Polska MARKET INSIGHTS

Polska MARKET INSIGHTS I półrocze 2016

Spis treści Gospodarka... 3 Rynek inwestycyjny... 4 Rynek biurowy... 6 Rynek magazynowy... 8 Rynek handlowy... 10 2 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International

Gospodarka Zarys ogólny > W pierwszym kwartale 2016 r. odnotowany został spadek tempa wzrostu PKB o 0,5 punktu procentowego w stosunku do Q1 2015 r. Z kolei w drugim kwartale br. PKB oszacowano na około 3,1%. > W Polsce nadal utrzymuje się deflacja, pozostająca na poziomie -0,9% r/r. i wynikająca głównie z globalnych zmian cen. Utrzymujący się poziom deflacji nie wpływa negatywnie na decyzje konsumentów. > Rada Polityki Pieniężnej nie dokonała zmiany poziomu stopy referencyjnej w 2016 r. i pozostawiła ją na dotychczasowym poziomie 1,5 %. > W maju br. obserwowano obniżenie poziomu bezrobocia o 1,7 punktu procentowego w porównaniu do analogicznego okresu 2015 r. (z 10,8% do 9,1%). > Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw na koniec drugiego kwartału 2016 r. wyniosło 4 244,58 PLN. > Wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej może mieć wpływ na polską gospodarkę i zapoczątkować nowe kierunki ekspansji na rynku inwestycyjnym. Prognozy > Na wynik PKB w kolejnych kwartałach będą miały wpływ wypłaty środków z krajowego Programu Rodzina 500+. Jednak mimo wzrostu dochodów gospodarstw domowych eksperci BZ WBK szacują spowolnienie tempa wzrostu PKB przez najbliższe dwa lata (2017-2018). > W kolejnych miesiącach 2016 r. przewiduje się utrzymanie inflacji na poziomie poniżej zera. Według ekspertów wskaźnik CPI może osiągnąć dodatnią wartość dopiero pod koniec bieżącego roku. > Analitycy BZ WBK zakładają, że stopa bezrobocia w drugim półroczu 2016 r. osiągnie poziom 8,6% - najniższa wartość od ponad 25 lat. Tempo wzrostu PKB (%) 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 3,7% 4,8% 1,8% 1,7%, na podstawie GUS, BZ WBK Stopa bezrobocia oraz inflacja (%) 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% 3,3% 3,6% 3,0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 I kw. PKB 2016 12,4% 12,4% 2,6% 4,3% 3,7% 13,4% 13,4% 0,9% 11,5%, na podstawie GUS, MRPiPS 3,1% prognoza II kw. 2016 10,5% 10,0% 8,8% 0,0% -0,9% -0,9% -0,9% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 I kw. 2016 Inflacja Bezrobocie II kw. 2016 3 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International

Rynek inwestycyjny Główne wskaźniki inwestycyjne Wolumen transakcji Stopy zwrotu z najlepszych nieruchomości ok. 2,1 mld EUR Biura < 5,50% 5,50%, podczas gdy w miastach regionalnych (Wrocław i Kraków) jest to 6,25%. > Stopy kapitalizacji dla nowoczesnych obiektów handlowych typu prime kształtują się w przedziale 5,0 5,5% dla Warszawy i głównych miast regionalnych, natomiast dla obiektów zlokalizowanych w mniejszych ośrodkach miejskich mogą sięgnąć nawet 8,0% - 8,5%. > Stopy kapitalizacji obiektów magazynowych kształtują się na poziomie 6,5% (głównie BTS) w zależności od jakości i czasu trwania przychodów z nieruchomości. Stopy zwrotu z najlepszych nieruchomości Obiekty handlowe ok. 5,00% Magazyny ok. 6,50% Zarys ogólny > Wartość transakcji zawartych w pierwszej połowie 2016 r. wyniosła około 2,1 mld EUR, z czego 84% przypadło na transakcje zawarte poza Warszawą. Blisko połowę wolumenu stanowiła transakcja zakupu udziałów w Echo Prime Properties przez Redefine. > Polska pozostaje dominującym rynkiem w regionie CEE, tutaj również miały miejsce największe transakcje zamknięte w I poł. 2016r. > Popyt inwestorów był równie wysoki wśród wszystkich najważniejszych klas aktywów nieruchomościowych. Rynek odnotował nowych inwestorów, którzy ulokowali swój kapitał w Polsce. Stopy zwrotu > Ceny za najlepsze nieruchomości nadal w głównej mierze zależą od przepływów pieniężnych determinowanych długością umów najmu. W I poł. 2016 r. rynek zanotował kompresję stóp kapitalizacji. > Stopy kapitalizacji dla obiektów biurowych zlokalizowanych w Warszawie w COB kształtują się na poziomie poniżej Wolumen transakcji > Całkowity wolumen transakcji inwestycyjnych wyniósł około 2,1 mld EUR, ze średnią wartością transakcji na poziomie 30 mln EUR (wyłączając transakcję EPP/Redefine) > Rynek zanotował łącznie 42 transakcje. Na rynku inwestycyjnym pojawili się również nowi gracze, którzy sfinalizowali swoje pierwsze transakcje zakupu na polskim rynku, (np. Warburg HiH, Exeter) > W dużej mierze dzięki transakcji pomiędzy Redefine a Echo Prime Properties (EPP), sektor handlowy zdominował rynek inwestycyjny z 47% udziałem, przy 39% w rynku sektora biurowego. 4 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International

Wolumen transakcji inwestycyjnych Prognozy > Biorąc pod uwagę ilość transakcji będących w trakcie due diligence oraz w fazie negocjacji, wolumen transakcji na koniec 2016 r. może przekroczyć poziom z 2015 r. (4,1 mld EUR). > W II poł. 2016 r. spodziewamy się wejścia nowych graczy lub powrotu inwestorów, którzy już wcześniej inwestowali w Polsce. Rynek gruntów inwestycyjnych Opisy transakcji > W I kw. 2016 r. polski rynek zanotował największą transakcję w Europie sprzedaż 75% udziałów w Echo Prime Properties (właściciela 18 centrów handlowych i budynków biurowych) o wartości około 900 mln EUR. Kupującym była spółka Redefine, inwestor z Południowej Afryki. > W II kw. 2016 r. rynek nabrał rozpędu, a inne warte odnotowania transakcje to zakup centrum handlowego Ferio w Koninie przez Union Investment oraz centrum handlowego Jantar przez CBRE Global Investors. Uaktywniły się również kolejne rynki regionalne poza Wrocławiem i Krakowem, czego przykładem jest sprzedaż biurowca Alchemii w Gdańsku. > Warto zauważyć, że rynki regionalne stanowiły aż 84% całkowitego wolumenu transakcji. Wolumen transakcji według sektorów > Rynek gruntów inwestycyjnych w I poł. 2016 r. charakteryzowała silna dynamika zakupowa, za sprawą dalszej dobrej passy deweloperów mieszkaniowych. Skuszeni kolejnymi rekordowymi kwartałami sprzedaży mieszkań na rynku pierwotnym, poprawiającymi się nastrojami gospodarczymi oraz zrównoważonym sektorem bankowym, decydowali się na gromadzenie gruntów inwestycyjnych, dających im możliwość długookresowego zabezpieczenia nowych projektów przy mocno ograniczonych już zasobach własnych. > Wysoka dynamika zakupów kształtowała się także na rynku gruntów przeznaczonych pod projekty magazynowe, który za sprawą nastrojów w III i IV kwartale 2015 r. znacznie przyśpieszył. Osiągnął także rekordowy wolumen transakcji w całym 2015 r. porównując ostatnie 3-4 lata. > Bardzo dobre perspektywy kształtuje też rynek hotelarski, który silnie pobudzony notuje kolejne transakcje zakupu gruntów w roku 2016. > Grunty inwestycyjne pozwalające na zabudowę biurową i handlową odzyskują powoli atrakcyjność w oczach inwestorów. > W 2016 r. przewidywany jest wzrost wartości zakupów gruntów inwestycyjnych w sektorze mieszkaniowym i hotelarskim oraz ograniczony wzrost zainteresowania gruntami biurowymi i magazynowymi. W bieżącym roku istnieje szansa na znaczne przekroczenie wartości transakcji na rynku gruntów inwestycyjnych z 2015 r. 5 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International

Rynek biurowy Zarys ogólny > Na koniec I poł. 2016 r. całkowita podaż na dziewięciu głównych rynkach w Polsce osiągnęła poziom 8,6 mln m 2. W ciągu sześciu miesięcy deweloperzy oddali do użytku rekordową, jak do tej pory, ilość powierzchni biurowej - blisko 572 tys. m 2. > Wśród miast regionalnych najwyższy wzrost zasobów odnotował rynek krakowski i trójmiejski. W stolicy w I półroczu ukończono ponad 350 tys. m 2, co w porównaniu do poprzednich kilku lat jest wynikiem lepszym niż średnia roczna dla Warszawy. > W budowie znajduje się ponad 1,4 mln m 2 nowoczesnej powierzchni biurowej. Na stolicę przypada 609 tys. m 2 nowych biur natomiast w miastach regionalnych nadal najwięcej powierzchni powstaje w Krakowie (287 tys. m 2 ), Wrocławiu (165 tys. m 2 ) i Trójmieście (122 tys. m 2 ). > Współczynnik pustostanów dla Polski odnotował niewielki wzrost do poziomu 13,4% wobec 12,6 % na koniec I kw. 2016 r. Inwestycje dostarczone na rynek w II kwartale zostały wynajęte w 54%. Główne wskaźniki (I poł. 2016 r.) > W ciągu sześciu miesięcy wolumen transakcji zawartych na dziewięciu głównych rynkach ukształtował się na poziomie 627,2 tys. m 2. Umowy w budynkach planowanych oraz w fazie budowy to ponad 27% całkowitego popytu, co przełożyło się na ponad 170 tys. m 2 wynajętej powierzchni w tych projektach. > Udział renegocjacji/przedłużeń wyniósł około 23,7% popytu brutto. Nowe umowy nadal stanowiły największą część całkowitego wolumenu, blisko 60%. > Czynsze bazowe utrzymywały się na niezmienionym poziomie. Powierzchnia biurowa w Warszawie była oferowana od 12 do 22,5 EUR/m²/miesiąc, natomiast w miastach regionalnych od 10 do 16,5 EUR/m 2 /miesiąc. Podaż > W I poł. 2016 r. w Warszawie oddano rekordową ilość powierzchni biurowej. Ukończonych zostało szesnaście projektów o całkowitej powierzchni najmu przekraczającej 350 tys. m 2. Ponad połowa nowej podaży została ukończona w centrum miasta, gdzie do użytku trafiły dwa największe biurowce: Warsaw Spire A (Tower), oferujący ponad 59 tys. m 2 oraz Q22 (46,4 tys. m 2 ). Najwięcej powierzchni biurowej poza centrum oddano w strefie Południowej Zachodniej (58,9 tys. m 2 ) oraz w strefie Północnej (49 tys. m 2 ). Największe projekty ukończone poza centrum to Gdański Business Center II D (29,3 tys. m 2 ) oraz Proximo I (28,7 tys. m 2 ). Miasto Istniejąca podaż (m 2 ) Nowa podaż (m 2 ) Pustostany Powierzchnia w budowie (m 2 ) Popyt (m 2 ) Stawki czynszu (m 2 /miesiąc) Warszawa 4 988 400 350 100 15,4% 609 200 358 600 12-22,5 EUR Kraków 832 900 66 500 6,0% 287 500 110 100 13,2-15,5 EUR Wrocław 757 100 48 300 10,2% 165 200 52 500 12,5-16,5 EUR Trójmiasto 629 300 52 700 13,5% 121 900 36 700 13,5-15,75 EUR Poznań 395 700 10 900 13,3% 48 000 26 300 12,5-15,5 EUR Katowice 404 400 12 900 14,3% 67 000 21 000 12-14 EUR Łódź 347 200 23 300 9,7% 91 100 18 400 12-13,5 EUR Szczecin 166 100 7 400 17,7% - 2 100 11-14 EUR Lublin 132 600-7,8% 73 300 1 500 10-13 EUR Razem 8 653 600 572 000 13,4% 1463 700 627 200 na podst. PORF, I poł. 2016 r. 6 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International

> Na rynkach regionalnych oddano aż 33 projekty biurowe o łącznej powierzchni 221,9 tys. m 2. W minionym półroczu najwięcej podaży trafiło na rynek krakowski (66,5 tys. m 2 ), gdzie oddano w sumie 11 projektów, jednak tylko dwa z nich o powierzchni równej lub przekraczającej 10 tys. m 2. Były to Bonarka for Business F (10 tys. m 2 ) oraz O3 Business Campus I (19,2 tys. m 2 ). Znaczny wzrost podaży zarejestrował także Wrocław (48,3 tys. m 2 ) i Trójmiasto (52,7 tys. m 2 ), gdzie do użytku oddano m.in.: budynek Pegaz (18,5 tys. m 2, Wrocław), Nicolas Business Center (9,3 tys. m 2, Wrocław) oraz dwa budynki przy ul. Łużyckiej w Gdyni Tensor X i Y (łącznie 12,5 tys. m 2 ). Popyt > Łączny wolumen transakcji zarejestrowany w I poł. 2016 r. w Warszawie wyniósł 358,8 tys. m 2. Najwięcej umów (ponad 22% całkowitego popytu) zostało podpisanych w strefie Południowej Górnej (80,8 tys. m 2 ). Łącznie w strefach poza centrum zawarto transakcje na ponad 236 tys. m 2. W ścisłym centrum popyt brutto ukształtował się na poziomie 122,2 tys. m 2. W Warszawie przeważały nowe umowy z blisko 60% udziałem. Umowy pre-let stanowiły ok. 17% całkowitego wolumenu. > W I poł. 2016 r. popyt brutto na rynkach regionalnych ukształtował się na poziomie 268,4 tys. m 2, z czego najwięcej umów zostało zawartych w Krakowie (aż 41% całkowitego wolumenu). Także Wrocław i Trójmiasto zarejestrowały wysoką aktywność najemców. Prawie 40% całkowitego popytu stanowiły umowy pre-let (107,1 tys. m 2 wynajętej powierzchni). Podobnie jak w stolicy nowe umowy zdominowały rynki regionalne a ich udział wyniósł 58,3%. Największe transakcje najmu zawarte w I poł. 2016 r. Najemca Powierzchnia (m 2 ) Lokalizacja Credit Suisse 10 800 Grunwaldzki Center, Wrocław Aon 10 700 Enterprise Park E, Kraków Euroclear Bank 10 000 Bonarka for Business G, Kraków ABB 10 000 Axis, Kraków Philip Morris HQ 8 000 Philip Morris Europejskie Centrum Usług Wspólnych, Kraków Allegro 7 600 Q22, Warszawa NC+ 7 500 Canal+, Warszawa Brown Brothers Harriman Rockwell Automation 7 500 7 400 Orange Office Park Den Hauge, Kraków A4 Business Park III, Katowice Primulator 7 300 Primulator, Łódź na podst. PORF, I poł. 2016 r. Dostępne powierzchnie > Poziom pustostanów dla Warszawy wzrósł do 15,4% (wobec 14,1% na koniec I kw. 2016 r.). Wzrost zarejstrowano głównie w centrum miasta z 14,2% do 17,6%, co było w dużej mierze podyktowane oddaniem się w centrum stolicy około 134 tys. m 2 nowych biur. > Najniższe pustostany na rynkach regionalnych odnotowano w Krakowie (6%), Lublinie (7,7%) oraz Łodzi (9,7%). Najwięcej wolnej powierzchni znajduje się obecnie w Szczecinie (17,7%) i Katowicach (14,3%). Współczynnik pustostanów na głównych rynkach biurowych w Polsce w I poł. 2016 r. 20% 15% 10% 5% 0% 15,4% na podst. PORF, I poł. 2016 r. Prognozy 6,0% 10,2% 13,5% 13,3% 14,3% 9,7% 17,7% > W Polsce w budowie nadal znajduje się 1,46 mln m 2 nowych biur. W Warszawie w trakcie relizacji jest 609 tys. m 2, z czego do końca bieżącego roku zostanie oddane jeszcze ponad 90 tys. m 2 a kolejne 303 tys. m 2 w roku następnym. Na rynkach regionalnych najwięcej projektów w fazie budowy jest w Krakowie (287 tys. m 2 ). Także we Wrocławiu i Trójmieście obserwujemy wysoką aktywność deweloperów. W stolicy woj. dolnośląskiego powstaje obecnie 165 tys. m 2 a w aglomeracji trójmiejskiej buduje się prawie 122 tys. m 2 nowych biur. > Przewidujemy, że z uwagi na dużą planowaną podaż, współczynnik powierzchni niewynajętej dla głównych rynków w Polsce będzie rósł i trend ten utrzyma się w kolejnych kwartałach. Nadal obserwować będziemy spadek średnich stawek czynszów, zarówno bazowych jak i efektywnych, głównie na rynkach charkteryzujących się wysoką aktywnością budowlaną. > Wśród najemców obserwujemy zmianę podejścia w tworzeniu przestrzeni pracy. Coraz więcej firm jest zainteresowanych przeprowadzeniem kompleksowej analizy potrzeb i wypracowaniem odpowiedniej strategii dla wprowadzanych zmian. 7,8% 7 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International

Rynek magazynowy Zarys ogólny > Polski rynek magazynowy nadal wykazuje trend wzrostowy. Podaż i popyt utrzymują się na stabilnie wysokim poziomie. W I poł. 2016 r. poziom podaży powierzchni magazynowej wyniósł blisko 660 tys. m 2, w rezultacie czego na koniec czerwca 2016 r. całkowite zasoby przekroczyły poziom 10,4 mln m 2. > W miesiącach styczeń czerwiec 2016 r. na polskim rynku magazynowym podpisano 254 umowy, w ramach których wynajęto w sumie ponad 1,4 mln m 2. > W porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego roku aktywność deweloperów znacznie wzrosła. Poziom podaży był większy o 35% względem roku ubiegłego (489 tys. m 2 w I poł. 2015 r.). Całkowite zasoby i wskaźnik pustostanów na głównych rynkach magazynowych m 2 2 250 000 2 000 000 1 750 000 1 500 000 1 250 000 1 000 000 750 000 500 000 250 000 0 Podaż *Lublin, Rzeszów i okolice Wskaźnik pustostanów > Na koniec czerwca 2016 r. wolumen transakcji krótkookresowych (nie są ujmowane w statystykach zbiorczych) wyniósł 96 tys. m 2. 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% > W analizowanym okresie współczynnik pustostanów dla rynku powierzchni magazynowych klasy A ukształtował się na poziomie 5,3% i był wyższy o 0,7 p.p. od wskaźnika odnotowanego na koniec grudnia 2015 r. (4,6%). Podaż > W I poł. 2016 r. najwyższy poziom aktywności deweloperów został zaobserwowany w Warszawie (strefa II). W tej lokalizacji oddano do użytkowania 144 tys. m 2 nowoczesnej powierzchni magazynowej, co stanowiło 22% całkowitej powierzchni oddanej do użytkowania w tym okresie w Polsce. > Wysokim poziomem podaży charakteryzowały się również rynek poznański (122 tys. m 2 ) oraz region polski centralnej (115 tys. m 2 ). Pozostałe rynki regionalne odnotowały znacznie mniejsze przyrosty nowej powierzchni magazynowej (do 86 tys. m 2 na rynku śląskim). > Do największych obiektów magazynowych ukończonych w ciągu minionych dwóch kwartałów należą m.in.: cztery projekty dostarczone przez Panattoni, w tym w Strykowie (60 tys. m 2 ), Poznaniu (31,4 tys. m 2 ), Pruszkowie (30,7 tys. m 2 ) i Łodzi (30,1 tys. m 2 ), jak również magazyn wybudowany w ramach Centrum Logistyczno- Inwestycyjnego w Poznaniu (31,4 tys. m 2 ) oraz obiekt typu BTS (29,5 tys. m 2 ) w parku logistycznym Hillwood Wrocław 3. Popyt > W analizowanym okresie zaobserwowany został 8% wzrost poziomu popytu (1,3 mln m 2 w I poł. 2015 r.) w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku. Wolumen transakcji na koniec czerwca 2016 r. przekroczył 1,4 mln m 2 wynajętej powierzchni magazynowej w ramach 254 umów najmu. > Najwięcej powierzchni zostało wynajętej na rynku warszawskim, gdzie podpisano umowy na 373 tys. m 2, z czego 76% w strefie II (282 tys. m 2 ). Rynkami, które charakteryzowały się równie wysokim poziomem popytu były Śląsk, Wrocław, Polska Centralna i Poznań w każdym z tych regionów wynajęto ponad 190 tys. m 2. 8 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International

Popyt na głównych rynkach magazynowych w I poł. 2016 r. m 2 300 000 250 000 200 000 150 000 100 000 50 000 0 Dostępne powierzchnie > Na koniec czerwca 2016 r. na analizowanych rynkach niewynajęte pozostawało 563 tys. m 2 powierzchni magazynowej. Wskaźnik pustostanów wyniósł 5,3%. > Najwięcej niewynajętej powierzchni jest dostępne na rynku warszawskim, gdzie średni współczynnik wolnych powierzchni sięgnął 8,4%. > Najniższy poziom wskaźnika pustostanów odnotowano w Szczecinie oraz Toruniu i Bydgoszczy, natomiast w Krakowie na koniec I poł. roku wszystkie istniejące powierzchnie były wynajęte. Prognozy *Lublin, Rzeszów i okolice Wybrane transakcje najmu w I poł. 2016 r. Najemca Kaufland Agata Meble Raben Carrefour Trioline Euro Net DHL Orange TP SA Archidoc Lokalizacja Panattoni BTS Bydgoszcz Prologis Park Piotrków II Panattoni Park Grodzisk III Panattoni BTS Bydgoszcz II Panattoni Park Poznań V Panattoni Park Pruszków Prologis Park Chorzów Segro Logistics Park Warsaw, Pruszków Prologis Park Chorzów Pow. (m 2 ) Rodzaj umowy 45 600 BTS 42 900 BTS 42 500 Nowa umowa 38 200 BTS 32 300 Nowa umowa 23 000 BTS 17 800 Ekspansja 17 300 Renegocjacja 16 700 Renegocjacja InPost P3 Piotrków 15 300 BTS > W I poł. 2016 r. nowe umowy stanowiły 59% wszystkich transakcji (w tym 15% przypadło na powierzchnie typu BTS), natomiast renegocjacje objęły 38% umów. > Najemcy z sektora logistycznego mieli największy udział (15%) w tworzeniu popytu w miesiącach styczeń czerwiec. > W całej Polsce na koniec II kw. 2016 r. w budowie pozostawało 856 tys. m 2 powierzchni magazynowej, z czego ok. 60% zostało już wynajęte. > Dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej i bliskość ośrodków akademickich coraz częściej są decydującymi czynnikami przy wyborze lokalizacji przez firmy produkcyjne. > Oczekujemy, że mniejsze rynki magazynowe będą przyciągały kolejnych najemców, podnosząc swoją pozycję na logistycznej mapie Polski. > W najbliższych kwartałach przewidujemy wciąż wysokie zapotrzebowanie na powierzchnie magazynowoprzemysłowe. > Obserwowana jest stabilizacja stawek czynszowych, jednakże koszty najmu na rynkach z niskim wskaźnikiem pustostanów mogą wzrosnąć. Efektywne stawki czynszu (EUR/m 2 /miesiąc) Region Min. (EUR/m²) Max. (EUR/m²) Warszawa I 3,50 4,80 Warszawa II 1,90 2,90 Warszawa III 1,90 2,70 Polska Centralna 1,90 2,90 Poznań 2,10 2,70 Górny Śląsk 2,00 2,70 Kraków 2,80 4,50 Wrocław 1,90 3,20 Trójmiasto 2,20 2,90 Toruń/Bydgoszcz 2,20 2,80 Szczecin 2,40 3,50 Lublin 2,40 2,90 Rzeszów 2,50 3,20 9 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International

Rynek handlowy Zarys ogólny > W ciągu pierwszego półrocza 2016 r. w Polsce do użytku oddano jedynie ok. 83 tys. m² powierzchni centrów handlowych, z czego 70% w II kwartale. W okresie styczeń-czerwiec oddano do użytku osiem projektów, w tym pięć rozbudów (40 tys. m² GLA). Całkowite zasoby nowoczesnej powierzchni handlowej wyniosły na koniec czerwca ok. 10,9 mln m². Ewolucja podaży w latach 2000 2016 (II kwartał) Roczna podaż (m 2 ) Zasoby (mln m 2 ) 800 000 700 000 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 - Nowe projekty Rozbudowy Zasoby > Na koniec II kwartału br. w budowie znajdowało się blisko 620 tys. m² powierzchni centrów handlowych z planowaną datą otwarcia do końca 2018 roku, ok. 46% trafi na rynek w okresie lipiec grudzień 2016. > Warto zwrócić uwagę na wzmożone zainteresowanie deweloperów rynkiem aglomeracji warszawskiej, gdzie na etapie budowy lub zaawansowanego przygotowania znajduje się ok. 250 tys. m² GLA a kolejne projekty czekają na realizację. > Średni współczynnik powierzchni niewynajętej dla osiemnastu największych polskich miast utrzymuje się na niskim poziomie ok. 3,2%, najniższe pustostany notowane są w Olsztynie i w Warszawie a najwyższe w Radomiu. 12 10 8 6 4 2 0 Podaż > Zasoby powierzchni centrów handlowych w Polsce zbliżyły się do 11 mln m² GLA. Największymi rynkami pozostają aglomeracja warszawska z 45 obiektami o łącznej powierzchni 1,5 mln m² GLA oraz konurbacja katowicka (44 obiekty, 1,1 mln m² GLA). > Nasycenie powierzchnią centrów handlowych w Polsce osiągnęło poziom średniej europejskiej i na koniec czerwca 2016 roku wyniosło 284 m²/1 000 mieszkańców. W grupie największych aglomeracji najwyższe nasycenie notowane jest we Wrocławiu (821 m²/1 000), ale rekordzistami w skali kraju pozostają Zgorzelec (1 665 m²/1 000), Opole (1 361 m²/1 000) i Rzeszów (1 259 m²/1 000). > W pierwszej połowie br. ukończone zostały trzy nowe projekty handlowe Galeria Glogovia (ok. 21 tys. m²), Karuzela Września (ok. 15 tys. m²) i Galeria Awangarda Bartoszyce (ok. 6 tys. m²). Pozostałe projekty to rozbudowy istniejących centrów handlowych. > Wiele obiektów handlowych rozbudowuje się i modernizuje. W maju, w nowej odsłonie, zaprezentowana została konsumentom między innymi Galeria Morena w Gdańsku. Obiekt oferuje odnowiony hipermarket Carrefour, nowe sklepy oraz powiększone istniejące już sklepy znanych krajowych i międzynarodowych marek, plac zabaw dla dzieci, fitness, kino a także wygodną i estetyczną strefę gastronomiczną z zewnętrznym tarasem wypoczynkowym. Przebudowany został również zewnętrzny i wewnętrzny układ komunikacyjny oraz parkingi. Popyt > W I połowie br. w Polsce zadebiutowało kilka nowych sieci handlowych, m.in. w Galerii Bałtyckiej otwarty został pierwszy salon nowej marki grupy LPP Tallinder. W styczniu br. pierwszy sklep franczyzowy amerykańskiej sieci Skechers (obuwie i akcesoria) został otwarty w warszawskiej Galerii Mokotów. Na miejsce swojego debiutu łódzką Manufakturę wybrała amerykańska sieć z odzieżą i sprzętem specjalistycznym - U.S. Polo Assn. 10 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International

> Największe umowy najmu zawarte zostały w tym roku w obiektach nowych, znajdujących się w budowie lub na zaawansowanym etapie przygotowania, duża część popytu realizowana jest jednak także w re-komercjalizowanych istniejących obiektach o mocnej pozycji handlowej. > Wśród anonsowanych na początku roku umów najmu, warto wymienić te zawarte w projekcie Galeria Młociny w Warszawie (grupa Inditex ok. 6,5 tys. m², kino Cinema 3D ok. 4 tys. m², Van Graaf ok. 3 tys. m², fitness Calypso) czy Galeria Libero w Katowicach (Media Markt ok. 2,1 tys. m², Alma ok. 1,9 tys. m², kino Helios, fitness Fabryka Formy). > Powierzchnię na swoje sklepy w istniejących już obiektach wynajęły m.in. Agata w Vivo! Stalowa Wola (ok. 6,5 tys. m²), P&C w Poznań City Centre (4,5 tys. m²), TK Maxx w warszawskiej Promenadzie (ok. 2,5 tys. m²) oraz łódzkiej Manufakturze (ok. 2,3 tys. m²) czy Helios w Blue City w Warszawie (8 sal). > Polskie sieci handlowe coraz częściej decydują się na ekspansję poza granicami kraju w pierwszej połowie roku m.in. CCC rozpoczęło działaność w Serbii a Martes Sport w Czechach. > Obserwujemy nowości w dziedzinie sprzedaży wielokanałowej. Wydarzeniem w sektorze e-commerce było wejście na rynek nowej marki modowej grupy Inditex Uterque. W analizowanym okresie dokonane zostało także przejęcie przez CCC udziałów (74,99%) w firmie eobuwie.pl. Wybrane transakcje anonsowane w I poł. 2016 r. Najemca Branża Powierzchnia (m²) Lokalizacja Agata meble 6 500 Vivo! Stalowa Wola Grupa Inditex moda 6 500 Galeria Młociny Warszawa P&C moda 4 500 Poznań City Centre Cinema 3D kino 4 000 Galeria Młociny Warszawa Elite Gym fitness 3 200 ArtN Warszawa Van Graaf moda 3 000 Galeria Młociny Warszawa Grupa LPP moda 2 700 Quick Park Mysłowice TK Maxx moda 2 500 Promenada Warszawa TK Maxx moda 2 300 Manufaktura Łódź Media Markt RTV AGD 2 100 Libero Katowice Alma supermarket 2 000 Galeria Młociny Warszawa Alma supermarket 1 900 Libero Katowice Pustostany > Średni współczynnik pustostanów w ośmiu największych aglomeracjach wyniósł zgodnie ze stanem na koniec czerwca 2016 r. 3%, natomiast w dużych miastach (200 tys. - 400 tys. mieszkańców) 4,6%. > Wśród głównych rynków handlowych najniższą wartością współczynnika powierzchni niewynajętej charakteryzuje się Warszawa (1,6%). Najwięcej dostępnej powierzchni znajduje się natomiast w Poznaniu (5,2%). > Wśród miast dużych (200 tys.-400 tys. mieszkańców) najwięcej wolnej powierzchni znajdziemy w Radomiu (9,3%), a najmniej w Lublinie (2,1%). Współczynnik pustostanów w centrach handlowych 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% na podstawie PRRF Prognozy > Na koniec I półrocza 2016 r. w budowie znajdowało się blisko 620 tys. m² powierzchni centrów handlowych, z czego ukończenie blisko 46% planowane jest w okresie lipiec-grudzień br. Oznacza to spadek rocznej podaży o blisko połowę w stosunku do roku 2015. > Największym budowanym obecnie obiektem handlowym jest Posnania (ok. 100 tys. m²), której powierzchnia stanowi ponad ¼ podaży 2016 r. Inne znaczące centra handlowe znajdujące się w budowie to: Wroclavia (64 tys. m²), Galeria Północna w Warszawie (64 tys. m²) i Forum Gdańsk (62 tys. m²). > Boom na rynku centrów handlowych spodziewany jest w Warszawie, gdzie postepują prace przygotowawcze przy projektach: Galeria Młociny, Galeria Wilanów, Jupiter czy rozbudowach m.in. CH Janki, CH Ursynów, CH Promenada i CH Targówek. > W czerwcu br. do Sejmu trafił przyjęty przez Rząd projekt ustawy o podatku od sprzedaży detalicznej, który zakłada wprowadzenie dwóch stawek 0,8% od przychodów 17-170 mln PLN miesięcznie i 1,4% powyżej 170 mln. 11 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International

554 biura w 66 krajach na 6 kontynentach Stany Zjednoczone: 153 Kanada: 34 Ameryka Łacińska: 24 Azja Pacyfik: 231 EMEA: 112 KONTAKT: Research and Consultancy Services Dominika Jędrak Director +48 666 819 242 dominika.jedrak@colliers.com Colliers International Pl. Piłsudskiego 3 00-078 Warszawa +48 22 331 78 00 2,3 mld roczny przychód w 2015 185 mln m 2 powierzchni w zarządzaniu 16 000 pracowników About Colliers International Group Inc. Colliers International Group Inc. (NASDAQ: CIGI; TSX: CIG) jest globalną firmą doradczą działającą w obszarze rynku nieruchomości komercyjnych. Posiada sieć 554 biur w 66 krajach zatrudniającą 16 000 pracowników. Colliers International oferuje pełen zakres usług podmiotom związanym z rynkiem nieruchomości. Firma doradza najemcom, właścicielom nieruchomości oraz inwestorom na całym świecie. Oferuje pośrednictwo w zakresie wynajmu i sprzedaży, globalne rozwiązania korporacyjne, obsługę transakcji inwestycyjnych i rynków kapitałowych, zarządzanie projektami, usługi w zakresie workplace strategy, zarządzanie nieruchomościami oraz majątkiem spółek, wycenę nieruchomości, a także badania rynku dostosowane do potrzeb klientów oraz doradztwo strategiczne. Colliers International znalazł się w rankingu Global Outsourcing 100 liście czołowych firm działających w sektorze outsourcingu. Spółka została wyróżniona już po raz dziesiąty z rzędu, czyli więcej niż którakolwiek spośród firm doradzających na rynku nieruchomości. Autorem rankingu jest International Association of Outsourcing Professionals. Więcej na www.colliers.com. Colliers International w Polsce działa od 1997 roku i posiada biura w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Gdańsku, Katowicach i Łodzi, w których łącznie zatrudnia ponad 200 specjalistów. Firma została uhonorowana wieloma prestiżowymi nagrodami przyznanymi m.in. w konkursach: Eurobuild, CIJ Journal, CEE Quality Awards, International Property Awards. Ostatnio otrzymane przez Colliers wyróżnienia to nagroda Outsourcing Star dla jednej z firm nieruchomościowych najprężniej działających w sektorze outsourcingu oraz Gazele Biznesu przyznawane najdynamiczniej rozwijającym się firmom w Polsce. Więcej o nas na www.colliers.pl. Obserwuj Colliers na: Wszelkie prawa zastrzeżone 2016 Colliers International Informacja zawarte w niniejszym dokumencie zostały pozyskane ze źródeł uważanych za rzetelne. Pomimo dołożenia należytych starań, nie gwarantujemy precyzyjności tych informacji. W związku z powyższym, zachęcamy czytelników do konsultacji informacji i treści zawartych w tym raporcie z ich profesjonalnymi doradcami. 12 Market Insights I półrocze 2016 Polska Colliers International