj¹c metody HRCT uzyskali tak e inni autorzy. Park i wsp. stwierdzi³, e gruboœæ œciany u astmatyków jest o 2.34 mm grubsza ni w grupie kontrolnej zdrowych ochotników, Kasahara potwierdzi³ pogrubienie œciany oskrzeli u pacjentów z astm¹ o 20 % w stosunku do zdrowej grupy kontrolnej [13,12]. Awadh wykaza³ grubsz¹ œcianê u astmatyków niezale nie od stopnia zaawansowania choroby w stosunku do kontrolnej grupy zdrowej [14]. Okazawa, Niimi, Little porównywali zmiany w gruboœci oskrzeli wyznaczaj¹c wskaÿnik ca³kowitego pola powierzchni œcian oskrzeli, stwierdzaj¹c podwy szon¹ wartoœæ u astmatyków w stosunku do osób zdrowych [15,16,17]. Wyniki uzyskane tomograficznie potwierdzaj¹ przeprowadzone wczeœniej badania za pomoc¹ biopsji oskrzeli. Chetta i wsp. oceniaj¹c gruboœæ œciany oskrzeli w badaniu histopatologicznym, uzyskali znacznie wiêksz¹ wartoœæ u astmatyków: 12.4 ±3.3 mikrometra w stosunku do zdrowych 4.4±0.5 mikrometra [11]. Natomiast analizuj¹c dwie grupy chorych pacjentów, którzy cierpieli na astmê oskrzelow¹ mniej ni 10 lat (grupa A) i wiêcej ni 10 lat (grupa B) nie wykazano istotnej statystycznie ró nicy w gruboœci œciany oskrzelowej pomiêdzy obiema grupami. Niewielu autorów próbowa³o wykazaæ zale noœæ pomiêdzy d³ugoœci¹ trwania astmy a gruboœci¹ œciany oskrzeli. Awadh, Kasahara, pomimo wykazania pogrubia³ej œciany oskrzeli u astmatyków, nie odnieœli tych danych do innych klinicznych czynników z wyj¹tkiem ciê - koœci choroby i FEV1[14,12]. Pozosta³e badania, w których gruboœæ œciany oskrzeli analizowano za pomoc¹ HRCT, nie da³y jednoznacznej odpowiedzi, w jakim okresie choroby dochodzi do rozwoju remodelingu. Niimi potwierdza s³abo zaznaczon¹

Mincewicz G i wsp. Wp³yw czasu trwania astmy oskrzelowej na gruboœæ œciany oskrzeli 97 zale noœæ pomiêdzy gruboœci¹ œciany oskrzeli (obliczona jako WA) a d³ugoœci¹ trwania choroby [16]. Park wykaza³, e d³ugoœæ choroby korelowa³a z nasileniem gruboœci œciany, ale jedynie wówczas, gdy wystêpowa³y dodatkowe zmiany iloœciowe w HRCT typu rozdêcie p³uc, rozstrzenia oskrzeli czy rozedma [13]. W naszym badaniu nie ocenialiœmy niestety zmian iloœciowych i zale noœci z gruboœci¹ œciany oskrzeli. Harmanci dokona³ oceny œciany oskrzeli u astmatyków oraz u pacjentów z POCH, stwierdzaj¹c w obu schorzeniach pogrubienie œciany oskrzeli (wiêksze nawet u pacjentów z POCH) oraz zale noœæ gruboœci œciany, miedzy innymi, tak e od d³ugoœci trwania choroby [18]. Zwi¹zku z d³ugoœci¹ trwania choroby nie znalaz³ Little [17]. Brak jednoznacznej opinii, co do zale noœci pomiêdzy czasem choroby a gruboœci¹ œciany oskrzeli, wystêpuje tak e wœród autorów, którzy dokonali pomiaru gruboœci œciany oskrzeli za pomoc¹ biopsji. I tak Payne i wsp. porównuj¹c gruboœæ b³ony podstawnej u chorych o ró nym zaawansowaniu astmy, stwierdzili, e czas trwania choroby ma mniejszy wp³yw na rozwój remodelingu ni ciê - koœæ choroby [4]. Na zwi¹zek z ciê koœci¹ choroby, bardziej ni z d³ugoœci¹ jej trwania wskazuj¹ tak e wyniki Chetta [11]. Jednak e z drugiej strony pogrubienie œciany oskrzeli wykazano u osób bez objawów astmy oskrzelowej, a jedynie z alergicznym nie ytem nosa, jak równie nadreaktywnoœci¹ oskrzeli [6,19]. Z uzyskanych przez nas wyników badañ wynika, i u osób cierpi¹cych na astmê oskrzelow¹ dochodzi do pogrubienia œciany oskrzeli, a zatem wskaÿnika uznawanego za wyznacznik rozwoju remodelingu. Brak jest natomiast zale noœci miêdzy pogrubieniem œciany oskrzeli w stosunku do d³ugoœci trwania astmy oskrzelowej. OdpowiedŸ na pytanie, dlaczego tylko u niektórych osób dochodzi do przebudowy œcian oskrzeli wydaje siê obecnie niemo liwa, jakkolwiek przybli yæ do niej mog¹ wyniki prowadzonych obecnie badañ wskazuj¹cych na istnienie 2. alternatywnej drogi zapalenia wywo³anej przez leukotrieny i niekontrolowanej przez glikokortykosteriody oraz poszukiwanie markerów uwarunkowania predyspozycji genetycznej do rozwoju remodelingu [20]. Istotne znaczenie wydaje siê mieæ biologiczny fenotyp chorego [21]. W podsumowaniu naszego badania stwierdzamy, e u chorych na astmê oskrzelow¹ dochodzi do pogrubienia œciany oskrzeli, natomiast gruboœæ œciany oskrzeli nie ma zwi¹zku z czasem trwania astmy. Piœmiennictwo 1. Wiggs BR, Moreno R, Hogg JC i wsp. A model of the mechanics of airway narrowing. Appl Physiol. 1990; 69: 849-860. 2. Holgate ST, Lackie PM, Davies DE i wsp. The bronchial epithelium as a key regulator of airway inflammation and remodeling in asthma. Clin Exp Allergy. 1999; 29 (2):90-95. 3. Davies DE, Holgate ST. Asthma: the importance of epithelial mesenchymal communication in pathogenesis inflammation and the airway epithelium in asthma. Intern J Bioch Cell Biol. 2002; 34: 1520-1526. 4. Payne DNR, Rogers AV, Aderloth E i wsp. Early thickening of the reticular basement membrane in children with difficult astma. Am J Respir Crit Care Med. 2003; 167: 78-82. 5. Martinez FD. Present and future treatment of asthma in infants and young children. J Allerg Clin Immunol. 1999; 104: 169-74. 6. Chakir J, Laviolette M, Boutet M i wsp. Lower airways remodeling in nonasthmatic subjects with allergic rhinitis. Lab Invest. 1996; 75: 735-44. 7. James AJ. Relationship between airway wall thickening and airway hyperresponsiveness. (w) Airway wall remodelling in asthma. AG Steward (red.). CRC Press Boca Ratton. 1997: 1-27. 8. Ebina M. Hyperactive sites in the airways tree of asthmatic patients revealed by thickening of bronchial muscles. Am Rev Respir Dis. 1990; 14: 1327-1332. 9. Watanabe K, Sensu S, ToyoshimaH i wsp. Thickness of the basement membrane of bronchial epithelial Wells In lung diseases as determined by transbronchial biopsy. Respir Med. 1997; 91: 406-410. 10. Elias JA, Zhu Z, Chupp G i wsp. Airway remodeling in asthma. J Clin Invest. 1999; 104: 1001-6. 11. Chetta A, Foresi A, Del Donno M. i wsp. Airway remodeling is a distinctive feature of asthma and is related to severity of disease. Chest. 1997; 111: 852-857. 12. Kasahara K, Shiba K, Ozawa T. i wsp. Correlation between the bronchial subepithelial layer and whole airway wall thickness in patients with asthma. Thorax. 2002; 57: 242-246. 13. Park JW, Hong YK, Kim CW. i wsp. High-resolution computed tomography in patients with bronchial sthma: correlation with clinical features, pulmonary functions and bronchial hyperresponsiveness. J Invest Alergol Clin Immunol. 1997; 7: 186-92. 14. Awadh N, Muller NL, Park CS. i wsp. Airway wall thickness in patients with near fatal asthma and control groups: assessment with high resolution computed tomographic scaning. Thorax. 1998; 53: 248-253. 15. Okazawa M, Muller N, McNamara AE. i wsp. Human airway narrowing measured using high resolution computed tomography. Am J Respir Cit Care Med. 1996; 154: 1557-1562. 16. Niimi A, Matsumoto H, Amitani R. i wsp. Airway wall thickness in asthma assessed by computed tomography. Relation to clinical indices. Am J Respir Cit Care Med. 2000; 162: 1418-1423. 17. Little SA, Sproule MW, Cowan MD. i wsp. High resolution computed tomographic assessment of airway wall thickness in chronic asthma: reproducibility and relationship with lung function and severity. Thorax. 2002; 57: 247-253. 18. Harmanci E, Kebapci M, Metintas M. i wsp. High-resolution computed tomography findings are correlated with disease severity in asthma. Respiration. 2002; 69: 420-6. 19. Laprise C, Laviolette M, Boutet M. i wsp. Asymptomatic airway hyperresponsiveness: relationship with airway inflammation and remodeling. Eur Respir J. 1999; 14: 63-73. 20. Kowalski ML. Postêpy w rozumieniu genetycznych uwarunkowañ alergii i astmy. Pol Merk Lek. 2003; 84: 487-489. 21. Abraham B, Anto JM, Barreiro E i wsp. The ENFUMOSA Study Group* The ENFUMOSA cross-sectional European multicentre study of the clinical phenotype of chronic severe asthma. Eur Respir J. 2003; 22: 470 477.