Trening funkcjonalny w przygotowaniu motorycznym młodych zawodników tenisa ziemnego.

Wyższa Szkoła Edukacja w Sporcie Instytut Sportu i Rekreacji w Warszawie Kierunek Wychowanie Fizyczne Specjalność: trenersko - menedżerska Krzysztof Gadomski Nr 3232 Trening funkcjonalny w przygotowaniu motorycznym młodych zawodników tenisa ziemnego. Projekt licencjacki wykonany pod kierunkiem: mgr Michał Ficoń Warszawa 2016 1

SPIS TREŚCI 1. Literatura przedmiotu 3 1.1 Tenis Ziemny - historia i zasady 3 1.2 Tenis Ziemny - wymagania motoryczne 5 1.3 Tenis Ziemny - urazowość 8 1.4 FMS - Functional Movement Screen 13 1.5 Trening Funkcjonalny 19 2. Cel pracy i pytania badawcze 22 2.1 Cel pracy 22 2.2 Hipoteza i pytania badawcze 22 3. Materiał i metody badawcze 23 3.1 Materiał badany - Kajetan Kossakowski 23 3.2 Metody badawcze - obserwacja, analiza statystyczna 24 4. Wyniki i analiza 26 4.1 Wyniki 26 4.2 Analiza wyników 27 5. Dyskusja i wnioski 34 Bibliografia Spis fotografii, rysunków i tabel Załączniki: Prezentacja multimedialna Płyta CD z materiałem Video 2

1. LITERATURA PRZEDMIOTU 1.1 Tenis Ziemny - historia i zasady Tenis ziemny to sport całego życia który można zacząć trenować w każdym wieku. Obecnie to zdecydowanie najbardziej popularny sport indywidualny świata oraz jedna z najszybciej rozwijających się dyscyplin sportu w Polsce: Wyk. 1 Liczba osób ćwiczących w klubach tenisowych w Polsce w latach 2002-2013. GUS Gra rozgrywana na korcie tenisowym z udziałem dwóch przeciwników lub dwóch par przeciwników, polegająca na przebijaniu rakietą tenisową piłki ponad siatką na pole przeciwnika, w sposób utrudniający jej odbiór. Piłkę można przebić, zanim dotknie ona podłoża lub po jednym odbiciu. Mecz tenisowy dzieli się na sety, one na gemy, które składają się z punktów. Większość meczów tenisowych rozgrywa się do momentu wygrania przez jednego z zawodników dwóch setów. W kilku przypadkach mecze mężczyzn gra się do wygrania przez jednego z zawodników trzech setów. Tenis ziemny to spadkobierca tzw. "gry dłonią". Pierwsze wzmianki o tej grze pochodzą z XIV-wiecznej Francji. Współczesna wersja tenisa 3

ziemnego powstała w Anglii pod koniec XX wieku. W 1913 roku powstała Międzynarodowa Federacja Tenisa - ITF. Na ziemiach polskich tenis ziemny pojawił się w drugiej połowie XIX wieku. Polski Związek Tenisowy powstał w 1921 i w tym samym roku odbyły się pierwsze Mistrzostwa Polski. Tenis był jedną z dziewięciu dyscyplin w ramach których rywalizowali sportowcy podczas pierwszych nowożytnych Igrzysk Olimpijskich w 1896. Tenis wypadł z programu igrzysk po roku 1924. Wrócił do niego w 1988 podczas olimpiady w Seulu. Największymi turniejami tenisowymi są zaliczane do tzw. Wielkiego Szlema: Wimbledon, US Open, Roland Garros, Australia Open, oraz turnieje Master dla Pań i Panów - pierwsza 8 wg rankingu. Obecnie do największych gwiazd światowego tenisa należą Novak Djokovic, Roger Federer i Rafael Nadal, wśród kobiet Serena Williams i Maria Szarapowa. Do najlepszych polskich graczy w historii należą: Fot.1 Agnieszka Radwańska najlepsza polska tenisistka ostatnich lat Agnieszka Radwańska; zwyciężczyni Masters Kobiet 2015, finalistka Wimbledonu Jadwiga Jędrzejewska; finalistka singla Wimbledonu, Rolland Garros, US Open, zwyciężczyni debla Rolland Garros 1939 4

Wojciech Fibak; zwycięzca deblowego Australian Open 1978 Łukasz Kubot; zwycięzca debla Australian Open 2014 1.2 Tenis ziemny wymagania motoryczne Tenis ziemny to sport o acyklicznym charakterze, zmiennej intensywności oraz różnym czasie trwania działań ruchowych. Wypracowanie prawidłowych wzorców ruchowych ma decydujące znaczenie dla odniesienia sukcesu w tenisie. Tenis ziemny wymaga od zawodnika rozwiniętych wszystkich cech motorycznych. Najważniejsze z nich to: koordynacja ruchowa, szybkość i zwinność. Jednak podstawą jest odpowiedni poziom wytrzymałości tlenowej, siły i gibkości całego ciała i poszczególnych jego elementów. Należy skoordynować szybkość gry przy zachowaniu regularności i dokładności w wielogodzinnych spotkaniach. Wymaga to odpowiedniego przygotowania wytrzymałości tlenowej i beztlenowej. Przygotowanie fizyczne powinno sięgać połowy objętości treningów, mając charakter koordynacyjno-szybkościowy, wydolnościowy, siłowy, stabilizacyjny oraz kształtujący gibkość. W planowaniu treningu powinno uwzględniać się specyfikę gry: czas trwania akcji 4-10 s lub 10 20s, sporadycznie więcej, przerwy między punktami ok. 20 sekund, przerwy na zmianę stron 90s. Analizy meczowe wykazują że stosunek między wysiłkiem a odpoczynkiem wynosi od 1:1 do 1:4. Rzeczywisty czas gry podczas meczu trwa 0d 10 do 25 % na kortach twardych i 20-35% na kortach ziemnych. Intensywność gry wynosi 70-90% maksymalnej mocy tlenowej a poziom mleczanu sięga 9-10 milimoli/l. Powodem tych wyników jest szybki agresywny styl gry wymagający wysokiej sprawności systemu beztlenowego. W przygotowaniu motorycznym należy uwzględnić także 5

ilość meczów w jednym turnieju (1-7), turniejów w sezonie (20-30) oraz ogólną liczbę spotkań (100-200) z uwzględnieniem spotkań deblowych. Pierwszym elementem tej układanki jest wytrzymałość tlenowa. Dobrym wskaźnikiem kierującym charakter treningu kondycyjnego jest średni dystans pokonywany na kortach ziemnych gdzie trwają najdłuższe wymiany: 2720 m u mężczyzn oraz 1236 m u kobiet (Królak, 1998). Kolejnym wskaźnikiem jest ilość pokonywanych krótkich odcinków: do 4m 72,27 %, 4,5m-8,5m 26,25 %, 9m i więcej 1,33 %. Liczba startów, wyskoków do serwisu, do-ślizgów i dobiegów, returnów, zatrzymań, ponownych startów - najczęściej ze zmianą kierunku oraz szybkości biegu: średnio 665m w meczu i 20 m podczas gema (Królak). Wymaga to głównie pracy beztlenowej - przystosowanie organizmu do szybkiej resyntezy ATP. Zawodnik przy powyższych wymaganiach musi umieć dobiec do piłki odpowiednio wcześniej i stabilnie się zatrzymać. Wymaga to odpowiedniego czasu reakcji (0,2 s u najlepszych), pracy nóg, stabilizacji więzadłowo-mięśniowej, szybkiej oceny wzrokowej nadlatującej piłki. Każdy rozegrany punkt obejmuję stałe ruchy, krótkie sprinty, i częste zmiany kierunku na które wpływ mają: pozycja wyjściowa, położenie środka ciężkości, praca rąk i nóg, siłą maksymalna, moc i koordynacja. Na każdy punkt przypada średnio 3-5 zmian, co średnio daję około 500 zmian kierunku podczas meczu singlowego. Mecze rozgrywane są często powyżej 3 godzin, wymagają odpowiedniej sprawności układu krążeniowo-oddechowego. Szybkość i zwinność muszą być rozwijane z podobną, często wyższą intensywnością, objętością podczas treningu. Liczba uderzeń wynosi około 500 na mecz - 2,5 na punkt oraz 15 na gem. Wymaga to odpowiedniego poziomu siły dynamicznej i elastyczności włókien mięśniowych. Siła uderzenia wymaga usprawnienia sprzężenia ruchów w łańcuchu kinetycznym. Kiedy uderza się piłkę, stopy napierają 6

na podłoże a ono je odpycha. Dzięki temu przenosi się siłę z jednej części ciała do następnej - przez nogi, biodra, tułów i ramiona aż do rakiety (Kovacs, 2012). Odpowiednio duży zakres ruchu w stawach oraz rozciągliwość mięśni, czyli skurcz ekscentryczny pomaga naładować poszczególne części ciała energią przed uderzeniem. Niezbędny do mocnego uderzenia jest odpowiedni poziom siły całego układu mięśniowego zawodnika. W treningu tenisistów musimy zwrócić uwagę na kompleksowość ćwiczeń. Dominująca część ciała jest znacznie bardziej zaangażowana podczas każdego uderzenia. Z tego powodu, oprócz trenowania strony dominującej, musimy zadbać także o stronę niedominującą, aby uzyskać równowagę mięśniową i zapobiec urazom. Ważne aby podczas treningu zrównoważyć górną i dolną część ciała, prawą i lewą stronę a także tył oraz przód. 7

1.3 Tenis ziemny urazowość Badania opublikowane przez British Journal of Sports Medicine, wykonane na tenisistach w wieku 10-18 lat wskazały na występowanie 6,9 interwencji medycznych na każde 1000 rozegranych meczy. Najczęstszymi przyczynami kontaktu z fizjoterapeutą lub lekarzem były dysfunkcje mięśni (skurcze, naciągnięcia, naderwania) stanowiące 65,36% wszystkich zgłoszonych urazów. Skręcenia stawów skokowo-goleniowych dotknęło 4,28% poszkodowanych, a bólu dolnego odcinka kręgosłupa, na poziomie kręgów L 1 -L 5 i S 1 doznało 3,57% młodych sportowców. Fot.2 Pomoc fizjoterapeuty w trakcie gry Wimbledon 2013 Królak i Zieliński podają następujący rozkład urazowości: kończyny górne 42,8% kończyny dolne 34,9% tułów 22,2% Wyróżniają także poszczególne grupy ze względu na przyczyny dolegliwości: uszkodzenia mięśni i ścięgien 49,1% skręcenia stawów 18,8% 8

bolesność bez wyraźnej przyczyny 11,1% inne uszkodzenia stawów 7,9% stłuczenia 7,9% zwichnięcia stawów 4,8% pęknięcia i złamania kości 3,2%. Najczęstsze kontuzje wg Guzowskiego: Łokieć tenisisty - zespół bólowy tkanek miękkich położonych bocznie w stosunku do stawu łokciowego, pochodzący najczęściej z uszkodzonego przyczepu mięśnia prostownika wspólnego palców, który przyczepia się do nad-kłykcia bocznego kości ramiennej. Konflikt pod barkowy - polega na zwężeniu się przestrzeni między barkowej i tarcia struktur jedna o drugą. Jedną z przyczyn jest zachwianie równowagi mięśniowej. Specyfika techniki tenisowej prowadzi do silnie rozbudowanych mięśni z przodu barku (piersiowy większy i mniejszy, przednia część naramiennego) i słabiej rozwiniętych, dużo rozciąganych mięśni mieszczących się po jego stronie tylnej (nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, obły mniejszy i większy, tylna część naramiennego). Kolejnym czynnikiem mogącym prowadzić do cieśni pod-barkowej jest niestabilność łopatki. Zaburzona postawa ciała (barki wysunięte w przód, przygarbione plecy) czy ograniczenie rotacji wewnętrznej w stawie ramiennym (obkurczenie tylnej ściany torebki stawowej) również zwiększają ryzyko wystąpienia niestabilności i kontuzji barku. Skręcenie stawu skokowego - do skręcenia kostki najczęściej dochodzi w mechanizmie inwersyjnym (90 proc. wszystkich przypadków), czyli wtedy, gdy boczna krawędź stopy podwija się pod ciężarem ciała. Możemy mieć wtedy do czynienia z ostrymi skręceniami stawów skokowych oraz niestabilnością funkcjonalną. Niestabilność funkcjonalna 9

jest utrzymującym się stanem poczucia niestabilności stawu i/lub nawracającymi skręceniami (tzw. nawykowymi). Przyczyna leży zwykle w uszkodzeniu znajdujących się w mięśniach i więzadłach receptorów, wiotkości kompleksu torebkowo-więzadłowego, obniżeniu siły mięśniowej, chronicznemu zapaleniu błony maziowej czy ograniczeniu ruchomości. Bóle kolan są dolegliwością często dotykającą tenisistów. Wynika ze specyfiki gry - biomechaniki ruchu zawodnika na korcie. Kolano jest obciążone znacznymi siłami koślawiącymi i rotacyjnymi. Urazy kolan stanowią około 19 proc. wszystkich kontuzji tenisowych. Większość z nich, bo aż 70 proc., jest skutkiem nagłego urazu, natomiast pozostała część powstaje w wyniku przeciążenia tkanki, która nie miała odpowiednio długiego czasu na odpoczynek. Wewnętrznymi urazami kolana są uszkodzenia łąkotek, chrząstki stawowej i więzadeł. Bóle w okolicach rzepki ok. 16% młodych tenisistów doświadcza tego rodzaju problemów. Mogą być spowodowane: Boczne przyparcie rzepki - powoduję rozwinięcie się chondromolacji, czyli choroby polegającej na niszczeniu chrząstki stawowej, charakteryzująca się zgrzytaniem podczas ruchu, tępym bólem w przedniej części kolana pojawiającym się w trakcie gry. Kolano biegacza - nadmierne tarcie pasma biodrowopiszczelowego o nad-kłykieć boczny kości udowej. Częstą przyczyną tego schorzenia jest za mała ruchomość stawu skokowego dolnego, szpotawe kolana lub osłabienie odwodzicieli biodra i mięśnia czworogłowego uda. Kolano skoczka - czyli uraz przeciążeniowy więzadła rzepki, dotyka 11 proc. wszystkich tenisistów. Naturą tego problemu nie jest stan zapalny, lecz zmiany zwyrodnieniowe więzadła rzepki, spowodowane licznymi mikro-uszkodzeniami. 10

Choroba Osgood-Schlattera - jest jałową martwicą guzowatości kości piszczelowej (miejsce przyczepu więzadła rzepki do piszczeli) i dotyczy młodych tenisistów, szczególnie w trakcie okresu skoku pokwitaniowego. Przyczep końcowy mięśnia czworogłowego uda jest bolesny w dotyku, ucieplony i obrzmiały. Dolegliwości pojawiają się podczas klęczenia i przy podejmowaniu aktywności sportowej, szczególnie przy zagrywaniu niskich wolejów. Dolegliwość bólowa kolana, w dużym stopniu może mieć związek z budową stawów kolanowych oraz zachwianą równowagą biomechaniczną w obrębie stawów biodrowych. Źródła bólu często zlokalizowane są w miejscach odległych. Nieskompensowane wady posturalne (koślawość, szpotawość kolan lub stawów skokowych) u osób nie uprawiających sportu mogą nie stanowić problemu, z uwagi na niską wartość przeciążeń. W chwili wzrostu aktywności fizycznej, objawiającej się okresowym i intensywnym obciążaniem niewłaściwie zbalansowanych struktur, dochodzi do mikro-urazów. Kumulacja mikro-urazów i ciągła praca w niewłaściwym łańcuchu biomechanicznym, doprowadzają do wzrostu napięcia tkanek, a w konsekwencji dolegliwości bólowych. Syndrom pasma biodrowo-piszczelowego ITBS. Pasmo biodrowopiszczelowe jest strukturą mięśniowo-powięziową biegnącą od kolca biodrowego przedniego górnego do kłykcia bocznego piszczeli. Większość pasma stanowi powięź szeroka uda napinana w części biodrowej przez niewielki (około 5-7 cm długości) mięsień naprężacz powięzi szerokiej uda. Zespół bólowy pasma biodrowo-piszczelowego koncentruje się w bocznym przedziale stawu kolanowego, uda i goleni, i często towarzyszy mu tkliwość w bocznej części kolana. Ból w przebiegu ITBS pojawia się zwykle podczas aktywności fizycznej, nierzadko u osób aktywnych biegaczy czy tenisistów, i narasta w wyniku zgięcia kolana do kąta 20-30 stopni. Ulgę może przynieść jego wyprost. 11

Najczęstsze przyczyny: koślawość stawu skokowego koślawość stawu kolanowego brak równowagi mięśniowej pomiędzy grupą prostowników i zginaczy kończyny dolnej osłabienie mięśnia pośladkowego średniego. 12

1.4 FMS - Functional Movement Screen FMS to kompleksowy test stosowany w fizjoterapii i sporcie, służący do oceny funkcjonalności ruchowej badanych oraz jakości ruchu. Test ten jest wiarygodnym narzędziem do szybkiej i prostej oceny funkcjonalnej, służącej do określenia ryzyka urazu u osób o różnym potencjale i aktywności ruchowej. Głównymi możliwymi przyczynami kontuzji są: wcześniejsze urazy, deficyty w zakresie funkcjonalnej ruchomości i stabilności, zwiększona masa ciała, obecność funkcjonalnych asymetrii ruchowych oraz zaburzenia równowagi statycznej i dynamicznej. Test FMS składa się z 7 zadań ruchowych które poddane są ocenie według określonych wzorców. Ich prawidłowe wykonanie wymaga odpowiedniego zakresu ruchu w stawach, siły mięśniowej, koordynacji ruchowej, stabilności oraz propriocepcji na określonym poziomie. Te wzorce ruchowe mają charakter wielostawowy oraz wielopłaszczyznowy angażujący cały układ mięśniowy. Dzięki temu ocena jest kompleksowa i pomaga określić słabe ognia łańcucha kinematycznego, stabilność lokalną oraz globalną, ruchomość stawów, koordynację mięśniową-nerwową. Ten system badania opracował Amerykanin Gray Cook - fizjoterapeuta, specjalista w dziedzinie treningu funkcjonalnego, treningu przygotowania motorycznego. Założeniem wynikowym testu jest wykrycie istniejących asymetrii, deficytów w aparacie ruchu oraz określenie ryzyka wystąpienia urazu przeciążeniowego u badanego. Podstawą przygotowania motorycznego wg koncepcji treningu funkcjonalnego FMS jest motoryczność podstawowa, która stanowi bazę do rozbudowy motoryczności ukierunkowanej i zdolności technicznych. Motoryczność podstawowa - warunkowana przez zdolności koordynacyjne układu nerwowo-mięśniowego: mobilność i stabilność. 13

Motoryczność ukierunkowana - zbiór wszystkich cech motorycznych takich jak: moc, siła, wytrzymałość, szybkość i zwinność. Technika - specyficzne wzorce ruchowe występujące i charakterystyczne w wybranej dyscyplinie sportowej. Rys.1 Piramida optymalnego przygotowania motorycznego wg FMS Ocenie podlega 7 testów ruchowych: Rys.2 Test FMS - Deep Squat Głęboki przysiad (DS) - służy do oceny stawów biodrowych, barkowych, kolan, kręgosłupa i stawów skokowych. 14

Rys.3 Test FMS Hurdle Step Przeniesienie nogi nad płotkiem (HS) - Służy do oceny stabilizacji bocznej miednicy, tułowia i bioder. Rys.4 Test FMS In-Line Lunge Klęk w wykroku (ILL) - Służy do oceny stawu skokowego i stabilności kolana. Rys.5 Test FMS Schoulder Mobility Ruchomość obręczy barkowej (SM) - Służy do oceny obręczy barkowej 15

Rys.6 Test FMS Active Straight Leg Raise Aktywne uniesienie wyprostowanej nogi (ASLR) - Służy do oceny mięśni grupy kulszowo-goleniowej i aktywnej pracy mięsni kończyny dolnej. Rys.7 Test FMS Trunk Stability Push up Wyprost ramion z leżenia do podporu (TSPU) - Stabilność tułowia. Rys.8 Test FMS - Rotational Stability Stabilność rotacyjna (RS) - Służy do oceny stabilności rotacyjnej tułowia i asymetrii ciała. Każdy test oceniamy oddzielnie według skali od 0 do 3 pełnych punktów. Wynik jest sumą 7 ocen i daje maksymalny wynik 21 punktów. Ocena poszczególnych testów wymaga dokładnej obserwacji sposobu 16

wykonania ruchu w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej (z boku i przodu).w testach asymetrycznych 2,3,4,5 i 7, oceniających osobno prawą i lewą stronę, w przypadku wystąpienia asymetrii wyników, należy zawsze do oceny końcowej uwzględnić wynik słabszej ze stron. Obowiązują standardy postępowania przy przeprowadzeniu testu: ocena wykonywana jest bez rozgrzewki. dla każdego testu wykonujemy 3 powtórzenia. oceniamy najlepszą próbę. w razie wątpliwości przyznajemy zawsze niższą ocenę. test w stroju sportowym, płaskie obuwie. Każdy test podlega ogólnym kryteriom oceny: 3 pkt. - Wykonanie prawidłowe wzorca ruchowego. Badany wykonuje prawidłowy ruch bez widocznych kompensacji, zgodnie ze szczegółowymi kryteriami oceny dla danego testu. 2 pkt. - Wykonanie wzorca ruchowego z elementami kompensacji. Badany wykonuje ruch z widocznymi kompensacjami. 1 pkt. - Niezdolność do wykonania ruchu z elementami kompensacji. Badany nie wykonuje prawidłowo ruchu nawet z elementami kompensacji. 0 pkt. - Wystąpienie dolegliwości bólowych. Badany odczuwa jakikolwiek ból podczas wykonywania wzorca ruchowego. Zalecana konsultacja medyczna lub fizjoterapeutyczna. Wynik interpretuję się następująco: 21-18 pkt. Oznacza, że badany jest zdrowy i jego ciało porusza się w prawidłowym wzorcu ruchowym, ryzyko urazu przeciążeniowego jest minimalne. 17-15 pkt. Oznacza, że u badanego występują asymetrie i kompensacje, wzorce ruchowe są zaburzone, ryzyko urazu przeciążeniowego wynosi od 25-35% 15 pkt. > Oznacza, że u badanego prawdopodobieństwo odniesienia 17

kontuzji wynosi ponad 50%. Test jest podstawą do opracowania i wdrożenia programu ćwiczeń korekcyjnych, mających za zadanie usunąć powstały deficyt ruchowy i ryzyko urazu oraz zwiększyć możliwości funkcjonalne badanych osób (Szymczyk 2013). Po przeprowadzeniu oceny z wykorzystaniem systemu FMS w pierwszej kolejności należy korygować asymetrię, gdyż asymetria jest gorsza od słabszej symetrii. Wynika to z licznych badań naukowych i obserwacji, które wykazały, że asymetria w układzie ruchu w sposób istotny zwiększa ryzyko urazu. W dalszej kolejności w postępowaniu korekcyjnym powinno zwrócić się uwagę na te testy i zadania ruchowe, w których osiągnięto niższe wyniki. 18

1.5 Trening Funkcjonalny (TF) Trening funkcjonalny powstał w Stanach Zjednoczonych na początku lat 80 XX wieku, jego powstanie jest powiązane z rehabilitacją ruchową i kulturystyką. Rehabilitacja ruchowa jest działaniem na rzecz osoby niepełnosprawnej fizycznie, które ma na celu przywrócenie tej osobie pełnej lub maksymalnej do osiągnięcia sprawności ruchowej, zdolności do pracy oraz brania czynnego udziału w życiu społecznym (Barankiewicz AWF 1998). Kulturystyka to amatorska lub zawodowa dyscyplina sportu. Polega na kształtowaniu sylwetki ciała poprzez hipertrofię mięśni szkieletowych w wyniku ćwiczeń fizycznych z obciążeniem oraz jednoczesnym maksymalnie możliwym zredukowaniem tkanki tłuszczowej podskórnej w celu lepszego uwidocznienia mięśni. Fot.3 Kajetan w trakcie treningu podczas projektu, Zbiory własne Początki jednak sięgają lat 50-60 XX wieku kiedy amerykańscy fizjoterapeuci obserwując nowatorskie metody treningu kulturystycznego zaczęli zastępować wyizolowane ćwiczenia ćwiczeniami wielostawowymi i wielopłaszczyznowymi. Takie metody przynosiły szybsze efekty powrotu 19

osób po kontuzjach do funkcjonalności ruchowej. Koncepcja treningu funkcjonalnego w pełni rozkwitła i przyjęła obecną postać w latach 80 kiedy amerykańscy trenerzy sportu wyczynowego zaczęli stosować tę metodę w swoich cyklach treningowych. Zmiana koncepcji treningu przyniosła nadspodziewane efekty w sferze przygotowania motorycznego u zawodowych sportowców. Po zastosowaniu TF w stosunkowo krótkim czasie obserwowano przyrost wszystkich cech motorycznych. Zindywidualizowanie cyklów treningowych pozwoliło także na kształtowanie konkretnych cech przy jednoczesnym zapobieganiu przeciążeniom układu ruchu. Zmniejszenie ryzyka kontuzji pozwala na wydłużenie karier zwodniczych w przypadku zawodowych sportowców oraz podnoszenie możliwości ruchowych przez amatorów w rekreacji. Ogólnym założeniem treningu funkcjonalnego jest poprawa sprawności fizycznej jednostki trenującej. Efektem ubocznym jest ukształtowanie wysportowanej sylwetki. Sprawność fizyczna to wyraz wysokiego stanu narządów i funkcji ustroju, wyrażająca się w efektywnym rozwiązywaniu wszechstronnych zadań ruchowych, a uwarunkowana stopniem ukształtowanych cech motorycznych (Barankiewicz 1998). Na sprawność fizyczną składają się dwie zasadnicze zdolności, pierwsze kondycyjne, oparte głównie na procesach energetycznych, drugie koordynacyjne, zdeterminowane przede wszystkim procesami informacyjnymi (Górski 2008). Trening funkcjonalny to idealny sposób na zachowanie zdrowia, poprawę życia codziennego. W sporcie podnosi wynik sportowy oraz przeciwdziała urazom. Trening funkcjonalny to trening którego celem jest poprawa funkcji naszego ciała przy jednoczesnej optymalizacji pracy mięśniowej całego aparatu ruchu. Kształtuję wzorce ruchowe leżące u podstaw ludzkiej motoryczności. TF skupia się na pracy nad danym wzorcem ruchowym jako całość. Najczęściej wykorzystuje się ćwiczenia angażujące cały układ 20

mięśniowy. Ćwiczenia są złożone, wielostawowe, wielopłaszczyznowe. Wszystkie starania prowadzą do jak najbardziej możliwie dokładnego odwzorowania i szybkiego wykonania konkretnego zadania w jednostce czasu. Trening wykonujemy z ciężarem własnego ciała lub przy użyciu rozmaitych trenażerów oraz z użyciem wolnych ciężarów, stopniowo wprowadzamy niestabilne podłoże. TF dostosowujemy do potrzeb osoby trenującej. Właściwy trening odnosi się do poziomu sprawności fizycznej i charakteru codziennej aktywności lub będzie dostosowany do specyfiki danej dyscypliny sportowej. Nieodzowna przed rozpoczęciem treningów jest ocena aktualnych, funkcjonalnych możliwości ruchowych zawodnika. Służy do tego test FMS który zapewnia pełną kontrole stanu aktualnego a dalej efektów treningu. Test dobrze wskazuję dalszy kierunek ewaluacji procesu treningowego. Dzięki uniwersalności jaką ze sobą niesie - TF można stosować w fizjoterapii i rehabilitacji oraz sporcie wyczynowym i rekreacji ruchowej (każdy fitness klub obecnie posiada TF w swojej ofercie). 21

2. CEL PRACY I PYTANIA BADAWCZE 2.1 Cel pracy Celem niniejszej pracy była analiza przeprowadzonego programu treningowego podnoszącego funkcjonalność ruchową młodego zawodnika tenisa ziemnego wg koncepcji treningu funkcjonalnego oraz testu FMS. Pierwszym etapem było przeprowadzenie testu FMS sprawdzającego aktualny stan badanego. Kolejnym etapem było wprowadzenie 4 tygodniowego planu treningowego uwzględniającego indywidualne potrzeby wynikające z wyników testu kontrolnego. Po zakończeniu cyklu treningowego przeprowadzono drugi test kontrolny. Ostatnim etapem pracy było przeanalizowanie zebranych materiałów, wyciągnięcie z nich wniosków oraz interpretacja wyników. 2.2 Hipoteza i pytania badawcze Hipoteza - poprawa funkcjonalnych możliwości ruchowych u młodego zawodnika tenisa ziemnego dzięki wprowadzeniu do cyklu szkoleniowego kontroli za pomocą testu FMS i treningu funkcjonalnego. Do sprawdzenia powyższej hipotezy postawiono następujące pytania badawcze: 1) Jaki poziom funkcjonalnej sprawności ruchowej prezentuję badany zawodnik? 2) Czy zaproponowany program treningowy poprawi funkcjonalne możliwości zawodnika i ogólny wynik drugiego testu kontrolnego? 3) Jak zmienią się poszczególne składowe testu FMS? 4) Czy trening funkcjonalny powinien być stosowany w treningu młodych zawodników tenisa ziemnego? 22

3. MATERIAŁ I METODY BADAWCZE 3.1 Materiał badany Kajetan Kossakowski Głównym kryterium doboru osoby do mojej pracy był obecnie prezentowany poziom sportowy i predyspozycje do osiągnięcia wyniku sportowego w przyszłości w tenisie ziemnym. Materiał badany stanowił Kajetan Kossakowski. Urodzony 9 marca 2003 roku, klasyfikowany na 77 miejscu na koniec roku 2015 w kategorii Skrzaty 12 na listach Polskiego Związku Tenisowego. Kajetan jest zawodnikiem praworęcznym. Od września 2015 roku gra jednoręczny bekhend. Wiek (w latach) Masa ciała ( w kg) Wysokość ciała (w cm) Wskaźnik Indeksu Masy Ciała (BMI) (kg/m2) Wskaźnik BMI wg siatki centylowej WHO 12 44 157 17.9 15-25 centyli Tkanka tłuszczowa (%) 12,6 Tab.1 Charakterystyka badanego Kajetana Kossakowskiego Zawodnik trenuje daną dyscyplinę sportu od 2010 roku. Na początku pod okiem ojca. Następnie trenował w klubach: UKS Dwójka Siedlce- 08.2013-09.2014 KT Break Marysin 09.2014-09.2015 WTS Orzeł Warszawa obecnie od września 2015 roku. Warto także wspomnieć o najlepszych wynikach spośród wielu które dotychczas osiągnął w turniejach swojej kategorii wiekowej: I miejsce w XIII Mistrzostwach Polski Uczniowskich Klubów Sportowych; kat. krasnale do lat 10; 01-02. 09 2012r.; Piotrków Trybunalski I Miejsce w Mistrzostwach Warszawy; kat. krasnale do lat 10; 17-18.11.2012r.; Klub Tenisowy Deski Warszawa 23

3.2 Metody badawcze - obserwacja, analiza statystyczna Do oceny stanu badanego wykonałem test Functional Movement Screen (FMS). Test opiera się na 7 wzorcach ruchowych punktowanych w skali od 0 do 3 punktów. Do oceny poszczególnych testów posłużyłem się szczegółowymi kryteriami oceny. Przeprowadziłem test przed rozpoczęciem cyklu treningowego oraz po przeprowadzeniu pełnego makrocyklu. Do analizy użyłem statystyki opisowej. Celem stosowania metod statystyki opisowej jest podsumowanie zbioru danych i wyciągnięcie pewnych podstawowych wniosków i uogólnień na temat zbioru. Do pracy użyłem metody obserwacyjnej. Obserwacja - to celowa czynność polegająca na planowanym i systematycznym postrzeganiu zmysłowym faktów, zdarzeń, procesów, zjawisk, ich gromadzeniu i interpretowaniu (Łobocki 2010). Obserwacja miała charakter planowy, prowadzona była w sposób zorganizowany i systematyczny oraz była zaprogramowana (skategoryzowana) czyli oparta o główne kryterium którym był test FMS. Wszystkie wyniki obserwacji zapisane są w arkuszach oceny. Badany ze względu na jawny charakter obserwacji był na bieżąco informowany o przebiegu badań oraz końcowych wynikach. Opis badanego uzupełniłem o zapis cech somatycznych takich jak: masa, wzrost, wskaźnik BMI oraz poziom tkanki tłuszczowej. Do pomiaru wysokości oraz masy ciała użyłem elektronicznej wagi lekarskiej. Wskaźnik BMI obliczyłem za pomocą wzoru: 24

Do oceny Indeksu Masy Ciała skorzystałem z siatek centylowych rekomendowanych prze Światową Organizację Zdrowia (WHO). Poziom tkanki tłuszczowej zbadałem za pomocą bioimpedancji BIA - wysyłającej nieinwazyjnie mały ładunek elektryczny do ciała, która pozwala na oszacowanie zawartości tkanki tłuszczowej oraz wody w organizmie danej osoby - po wprowadzeniu podstawowych danych takich jak: płeć, wiek, masa ciała oraz wysokość ciała. Do testu FMS użyłem standardowego sprzętu FMS Test Kit składającego się z: belki o wymiarach 5x15x150 cm z podziałką centymetrową, 2 drążków - 60cm oraz 1 drążka 120 cm z podziałkami centymetrowymi i elastycznej gumki. Rys. 9 Zestaw do testu FMS 25

4.1 Wyniki 4.WYNIKI I ANALIZA Poziom funkcjonalnej sprawności ruchowej badanego sprawdziłem za pomocą testu FMS. Badanie oceniające stan przed wprowadzeniem programu treningowego odbyło się 24 listopada 2015 roku w szkole podstawowej w Stanisławowie na sali fitness. Wyniki prezentuję w tabeli: LP. OCENA (PUNKTY) 1. GŁĘBOKI PRZYSIAD (DS) 2 2. PRZENIESIENIE NOGI NAD PŁOTKIEM 2 (HS) 3. KLĘK W WYKROKU (ILL) 2 4. RUCHOMOŚĆ OBRĘCZY BARKOWEJ (SM) 3 5. AKTYWNE UNIESIENIE 3 WYPROSTOWANEJ NOGI (ASLR) 6. WYPROST RR Z LEŻENIA DO 1 PODPORU (TSPU) 7. STABILNOŚĆ ROTACYJNA TUŁOWIA 2 (RS) RAZEM 15 Tab.2 Wyniki testu kontrolnego nr 1 Badanie oceniające stan badanego po przeprowadzeniu cyklu treningu funkcjonalnego. Ostatnia jednostka treningowa odbyła się 25 grudnia 2015 roku. Drugi test kontrolny został przeprowadzony 28 grudnia 2015 roku w szkole podstawowej w Stanisławowie. Wyniki prezentuję tabela: LP. OCENA (PUNKTY) 1. GŁĘBOKI PRZYSIAD (DS) 3 2. PRZENIESIENIE NOGI NAD PŁOTKIEM 2 (HS) 3. KLĘK W WYKROKU (ILL) 3 26

4. RUCHOMOŚĆ OBRĘCZY BARKOWEJ (SM) 3 5. AKTYWNE UNIESIENIE 3 WYPROSTOWANEJ NOGI (ASLR) 6. WYPROST RR Z LEŻENIA DO 3 PODPORU (TSPU) 7. STABILNOŚĆ ROTACYJNA TUŁOWIA 2 (RS) RAZEM 19 Tab.3 Wyniki testu kontrolnego nr 2 4.2 Analiza wyników Wynik pierwszego testu kontrolnego 15 pkt. co jest wynikiem oznaczającym dostateczny stan ogólnej sprawności ruchowej. Ten wynik oznacza, że ryzyko urazu przeciążeniowego wynosi 25%-35%. Przeprowadzona analiza video oraz obserwacja wzrokowa testu wykazała pewne dysfunkcję oraz asymetrie. W głębokim przysiadzie Kajtek uzyskał 2 pkt. Wzorzec ruchowy został wykonany przy kompensacji przez postawienie pięt na belce. Oznacza to skrócenie mięśnia trójgłowego łydki, czworogłowego uda oraz ograniczona ruchomość w stawie skokowym. Możliwa ograniczona koordynacja nerwowo-mięśniowa. W teście przeniesienia nogi nad płotkiem osiągnął 2 pkt. Zauważalne były asymetrie w stawach biodrowych. Przy uniesieniu nogi lewej ruch kompensacyjny przez odwodzenie nogi, rotacja bioder w lewą stronę (cofnięcie biodra) oraz przodopochylenie tułowia (wystąpiło także przy uniesieniu prawej nogi). Możliwe dysfunkcję to przykurcz prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego oraz pośladkowego wielkiego. Klęk z pozycji wykroczno-zakrocznej oceniłem na 2 pkt. Zadanie wykonane płynnie ale bez kontaktu potylicy z drążkiem trzymanym za plecami oraz z kompensacją odcinka lędźwiowego. Przy ustawieniu lewej nogi w pozycji wykrocznej zauważalne zachwianie i lekki ruch bioder 27

w lewą stronę. Możliwa ograniczona koordynacja nerwowo-mięśniowa i stabilność w płaszczyźnie czołowej. Test wykazał podobne dysfunkcje jak testy poprzednie: kompensacje w odcinku lędźwiowym tułowia oraz asymetrie w obręczy kończyny dolnej. Test mobilności obręczy barkowej 3 pkt. Próba nie wykazała dysfunkcji w tym obszarze. Oceniałem odległość od dłoni w centymetrach która wynosiła 6 cm gdy lewa ręka były u góry i 8 cm gdy prawa ręka była u góry. Widoczna była lekka asymetria przy ustawieniu prawej ręki u góry. Zauważalne było większe wysunięcie prawej łopatki w tył oraz prawostronna rotacja tułowia. Możliwa powiększona protrakcja prawego barku względem lewego. W teście aktywnego uniesienia wyprostowanej nogi brak dysfunkcji 3 pkt.. Test ocenia funkcjonalność części kulszowo-goleniowej kończyny dolnej. Wyprost ramion z leżenia przodem do podporu 1 pkt. Ruch nie został wykonany poprawnie nawet przy kompensacji czyli wykonaniu testu metodą żeńską z kciukiem na wysokości żuchwy. Ruch mało płynny. Widoczny brak stabilności tułowia oraz pośladków i ud. Test stabilności rotacyjnej 2 pkt. Ruch wykonany naprzemianstronnie. Przy jednostronnym wykonaniu wyraźna asymetria: niemożność wykonania próby na lewą stronę przy wykonaniu wzorca na prawą stronę. Ograniczona stabilność kompleksu miedniczno-lędźwiowego w płaszczyźnie czołowej. Po wykonaniu testu przeprowadziłem makrocykl treningowy - pełny (długi) cykl treningowy, mający na celu doprowadzenie zawodnika do wysokiego poziomu formy sportowej (Królak 1998). Makrocykl trwał 4 tygodnie. Składał się z dwóch mezocykli średniej długości cykl treningowy obejmujący najczęściej od 3 do 6 mikrocykli (Królak 1998). W mezocykl wchodziły 4 mikrocykle podstawowe które obejmowały 28

pojedynczą jednostkę treningową oraz 1 mikrocykl kontrolny obejmujące test kontrolny. Miesiąc Pon Wt Śr Czw Pt Sob Ndz Listopd 23 24 - Test I 30 25 26 27 - JT I 28 29 Grudzień 1 JT II 2 3 4 JT III 5 6 7 8 JT IV 14 15 JT II 21 22 JT IV 28 Test II I mezocykl II mezocykl Test testy kontrolne JT jednostka treningowa 9 10 11 JT I 12 13 16 17 18 JT III 19 20 23 24 25 26 27 29 30 31 Tab.4 Makrocykl treningowy Jednostka treningowa składała się z 7 ćwiczeń ułożonych w obwód ćwiczebny. Każde ćwiczenie trwało 30 sekund w I mezocyklu oraz 45 sekund w II mezocyklu rozdzielonych przerwą odpoczynkową - 30 sekund. Między obwodami przerwa wynosiła 60 sekund. Uczestnik wykonywał 3 pełne obwody. Przerwy miały charakter czynny oraz przygotowawczy do następnego ćwiczenia. Ćwiczenia lewostronne/prawostronne wykonywane były na obie strony bez przerwy. Ćwiczenia naprzemianstronne wykonywane były z zachowaniem zasady zacznij lewą zakończ prawą. Jednostka treningowa złożona była z części wstępnej przygotowującej organizm to wysiłku, części głównej w której następował wzrost intensywności wysiłku oraz praca nad zadaniami głównymi treningu oraz części końcowej mającej na celu wyciszenie organizmu. 29

Lp. Opis ćwiczenia 1. Pw; klęk na piłce fitball, stabilizacja pozycji Ruch: ruch rzut piłki (forhend/bekhend) 2. Pw; stojąc, RR wzdłuż tułowia Ruch: zakrok w tył PN, wznos RR w prżód, powrót do Pw, naprzemiennie LN 3. Pw: pozycja rozkroczna PN na piłce bosu LN na Fitball, prawy bok w strone drabinki, w RR taśma elastyczna Ruch: RR uderzenie beknehd rotacja obręczy barkowej, NN oraz T stabilizacja pozycji, zmiana nóg 4. Pw: leżenie tyłem, NN ugiętę w kolanach, stopa flex na piętach Ruch. Wyprostowanie nogi prawej, wznos bioder, stabilizacja, powrót, zmiana nóg 5. Pw: podpór przodem, NN na rączkach TRX Ruch: uniesienie bioder stabilizacja w pozycji podporu, 6. Pw. leżenie przodem przed drabinką ok 1m, taśma elastyczna przymocowana do drabinki, drugi brzeg zawinięty na stopach Ruch: zgięcie grzbietowe w stawie skokowym z oporem taśmy, potem przełożenie taśmy do RR zgięcie podeszwowe stopy 7. Pw. w staniu jednonóż na dysku sensomotorycznym Ruch: prostowanie uginanie nogi uniesionej następnie odwodzenie przywodzenie nogi uniesionej, zmiana nóg Czas trwania/liczba powtórzeń I Mezocykl (IM): 30 sekund II mezocykl (IIM): 45 sekund IM: 30 sekund IIM: 45 sekund IM: 30 sekund obustronnie IIM: 45 sekund obustronnie IM: 30 sekund IIM: 45 sekund IM: 30 sekund IIM: 45 sekund IM: 30 sekund IIM: 45 sekund IM: 30 sekund IIM: 45 sekund Tab.5 Jednostka treningowa część główna Uwagi Skręt obręczy barkowej, stabilny tułów Zaczynając PN ostatni zakrok LN -Pod kolanami włożony dysk sensomotoryczny -docisk kolan do podłoża Na min. 5 końcowych sekund zamknięcie oczu Drugi test kontrolny po wnikliwej analizie materiału video oraz bieżącej obserwacji wzrokowej dał ogólny wynik 19 punktów. Oznacza to poprawę względem pierwszego testu o 4 punkty w skali całego testu. 30

Nastąpiła zatem poprawa w wykonywaniu wzorców ruchowych czyli polepszenie funkcjonalnych możliwości ruchowych badanego. Zmniejszyło się ryzyko urazu przeciążeniowego które przy wyniku 19 punktów oznacza prawdopodobieństwo poniżej 25%. Zaproponowany przez mnie program treningowy przyniósł pozytywny efekt niwelując w pewnym stopniu asymetrie oraz dysfunkcje w aparacie ruchu Kajetana. Trening nie przyniósł niepożądanych skutków w postaci kompensacji jednych dysfunkcji innymi oraz żaden z 7 testów FMS nie pogorszył się zarówno w jakości wykonania wzorca ruchowego jak i oczywiście w punktowej ocenie. Podczas drugiego testu kontrolnego nastąpiły zmiany w porównaniu do pierwszego testu w każdym z 7 składowych testów FMS. Głęboki przysiad (DS) oceniłem na 3 punkty. Dwie z trzech prób wykonane zostały według wzorca ruchowego - prosty tułów, biodra poniżej poziomu uda, kolana i tyczka nad stopami, stopy równolegle. Zwiększona ruchomość stawów skokowego raz kolanowego poprzez zmniejszenie napięcia mięśniowego w części tylnej podudzia oraz mięśnia czworogłowego uda. Przeniesienie nogi nad płotkiem (HS) 2 punkty. Ocena według szczegółowego kryterium oceny testu nie poprawiła się natomiast nastąpiły pozytywne zmiany w wykonaniu wzorca ruchowego. Zmniejszyła się asymetria w stawach biodrowych dobrze widoczna w teście nr 1. Brak kompensacji ruchu LN poprzez odwodzenie nogi oraz zmniejszenie rotacji bioder przy przeniesieniu LN nad płotkiem. Nadal zauważalna kompensacja odcinka lędźwiowego kręgosłupa przy próbach na obie strony. Klęk w wykroku (ILL) 3 punkty. Wzorzec ruchowy wykonany poprawnie - tułów nieruchomo, stopy w linii, kolano dotyka podstawy (deska) za piętą. W porównaniu do pierwszego testu głowa w linii 31

z tułowiem, stabilizacja postawy zarówno w płaszczyźnie strzałkowej jak i czołowej. Ruchomość obręczy barkowej (SM) 3 punkty. Brak zmniejszenia lub zwiększenia asymetrii. Nastąpiła zmiana gdy prawa ręka jest u góry - zmniejszona rotacja tułowia. Nadal występuję wysunięcie łopatki w tył oraz protrakcja prawego barku. Aktywne uniesienie wyprostowanej nogi (ALSR) 3 punkty. Wzorzec ruchowy jak podczas testu pierwszego wykonany poprawne - Kostka nogi uniesionej znajduje się pomiędzy biodrami, a połową uda, kończyna na podłożu pozostaje w pozycji neutralnej. Wyprost ramion z leżenia do podporu przodem (TSPU) 3 punkty. Ruch wykonany w pozycji przy kciuku na wysokości czoła, całe ciało jednocześnie płynnie uniesione do podporu przodem. Poprawa w stabilizacji mięśni posturalnych prostego brzucha, prostownika grzbietu oraz pośladkowego wielkiego. Badany wykazał odpowiedni poziom siły obręczy barkowej. Zachował stabilność w płaszczyźnie strzałkowej. Test stabilności rotacyjnej (RS) 2 punkty. Wzorzec wykonany naprzemianstronnie bez widocznych asymetrii utrzymując stabilny tułów, równoległy do podłoża oraz z kolanem i łokciem w linii z podstawą. Przy próbach jednostronnych tułów nie równoległy do podłoża. Ograniczona stabilność w płaszczyźnie czołowej. Zmiany nastąpiły w każdym z 7 zadań ruchowych wchodzących w skład testu FMS. Wszystkie zauważone zmiany miały charakter pozytywny. Największy progres nastąpił w stabilizacji mięśni odpowiadających za prostą postawę ciała. Przy próbach asymetrycznych nastąpiło zmniejszenie występujących asymetrii w przypadku testów HS oraz ILL -wyrównanie wzorców ruchowych. W odpowiedzi na ostatnie pytanie uważam, że trening funkcjonalny 32

powinien być stosowany w przygotowaniu młodych adeptów tenisa ziemnego. TF odpowiednio dostosowany do potrzeb indywidualnych zawodnika oraz do wymagań danej dyscypliny sportu optymalizuję trening motoryczny. Funkcjonalny wymiar ćwiczeń wpływa na podnoszenie kilku cech motorycznych jednocześnie co pomaga przyspieszyć proces treningowy. Odpowiednio zaplanowany program treningowy z zastosowaniem ćwiczeń funkcjonalnych idealnie wpasowuję się w ówczesne potrzeby zawodników tenisa ziemnego. Praca odbywa się w wielu płaszczyznach, wielostawowo traktując zadanie ruchowe jako całość. Wymaga to uzyskania odpowiedniego poziomu koordynacji ruchowej najważniejszej cechy motorycznej tenisistów. Koordynacja ruchowa jest czynnikiem integrującym wykorzystanie podstawowych cech motorycznych (siły i szybkości) w opanowaniu techniki tenisowej pozwalającej na kontrolę nad piłką i realizację zamierzonych, celowych i wysoce skutecznych rozwiązań taktycznych w trakcie gry na korcie (Królak 1998). TF kształtuję koordynację nerwowo-mięśniową, czucie głębokie podczas każdego ćwiczenia. Przystosowuję układu ruchu do sytuacji meczowej dzięki ćwiczeniom odzwierciedlającym obciążenia startowe czym minimalizuję ryzyko urazu podczas rywalizacji. Ze względu na wysoką oraz różnorodną urazowość (patrz. Rozdział 1.1) wśród tenisistów monitorowanie oraz wczesne zapobieganie urazom przeciążeniowym może stanowić o powodzeniu całego procesu treningowego zawodnika. Kontuzja to najczęstsza przyczyna zaprzestania treningów tenisa ziemnego na poziomie wyczynowym tak wśród zawodowców jak i u dzieci i młodzieży. System treningu oparty wynikach testu FMS zapewnia odpowiednie wdrożenie planu korekcyjnego. Systematyczne i profesjonalne przeprowadzenie działań korekcyjnych w systemie TF prowadzi do szybkiej poprawy określonych w teście dysfunkcji w aparacie ruchu. 33

5. DYSKUSJA I WNIOSKI Tenis ziemny stawia przed zawodnikami wiele wymagań pod względem motorycznym. Charakteryzuję się szybkimi i częstymi zmianami kierunku (średnio 4 razy podczas rozegrania punktu), nagłymi zatrzymaniami, eksplozywnymi startami z pozycji statycznej. Rozgrywka wymaga utrzymania wysokiego poziomu mocy oraz intensywności w przebiegu całego meczu. Tenis ma także charakter jednostronnej pracy układu ruchu serwis, jednoręczny forhend oraz bekhend, co jest często przyczyną urazów przeciążeniowych. Doznanie poważnej kontuzji u młodych zawodników tej dyscypliny to częsta przyczyna zaprzestania treningów. Wymaga to od trenerów wszechstronnego przygotowania pod względem znajomości anatomii, biomechaniki oraz fizjologii wysiłku podczas treningu sportowego. Ważne jest umiejętne planowanie procesu treningowego oraz dobieranie obciążeń odpowiadającym przeciążeniom startowym. Systematyczne kontrolowanie obecnego stanu zawodnika umożliwia szybkie i skuteczne wprowadzanie działań o charakterze korekcyjnym i zapobiegawczym. Test FMS to doskonałe narzędzie w procesie treningowym tenisistów. Wykonanie 7 wzorców ruchowych wykonywanych podczas testu daje pełen obraz aktualnych funkcjonalnych możliwości ruchowych badanego. Istotą odpowiedniej oceny badania jest skrupulatne przeprowadzenie testu. Analiza uzyskanej oceny powinna przebiegać z uwzględnieniem wszystkich szczegółowych wytycznych. Instruktorzy i trenerzy tenisa ziemnego powinni poszerzać swoją wiedzę na temat treningu funkcjonalnego oraz testu FMS, a także konsultować się ze specjalistami w zakresie fizjoterapii oraz gimnastyki korekcyjnej. Tylko skoordynowane działanie specjalistów z kilku dziedzin doprowadzi młodego zawodnika do sukcesów w wieku dorosłym a przede wszystkim 34

pozwoli cieszyć się zdrowiem oraz aktywnością na całe życie. Jednym z głównych czynników tego sukcesu jest zapobieganie poważnym, przewlekłym kontuzjom oraz optymalizacja procesu treningowego. Osoby prowadzące, trenerzy, instruktorzy powinni być specjalistami w dziedzinie nauczania ruchu. Powinni posiadać szeroką, głęboką wiedzę z zakresu anatomii, fizjologii oraz biomechaniki człowieka. Potencjalny odbiorca może być sportowcem, jednak z drugiej strony człowiekiem cierpiącym na różne dolegliwości bólowe związane ze wcześniejszymi urazami bądź aktualnym trybem życia. Ćwiczenia wykorzystywane przez trenerów TF są podstawą ludzkiej motoryczności, naśladują naturalne wzorce ruchowe i dbają o prawidłowy rozwój fizyczny. Odpowiednio zaplanowany TF odwzorowuję przeciążenia charakterystyczne dla danej dyscypliny sportu lub zadania ruchowego w życiu codziennym. Przygotowuję aparat więzadłowo stawowy razem z układem mięśniowym do obciążeń startowych dzięki czemu reakcja organizmu będzie właściwa i nie dojdzie do poważnej kontuzji. Przyczynia się jednocześnie do poprawy wydolności na którą składa się wytrzymałość tlenowa i sercowo naczyniowa. Pomaga wyrównać dystonii mięśniowej, zwiększa zakres ruchów wstawach, poprawa gibkość i koordynację ruchową, balans oraz czucie mięśni głębokich odpowiedzialnych za stabilizację. Trenując funkcjonalnie zapewniamy wszechstronny rozwój. Trening funkcjonalny pozwala uwydatnić trening sportowy, który jest długofalowym i specyficznym procesem adaptacji wysiłkowej, który wpływa wszechstronnie na rozwój całego ustroju i kształtuje wybrane cechy motoryczne. Należy jednak posiadać odpowiednią wiedzę oraz warsztat do przeprowadzenia jednostek treningowych TF. Istotą jest uwzględnienie charakterystycznych dla danej dyscypliny sportu przeciążeń oraz wzorców ruchowych. Z otrzymanych wyników stwierdzam, że zastosowałem odpowiedni zestaw ćwiczeń. Wprowadzone przez mnie 35

zadania ruchowe dały pozytywny wynik końcowy. Głównym celem było pomniejszenie wykrytych dysfunkcji w aparacie ruchu, poprawa jakości ruchu oraz zmniejszenie ryzyka kontuzji. Przeprowadzony przez mnie trening powinien jednak dalej ewaluować, zmierzać ku intensyfikacji ćwiczeń oraz ich progresji. Badany przeze mnie zawodnik posiada wysoki poziom sprawności fizycznej. W dotychczasowym procesie szkolenia nie doznał żadnej poważnej kontuzji. Jedynymi problemami związanymi z treningiem były powysiłkowe bóle w obrębie stawów kolanowych oraz pojedyncze niegroźne urazy mięśniowe. Wdrożenie systemu treningowego oraz jego pozytywne efekty to w dużej mierze zasługa poziomu jego cech motorycznych które już posiadał oraz odpowiednie predyspozycje. Bardzo istotne było zaufanie którym obdarzył mnie podczas zajęć, maksymalnie koncentrując się na każdym zadaniu. Moim zdaniem projekt przyniósł pożądane efekty - mnie jako przyszłemu instruktorowi, nauczycielowi dał obraz moich umiejętności oraz zawodnikowi który poznał stan swoich funkcjonalnych możliwości oraz poznał nowe metody treningu. Wyniki wskazują jednoznacznie na potrzebę stosowania testu FMS oraz treningu funkcjonalnego wśród młodych adeptów tenisa ziemnego. Wymagania motoryczne dyscypliny oraz przeciążenia na które w procesie treningowym są narażeni młodzi zawodnicy powinni znaleźć odzwierciedlenie w budowaniu jednostek treningowych. Ważne aby nie tylko rodzice zrozumieli potrzebę rozszerzenia treningu o ćwiczenia funkcjonalne ale także trenerzy oraz instruktorzy tenisa ziemnego. Nieliczna grupa zawodników bowiem trafia do sportu wyczynowego a tenis pozostaje dla tych osób sportem rekreacyjnym. Najważniejszym aspektem w treningu dzieci młodzieży powinno być zatem dbanie o zdrowie, wszechstronny rozwój fizyczny a nie wynik sportowy. 36

BIBLIOGRAFIA: 1. Bacia M. Bóle kolan Tenis net [online] [dostęp: 14.12.2015] Dostepny w internecie: http://www.tenis.net.pl/bole_kolan/ 2. Barankiewicz J., Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego, AWF Warszawa 1998, 3. Czopik J., Profilaktyka i leczenie urazów w tenisie, Atena 2005 4. Drabik J., Aktywność fizyczna w treningu osób dorosłych, AWF, Gdańsk 1996 5. Ficoń M., Ocena funkcjonalnych możliwości ruchowych zawodników CrossFit za pomocą testu FMS, EWS 2015 6. Górski J., Nazar K., Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego, PZWL Warszawa 2008, 7. Guzowski K. Bajka o rzepce cz. 1 Tenis net [online] [dostęp: 08.10.2012] Dostepny w internecie: http://www.tenis.net.pl/bajka o rzepce 1/ 8. Guzowski K. Co w barku piszczy Tenis net [online] [dostęp: 14.02.2010] Dostepny w internecie: http://www.tenis.net.pl/co w barku piszczy/ 9. Kovacs M., Roekert E. Anatomia w tenisie, MUZA SA 2012 10. Królak A. Tenis technika, psychomotoryka, trening, COŚ 1998 11. Królak A., Zieliński J. Tenis XXI wieku, WSKFiT 2005 12. kulturystyka - definicja, [online] Dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/kulturystyka 13. Łobocki M. Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, IMPULS 2010 14. Pluim B., Staal J., Windler G., Jayanthi N., Tennis injuries accurence, aetilogy and protection, British Journal of Sports Medicine, 40/2006, str. 415-423 15. Romer A., Tenis, Wiedza i życie 2005 16. Sozański H., Podstawy teorii treningu sportowego, AWF Warszawa 1999 17. Szymczyk D., Oleksy Ł., Wróbel K., Opaliński G., Możliwości oceny piłkarzy nożnych z wykorzystaniem testu FMS, Instytut Fizjoterapii Uniwersytet Rzeszowski 2013 37

SPIS FOTOGRAFII, WYKRESÓW, TABEL I RYSUNKÓW: Fotografie: Fot.1 Agnieszka Radwańska najlepsza polska tenisistka ostatnich lat [http://sportowefakty.wp.pl] Fot.2 Pomoc fizjoterapeuty w trakcie gry Wimbledon 2013 [http://sport.pl] Fot.3 Kajetan Kossakowski w trakcie treningu podczas projektu [Zbiory własne] Wykresy: Wyk. 1 Liczba osób ćwiczących w klubach tenisowych w Polsce w latach 2002-2013. GUS [http://wykresy.net] Tabele: Tab.1 Charakterystyka badanego Kajetana Kossakowskiego Tab.2 Wyniki testu kontrolnego nr 1 Tab.3 Wyniki testu kontrolnego nr 2 Tab.4 Makrocykl treningowy Tab.5 Jednostka treningowa część główna Rysunki: Rys.1 Piramida optymalnego przygotowania motorycznego wg FMS Rys.2 Test FMS - Deep Squat Rys.3 Test FMS Hurdle Step Rys.4 Test FMS - In-Line Lunge Rys.5 Test FMS - Schoulder Mobility Rys.6 Test FMS - Active Straight Leg Raise Rys.7 Test FMS - Trunk Stability Push up Rys.8 Test FMS - Rotational Stability Rys. 9 Zestaw do testu FMS 38