magazyn nieuziemiony 20 lato 2012 O szkole dla cyfrowych tubylców Edwin Bendyk Szkoła na wyprzedaży Tomasz Szkudlarek Wychowanie do buntu Piotr Laskowski Nie dorośliśmy do partycypacji Marcin Wojdat Ateiści wietrzą Kościół Ks. prof. Tomáš Halík WIARA KULTURA
UWAGA!
w REDAKTOR NACZELNY: Misza Tomaszewski REDAKCJA: KONTAKT: numerze Kaganiec oświaty - - -
pis treści: lato 2012 4 Temat numeru: Kaganiec oświaty Misza Tomaszewski: Rozmowa z prof. Tomaszem Szkudlarkiem: Edwin Bendyk: Rozmowa z Piotrem Laskowskim: Rafał Bakalarczyk: Ignacy Dudkiewicz: 31 Wiara Wacław Oszajca sj: Rozmowa z ks. prof. Tomášem Halíkiem: Ignacy Dudkiewicz: 40 Kultura Katarzyna Kucharska: Rozmowa z Łukaszem Rondudą: Książki, które nas szukają: Wtomigraj: 48 Poza Europą Rozmowa z Weroniką Rokicką: Paweł Cywiński: 58 Warszawa Cyryl Skibiński: Błażej Lenkowski: Piotr Ciszewski: Wars/Sawa: Wielcy Warszawscy: 70 Obywatel Rozmowa z Marcinem Wojdatem: 74 Człowiek Numeru Rozmowa z Aleksandrą Godziejewską: 78 Fotoreportaż Karolina Jonderko:
KAGANIEC OŚWIATY s.17 ILUSTRACJA: MARTA LISSOWSKA ILUSTRACJA. PAULINA DUDEK ILUSTRACJA: ANETA LEWANDOWSKA s.43 s.48 ILUSTRACJA: ANNA LIBERA Warszawa s.59
4 - - - - human ecology. - - - - - - - - - Na linii produkcyjnej - - - - - WyedukoWani MISZA TOMASZEWSKI ILUSTRACJE: JAN LIBERA W - - - - -
5 - - - - - - - - - - - - - - - - Zabijając kreatywność - - - - - - - - - - - - - - - Współczesna szkoła, bardziej niż miejsce formowania jednostek ludzkich, przypomina fabrykę
6 - - - - - - - - - - - - - - Od pasa w górę - - - - - - - - - - - - - - -
7 - - - - - - - - - - - Być najlepszym - - - - - - - - - - - - - - - - - Nim świat nas kupi Błąd jest w szkole najgorszym, co można zrobić
8 - - - - - - - - - - - - - - - - - Szkoła faszeruje młodych ludzi odpowiedziami na pytania, których nie zadali - - - *** - - - - - - - MISZA TOMASZEWSKI (1986) jest doktorantem w Instytucie Filozofii UW i nauczycielem filozofii w Społecznym Gimnazjum Dwójka. Redaktor naczelny Kontaktu.
9 WALKA KLAS Z PROF. TOMASZEM SZKUDLARKIEM ROZMAWIAJĄ MISZA TOMASZEWSKI I PAWEŁ ZERKA ILUSTRACJE: KUBA MAZURKIEWICZ P - - - W ciągu ostatnich dwudziestu lat istotnie zmienił się nasz sposób myślenia o edukacji. Nie traktujemy już szkoły jako projektu pedagogicznego, przykrojonego do takiego bądź innego modelu wychowania. Czy to oznacza, że przestała być ona narzędziem w rękach ideologów? - Dlaczego? - - - - -
10 Mamy podobne obserwacje. Tylko o czym to właściwie świadczy? - - - - - - Wychowujemy zastępy posłusznych egoistów? Podobnie jak inne: wiedza stała się kapitałem ludzkim, a zaufanie kapitałem społecznym Rozmawiamy dziś o edukacji językiem zapożyczonym z ekonomii. O czym to świadczy? - - - - Przedstawiciele najmłodszej generacji kompletnie stracili zainteresowanie buntem No to zarządzamy: przeprowadzając regularne testy, standaryzując programy, tworząc regionalne i międzynarodowe rankingi. Z jakim skutkiem? - - - - Co ma również swoje minusy. - - - - Może jednak pojawienie się edukacyjnej giełdy wartości otwiera przed nami możliwość lepszego dostosowania szkolnictwa do wymogów rynku pracy? - - - - - Panie profesorze, chyba nie marzy się panu powiększenie armii sfrustrowanych myślicieli? - - - - - -
- - Jak to? - - - - - Przestrzega pan przed urynkowieniem edukacji, przed zarządzaniem szkołą na wzór przedsiębiorstwa. Czy system szkolny nie został pomyślany właśnie jako instrument przeciwdziałający ekonomicznemu rozwarstwieniu społeczeństwa? - - - - - No to niech szkoły zwiększają swoją konkurencyjność, inwestując w wartość dodaną swojej pracy. - - - - - - - I my na to pozwalamy? - - - - O tym, że system edukacji przyczynia się do reprodukcji podziałów klasowych, pisał już Pierre Bourdieu. Jak na to reagować? Przymusową rejonizacją placówek oświatowych? - A zatem? - - Nie jesteśmy usatysfakcjonowani. Jaki jest drugi sposób? - - - - - - - Kolejne pozorne rozwiązanie problemu Słuchamy dalej. - 11
12 - - To chyba coś dla nas. Jakie narzędzia ma pan na myśli? - - - - - - - Zwłaszcza że istnieje chyba jakaś granica wytrzymałości systemu na poziom nierówności? - - Co to oznacza w praktyce? - - - - - - - Brzmi groźnie. Może więc należałoby zaprzestać podejmowania prób integracji szkolnictwa z rynkiem pracy, a zamiast tego skupić się na wychowaniu dobrych ludzi i dobrych obywateli? Dlaczego? - I co z tym fantem zrobić? - - Cóż więc pozostaje? - - Znowu ekonomizacja? Nie wydaje się to panu smutne? Alternatywą mógłby być młodzieżowy bunt w imię wartości, który doprowadziłby do reorientacji naszego sposobu myślenia o szkole. Sam pan jednak powiedział, że na to się nie zanosi - PROF. TOMASZ SZKUDLAREK (1954) jest pedagogiem, kierownikiem Zakładu Filozofii Wychowania i Studiów Kulturowych w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego. Interesuje się kulturowymi i politycznymi uwarunkowaniami edukacji.
NIEPOKOJĄCY K R Y Z Y S S Y STEMU TOTALNEGO EDWIN BENDYK ILUSTRACJE: KLARA JANKIEWICZ N - - - - - 13
14 - - - - - - Wolność, równość, edukacja - - - Szkoła nie musi być skomercjalizowana i sprywatyzowana, by działać jak przedsiębiorstwo - - - - - - - - - - - Szkoła jak przedsiębiorstwo - - - - - -
15 - - Ta płynna nowoczesność - - - - - - - - - - Requiem dla dobra wspólnego - - - - - - - - - - - - - - W muzeum kredy -
16 - - - - - - - - - - - - - - - - - Na rozstajnych drogach - - - - - - - - - - - - EDWIN BENDYK (1965) jest dziennikarzem, publicystą i pisarzem, pracuje w tygodniku Polityka. Opublikował cztery książki, ostatnio Bunt Sieci. Wykłada w Collegium Civitas, gdzie kieruje Ośrodkiem badań nad Przyszłością, oraz w Centrum Nauk Społecznych PAN.
GODZINA WYCHOWAWCZA Z PIOTREM LASKOWSKIM ROZMAWIAJĄ TOMEK KACZOR I MACIEK ONYSZKIEWICZ ILUSTRACJE: ANETA LEWANDOWSKA T - Czy szkoła powinna wychowywać? Zaraz, zaraz A nauka? - - - Ukryty program wychowawczy? To brzmi groźnie - - - - - - Bardziej zasadnie będzie więc zapytać o to, do czego szkoła powinna wychowywać. - - - - Czy nie boisz się, że jeżeli zbudujecie w szkole wasze wymarzone społeczeństwo, to jej absolwenci będą rozczarowani, gdy trafią do prawdziwego społeczeństwa, które idealne nie jest? Czy wychowując uczniów w taki sposób, nie skazujecie ich na to, że nie będą umieli poradzić sobie w dorosłym życiu? - - - - - - Te kwiatki same miały do niego pretensje, gdy opuściły już Dom Sierot. - - - 17
- - - - - - Cóż zatem robić, aby wiedza zdobywana w szkole rzeczywiście nas wzbogacała? - - - Czy to element szkolnego programu? - - - - - 18 Przekazywanie wiedzy ma więc również funkcję wychowawczą. - - - - - - - - - Co to znaczy w praktyce? A może uczniowie po prostu zorientowali się, że w wśród nauczycieli takie dążenie do wiedzy jest w cenie i wymyślili ten wyjazd w celu zdobycia waszej aprobaty? - - - - Pytanie tylko, czy nie jest to już subtelna forma sprawowania władzy, z którą tak bardzo chcecie wojować? - - -
Wielu osobom trudno jest wyobrazić sobie grupę pierwszoklasistów, która w wolnym czasie woli jechać na wieś i tam się uczyć, niż na przykład imprezować - - - Część uczniów uczęszcza do waszej szkoły bezpłatnie. Niektórzy pochodzą z biedniejszych dzielnic Warszawy, a ich rodzice nie są wykształceni. Te czynniki odbijają się na poziomie ich wiedzy. Jak udaje wam się angażować ich w tego rodzaju inicjatywy? - - - - - - Bardzo trudno wyobrazić sobie to w zwykłej szkole. - Co konkretnie? - - - - - Czy masz pomysł na to, jak szkoła masowa mogłaby się zmienić, żeby przestać deprawować, a zacząć wychowywać? - - Idealnie odnajdą się w korporacji - 19
20 - - - Jak wyobrażasz sobie w Polsce systemowe dowartościowanie zawodu nauczyciela? - - - - - Chcemy, by z lekturą każdej kolejnej książki nasi uczniowie stawali się bogatsi i lepsi w sensie społecznym - Tu pojawia się zarzut, który można by wysunąć w stosunku do szkoły w ogóle: promowania modelu naukowca. Ten problem dotyka szczególnie ludzi z niższym kapitałem kulturowym. Czy nie rozbudzacie w nich aspiracji, które wcale nie są im bliskie? - Jak wygląda profil idealnego absolwenta waszej szkoły? Kogo chcecie wychowywać, jakie wartości przekazać? - - - - W dyskusjach o waszym liceum często powtarza się opinia, że wzywając do tolerancji, sami postępujecie nietolerancyjnie względem katolickiej większości. - - -
- - A gdyby zgłosili się do ciebie uczniowie, którzy chcą powiesić krzyż w klasie? - Niepotrzebnie przyczepiliśmy się do krzyża, bo nie chodzi przecież o obronę konkretnego symbolu. Inaczej pojmujemy otwartość: możesz powiesić krzyż, gwiazdę Dawida albo półksiężyc. Ci, którzy się z nim nie identyfikują, powinni tylko zaakceptować to, że jest on dla ciebie ważny. - - - - - - - To są nieporównywalne płaszczyzny. Obecność krzyża oznacza dla niektórych coś więcej niż tylko wieszanie istotnych dla siebie symboli. - - - Takie zakazy są bardzo opresyjne. Nie wydaje ci się, że pozostają one w sprzeczności z waszą niezgodą na przemoc symboliczną? - Skoro pojawił się już Korczak jako wasz autorytet, to przypomnijmy, że on sam ani katolik, ani żyd uważał, że sfera duchowa jest niezwykle ważna dla ludzkiego rozwoju. - - W waszej szkole mogą to robić? - - No dobrze, ale jest to wiedza raczej teoretyczna. Jeśli szkoła ma wychowywać, a wasz pedagogiczny autorytet, Janusz Korczak, twierdził, że do wychowania niezbędny jest rozwój duchowy - PIOTR LASKOWSKI historyk i filozof, adiunkt w Zakładzie Filozofii i Bioetyki UJ CM. Jest współtwórcą i pierwszym dyrektorem Wielokulturowego Liceum Humanistycznego w Warszawie, byłym wykładowcą Uniwersytetu Powszechnego w Teremiskach, autorem publikacji poświęconych edukacji i pedagogice. 21
WYKLUCZENI MIMO POMOCY RAFAŁ BAKALARCZYK 22 P - - - - - - - - - - - - - Grupy ryzyka i mechanizmy wykluczenia - - - - - - - - - - - - Instrumenty miękkie i twarde -
23 - - - - - - - habitusu - - - - Czy dostęp do przedszkoli wystarczy? - - - - - - - - - - ILUSTRACJA: TOMEK KACZOR
24 - - - - - - - Od samego mieszania herbata nie będzie słodsza - - Samo zetknięcie dzieci niepełnosprawnych z rówieśnikami nie wystarczy by integracja przebiegała sprawnie - - - - - - Pomoc UE: i. - - - - - - - -
- - - - Kiedy pomoc może przynosić szkody - - - - - - - - - Zapobiec marginalizacji na rynku pracy - - - - - Pomoc przynosi więcej szkód niż pożytku, kiedy dzieci dożywiane są odseparowane od pozostałych i otrzymują inne, zazwyczaj skromniejsze posiłki - - status quo - RAFAŁ BAKALARCZYK (1986) jest doktorantem w Instytucie Polityki Społecznej UW, sekretarzem redakcji czasopisma naukowego Problemy Polityki Społecznej, ekspertem fundacji Norden Centrum. Zajmuje się głównie polityką edukacyjną, ekonomią opieki, gerontologią społeczną, wykluczeniem społecznym oraz skandynawskim modelem polityki społecznej. 25
LEKCJ A ABSOLUTU IGNACY DUDKIEWICZ ILUSTRACJE: HANKA OWSIŃSKA 26 L - - - - - - - - - - - - - -. - - - - - - - Na obcym gruncie
27 - - ex - - - - - - - - Lekcje religii do szkół wprowadzono, odwołując się do dziejowej sprawiedliwości, a nie do rzeczywistych potrzeb i korzyści -
28 - - - - - Katechizując rodziców - - - - - - -
- - - - - Skąd mogę to wiedzieć? - - - - - - - - - - - - - - - Daleko od życia - - - - - - - - - - - - 29
30 - - - - - - - - - - - Tomasik: Wiara i wiedza nie są sobie przeciwstawne. Dobrze, by zrozumieli to zarówno ludzie wierzący, jak i niewierzący - - - - - - - - - Okrągły stół - - - - - - - - - - - - - - - - - - IGNACY DUDKIEWICZ (1991) studiuje filozofię na UW, jest wychowawcą w grupie SR KIK. Redaktor strony internetowej Kontaktu.
31 KS. WACŁAW OSZAJCA SJ - - - - - - - - - - - Rzadki to okaz
wobec tajemnicy 32 Z KS. PROF. TOMÁŠEM HALÍKIEM ROZMAWIAJĄ KONSTANCJA ŚWIĘCICKA I MISZA TOMASZEWSKI P My, ateiści to tytuł niepozornego artykułu, opublikowanego na początku roku w Gazecie Wyborczej. Rzecz jest o tyle ciekawa, że chociaż autor artykułu, Krzysztof Varga, nie sformułował ani jednego oryginalnego argumentu przeciwko istnieniu Boga, to jego tekst wzbudził niemałe zainteresowanie i sprowokował wśród czytelników burzliwą dyskusję. Skąd w świecie religijnego indyferentyzmu nagła potrzeba udowodnienia, że Boga nie ma? - - Kościół nie może być ezoterycznym klubem dla wąskiego grona wtajemniczonych Varga powtórzył pytanie, na którym tępili sobie zęby filozofowie: skąd zło? Jak usprawiedliwić dobrego i wszechmocnego Boga w związku boleśnie realnym doświadczeniem cierpienia? Czy ma ksiądz pod ręką jakąś przekonującą odpowiedź? - - - Teiści żądają od ateistów, by ci udowodnili, że Boga nie ma. To fałszywa perspektywa pisze Varga. To wy, wierzący, udowodnijcie, że ten wasz Bóg istnieje naprawdę. Niech nie tchórzy przed ludźmi, którym zgotował tyle cierpień i nieszczęść. Niech się ujawni. - - -
ILUSTRACJA: JACEK AMBROŻEWSKI
34 - - No właśnie. W swoich książkach poszukuje ksiądz śladów Boga nieobecnego, swoimi towarzyszami na tej drodze ogłaszając ateistów. W jaki sposób my, chrześcijanie, możemy przekroczyć stereotypowe myślenie o niewierzących jako o ludziach zaślepionych przez własną pychę? - - - - - - - - - - - Można odnieść wrażenie, że księdza propozycja teologiczna skierowana jest wyłącznie do współczesnych Zacheuszy ludzi wątpiących, zmagających się z Bogiem. Czy w świecie, który jak się wydaje usiłuje zagłuszyć wszelką transcendencję, rzeczywiście jest ich tak wielu? Czasami lepiej jest o Bogu milczeć, niż głupkowato i lekkomyślnie o Nim mówić - - - - A chrześcijanie, którzy w wierze poszukują bezpieczeństwa? Czy nie mają do tego prawa? Co im ma ksiądz do powiedzenia? - - - - Dlaczego chęć nawrócenia Zacheuszów, może dziś jak twierdzi ksiądz w wielu miejscach okazać sie zgubna? W czym przedsionki Kościoła lepsze są od jego wnętrza? - - - Wyobraźmy sobie, że zaproponowana przez księdza strategia skutkuje, a przedsionki zaczynają się zapełniać. Czy nie należy się obawiać, że zbyt szeroko otwarte drzwi doprowadzą do rozwodnienia przesłania Kościoła, w efekcie zaś do zmniejszenia jego atrakcyjności jako miejsca formacji i partnera dialogu? Jak ustrzec się przed zapanowaniem zasady anything goes? - - - Jeśli jest prawdą, że wyznawcy religii niechrześcijańskich mogą otrzymać łaskę
Bożą, jest także pewne, że obiektywnie znajdują się oni w sytuacji bardzo niekorzystnej w porównaniu z tymi, którzy posiadają w Kościele pełnię środków zbawczych. Zapewne wie ksiądz, skąd pochodzi to zdanie i kto jest jego autorem Co Tomáš Halík odpowie Josephowi Ratzingerowi? Kościół, w odróżnieniu od sekty, musi mieć przedsionek i otwarte drzwi - - - - W Polsce wciąż jeszcze możemy udawać, że tego nie widzimy, ale pustoszejące kościoły stały się naturalnym elementem krajobrazu większości krajów Europy. Ziściła się znana nam dotąd z peryferii Starego Świata wizja Kościoła mniejszościowego. Wizja ta posiada niezaprzeczalny urok, choć może też budzić uzasadnione obawy. Szansa to czy zagrożenie? - - - - - - - - - Przełożył o. Tomasz Dostatni OP KS. PROF. TOMÁŠ HALÍK (1948) pracuje na Uniwersytecie Karola w Pradze. Tajnie wyświęcony na księdza katolickiego, uczestnik czeskiej opozycji demokratycznej. Aktywnie uczestniczy w życiu publicznym, angażuje się w inicjatywy obywatelskie i działania na rzecz zbliżenia ekumenicznego. Autor licznych książek i artykułów. W polskim tłumaczeniu ukazała się między innymi jego Cierpliwość wobec Boga. 35
36 - - - - - - IGNACY DUDKIEWICZ ILUSTRACJE: OLGA MICIŃSKA G
37 - - Licytując pełną stawkę - - - - - - - - - - - - - - -
38 Przychodzi za późno - - - - - - - - - - - - - - - - - - Gdy Jego nie ma - - - - - - - Bóg nie przychodzi za późno, nie przychodzi nie w porę. Przychodzi zawsze na czas
- Rozprawić się z Bogiem - - - - - - - - - - - Postscriptum - - - - - IGNACY DUDKIEWICZ (1991) studiuje filozofię na UW, jest wychowawcą SR KIK. Redaktor strony internetowej Kontaktu. 39
40 ILUSTRACJA: PAULINA DUDEK
KATARZYNA KUCHARSKA W 2005 roku Andrzej Szczerski ( Pres- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - sacrum - - 41
42 Z ŁUKASZEM RONDUDĄ ROZMAWIA KATARZYNA KUCHARSKA My mamy Hansena i Szapocznikow, Chrystusa S Bogusław Zen i Małgorzata Koronkiewicz, projekt pomnika smoleńskiego, fot. Jan Gaworski, z archiwum CRP w Orońsku, 2012 Co takiego ma sztuka narodowa, czego brak sztuce współczesnej? - - - - - - Jaka jest ta sztuka? - - - - - - Dlaczego nazywacie tę sztukę nową? Podobne postawy twórcze znamy z lat osiemdziesiątych, choćby w postaci sztuki przykościelnej.
- - - - - - - - Rezygnujemy z opisywania sztuki związanej z religią, ponieważ brak nam odpowiedniego języka - - Co sprawiło, że spotkanie lekceważących się nawzajem, a czasem nawet wrogich sobie grup doszło do skutku? We współpracy z artystami udało wam się przełamać schematyczne role: lewaka z MSN-u i prawdziwego obrońcy wartości. - - - Korzystny? - - - - - Do tej pory relacje między lewicową i konserwatywną stroną sceny artystycznej regulował protekcjonalizm i podejrzliwość. - - - - - - - - - - Bohater komiksu Polski Superbohater Biały Orzeł, scen. Maciej Kmiołek, rys. Adam Kmiołek, 2012 - - - - 43
- - oraz - 44 Widok wystawy, graffiti grupy Warsaw FantaicS, fot. Jan Smaga Dlaczego nie potrafimy mówić o religijności w sztuce? - - - - - - - - Religia czy narodowa odmiana katolicyzmu? - Przygotowując wystawę, dokonaliście pewnych wyborów. Zrezygnowaliście na przykład z rekonstrukcji wystawy aborcyjnej, a należy ona do stałego repertuaru sztuki narodowo-katolickiej. Dlaczego? - Wybieraliście prace ze względu na ich wartości formalne. To niebezpieczne. Niedawno widziałam plakat, który na pierwszy rzut oka wydał mi się elementem kampanii społecznej na rzecz osób niepełnosprawnych. Kiedy przeczytałam napisy, dowiedziałam się, że ośmiesza on w brutalny sposób pary homoseksualne. Na wystawie jest obraz Zbigniewa Dowgiałły zatytułowany Smoleńsk, są projekty pomników. Wydestylowanie ich z codziennej prasy, obrażającej obie strony dyskusji, uniewinnia te sztukę. A może ona jest zła? Zła nie dlatego, że kiczowata, ale dlatego, że pobudza do agresji, skraca rozmowy, oddala dyskutantów. Formalnie może nas interesować, ale czy można pominąć kontekst, w którym powstała? - -
- - - Sądzi się, że język sztuki współczesnej jest lewicowy. To język systemowej kontestacji, obrony praw mniejszości narodowych i seksualnych, niejednoznaczności, płynnych granic pomiędzy tym, co moralnie dobre i złe. Jakim językiem posługują się artyści uprawiający sztukę narodową? - - - - - - - A może wystawiając tę sztukę w muzeum, dokonaliście jej zawłaszczenia przy pomocy własnych pojęć? - - - - Wasz projekt jest szerzej zakrojony. Althamer zaprasza ludzi, żeby wyzwolić ich twórczy potencjał, pomóc im zorganizować inicjatywę społeczną. Jego dalekosiężnym celem jest budowanie społeczeństwa obywatelskiego. Wy stawiacie wyraźną tezę dotyczącą tożsamości zaproszonych osób. - - - Czy lewicowiec może tworzyć sztukę narodową? - Mamy taką tradycję? - - - Co może być alternatywą dla tożsamości narodowej opartej na katolicyzmie? Lewicowemu artyście, który chce działać w sposób patriotyczny, zostaje chyba tylko budowanie pozytywnych postaw społecznych, odpowiedzialności za podwórko, miasto, kraj. Althamer robi sztukę narodową? - - Artyści nie zajmują się polską tożsamością, bo ich oczy są zwrócone na Zachód. Tam jest sztuka i instytucjonalny świat, do którego aspirują. Chcą widzieć się w perspektywie kosmopolitycznej, nie polskiej. - Chcecie włączyć się w projekt odnowy narodowego języka sztuki? - - Dowgiałło na wernisażu wystawy wygłosił spontaniczny manifest o narodowych instytucjach. W pierwszym punkcie deklarował, że ani Muzeum Sztuki Nowoczesnej, ani żadne inne muzeum nie jest własnością garstki osób nim zarządzającej, ale że należy do narodu polskiego. Wywiad przeprowadzony 4 czerwca 2012 ŁUKASZ RONDUDA (1976) jest historykiem i krytykiem sztuki, kuratorem warszawskiego Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Absolwent Szkoły Wajdy. Autor tekstów i książek o sztuce polskiej: Strategie subwersywne w sztukach medialnych i Sztuka polska lat siedemdziesiątych. Awangarda. 45
LEK Magdalena Tulli, 46 EWA TELEŻYŃSKA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
tw MIGRAJ John Coltrane, TOMEK KACZOR [Sanders] - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 47
48 Widmo komunizmu NIE odleciało w siną dal S Z WERONIKĄ ROKICKĄ ROZMAWIA PAWEŁ CYWIŃSKI ILUSTRACJE: EWA SMYK Zeszłoroczne wybory w Bengalu Zachodnim przegrał najdłużej utrzymujący się na świecie, demokratycznie wybrany rząd komunistyczny. Czy mimo odejścia marksistów od władzy, widmo komunizmu nadal krąży nad Indiami? - - - Religijną? - - - - - -
Trudno przecież wierzyć w coś, co w tylu miejscach na świecie się nie sprawdziło. Przecież historia - - A jak reagują, gdy przywołuje im się tragiczne eksperymenty Kim Ir Sena czy Pol Pota? - - - Powiedziałaś, że z filozofii marksistowskiej wybrali oni pewne idee, które im się podobają. Jakie to są idee? - - Wydaje mi się, że w Europie, szczególnie zaś w Europie Wschodniej, określenie takich postulatów mianem komunizmu, może wydawać się pewnym nadużyciem. Rozumiem, że Marks nie brał pod uwagę Indii jako miejsca rewolucji, ale czy to oznacza, że walkę klas zastępuje tam walka kast? - - Przeciwko czemu się on buntuje? - - - - - Czy udało im się coś w tej materii zdziałać? - -. Za co jeszcze ich tak kochają? - Komunizm w Azji Południowej ma nie wiele wspólnego z pierwotną ideologią komunistyczną - - - - Tyle lat u władzy musiało z Komunistycznej Partii Indii stworzyć sprawną korporację? - Bardzo się pomylę, jeżeli nazwę to nepotyzmem? - - - - - - 49
50 *** Do tej pory rozmawialiśmy o komunistach w wydaniu marksistowskim, być może moglibyśmy ich nawet nazwać socjaldemokratami. Ale w Indiach są jeszcze komuniści w wydaniu maoistowskim. Tak zwani naksalici. Jak byś w prosty sposób powiedziała czym się różnią marksiści od maoistów? - - Czym różnią się pod względem wyznawanych przez siebie ideologii? - - Już, to znaczy od kiedy trwa maoistyczna rewolucja w Indiach? - Dopiero reforma rolna zakończyła w Bengalu czasy kolonialne Jak radzili sobie z faktem, że Indie nie posiadają jeszcze gospodarki kapitalistycznej, na gruncie której dopiero dojść ma do zrywu mas przeciwko uciskowi? - Co to w ogóle jest rewolucja zbrojna? Rewolucja z karabinem w ręku brzmi jak rzeź - - - Jakie były jej efekty? - -
- I rewolucyjne zrywy zaczęły się rozprzestrzeniać w całych Indiach? - - - - - - I tak to trwa prawie od pół wieku? - - Partyzantka w XXI wieku. - - - Kto ich finansuje? - - - W Indiach trudno jest wytłumaczyć, co to jest ateizm, kim jest ateista i że w ogóle można w nic nie wierzyć - - Cel uświęca środki? - Komunizm w Indiach: - - - - - - - - 51
52 *** Dlaczego akurat w Bengalu Zachodnim komunizm trafił na podatny grunt? - - - - - - W jaki sposób komuniści szerzyli swoje idee? - - - - - Skąd wywodzili się ci studenci? Kim zatem są dzisiejsze komunistyczne elity? - - Dzień w którym padły strzały stał się symbolicznym końcem indyjskiego komunizmu Hindusi na czele ideologii walczącej z opium dla ludu? Co z czerwonym ateizmem? - - Jak to zatem możliwe, że wysokokastowi hindusi promowali ateistyczne idee komunistyczne wśród społeczeństw tradycyjnie religijnych? - *** Komuniści w Bengalu Zachodnim zostali demokratycznie odsunięci od władzy Co się stało? - Jak komuniści w Indiach zareagowali na transformację ekonomiczną swojego kraju? - - - - - - Jak Bengalczycy przyjęli ideę industrializacji? - - - -
Ludność zaczęła się buntować? - - - Jak one wyglądały? - - - W ten sposób padł jeden z ostatnich czerwonych bastionów na świecie. Jak ci się wydaje, jaka przyszłość czeka indyjskich komunistów? - - - - - - 53 Były ofiary śmiertelne? Jaka była reakcja zwykłych ludzi, wyborców komunistycznych? - - - WERONIKA ROKICKA (1984) jest absolwentką indologii i nauk politycznych na Uniwersytecie Warszawskim, obecnie doktorantką na Wydziale Orientalistycznym UW. W ramach stypendiów naukowych dwa lata spędziła w Azji Południowej, w tym rok w Kalkucie. Zna biegle język bengalski.
Nadzieja zdycha ostatnia PAWEŁ CYWIŃSKI 54 ILUSTRACJA: MARTA LISSOWSKA 1 Rok 1996. - - - -
- - - - - Rok 2001. - - - - - - - - - - - - - - - - Jak wolne i sprawiedliwe mogą być wybory demokratyczne organizowane w post konfliktowym społeczeństwie? - - - Rok 2006. - - - - - - Rok 2008. - - - 2 - - - - 55
56 - - - - - 3 - - - - - - - - - - - - - - Możemy być świadkami buntu pokolenia, które nie zna innej ideologii niż walczący komunizm, innej drogi rozwoju niż zbrojna rewolucja i innego domu niż partyzanckie obozowiska 4 - - - - - - 5 Rok 2012. - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 57 6-7 PAWEŁ CYWIŃSKI (1987) jest orientalistą, kulturoznawcą, podróżnikiem. Redaktor działu Poza Europą.
ILUSTRACJA: ANNA LIBERA Warszawa M jak mieszkanie 58 W ostatnim półroczu Bolesław Bierut przeżywał swoją drugą młodość. A wszystko za sprawą dekretu, na mocy którego urzędujący w powojennych latach prezydent znacjonalizował nieruchomości znajdujące się na terenie Warszawy. Dekret Bieruta obowiązuje do dziś, bo przez dwadzieścia lat wolnej Polski żadnej ekipie rządzącej nie udało się uchwalić ustawy, która umożliwiłaby zwrócenie budynków na rozsądnych warunkach ich dawnym właścicielom. Tracą na tym kamienicznicy, ale tracą też lokatorzy reprywatyzowanych budynków, którzy wobec niejasnej sytuacji prawnej zajmowanych przez nich mieszkań muszą nieustannie walczyć o swoje prawa. Zazwyczaj zresztą ponoszą klęskę, bo trudno im rywalizować z prawnikami firm wyspecjalizowanych w odzyskiwaniu nieruchomości. O sprawie zrobiło się głośno w związku z aferami, które wybuchły po siłowych próbach likwidacji dwóch warszawskich squatów. Wydaje nam się, że choć kwestia uporządkowania skutków dekretu Bieruta jest niezwykle ważna, to problem z niewydolnością miejskiej polityki mieszkaniowej na tym się nie kończy. O wizję koniecznych zmian w sposobie jej prowadzenia zapytaliśmy Piotra Ciszewskiego, prezesa Warszawskiego Stowarzyszenia Lokatorów, oraz Błażeja Lenkowskiego, przedstawiciela środowiska skupionego wokół czasopisma Liberté!. Pierwszy musiał zmierzyć się z zarzutami kierowanymi pod adresem lewicy, jakoby kreśliła ona projekty całkowicie oderwane od rzeczywistości. Drugi odważył się podjąć temat, który z niejasnych powodów środowiska gospodarczych liberałów omijały dotąd szerokim łukiem, godząc się tym samym na zmonopolizowanie dyskusji nad polityką mieszkaniową przez swoich ideologicznych przeciwników. CYRYL SKIBIŃSKI
Własność kluczem do mieszkania BŁAŻEJ LENKOWSKI ILUSTRACJE: ANNA LIBERA W - - - - - Potęga arytmetyki - - - - - - Własność jest święta - - - - - Nawet lewica dobrze wie o tym, że władz nie stać na zapewnienie mieszkania każdemu obywatelowi - - - - 59
60 Zwykła kradzież - - - - - - - - Prawo do krzywdy - - - - - - - - Te straszne procedury
- - - - - - - - Swoje zamiast cudzego - - W polskiej polityce komunalnej dominuje myślenie w kategoriach przywiązania chłopa do ziemi - - - - - - - - - *** - - - - BŁAŻEJ LENKOWSKI jest politologiem, specjalistą ds. strategii. Absolwent Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego. Twórca i prezes zarządu Fundacji Industrial, wydawcy czasopisma Liberté! (www.liberte.pl). 61
Mieszkanie to nie luksus 62 PIOTR CISZEWSKI ILUSTRACJE: DOMINIK KOWALCZYK W - - Jest źle - - - - -
- - - - - - - - - - Będzie gorzej? - - - - Ludzie stygmatyzowani jako nieudacznicy mają o wiele mniejszą szansę na wydostanie się z biedy - - - - - - - - - Można inaczej - - - - - - - 63
64 - - - - - - -
65 - - - - - - *** - - - - - - - - PIOTR CISZEWSKI jest politologiem, prezesem Warszawskiego Stowarzyszenia Lokatorów i działaczem organizacji Lewicowa Alternatywa. Dziennikarz portalu lewica.pl.
wars sawa DODAWANIE PRZEZ ODEJMOWANIE Z KRZYSZTOFEM ŻWIRBLISEM ROZMAWIA TOMEK KACZOR FOT.: TOMEK FOT.:: KACZOR TOMEK KAC-
Przymierzał się pan kiedyś do wspólnego projektu z Karoliną Bregułą. Projekt miał się nazywać Apartament Królewski i zakładał udostępnienie na jakiś czas przestrzeni Pałacu Kultury zwykłym ludziom, jako artystycznej rezydencji. Projekt nie doszedł jednak do skutku - Był kiedyś taki pomysł, by Pałac Kultury rzeczywiście zamienić na pałac kultury. Ale w tych warunkach chyba jest to bardzo utopijna wizja - - - Przygotowując Muzeum społeczne wciela się pan w wiele ról: najpierw eksploruje pan miasto w poszukiwaniu interesujących miejsc, potem rozmawia z mieszkańcami, odkrywa ich pasje, kręci o nich film dokumentalny, a na końcu przygotowuje w tym miejscu plenerową wystawę, która jest efektem wszystkich tych poszukiwań. Czy tworząc taki projekt czuje się pan artystą, kuratorem czy może działaczem społecznym? - - - Do kogo adresowane są te projekty: do lokalnej społeczności, w której i z którą pan je realizuje czy raczej do widzów, którzy przyjdą na wernisaż? - Odbudowuje pan coś, co zanikło? - - - - - W jaki sposób dobiera pan miejsca, w których realizuje pan swoje akcje? - - Czasami osiedla posiadają agorę. Te starsze były wręcz w taki sposób projektowane. - - - Wyobraża pan sobie zorganizowanie Muzeum społecznego w zamkniętym osiedlu typu Marina Mokotów czy Miasteczko Wilanów? - - - - Miałem zawsze odwrotne wrażenie. Że mieszkańcy tych osiedli najchętniej zamykają całe swoje życie za drzwiami swoich drogich mieszkań, sąsiadowi w najlepszym wypadku powiedzą dzień dobry, a najczęściej w ogóle go nie znają. - - Otwarcie granic! - 67
Wielcy warszawscy 68 JAN WIŚNIEWSKI - - - Osiedle zamknięte Hipolit Wawelberg i kolonia tanich mieszkań ILUSTRACJA: JAN LIBERA
- - - - - - - - - - - - W oparciu o listę funkcji pełnionych przez podwórkowe pawilony można by odtworzyć manifest pozytywistycznych zainteresowań społecznych - - - - - - - - - - - - - 69
bywatel 70 Fot. Tomek Kaczor Nie dorośliśmy do partycypacji Z MARCINEM WOJDATEM ROZMAWIAJĄ JAN MENCWEL I MATEUSZ LUFT M - - - - - Co takiego wydarzyło się w Warszawie w ciągu ostatnich dwóch lat, że mamy do czynienia z rosnącą w siłę falą ruchów miejskich? -
bywatel - - - - Działania Urzędu Miasta związane są głównie z finansowaniem organizacji pozarządowych. Ruchy miejskie to często spontaniczne inicjatywy, które nie są sformalizowane, nie startują w konkursach na granty. - Wiele z nieformalnych ruchów, które obserwujemy, to ruchy protestu. Z czego to wynika? - - Z ich punktu widzenia sytuacja wygląda prościej: zamknięto tani bar, do którego ludzie lubili przychodzić, który jako jeden z niewielu lokali w tym rejonie spełniał funkcje społeczne. - Ruchom miejskim często brakuje odpowiedniej wiedzy - - - Może protest jest wyrazem bezradności wobec szerszego zjawiska komercjalizacji przestrzeni? - - - - Niektórzy mieszkańcy czują, że nie mają wpływu na to, jak wygląda rzeczywistość. Łamią prawo, ponieważ są zdesperowani. - Jednym z postulatów osób protestujących wokół Prasowego był budżet partycypacyjny. - - - - - - - - W 1936 roku prezydent Warszawy Stefan Starzyński zorganizował wystawę Warszawa przyszłości, na której każdy warszawiak mógł zobaczyć plany rozbudowy miasta. Czy Urząd Miasta ma jakiś plan informowania, który zwiększałby chęć partycypacji ze strony mieszkańców? 71