METODA PROJEKTÓW KROK PO KROKU

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego METODA PROJEKTÓW KROK PO KROKU Poradnik dla uczniów Bożena Zając Konrad Rokoszewski 1

Spis treści 1. Na czym polega metoda projektów?...3 2. Działania okołoprojektowe..7 3. Fazy wdrażania metody projektów..11 3.1. Przygotowanie projektów...13 3.2. Wykonanie projektów 24 3.3. Ocena projektów 38 2

1. Na czym polega metoda projektów? Metoda ta jest nowoczesnym podejściem do edukacji pozwalającym w ciekawy i niekonwencjonalny sposób realizować określone zadania w szkole i przyczyniać się do rozwiązywania postawionych w ich ramach problemów. Jednocześnie posiada ona wiele walorów w rozwijaniu umiejętności umysłowych i praktycznych, które powinniście nabywać w trakcie edukacji w szkole. Według jednej z definicji : metoda projektów sprowadza się do tego, że zespół osób uczących się samodzielnie inicjuje, planuje i wykonuje pewne przedsięwzięcie oraz ocenia jego wykonanie. Najlepiej jeśli źródłem projektu jest świat życia codziennego, a nie abstrakcyjna nauka. Punktem wyjścia jest jakaś sytuacja problemowa, zamierzenie, podjęcie jakieś inicjatywy, wytyczenie celu, punktem dojścia zaś szeroko rozumiany projekt. 1 W metodzie tej gruntownej zmianie podlegają role jakie pełni, zarówno nauczyciel, jak i uczeń. Wykonując projekty bierzecie większą odpowiedzialność za proces dydaktyczny i wykonanie zadania, nie jesteście tylko biernym odbiorcami treści, jakie kieruje do was nauczyciel. Badania prowadzone w różnych krajach wskazują na wysoką efektywność tej metody, zwłaszcza w procesie kształcenia w szkołach zawodowych w stosunku do metod tradycyjnych. Pracując nad projektem stajecie się ekspertami w zakresie zagadnienia, które stanowi temat waszego projektu. Nie polega to jednak na tym, że nauczyciela w ogóle nie ma. Wręcz przeciwnie, zmienia się jednak jego rola, która polega na tworzeniu warunków do waszej pracy, zwłaszcza odpowiedniego motywowania was oraz wspierania w procesie pracy gdy wymaga tego sytuacja. Przy czym nauczyciel nie powinien ograniczać was, jedynie interweniować gdy pojawiają się problemy, które przekraczają możliwości ich rozwiązania przez was samych. Nauczyciel nie podaje wam gotowych rozwiązań, ale pomaga 1 M.S.Szymański, O metodzie projektów, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000, s. 61. 3

naprowadzić na odpowiednie tory zadając ukierunkowujące was pytania, gdy macie kłopoty w jakiejkolwiek fazie realizacji projektu. Metoda projektów zaliczana jest do grupy metod pozwalających na tzw. Uczenie się przedsiębiorcze. Poniżej znajduje się charakterystyka cech przedsiębiorczego uczenia: Uczenie się przedsiębiorcze uczenie się poprzez kontakty z wieloma osobami uczenie się przez działanie uczenie się przez wymianę informacji, dyskusję uczenie się przez poszukiwanie i odkrywanie uczenie się elastyczne, dostosowane do potrzeb uczniów uczenie się pod presją osiągania celów uczenie się przez korzystanie z doświadczeń innych uczenie się na własnych błędach uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów Opracowano na podstawie: A.A.Gibb The Enterprise Culture and Education Durham University Business School. Materiały na kurs, Durham 1996 Dzisiejszy rynek pracy staje się coraz bardziej wymagający. Nie wystarczy już posiadanie dyplomu szkoły. To jest w zasadzie dopiero początek. Wobec dużej ilości kandydatów do pracy pracodawcy zwracają uwagę na wiele czynników przed podjęciem decyzji o zatrudnieniu danego kandydata. Dlatego czas nauki w szkole to także doskonały moment na to, żeby rozwijać w sobie szereg potrzebnych umiejętności, które są przydatne w każdym niemal rodzaju pracy. Praca w projekcie daje wam wiele sposobności do rozwijania nowych, potrzebnych umiejętności. Przy odpowiednim zaangażowaniu i motywacji, czas poświęcony na realizację projektu nie będzie stracony, a wręcz przeciwnie wzbogaci was w szeregu umiejętnościach, które zostaną omówione poniżej 4

Komunikowanie się Praca metoda projektów niejako zmusza was do rozwijania umiejętności sprawnego komunikowania się ze sobą, z nauczycielem i innymi osobami, które mogą okazać się, pomocne w przygotowywaniu czy realizacji projektu Negocjowanie W życiu niemal codziennie napotykamy na sytuacje wymagające od nas umiejętności w tym zakresie. W życiu zawodowym będziecie negocjować szereg rzeczy, począwszy od warunków pracy po relacje z osobami bliskimi. W czasie pracy metodą projektów niejednokrotnie oczywiście w zależności od tematu i typu projektubędziecie zmuszeni do rozwijania tej umiejętności, zarówno między sobą, jak i z nauczycielami, reprezentantami różnych instytucji, organizacji, dyrekcją. Twórcze myślenie W metodzie projektów macie więcej możliwości na to, żeby przekroczyć tradycyjne schematy myślenia i znane wam metody działania. Jest tu miejsce na większa kreatywność i swobodę twórczą, ale w granicach możliwości wykonania tego co wymyślicie. Twórcze to nie znaczy abstrakcyjne. Praca w zespole Dzisiaj tak naprawdę byłoby bardzo trudno znaleźć środowiska pracy, w którym nie byłaby ważna ta umiejętność. Praca staje się coraz bardziej złożona zaś poszczególne stanowiska pracy od siebie zależne. Rośnie tez złożoność problemów do rozwiązania w pracy, która przekracza możliwości jednego człowieka. W zespole siła, oczywiście tylko wówczas, gdy ten zespół jest dobrze dobrany, zorganizowany, role poszczególnych członków zespołu są znane i panuje w nim duch współpracy. Tego będziecie się również uczyć w pracy metoda projektów. Poznacie swoje predyspozycje do pracy zespołowej, najbardziej optymalna role do pełnienia w zespole i narzędzia zwiększania efektywności pracy w grupie. 5

Rozwiązywanie problemów Każdy projekt ma swoja specyfikę. Jedne są bardziej, inne mniej złożone, ale niemal w każdym pojawiają się sytuacje wymagające interwencji poprzez poszukiwanie metod i sposobów rozwiązywania pojawiających się problemów. Mogą one dotyczyć zarówno samej treści zadania jak i kwestii związanych z organizacją samej pracy, np. związanych z brakiem wystarczających materiałów na wykonanie pracy, ograniczeniami czasowymi, niewywiązywaniem się z obowiązków wybranych członków zespołu. Pracując nad projektem macie możliwość treningu metod i sposobów rozwiązywania mniej lub bardziej złożonych problemów. Korzystanie z informacji Każdy z nas ma na co dzień do czynienia z ogromną ilością informacji. Napływają one do nas z każdej strony- rodziny, znajomych, mediów, szkoły. Wobec zalewy informacji sztuka staje się umiejętność ich selekcjonowania, przysłowiowego oddzielenie ziarna od plew. Metoda projektów daje wam sposobność do treningu umiejętności wyszukiwania najbardziej potrzebnych informacji w różnorodnych źródłach, ich doboru, selekcji i wykorzystania w sposób najbardziej optymalny dla waszego projektu. Podejmowanie decyzji W dorosłym życiu napotykać będziecie na szereg sytuacji, w których trzeba będzie podejmować decyzje i brać za nie odpowiedzialność. Czasami będą tu tylko wasze indywidualne decyzje, innym razem będziecie musieli podejmować decyzje zespołowo. W trakcie pracy metoda projektów będziecie zachęcani do podejmowania samodzielnych bądź zespołowych decyzji, wprowadzania ich w życie, kontrolowania rezultatów oraz ponoszenia odpowiedzialności za własne działania. 6

Radzenie sobie w sytuacjach nowych i nietypowych Dzisiejsza zmienność otoczenia, szybkość życia i wymagania społeczne sprawiają razem, że musimy być w coraz większym stopniu otwarci na sytuacje dla nas nowe i nietypowe. Ważna umiejętnością jest więc przenoszenie dotychczasowych doświadczeń, wiedzy i umiejętności do nowych zastosowań. Każdy z nas posiada różne doświadczenia życiowe, wiele też obserwujemy ucząc się na doświadczeniach innych osób. Sztuką jest takie wykorzystanie tych doświadczeń w nowych sytuacjach, tak aby w sposób sprawny i efektywny dostosowywać się do nowych warunków. Prezentowanie własnej pracy i obrona swojego zdania W dzisiejszym życiu sztuka jest nie tylko cos wartościowego zrobić, ale także potrafić o tym powiedzieć innym, wypromować się szerszej publiczności, decydentom lub osobom dla nas kluczowym, od których zależeć będą ważne decyzje odnośnie naszej pracy. Istotne jest zatem i temu celowi pomaga także metoda projektów- aby posiadać umiejętność wykorzystywania różnych technik przygotowywania i przeprowadzania prezentacji a także aktywnego udziału w nich. 7

2. Działania okołoprojektowe Jedną z kluczowych umiejętności wysoko wykwalifikowanych pracowników w społeczeństwie wiedzy jest umiejętność współdziałania w grupie. Ukształtowanie tej umiejętności w szkole zawodowej powinno doprowadzić do ułatwienia wam znalezienia swojego miejsca w dorosłym życiu i osiągnięcia sukcesu zawodowego. Grupa dobrze zorganizowana i zintegrowana może być bardzo skuteczna w działaniu. Idea współpracy w ostatnich latach jest coraz bardziej doceniana i to w różnych dziedzinach życia również w gospodarce. Małe firmy na nowym rynku mogą powstać tylko dlatego, że praca wykonywana jest w grupach, w zespołach zadaniowych, których członkowie wspólnie realizują powierzone im zadania (projekty). Obecnie również duże ustabilizowane firmy nauczyły się coraz bardziej cenić wartość pracy w grupach i to na każdej płaszczyźnie, od zarządu począwszy na produkcji kończąc. Wymaganiem jakie rynek pracy stawia przed poszukującymi zatrudnienia jest więc posiadanie umiejętności współpracy z innymi, w grupie. Obecnie praca zespołowa staje się ważniejsza niż praca indywidualna. Każdy, kto zaczyna pracować w zespole, wnosi do niego pewne talenty, pomysłowość, wiedzę specjalistyczną. Grupa może osiągać lepsze wyniki niż pozwala na to suma wszystkich indywidualnych zdolności. Współpracując grupach możecie pełnić różne role. Mogą one być: nastawione na działanie - role zadaniowe niezbędne podczas realizacji wspólnego celu, koncentracja uwagi przede wszystkim na zadaniu, nastawione są na ludzi - role ważne dla rozwoju i współżycia w grupie, koncentracja uwagi przede wszystkim na ludziach, nastawione są na siebie - role utrudniające rozwój i współżycie społeczne egocentryzm - działania nastawione na eksponowanie własnej osoby. Role nastawione na zadanie- przykłady: Pomysłodawca częściej niż inni proponuje nowe rozwiązania, podsuwa nowe pomysły dotyczące realizowanego zadania lub organizacji pracy w grupie; 8

Modyfikator rozszerza już podjęte inicjatywy, pomaga twórczo kontynuować pracę; Inspirator pobudzający innych do myślenia nawet drobnymi, ale cennymi uwagami; Echo potwierdzający słuszność cudzych pomysłów; Koordynator działań poszczególnych osób, rozdziela zadania, pilnuje, żeby praca przebiegała sprawnie; Poszukiwacz - zadający ważne dla sprawy pytania, ustala, czego grupa np. nie wie; Ekspert udzielający pożytecznych odpowiedzi, wie więcej niż inni, udziela pożytecznych podpowiedzi; Oceniający podsumowuje efekty pracy członków grupy, ocenia osiągnięcia i metody pracy; Sekretarz, pomocnik prowadzący notatki, wykonuje prace pomocnicze, referuje. Role nastawione na zespół przykłady: Motywator - dobry duch grupy, pobudza do działania, stymuluje do pracy zachęca, okazuje zainteresowanie, wyraża uznanie; Uważny słuchacz potrafi uważnie słuchać; Opoka dający innym oparcie emocjonalne w trudnych dla nich chwilach, gdy tego potrzebują, jest ciepły i serdeczny, cieszy się zaufaniem i sympatią; Mediator-namawiający, zachęcający do współpracy, umiejący współpracować, dąży do kompromisów, stara się rozwiązywać konflikty, zażegnywać spory; Rozładowujący napięcia - pogodny, żartujący, lubiący się śmiać i rozładowujący w ten sposób napięcie w grupie; Strażnik zasad pilnuje reguł współdziałania, porozumiewania się, pracy w grupie; Sprawiedliwy - pilnuje równomiernego podziału obowiązków; Pomocny - dbający o potrzeby innych. 9

Role blokujące przykłady: Gwiazda zbyt często koncentruje uwagę głównie na sobie; Egocentryk przesadnie domagający się uznania, czy podkreślający własne zasługi, niezależnie od tego, co się dzieje w grupie, stara się być w centrum zainteresowania przypomina o swoich zasługach, demonstruje zdolności; Szara eminencja osoba dążąca nie wprost do decydującego wpływu na kierunek pracy grupy (często poprzez intrygi i plotki), ale bez przyjmowania na siebie odpowiedzialności za efekty pracy; Błazen utrudniający pozostałym skupienie się, poprzez ustawiczne rozbawianie, zabiera czas; Pochlebca próbujący przypodobać się innym; Lekceważący innych; np. poprzez wstrzymywanie pracy podważanie zasadności przyjętych już rozwiązań, uparta obrona przegranej sprawy itp.; Przeszkadzający np. przez przerywanie, dygresje, zmianę tematu; Agresywny - systematycznie nieuprzejmy dla innych, ustawicznie negatywnie oceniający innych, złośliwy, ironiczny wobec innych, ważniejsza jest dla niego wygrana własna niż grupy; Unikający działania - zdystansowany, obojętny, bierny, prawie nie włącza się w sprawy grupy, pozostaje na uboczu; Uległy - zgadzający się na propozycje innych, bez swego wewnętrznego przekonania. Rola lidera w grupie Bardzo ważne jest dla was kto będzie pełnił rolę lidera w grupie. To on będzie często gwarantem twórczego rozwoju grupy. Bez lidera grupa staje się bierna, działa chaotycznie, brak jej właściwej motywacji. Zadania lidera najczęściej sprowadzają się do: planowania pracy w grupie (ustala zasady, plan zebrań, terminy spotkań), prezentowania grupy na zewnątrz, kształtowania relacji pomiędzy członkami grupy, 10

brania odpowiedzialności za działania grupy, budowania wzajemnego zaufania, oceniania innych po wynikach ich pracy, dawania kolegom swobody w pracy, byle tylko osiągnęli dobre rezultaty pobudzanie motywacji członków grupy do podejmowania działań projektowych. Niewątpliwie do głównych zalet pracy w grupie należy zaliczyć: większą wydajność pracy umiejętności i zdolności członków grupy sumują się, wyższą jakość pracy jakość pracy poszczególnych członków grupy wyraźnie rośnie, zmniejszoną tendencyjność rzadziej zdarzają się przypadkowe błędy, wzajemną inspirację pojawiają się często pomysły, które mogłyby nie powstać podczas pracy indywidualnej, łatwiej można przełamać pewne stereotypy, zwiększoną zdolność do podejmowania ryzyka grupa zapewnia oparcie i poczucie bezpieczeństwa, zwłaszcza przy podejmowaniu decyzji, większe poświęcenie ukierunkowane na rozwiązanie postawionych problemów, poprawę komunikacji pomiędzy członkami grupy a i często pomiędzy członkami innych grup, niezależnie od konkurencji, jaka pomiędzy tymi grupami może wystąpić, stworzenie lepszych rozwiązań. W sposób bardzo interesujący prezentuje swoje stanowisko na temat uzyskiwanych efektów twórczych pracy grupy H. Hamer. Analiza zaprezentowanego stanowiska pozwala na określenie kilku najistotniejszych zalet pracy w grupie, należą do nich: zwiększony potencjał twórczy grupy, większą łatwość w formułowaniu problemów szczegółowych, zaspokojenie potrzeby bycia osobą docenianą i podziwianą, wyższy i zróżnicowany poziom wiedzy, umiejętności i doświadczeń. H. Hamer wskazuje również na wady pracy grupowej. Do najistotniejszych z nich można zaliczyć: 11

syndrom grupowego myślenia oznacza tworzenie grupy wzajemnej adoracji, powodując złudzenie nieomylności, wrażenie jednomyślności, poczucie nieuzasadnionej mocy, tłumienie indywidualności oryginalnych i niezależnych uczniów, zmuszanie do podporządkowania się normom grupowym, dążenie do utrzymania spójności grupy, kosztem podporządkowania się wyznaczonym normom, wartościom, poglądom (aprobata konformizmu), nastawienie na miłe, niekoniecznie twórcze, spędzanie czasu 2. Mimo pewnych wad jakie można zarejestrować w trakcie tworzenia grupy i jej pracy, wdaje się słusznym stwierdzenie, że ludzie pracujący razem jako jedna grupa, potrafią dokonać rzeczy, których osiągnięcie nie śniło się nikomu z osobna. H. Hamer w sposób bardzo interesujący wskazuje, że do udanej współpracy potrzebny jest nie tylko wysoki poziom wiedzy i umiejętności społecznych ale również wiara w siebie, w dobre intencje innych ludzi oraz otwartość na otoczenie. W swojej pozycji Rozwój umiejętności społecznych 3, powołując się na książki H. Jacksona Browna Jr. Prezentuje szereg złotych myśli, z których większość powinna być wykorzystana w procesie dialogu społecznego i obywatelskiego. Oto niektóre z nich: Przygotuj się do rozmowy, rozpoznaj fakty, ale pamiętaj, że to entuzjazm przekonuje ludzi; Pamiętaj, że nigdy już nie zdarzy się druga okazja, żeby zrobić pierwsze dobre wrażenie; Pamiętaj o potrzebie wyrażania szacunku dla innych, dla siebie i o odpowiedzialności za swoje czyny; Stawiaj sobie najwyższe wymagania; Pamiętaj, że im więcej wiesz tym mniej się boisz; Występuj w obronie swoich zasad, nawet gdybyś stawał sam naprzeciwko wszystkim; Bądź skromny ludzie wiele już osiągnęli zanim Ty się urodziłeś/aś; 2 H. Hamer, Rozwój przez wprowadzanie zmian. Centrum Edukacji Medycznej, Warszawa 1998., str.239 3 H. Hamer, Rozwój umiejętności społecznych. Jak skuteczniej dyskutować i współpracować. Wydawnictwo Veda, Warszawa 1999, s 126-131 12

Naucz się wygrywać i przegrywać; Nie komplikuj, ale zwracaj uwagę na szczegóły. Bądź bezgranicznie ciekawy często pytaj dlaczego? Nie rozmieniaj się na drobne- naucz się być asertywnym; Nie wstydź się mówić - nie wiem; Pamiętaj, że zwycięzcy robią to co przegrywającym nie chce się robić; Mów wolno, myśl szybko. Nigdy nie pozwól nikomu się zastraszyć; Wysłuchaj obu stron zanim wydasz sąd; Bądź wyrozumiały w uczynkach, mowie i sądach; Pamiętaj, że poważne problemy to często drobne kłopoty, które zlekceważyłeś; Nie pal za sobą mostów zdziwisz się ile razy będziesz musiał przekraczać tę samą rzekę; Bądź śmiały i odważny. 3. Fazy wdrażania metody projektów 4 Wykonywanie zadań projektowych można podzielić na trzy fazy: Faza I - Przygotowanie projektu, Faza II - Wykonywanie prac zaplanowanych w projekcie, Faza III - Ocena rezultatów projektu. W ramach każdej z wymienionych faz można wyodrębnić konkretne działania, które realizowane są zarówno przez uczniów jak i nauczycieli prowadzących poszczególne grupy projektowe. Warto jednak pamiętać, że zaprezentowane poniżej propozycje stanowią jedynie swojego rodzaju wytyczne, zaś każdy nauczyciel samodzielnie, jak i po wcześniejszych 4 Fazy wdrażania metody projektów zaprezentowano w oparciu o: A. Mikina, B. Zając: Jak wdrażać metodę projektów? Poradnik dla nauczycieli i uczniów gimnazjum, liceum i szkoły zawodowej. Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków, 2006 13

ustaleniach z wami może przyjąć inne sposoby działania, które uzna za najbardziej właściwe w aspekcie własnego przedmiotu, biorąc pod uwagę np. takie czynniki jak: etap realizacji projektu, tematyka projektu, obszar realizacji możliwości uczniów i stopień ich przygotowania, ograniczenia czasowe. Metoda projektów ma was uczyć samodzielności, dlatego w sytuacji, gdy posiadacie własne przemyślenia i sugestie odnośnie realizacji projektu w poszczególnych fazach jego realizacji warto, żebyście dzielili się nimi z nauczycielem. Ważne jest jednak, abyście potrafili uzasadnić własne propozycje i popierali je odpowiednimi argumentami. 14

3.1. Faza I Przygotowanie projektu (Źródło: opracowanie na podstawie: A. Mikina, B. Zając: Jak wdrażać metodę projektów?... Op. cit., str. 56 76) 1. Rozważnie istniejących dobrych przykładów, szczególnie w przypadku wykonywania projektów po raz pierwszy, np. opisów projektów, sprawozdań, efektów materialnych, sprawozdań, nagrań wideo, itp. Na tym etapie będziecie analizować dostępne dobre praktyki zrealizowanych już wcześniej projektów. Przykłady te mogą pochodzić zarówno z innych szkół jak i z waszej szkoły, jeśli wcześniej metoda ta była u was stosowana. Pomocą w tym służyć wam będzie nauczyciel, przygotowany do wdrażania metody projektów, który będzie dysponował odpowiednimi przykładami. 2. Wybór tematu projektu, z uwzględnieniem własnych zainteresowań, predyspozycji, możliwości, itp. Ważne jest żebyście kierowali się przede wszystkim własnymi zainteresowaniami, praca ma sprawiać wam przyjemność, stąd bardzo ważna jest pełna identyfikacja z wybranym tematem. Praca zgodna z metoda projektów nie może być traktowana jako przymus, ale bardziej jako okazja rozwijania własnych zainteresowań, wzbogacania umiejętności i doświadczeń. Na tym etapie nauczyciel będzie was wspierał motywacyjnie i próbował ustalić z wami wszystkie aspekty wybranego tematu, tak, aby był on wykonalny i możliwy do realizacji. Praktyka wdrażania metody projektów wskazuje, że uczniowie często określają tematykę projektu zbyt szeroko lub zbyt wąsko, co w późniejszym czasie ma swoje konsekwencje albo w ograniczonych możliwościach realizacji projektu, albo jego mało ciekawego rezultatu. Na tym etapie macie możliwość przedyskutowania tematu i rozpatrywania go z różnych punktów widzenia. 3. Dobór zespołu do realizacji projektu zgodnie z zasadami ustalonymi z nauczycielem. Istnieje wiele metod dobierania się do pracy zespołowej. W zależności od sytuacji, nauczyciel dokona ostatecznego wyboru metody, za pomocą której będziecie dobierani do pracy w projekcie lub pozostawi wam własną inicjatywę w tym zakresie. 15

Wsparciem w tym procesie są odpowiednie ćwiczenia w tym takie, które pozwalają na dobór z uwzględnieniem preferowanych ról. Może to być również metoda losowa. 4. Zebranie wstępnych informacji i rozważenie możliwości wykonania projektu, co jest szczególnie istotne dla uściślenia tematyki projektu. Rozpoznanie źródeł pomocy i porady. W tym momencie powinniście zachować maksimum obiektywizmu i próbować realistycznie ocenić własne możliwości, biorąc pod uwagę przede wszystkim jakie nakłady/ materiały będą potrzebne aby projekt zrealizować. 5. Przygotowanie opisu (konspektu) projektu, w którym określone zostają szczegółowe cele projektu, konieczne do podjęcia działania, lub pytania, na które należy poszukiwać odpowiedzi, czas wykonania projektu, ustalone z nauczycielem terminy konsultacji oraz kryteria, zakres i terminy oceny. Pamiętajcie, że ocenie podlegać będzie nie tylko efekt końcowy, ale także przebieg pracy. Istotne jest zatem to, jak będziecie organizować sobie pracę, jak będzie wyglądać współpraca w zespole, wasza aktywność w zakresie poszukiwania materiałów, informacji i innych ważnych dla projektu elementów. 6. Podpisanie kontraktów edukacyjnych. Projekt jest okazją do odpisania jednego z pierwszych prawdziwych kontraktów z jakimi tak naprawdę będziecie mieli do czynienia w przyszłości, realizując przypisane wam zadania, gdy podejmiecie pracę. Kontrakt nie jest ograniczeniem, ale waszym zobowiązaniem do rzetelnej i sumiennej pracy i podstawa do późniejszej oceny stopnia realizacji założeń jakie przyjmiecie w pracy nad projektem. Ze względu na fakt, że jest bardzo ważnym projektu postanowiliśmy nieco więcej na ten temat napisać. dokumentem na etapie przygotowania W metodzie projektów kontrakt rozumiany jest jako sposób regulowania różnych zachowań i działań pomiędzy nauczycielem i uczniami ukierunkowanymi na wykonanie projektu. K. J. Szmidt uznaje kontrakt edukacyjny jako rodzaj umowy społecznej, za pomocą której dąży się do osiągnięcia postawionych celów, określenia metod 16

pracy oraz wzajemnych oczekiwań i zobowiązań pomiędzy uczestnikami zajęć (uczniami) a prowadzącym zajęcia (nauczycielem). Kontrakt może mieć charakter umowy pisemnej lub umowy ustnej. Doświadczenia nasze w pracach nad wdrażaniem do praktyki edukacyjnej metody projektów wskazują na potrzebę zawarcia kontraktu pisemnego. Główne elementy zawieranego kontraktu powinny sprowadzać się do określenia tematu projektu, zakresu prac projektowych, o kreślenia terminów wykonania poszczególnych etapów pracy, ustalenia konsekwencji za niedotrzymanie wymienionych wyżej terminów itd. Należy pamiętać, że kontrakt powinien być dynamiczny i elastyczny. Pamiętajcie, że macie prawo do projektowania kontraktu, jego uszczegóławiania i negocjowania zapisów. Fakt uczestnictwa w podejmowanych decyzjach dotyczących wykonywania różnorodnych interdyscyplinarnych działań w obrębie metody projektów wzmacnia u was w sposób zasadniczy: - po pierwsze - poczucie podmiotowości macie wpływ na określenie poziomu podejmowanych przez siebie działań, - po drugie poczucie odpowiedzialności za siebie, za działania podejmowane przez siebie oraz za działania podejmowane przez kolegów, - po trzecie umiejętność komunikowania się i negocjowania, - po czwarte umiejętność podejmowania decyzji grupowych, - po piąte umiejętność planowania. Normy kontraktu edukacyjnego powinny być modyfikowane przy każdym następnym projekcie. 7. Opracowanie szczegółowego planu działania zawierającego następujące informacje: zadanie do wykonania, osoba odpowiedzialna za wykonanie zadania, termin wykonania zadania oraz ewentualne koszty. 17

FAZA I PRZYGOTOWANIE PROJEKTU uszczegółowienie 1. Rozważenie istniejących dobrych przykładów Wykonując projekty pierwszy raz, możecie czuć się początkowo zagubieni, ponieważ inne metody kształcenia nie wymagają od was tak wysokiego poziomu samodzielności oraz przejmowania odpowiedzialności za własną pracę. Rozważenie istniejących dobrych przykładów prac projektowych (opisów, sprawozdań, nagranych na wideo prezentacji) powinno zachęcić was do podjęcia wysiłku, wskazać kierunek podejmowanych działań oraz przekonać, że sami też potraficie i dacie radę. 2. Dobór zespołu do realizacji projektu Dobierając się w grupy do pracy metodą projektów powinniście wziąć pod uwagę różnorodne czynniki, takie jak: własne zainteresowania, preferencje do pełnienia ról w zespole, czasami, szczególnie gdy duża część projektu będzie wykonywana w czasie pozalekcyjnym, także bliskość zamieszkania. Aby usprawnić swoją pracę nad projektem grupa powinna wspólnie wypracować zasady pracy w zespole, które powinny być obowiązujące i wszyscy powinni się do nich stosować. Poniżej zamieszczone zostały przykładowe zasady pracy w zespole. Należy je traktować jako przykład możliwych rozwiązań, ponieważ każda grupa powinna wypracować własne zasady, a nie przyjmować je z zewnątrz. Nauczyciel może zaproponować wpisanie jakiejś zasady na listę, ale musicie to przedyskutować i przyjąć jako cały zespół. Zasady pracy grupowej, których stosowanie sprzyja efektywnemu wykorzystaniu potencjału twórczego grupy 5 : pracuj w małych grupach. umiemy już mówić, nauczmy się słuchać. uzgadniaj, a nie uśredniaj. szukaj mocnych stron partnerów. 5 I. Dzierzgowska, Szkoła dyrektorów. Wydawnictwo CODN, Warszawa 1995. 18

jeśli nie musisz, nie krytykuj. liczy się praca wszystkich. dbaj o atmosferę pracy w grupie. pytaj i proś. mów, jeżeli chcesz, aby inni uwzględnili Twoje zdanie. bądź życzliwy, uśmiechaj się. ceń własne pomysły i doceniaj pomysły innych. kontroluj czas. Dobry zespół to taki, w którym : są wyraźnie określone cele, Zespół bez celu działania, lub ze źle, nieprecyzyjnie określonym celem jest jak dryfujący statek bez kapitana. Cel nie może być sformułowany ani zbyt ogólnie, bo wówczas trudno stwierdzić co tak naprawdę planuje się osiągnąć, ani zbyt szczegółowo, bowiem wówczas grozi to zbytnim zawężeniem pola działania. komunikujecie się ze sobą w sposób bezpośredni, W pracy metodą projektów nie ma miejsca na domysły i przypuszczenia, co inny członek zespołu myśli, czy uważa. W grupie powinna panować atmosfera otwartości i szczerości, zaś komunikacja musi mieć bezpośredni charakter. macie w stosunku do siebie zaufanie, Czasami trudno zbudować zaufanie, jak się kogoś do końca nie zna. Należy jednak oddzialik sferę prywatną od sfery pracy. Każdy z nas ma inna osobowość, nie ma ludzi jednakowych. Mimo tych różnić, grupy ludzi mają jednak często wspólne interesy, cele do osiągnięcia, tak jak w przypadku waszego projektu. Dlatego w waszym szeroko pojętym interesie powinno być zbudowanie takich warunków współpracy, aby wzajemnie sobie ufać w realizacji zadań, jakie są do wykonania, móc polegać na sobie w sytuacjach krytycznych. Z pewnością nie będzie temu sprzyjać atmosfera rywalizacji i konflikty interpersonalne. Dlatego tak ważne jest zająć w grupie odpowiednie, adekwatne do swoich predyspozycji miejsce oraz to, aby w grupie był lider, otwarty na wszystkich jej uczestników. zespół daje przestrzeń dla wszystkich, którzy w nim uczestniczą, 19

Nie będzie efektywnego zespołu, jak część z jego członków będzie zdominowana i nie stworzy im się okazji do wyrażania własnych uczuć, oczekiwań czy sugestii. W zespole każdy jest tak samo ważny, nie ma osób mniej lub bardziej ważnych. Po to pracujecie w grupie, aby wykorzystać potencjał każdego z was. Oczywiście istotne jest, aby każdy wnosił do pracy w zespole projektowym tyle ile się od niego oczekuje. trudno byłoby uważać za pełnoprawnego członka zespołu osoby, która notorycznie nie wywiązuje się z zadań i lekceważy innych. W takich sytuacjach powinniście takiej osobie zwracać uwagę, wykorzystać zalecane przez nauczyciela metody rozwiązywania konfliktów tego rodzaju lub zastąpić taka osobę inną. Ważne jest jednak poznanie przyczyn określonego zachowania i nie podejmowanie zbyt pochopnych decyzji. Określone zachowanie może mieć przecież wiele przyczyn, często od danej osoby niezależnych. Może również wynikać z waszego stosunku do danej osoby, zaś zachowanie danego członka grupy jest jedynie reakcją na wasze postępowanie. Tak więc jedynie całościowe i rzetelne podejście do tematu daje szansę na rozwiązanie problemu. Praca w zespole ma również dawać szanse rozwijania waszych własnych osobowości. będąc w zespole macie okazje do samorealizacji, Praca zespole nie oznacza bezkrytycznego godzenia się na konformizm. Pracując w zespole macie prawo do własnego zdania i jego wyrażania. Praca ta powinna również tworzyć warunki do rozwijania waszych własnych osobowości, jednostka ma wspierać grupę, ale i grupa powinna wspierać jednostkę. Jest to klasyczne sprzężenie zwrotne. Inaczej praca w zespole będzie nudna, mało rozwojowa i schematyczna. zespół pobudza kreatywność i twórczość jego członków, Od dawna wiadomo, że co dwie głowy to nie jedna. W grupie możemy więcej a wynika to z tej prostej zasady, że wynik pracy zespołu jest kumulacją wiedzy, doświadczeń i kreatywności wszystkich jego członków oczywiście tylko wtedy, gdy zespół jest odpowiednio dobrany. Przy czym nie jest to proste zsumowanie wiedzy, doświadczeń i kreatywności, ale coś więcej co wynika z łącznego traktowania tego potencjału, a nazywa się to synergią. Twórczość grupy jest jednak pochodna twórczości jego członków i siły więzi, relacji jakie między nimi zachodzą. w pracy zespołowej rozwija się zarówno cały zespół jak i jego uczestnicy. panuje w nim pomocna atmosfera a nie rywalizacja, 20