Najwyższa Izba Kontroli Delegatura we Wrocławiu

Najwyższa Izba Kontroli Delegatura we Wrocławiu Wrocław, dnia 17 czerwca 2010 r. P/10/043 LWR 4101-01-01/2010 Pan Jacek Pychowski Prezes Zarządu Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej S.A. w Oławie WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23. grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, Najwyższa Izba Kontroli Delegatura we Wrocławiu skontrolowała Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Oławie S.A., zwane dalej PKS w Oławie lub Spółką, w zakresie podejmowanych działań na rzecz restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa transportu autobusowego oraz realizacji przewozów pasażerskich w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 marca 2010 r. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli, Najwyższa Izba Kontroli stosownie do art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Prezesowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. Najwyższa Izba Kontroli ocenia negatywnie funkcjonowanie Spółki w zakresie realizacji zadań objętych kontrolą. 1. PKS w Oławie S.A. zostało utworzone z dniem 1 lutego 2002 r. w drodze komercjalizacji Przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej w Oławie. Wszystkie akcje utworzonej Spółki (640.000) o wartości 6.400.000 zł objął Skarb Państwa. 1 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701 ze zm. ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 15/17, 50-044 Wrocław tel.: (0-71) 343 11 36, fax: (0-71) 342 87 77, e-mail: LWR@nik.gov.pl

W ocenie NIK, zmiana statusu prawnego PKS w Oławie nie skutkowała jednak ustaleniem strategicznych celów działalności Spółki, a zakres realizowanych zadań nie uległ zmianie, zmniejszył się natomiast ich rozmiar. Badania kontrolne nie wykazały również, aby zmiana organów wykonujących uprawnienia właścicielskie przyczyniła się do skuteczniejszego nadzoru, efektywniejszego zarządzania i funkcjonowania Spółki. W szczególności kontrola wykazała np., że Rada Nadzorcza Spółki w 2009 r. odbyła 5 posiedzeń pomimo, że zgodnie z postanowieniami 39 Regulaminu jej pracy powinna odbywać posiedzenia co najmniej raz na dwa miesiące. W zakresie działań dotyczących restrukturyzacji i prywatyzacji Spółki w podjętej uchwale Nr 186/III/2009 w sprawie zaopiniowania planu restrukturyzacji i prywatyzacji Spółki zawarła ogólne stwierdzenie, że w planie szczegółowo omówiono zamierzenia restrukturyzacyjne w poszczególnych obszarach jej działalności, nie podając ich głównych kierunków. 2. Negatywnie należy ocenić, iż w okresie objętym kontrolą Spółka odnotowywała pogarszające się wyniki finansowe. W 2007 r. Spółka wypracowała zysk netto w wysokości 1.744,6 tys. zł, który w 2008 r. obniżył się do kwoty 168,1 tys. zł, a w 2009 r. wygenerowała stratę w wysokości 55,5 tys. zł. Wskaźnik rentowności sprzedaży (liczony jako stosunek % wyniku netto do przychodów ze sprzedaży) obniżył się z 2,96% w 2007 r., poprzez 0,34% w 2008 r., aż do braku rentowności w 2009 r. (-0,13%). O pogarszającej się sytuacji finansowo-ekonomicznej świadczy także niekorzystna tendencja dotycząca spadku przychodów ze sprzedaży. Przychody netto ze sprzedaży w 2009 r. w stosunku do 2007 r. obniżyły się z 58.916 tys. zł do 41.344 tys. zł, tj. o 29,5%. Uzyskane w latach 2007 2009 wyniki finansowe na prowadzonej działalności skutkowały, m.in. zmniejszeniem ogólnej wartości aktywów z 22.006,6 tys. zł do 18.947,5 tys. zł. W związku z powyższym obniżał się wskaźnik rentowności majątku (stosunek % wyniku netto do aktywów ogółem) z wartości 7,93% w 2007 r., poprzez 0,76% w 2008 r. do -0,29% w 2009 r. Wysoki poziom zobowiązań, który występował w okresie objętym kontrolą, tj. odpowiednio 9.046,6 tys. zł, 9.887,4 tys. zł, 6.979,7 tys. zł, spowodował niekorzystne kształtowanie się wskaźnika tych zobowiązań do aktywów ogółem (jego wartość w latach 2007 2009 wynosiła od 41,1% do 36,8%). Roczne przewozy pasażerów w okresie objętym kontrolą zmniejszyły się o ok. 15%, z 5.868,2 tys. pasażerów w 2007 r. do 4.944,9 tys. w 2009 r., co pomimo przeprowadzonej trzykrotnie podwyżki cen biletów w wymienionym okresie, skutkowało obniżeniem przycho- 2

dów z ich sprzedaży w 2009 r. w stosunku do 2008 r. o 11,2 % (z 18.264 tys. zł do 16.397 tys. zł). Jednocześnie pomimo spadku liczby zrealizowanych przewozów i liczby pasażerów, oferowana praca przewozowa pozostała praktycznie na niezmienionym poziomie. Wykorzystanie autobusów określone ich przebiegiem rocznym spadło z 53,3 tys. km w 2007 r. do 49,3 tys. km w 2009 r. Powyższe spowodowało, że koszt wozokilometra (3,43 zł) był wyższy od średniego kosztu w przewozach krajowych za jeden kilometr w firmach przewozowych o 16% (2,88 zł) 2. 3. Zastrzeżenia NIK budziło także brak realizacji wszystkich przedsięwzięć zawartych w przyjętej i zaakceptowanej przez Radę Nadzorczą koncepcji restrukturyzacji i prywatyzacji PKS w Oławie S.A. W szczególności negatywnie należy ocenić brak wykonania planowanej przebudowy biura zleceń i powiększenia bazy taboru autobusowego za planowaną kwotę ok. 6 mln zł, jak również niezakupienie ciągnika siodłowego. W sprawozdaniach z działalności jednostki za lata 2007 i 2008 nie przedstawiono informacji o stanie majątkowym i sytuacji finansowej Spółki, w tym oceny uzyskiwanych efektów, nie wykazano czynników ryzyka oraz zdarzeń istotnie wpływających na działalność Spółki jakie wystąpiły w roku obrotowym, a także po jego zakończeniu do dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego, o czym stanowi art. 49 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości 3. Ponadto, pomimo wskazanej niekorzystnej sytuacji ekonomiczno-finansowej, brak było w Spółce udokumentowanych analiz Zarządu dotyczących rentowności wykonywanych połączeń autobusowych i konkurencyjności z innymi przewoźnikami. 4. NIK negatywnie, z uwzględnieniem kryterium gospodarności, ocenia również gospodarowanie majątkiem nieruchomym Spółki, w szczególności w zakresie zasad dotyczących udostępniania go podmiotom zewnętrznym. W latach objętych kontrolą, kwota czynszu z tytułu wydzierżawienia zasobów stanowiących mienie Spółki wzrosła odpowiednio z 672 tys. zł w 2007 r. do 839 tys. zł w 2009 r., co stanowiło odpowiednio od 1,1% do 2,0% udziału w strukturze przychodów Spółki. Kontrola wykazała, że Spółka nie posiadała ustalonej strategii gospodarowania posiadanymi nieruchomościami, nie zidentyfikowano ich zbędnych składników i nie opracowano planu ich zagospodarowania. W ocenie NIK informacje o gospodarowaniu zbędnymi nieruchomościami, w kontekście nierzetelnego sporządzenia sprawozdań, o których mowa w art. 2 Według danych Polskiej Izby Gospodarczej Transportu Samochodowego i Spedycji. 3 Dz. U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223 ze zm. 3

49 ustawy o rachunkowości, powinny być opracowane i stosowane w bieżącym zarządzaniu Spółką. Ponadto szczegółowa analiza 5 przypadków udostępnienia nieruchomości podmiotom zewnętrznym wykazała, że tylko w jednym przypadku dokumentacja dotycząca przeprowadzonego postępowania zawierała informację w sprawie wystąpienia do redakcji Gazety Wyborczej o publikację ogłoszenia o lokalu do wynajmu, jednak bez potwierdzenia faktu, że ogłoszenie zostało opublikowane. Ponadto umowa nr 3/2008 na wynajem pomieszczeń Spółki dla Agencji Ochrony Mienia ze strony wynajmującego podpisana była tylko przez prezesa Zarządu, pomimo że 21 Statutu Spółki obligował do składania oświadczeń w jej imieniu dwóch członków Zarządu, albo jednego członka Zarządu łącznie z prokurentem. W dokumentacji dotyczącej przeprowadzonych postępowań nie wskazano sposobu ustalenia wysokości stawek dzierżawnych, a w złożonych wyjaśnieniach podano, że były one ustalane przez Pana Prezesa poprzez indywidualne negocjacje z najemcą, z uwzględnieniem lokalnych stawek dzierżawnych oraz wcześniejszych umów na podobną działalność i bieżąco waloryzowane wskaźnikiem wzrostu cen. Stawki dzierżawne były zróżnicowane i w przypadku terenów otwartych wynosiły od 0,65 zł do 12,40 zł za 1 m 2, a w przypadku obiektów budowlanych od 2,00 zł do 33,00 zł za 1 m 2. 5. Nakłady inwestycyjne, według przedstawionej do kontroli dokumentacji, w latach 2007 2009, wyniosły ogółem 2.894,9 tys. zł i zostały poniesione m.in. (w 17%) na zakup i leasing środków transportowych do przewozu osób (493.000 zł). W czerwcu i sierpniu 2008 r. zakupiono 2 autobusy marki Dennis Jewelin w cenie 11.000 EUR za każdy od firm [...] 4 i [...] 5, co jak wyjaśnił wiceprezes Spółki spowodowane było koniecznością likwidacji dwóch autobusów marki Autosan, ze względu na ich zużycie techniczne. Wymienione autobusy zakupiono, jak wyjaśniono, z uwagi na niskie koszty zakupu części zamiennych do tych modeli. Cena zakupu ustalona została w drodze negocjacji handlowych, których przeprowadzenie nie zostało udokumentowane. W ocenie NIK likwidację autobusów z uwagi na ich zużycie techniczne, można było przewidzieć i zaplanować, a do zakupu nowych pojazdów zastosować np. procedury zapewniające wybór najkorzystniejszej oferty. Zakupione autobusy wymienionej marki praktycznie nie występują na polskim rynku transportowym. Ponadto przeprowadzona analiza w zakresie eksploatacji zakupionych autobusów wykazała, m.in. wysoką ilość dni awaryjnego postoju, tj. 4 Tajemnica ustawowo chroniona na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 6.09.2001 r. o dostępie informacji publicznej (Dz.U. nr 112, poz. 1198 ze zm.). 5 Tajemnica ustawowo chroniona na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 6.09.2001 r. o dostępie informacji publicznej (Dz.U. nr 112, poz. 1198 ze zm.). 4

70 dni na 182 dni pracy (38,5%). W związku z powyższym, takie wydatkowanie środków inwestycyjnych należy ocenić jako nieefektywne. 6. Według stanu na 31 marca 2010 r. Spółka dysponowała 100 autobusami do przewozu osób (tj. o 6 mniej niż w 2007 r.), z czego 82 było jej własnością, a 18 użytkowała w ramach leasingu. Pozostającą na stanie Spółki liczbę autobusów potwierdzono w drodze spisu z natury, wg stanu na 28 października 2009 r., przy czym spis inwentaryzowanych składników majątkowych, jak wykazała kontrola, przeprowadzony został niezgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, tj. nie był przeprowadzony w całości jako spis z natury. Majątek Spółki zinwentaryzowano tylko częściowo w drodze spisu z natury na stosownych drukach. Nie zostały one jednak odnotowane w ewidencji druków ścisłego zarachowania. Pozostała część inwentaryzacji przeprowadzona została w drodze potwierdzenia istnienia poszczególnych składników majątkowych na komputerowych wydrukach z księgowej ewidencji środków trwałych. Ponadto stwierdzono, że w dokumentacji inwentaryzacyjnej brak było oświadczeń osób materialnie odpowiedzialnych za spisywane składniki. Nieprawidłowości te stanowiły naruszenie postanowień art. 27 ust. 1 ustawy o rachunkowości. 7. Kontrola NIK ujawniła także nieprawidłowości w zakresie prowadzenia przez Spółkę działalności w podstawowym zakresie, tj. miejskim i podmiejskim autobusowym transporcie pasażerskim. Spółka zadania te realizowała na podstawie wydanej przez Starostwo Powiatowe w Oławie licencji na wykonywanie krajowego transportu drogowego osób oraz posiadanych zezwoleń wydanych przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego na wykonywanie przewozów regularnych i przewozów regularnych specjalnych osób w krajowym transporcie drogowym. W okresie objętym kontrolą, PKS w Oławie S.A. otrzymała 215 zezwoleń na wykonywanie przewozów regularnych i 31 zezwoleń na wykonywanie przewozów regularnych specjalnych, a wg stanu na 28 lutego 2010 r. posiadała odpowiednio 208 i 32 aktualne zezwolenia. W 2009 r. PKS w Oławie S.A. świadczył usługi w zakresie regularnego transportu osób wykonując przewozy na 193 liniach komunikacyjnych, co stanowiło zmniejszenie w stosunku do 2006 r. o 17 linii, podczas gdy faktycznie posiadał aktualne zezwolenia na 197 linii. Kontrola wykazała, że pomimo wystąpienia do burmistrza Oławy jako organu wydającego i otrzymania w dniu 31 stycznia 2008 r. zezwoleń: nr 00041 i nr 00100 na wykonywanie przewozów regularnych na liniach nr: 165177; 165096; 165064 i 165059, Spółka przewozów 5

tych nie wykonywała, co stanowiło naruszenie art. 18 b ust. 1, pkt 7 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym 6. Przyczyną nie wykonywania przewozów na podstawie wymienionych zezwoleń, jak wynika z wyjaśnień, była pomyłka dotycząca złożonego wniosku w sprawie ich wydania. Jednakże Spółka nie poinformowała organu wydającego zezwolenia o zaistniałej pomyłce. Na pozyskanie wymienionych zezwoleń Spółka poniosła koszty w kwocie 1.134,76 zł. Kontrola dokumentacji załączonej do złożonych wniosków o wydanie zezwoleń na przewozy wykazała jej kompletność zgodną z wymogami, określonymi w art. 22 ustawy o transporcie drogowym, jednakże w 10 przypadkach na 19 w informacji dotyczącej pojazdów przewidywanych do obsługi danych linii nie podano liczby miejsc przewozowych, którymi dysponował autobus. Posiadana przez Spółkę dokumentacja uniemożliwiała natomiast dokonanie analizy porównawczej aktualnie obowiązującego rozkładu jazdy z zezwoleniami i wskazanie ewentualnych odstępstw dotyczących linii nieuwzględnionych w rozkładzie jazdy objętych ważnym zezwoleniem; nieuwzględnionych kursów w rozkładzie jazdy objętych ważnym zezwoleniem; oznaczenia kursów w rozkładzie jazdy niezgodnie z rozkładami jazdy będącymi załącznikami do zezwoleń oraz różnic dotyczących godzin odjazdu lub przyjazdu i trasy przejazdu. Przyczyną powyższego był brak opracowania w Spółce rozkładu jazdy z określeniem kierunków realizowanych przewozów i obowiązujących na nich godzin wykonywania poszczególnych kursów przejazdu, z uwzględnieniem przystanków pośrednich, godzin przyjazdu i odjazdu oraz odległości, a także nie prowadzeniem dziennika dyżurnego ruchu z odnotowywaniem informacji o realizacji kursów. Przedstawione do kontroli karty drogowe umożliwiały jedynie rozliczenie czasu pracy kierowców. Powyższe nieprawidłowości stanowiły naruszenie postanowień art. 18b ust. 1 pkt 2 ustawy o transporcie drogowym. Nie publikowano również zmienionego rozkładu jazdy pomimo wymogu określonego w tym zakresie w 2 rozporządzenia Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 13 stycznia 2006 r. w sprawie treści sposobu i terminów ogłaszania rozkładów jazdy oraz ich aktualizacji warunków ponoszenia kosztów związanych z zamieszczaniem informacji dotyczących rozkładów jazdy oraz podawaniem rozkładów jazdy do publicznej wiadomości 7. 6 Dz. U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 ze zm. 7 Dz. U. z 2006 r. Nr 12, poz. 79. 6

W okresie objętym kontrolą zlikwidowano 4 linie regularne oraz uruchomiono 48 linii w komunikacji regularnej specjalnej. Dokumentacja dotycząca wprowadzenia planowanych zmian nie zawierała analiz i wyników wykonywania badań uzasadniających celowość ich wprowadzenia. Nie udokumentowano również wprowadzenia stosownych zmian do obowiązującego rozkładu jazdy. Negatywnie należy ocenić także fakt, iż nie przeprowadzano badań frekwencji pozwalających określić stopień wypełnienia pojazdów podczas wykonywania przewozów, pomimo że przy zachowaniu w okresie objętym kontrolą na niezmienionym poziomie oferowanej pracy przewozowej liczba pasażerów zmniejszyła się o około 18%. Podany w wyjaśnieniach sposób określania frekwencji poprzez monitorowanie rozkładów jazdy i obserwację pasażerów w autobusach nie spełnia koniecznego wymogu dotyczącego jego rzetelności tym bardziej, że jak podał Pan Prezes, Spółka nie posiadała ustalonych zasad badania frekwencji. Wskazanie, że do badania frekwencji wykorzystywano stosowane programy informatyczne Przewozy i Kasa konduktorska nie dają wystarczających podstaw do stwierdzenia, że dokonywano badań w zakresie frekwencji przewozów. Brak było również udokumentowania przeprowadzania analiz adekwatności i skuteczności podejmowanych działań w zakresie dostosowania się do warunków konkurencji. 8. W okresie objętym kontrolą zawarto 9 umów z różnymi podmiotami na wykonywanie przewozów regularnych specjalnych osób, przy czym w 2 z nich nie podano daty ich zawarcia i niezgodnie z postanowieniami 21 Statutu Spółki podpisane były tylko przez główną księgową Spółki. Kontrola wykazała ponadto, że Spółka nie sporządziła sprawozdania GUS T-06 o pasażerskim transporcie drogowym za 2007 r., a sprawozdania za pozostałe lata objęte kontrolą były nierzetelne, gdyż przedstawione dane w zakresie liczby pasażerów i pracy przewozowej były niezgodne z dokumentacją źródłową. Negatywnie należy ocenić wyniki przeprowadzonych w czasie kontroli oględzin dworca autobusowego w Oławie i 5 autobusów wykonujących przewozy. Ustalono bowiem, że dostępne dla pasażerów rozkłady jazdy zawierały tylko informacje o czasie odjazdu z punktu początkowego, bez podania miejsca i godziny przyjazdu do punktów dojazdowych pośrednich i końcowych, odległości w kilometrach, nie podano w nich również daty wejścia ich w życie i terminu ważności. Przy kasach biletowych nie było informacji dotyczącej czasu ich funkcjonowania. W żadnym z poddanych kontroli autobusów nie było informacji dotyczącej cennika przewozów, wewnętrznej tablicy o wykonywanym kursie, trasie przejazdu, opracowanego przez przewoźnika regulaminu określającego warunki obsługi podróżnych, 7

odprawy oraz przewozu osób, bagażu i rzeczy. Tylko jeden z nich wyposażony był w tablicę kierunkową boczną i regulamin przejazdu. Na dworcu brak było również informacji dotyczącej środków transportowych przystosowanych do przewozu osób niepełnosprawnych oraz systemu informatycznego umożliwiającego pozyskiwanie informacji pasażerskiej dotyczącej wyszukiwania poszczególnych połączeń, możliwości przesiadek i cen konkurencyjnych kursów. Stwierdzone nieprawidłowości stanowiły naruszenie postanowień art. 18b ust. 1 pkt 6 ustawy o transporcie drogowym. Przedstawiając powyższe oceny i uwagi, Najwyższa Izba Kontroli wnosi o: 1. Bieżące opracowywanie obowiązujących rozkładów jazdy w zakresie wykonywanej komunikacji autobusowej i udostępnianie ich zainteresowanym w sposób określony w 2 rozporządzenia Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 13.01.2006 r. w sprawie treści, sposobu i terminów ogłaszania rozkładów jazdy oraz ich aktualizacji, warunków ponoszenia kosztów związanych z zamieszczaniem informacji dotyczących rozkładów jazdy oraz podawaniem rozkładów jazdy do publicznej wiadomości. 2. Publikowanie cenników przewozów osób i bagażu w sposób zapewniający ich dostępność dla pasażerów. 3. Uzupełnienie pełnej informacji na dworcu autobusowym w Oławie i w autobusach, które wymagane są prawem przewozowym. 4. Dokumentowanie wykonywania przewozów w sposób umożliwiający analizowanie wykonania kursów zgodnie z rozkładem jazdy. 5. Sporządzanie corocznie i rzetelnie sprawozdawczości GUS na podstawie dokumentacji źródłowej, w szczególności sprawozdania T-06. 6. Dokumentowanie podejmowanych działań organizacyjnych i rozpoznawczoanalitycznych w zakresie poprawy efektywności funkcjonowania Spółki. 7. Rozważenie opracowania i wdrożenia do stosowania zasad użytkowania i udostępniania zbędnych składników majątkowych Spółki oraz wymiany taboru autobusowego. 8. Stosowanie przepisów ustawy o rachunkowości i instrukcji wprowadzonej w Spółce przy przeprowadzaniu inwentaryzacji składników majątkowych. Najwyższa Izba Kontroli Delegatura we Wrocławiu, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Pana Prezesa w terminie 30 dni od daty otrzymania 8

niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczynach niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego przysługuje Panu prawo zgłoszenia na piśmie do dyrektora Delegatury NIK umotywowanych zastrzeżeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeżeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyżej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK. 9