Potencjalny wpływ turbin wiatrowych na zdrowie

Potencjalny wpływ turbin wiatrowych na zdrowie

Raport Głównego Przedstawiciela Medycznego do Spraw Zdrowia Maj, 2010r.

Podsumowanie Niniejszy raport został przygotowany przez Głównego Przedstawiciela Medycznego do Spraw Zdrowia (CMOH) dla stanu Ontario w odpowiedzi na obawy społeczeństwa o zdrowie dotyczące turbin wiatrowych, w szczególności emitowanego przez nie hałasu. Z pomocą technicznej grupy roboczej składającej się z członków Agencji ds. Ochrony i Promocji Zdrowia (OAHPP) stanu Ontario, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Długoterminowej (MOHLTC) oraz kilku Przedstawicieli ds. Zdrowia z Ontario wspieranych przez Radę Przedstawicieli ds. Zdrowia Ontario (COMOH), niniejszy raport stanowi podsumowanie istniejących dowodów naukowych dotyczących potencjalnego wpływu na zdrowie hałasu emitowanego przez turbiny wiatrowe. Opracowanie dowodzi, że chociaż niektórzy ludzie mieszkający w pobliżu turbin wiatrowych zgłaszają objawy typu zawroty głowy, bóle głowy czy zaburzenia snu, naukowy materiał dowodowy dostępny na dzień dzisiejszy nie wskazuje na bezpośredni związek pomiędzy hałasem produkowanym przez turbiny wiatrowe a szkodliwymi dla zdrowia efektami. Poziom dźwięku pochodzącego od turbin wiatrowych zlokalizowanych w przeciętnym oddaleniu od terenów zabudowanych jest zbyt niski, by spowodować uszkodzenie słuchu czy inne bezpośrednie następstwa zdrowotne, chociaż dla niektórych może być drażniący.

1. Wstęp W odpowiedzi na obawy dotyczące turbin wiatrowych CMOH przygotował przegląd istniejących dowodów naukowych na potencjalne następstwa dla zdrowia ze strony turbin wiatrowych we współpracy i przy konsultacjach z techniczną grupą roboczą składającą się z członków OAHPP, MOHLTC i COMOH. Przeszukano naukowe bazy danych, szarą literaturę i zasoby internetowe w celu odnalezienia opracowań i raportów (z lat 1970 do dziś) na temat turbin wiatrowych i zdrowia. Uwzględniono m.in. następujące bazy danych: MEDLINE, PubMed, Environmental Engineering Abstracts, Environment Complete, INSPEC, Scholars Portal oraz Scopus. Informacje zbierano również poprzez rozmowy z odpowiednimi agencjami rządowymi, w tym Ministerstwem Środowiska oraz Ministerstwem Energii i Infrastruktury, uwzględniając wkład jednostek i innych organizacji, jak np. Wind Concerns Ontario. Ogólnie mówiąc, opracowania opublikowane w fachowych dziennikach naukowych oraz opracowania przygotowane przez uznane instytucje ds. zdrowia takie jak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), kładą raczej nacisk na ocenę ryzyka dla zdrowia niż na studium przypadków czy niepotwierdzone zgłoszenia. Opracowanie oraz konsultacje z Radą Przedstawicieli ds. Zdrowia dla Ontario skupiały się na następujących zagadnieniach: jakie są dostępne dowody naukowe w sprawie potencjalnych następstw zdrowotnych wynikających z pracy turbin wiatrowych? jakie są zależności pomiędzy hałasem emitowanym przez turbiny wiatrowe a zdrowiem? jakie są zależności pomiędzy dźwiękami niskiej częstotliwości, infradźwiękami, a zdrowiem? jak się ocenia ekspozycję na hałas pochodzący od turbin wiatrowych? czy lokalizacje turbin wiatrowych w Ontario są bezpieczne pod względem zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa? jakie rodzaju konsultacje z mieszkańcami należy przeprowadzić z ludnością przez budową farmy wiatrowej? czy są braki w danych lub czy istnieje potrzeba przeprowadzenia uzupełniających badań? Poniżej zamieszczono podsumowanie dokonanych przeglądów i przeprowadzonych konsultacji.

2. Turbiny wiatrowe a zdrowie 2.1. Podsumowanie Lista materiałów wykorzystanych w trakcie przygotowania opracowania wyszczególniona jest w załączniku nr 1. Zawiera opracowania badawcze, artykuły przeglądowe, raporty, prezentacje oraz strony internetowe. Terminy techniczne użyte w niniejszym opracowaniu wyjaśniono w glosariuszu (strona 11). Kluczowe dane naukowe dotyczące wpływu turbin wiatrowych na zdrowie dostępne na dzień dzisiejszy to m.in.: Cztery studia przekrojowe opublikowane w prasie naukowej, które dotyczyły związku pomiędzy ekspozycją na hałas pochodzący od turbin wiatrowych a rozdrażnieniem u dużej grupy ludzi (351 1948) mieszkających w Europie w pobliżu turbin wiatrowych (patrz rozdz. 2.2). Opublikowane studia przypadków 10 rodzin, czyli łącznie 38 ludzi, których dotyczy problem, mieszkających w pobliżu turbin wiatrowych w kilku krajach (Kanada, Wielka Brytania, Irlandia, Włochy i USA) (Pierpont, 2009r.). Tych przypadków nie ma jednak w prasie naukowej. Uczestnicy w/w badań zgłaszali zestaw objawów takich, jak: zawroty głowy, bóle głowy i zaburzenia snu. Prowadząca badania (Pierpont) zasugerowała, że zgłoszone symptomy miały związek z pracą turbin wiatrowych, szczególnie z dźwiękami niskiej częstotliwości i infradźwiękami, ale nie badała zależności pomiędzy hałasem a w/w objawami. Należy zaznaczyć, że na podstawie badań Pierpont nie można wysnuć żadnych wniosków na temat wpływu turbin wiatrowych na zdrowie z powodu ograniczeń metodologicznych, w tym mały rozmiar próbki, brak danych na temat ekspozycji, brak kontroli i nieprawidłowości przy wybieraniu uczestników. Badania nt. potencjalnych zagrożeń dla zdrowia ze strony migotania cienia turbin wiatrowych, pól elektromagnetycznych (EMF), lód rozrzucany przez ruch obrotowy łopat oraz zagrożenia związane ze strukturą turbiny (patrz rozdz. 2.3.). Synteza dostępnych wyników badań dotyczących potencjalnego wpływu na zdrowie ekspozycji na działanie hałasu oraz fizycznych zagrożeń ze strony turbin wiatrowych dla okolicznych mieszkańców zawarta jest w rozdz. 2.2 i 2.3., w tym badania dotyczące dźwięków niskiej częstotliwości i infradźwięków. Następnie omówiono regulacje dotyczące turbin wiatrowych w Ontario (rozdz. 3.0.) oraz wnioski (rozdz. 4.0.).

2.2. Dźwięk i hałas Dźwięk charakteryzuje się za pomocą następujących cech: poziom ciśnienia akustycznego (głośność) oraz częstotliwość (wysokość tonu), które mierzy się odpowiednio w decybelach (db) i hercach (Hz). Ucho zdrowego człowieka odbiera dźwięki o częstotliwości pomiędzy 20Hz a 20.000Hz. Częstotliwości poniżej 200Hz zwyczajowo nazywa się dźwiękami niskiej częstotliwości, a te poniżej 20Hz, infradźwiękami, ale granica między tymi dwoma rodzajami dźwięku nie jest sztywna. Zdolność ludzi do odbierania dźwięków różni się pomiędzy jednostkami. Chociaż infradźwięki ogólnie uznaje się za niesłyszalne dla ucha ludzkiego, przy wystarczająco wysokim poziomie ciśnienia akustycznego może myć słyszalny dla niektórych ludzi. Hałas definiuje się jako niepożądany dźwięk (Rogers i in., 2006; Leventhall, 2003r.). Turbiny wiatrowe generują dźwięk na drodze mechanicznej i aerodynamicznej. Poziom dźwięku zależy od różnych czynników, w tym od ich budowy oraz prędkości wiatru. Wykorzystywane obecne turbiny działające pod wiatr są cichsze niż starsze modele turbin działające z wiatrem. Główne źródło dźwięku pochodzącego z dzisiejszych turbin ma charakter aerodynamiczny i jest wynikiem ruchu obrotowego łopat turbiny w powietrzu. Hałas aerodynamiczny występuje we wszystkich zakresach częstotliwości, od infradźwięków, przez dźwięki niskiej częstotliwości, po dźwięki słyszalne, i ma postać charakterystycznego świszczącego dźwięku (Leventhall, 2006r.; Colby i in., 2009r.).

Środowiskowe poziomy ciśnienia akustycznego mierzy się zazwyczaj w skali dźwięku A. Skala ta kładzie mniejszy nacisk na bardzo niskie i bardzo wysokie składowe częstotliwości, czyli podobnie do sposobu, w jaki ludzkie ucho odbiera dźwięk. Wpływ dźwięku na zdrowie bezpośrednio wiąże się z poziomem ciśnienia akustycznego. Wysokie poziomy ciśnienia (>75dB) mogą skutkować uszkodzeniem słuchu w zależności od długości trwania ekspozycji oraz wrażliwości osobniczej. Obecne regulacje dotyczące oddalenia turbin wiatrowych w Ontario mają na celu ograniczenie hałasu dla najbliższych gospodarstw domowych do poziomu 40dB (patrz rozdz. 3). Jest to poziom porównywalny do odgłosów tła wewnątrz domu. Ta wartość graniczna hałasu zgadza się z zaleceniami dotyczącymi hałasu nocnego (40dB) Europejskiej Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ustanowionymi w celu ochrony zdrowia publicznego przez skutkami hałasu. Wg WHO, w/w zalecana wartość znajduje się poniżej poziomu, na którym pojawiają się skutki dla zdrowia i jakości snu, ale powyżej poziomu, na którym pojawiają się skargi mieszkańców (WHO, 2009r.). Dostępne dane naukowe wskazują, że poziomy dźwięku związane z pracą turbin wiatrowych oddalonych od siedzib ludzi o przeciętną odległość nie są wystarczająco wysokie, by uszkodzić słuch lub spowodować inne bezpośrednie negatywne skutki dla zdrowia, ale niektórzy ludzie mogą je uznać za drażniące. Badania w Szwecji i Holandii (Pedersen i in., 2009r.; Pedersen i Waye, 2008r.; Pedersen i Waye, 2007r., Pedersen i Waye, 2004r.) wykazały bezpośredni związek pomiędzy zamodelowanym poziomem ciśnienia akustycznego a sposobem odbioru dźwięku i rozdrażnieniem zgłaszanymi przez samych mieszkańców. Poziom ciśnienia akustycznego miał silniejszy związek ze sposobem postrzegania dźwięku niż z rozdrażnieniem. Dźwięk był drażniący tylko dla niewielkiego odsetka wystawionych na niego ludzi; ok. 4-10 procent badanych uznało poziomy dźwięku w zakresie 35-45dBA za bardzo irytujący. Rozdrażnienie dźwiękiem miało ścisły związek z indywidualnym sposobem postrzegania turbin wiatrowych. Negatywny stosunek, przejawiający się np. w awersji do wpływu turbin wiatrowych na krajobraz, powiązany był ze zwiększonym poziomem rozdrażnienia, natomiast pozytywne nastawienie, np. bezpośrednie korzyści ekonomiczne z działania turbin wiatrowych, łączył się z obniżeniem poziomu rozdrażnienia. Hałas generowany przez turbiny wiatrowe postrzegano jako bardziej irytujący niż hałas wynikający z ruchu ulicznego lub hałas przemysłowy na porównywalnych poziomach, czego powodem może być jego świszczący charakter, zmiany na przestrzeni 24 godzin oraz braku wyciszenia w nocy. 2.2.1. Dźwięki niskiej częstotliwości, infradźwięki i wibracje Pojawiły się obawy związane z wystawieniem ludzi na działanie dźwięków niskiej częstotliwości i infradźwięków (definicje zawarte w rozdz. 2.2.) wytwarzanych przez turbiny wiatrowe. Nie ma

jednak dowodów naukowych potwierdzających, że dźwięki niskiej częstotliwości generowane przez turbiny wiatrowe mają negatywny wpływ na zdrowie. Dźwięki niskiej częstotliwości i infradźwięki są wszechobecne w środowisku. Emitują je źródła naturalne (np. wiatr, rzeki) i sztuczne, w tym ruch uliczny i lotniczy, systemy wentylacyjne. Najpowszechniejszym źródłem infradźwięków są samochody. W wielu przypadkach dźwięków niskiej częstotliwości, poniżej 40Hz, pochodzące od turbin wiatrowych nie można odróżnić od hałasu tła generowanego przez sam wiatr (Leventhall, 2006r.; Colby i in., 2009r.). Dźwięki niskiej częstotliwości pochodzące ze źródeł środowiskowych mogą powodować rozdrażnienie u wrażliwych ludzi, a infradźwięki o wysokim ciśnieniu akustycznym powyżej progu słyszalności dla człowieka mogą wywoływać ostre bóle uszu. Nie ma dowodów na szkodliwość dla zdrowia infradźwięków poniżej poziomu ciśnienia akustycznego 90dB (Leventhall, 2003r. i 2006r.). Badania przeprowadzone w celu oceny hałasu produkowanego przez turbiny wiatrowe wskazują, że infradźwięki i dźwięki niskiej częstotliwości pochodzące od nowoczesnych turbin wiatrowych znajdują się poniżej poziomu, przy którym pojawiały się znane konsekwencje zdrowotne, zazwyczaj 50 70dB.

Mały wzrost poziomu dźwięku w małych zakresach częstotliwości może skutkować dużym zwiększeniem odczuwalnej głośności, co może być trudne do zignorowania - nawet przy stosunkowo niskim ciśnieniu akustycznym zwiększając prawdopodobieństwo wywołania irytacji (Jakobsen, 2005r.; Leventhall, 2006r.). Portugalska grupa badawcza (Alves-Pereira i Castelo Branco, 2007r.) sugeruje, że nadmierna i długo terminowa ekspozycja na wibracje spowodowane wysokimi poziomami dźwięku niskiej częstotliwości i infradźwięków może powodować zmiany patologiczne w całym organizmie (choroba wibracyjno-akustyczna). Odkrycie to nie zostało do tej pory potwierdzone przez międzynarodową społeczność medyczną i naukową. W/w grupa badawcza przypuszczała, że u rodziny mieszkającej w pobliżu turbin wiatrowych rozwinie się choroba wibracyjno-akustyczna spowodowana wystawieniem na działanie dźwięków niskiej częstotliwości, ale nie przedstawiono dowodów na poparcie tej tezy (Alves-Pereira i Castelo Branco, 2007r.). 2.2.2. Ocena ekspozycji na dźwięk Niewiele jest dostępnych informacji na temat rzeczywistych pomiarów poziomów dźwięku generowanego przez turbiny wiatrowe i inne źródła środowiskowe. Ponieważ nie ma ogólnie akceptowanego protokołu dokonywania pomiarów hałasu z turbin wiatrowych, obecne wymagania regulacyjne oparte są na modelach (patrz rozdz. 3.0.). 2.3. Inne potencjalne zagrożenia dla zdrowia pochodzące od turbin wiatrowych Potencjalne negatywne konsekwencje dla zdrowia ze strony pól elektromagnetycznych (EMF), migotania cienia, rozrzucania lodu i budowy turbin zostały opisane w dwóch raportach (Chacham- Kent, Public Health Unit, 2008r.; Rideout i in., 2010r.). Poniżej przedstawiono wnioski z tych raportów: Pole elektromagnetyczne Turbiny wiatrowe nie generują wysokich poziomów emisji pola elektromagnetycznego, więc nie są uważane za znaczące źródło ekspozycji na działanie takich pól. Migotanie cienia Migotanie cienia powstaje jako wynik ruchu obrotowego łopat turbiny w słonecznych warunkach. Obracające się łopaty rzucają cień poruszający się po powierzchni gruntu, co powoduje naprzemienne zmiany w intensywności światła odbierane jako pojawianie się i znikanie cienia. Ok. 3 procent ludzi cierpiących na epilepsję jest wrażliwe na światło, ogólnie mówiąc na częstotliwość migotania w zakresie 5-30Hz. Większość turbin przemysłowych obraca się w prędkością niższą niż w/w częstotliwości migotania. Rozrzucanie i odrywanie się lodu

W zależności od warunków pogodowych na turbinach wiatrowych może formować się lód, który może zostać wyrzucony lub może się oderwać i spaść na ziemię. Wyrzut lodu z dala od turbiny może stanowić poważne zagrożenie. Lód, który odrywa się od nieruchomych części turbiny stanowi potencjalne ryzyko dla obsługi farmy. Zgłaszano przypadki kawałków lodu sporych rozmiarów znalezionych w odległości ok. 100 metrów od turbiny wiatrowej. Aby zminimalizować ryzyko, turbiny można wyłączyć na czas panowania warunków oblodzeniowych. Zagrożenia ze strony struktury turbin Największy zgłoszony dystans odrzucenia łopaty turbiny w udokumentowanym przypadku awarii łopat to 150 metrów dla całej łopaty i 500 metrów dla fragmentu łopaty. Wg holenderskiego podręcznika, ryzyko powstania awarii łopat zawiera się w zakresie od 1 przypadku na 2.400 turbin do 1 na 20.000 turbin rocznie (Braam i in., 2005r.). Urazy i przypadki śmiertelne związane z turbinami wiatrowymi zgłaszano głównie podczas działań związanych z budową i obsługą turbin.

3. Regulacje dotyczące turbin wiatrowych w Ontario Ministerstwo Środowisko reguluje pracę farm wiatrowych w Ontario. 24 września 2009r. weszły w życie nowe regulacje obowiązujące dla nowych projektów w zakresie energii odnawialnej. Wymagania w nich zawarte obejmują minimalne oddalenie od osiedli oraz konsultacje z mieszkańcami. 3.1. Minimalne oddalenie. Ustalono minimalną odległość oddalenia od turbin wiatrowych w Ontario w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa przez potencjalnymi zagrożeniami ze strony turbin wiatrowych, w tym hałasu oraz struktury budowy turbiny. Minimalne oddalenie turbiny wiatrowej od jednostki odczuwającej jej działanie wynosi 550 metrów. Minimalna wymagana odległość wzrasta wraz z liczbą turbin oraz wartości znamionowej dźwięku generowanego przez dane modele, np. farma wiatrowa z pięcioma turbinami, z których każda charakteryzuje się siłą generowanego dźwięku za poziomie 107dB, musi być oddalona od najbliższej jednostki odczuwającej jej pracę o 950 metrów. W/w wymagania co do minimalnego oddalenia opierają się na modelach dźwięku generowanego przez turbiny wiatrowe i mają na celu zminimalizowanie poziomu dźwięku odbieranego przez najbliższe gospodarstwo do poziomu nie więcej niż 40dB. Ograniczenie to jest zgodne z limitami mającymi na celu kontrolę hałasu pochodzącego z innych źródeł środowiskowych oraz wytycznymi dotyczącymi dopuszczalnego poziomu hałasu nocnego (wynoszącego 40dB) zalecanego przez Europejską Światową Organizację Zdrowia (WHO) dla ochrony zdrowia publicznego przez hałasami otoczenia. Wg WHO, wytyczne te znajdują się poniżej poziomu, na który pojawiają się zaburzenia snu i konsekwencje dla zdrowia, jednak powyżej poziomu, przy którym pojawiają się skargi na hałas (WHO, 2009r.). W Ontario wykorzystana najbardziej konserwatywne charakterystyki dźwięku dostępne w kraju i zagranicą, które opierały się na doświadczeniach w danej dziedzinie zarówno w tej prowincji, jak i pod innymi jurysdykcjami (MOE, 2009r.). Jak dotąd nie opracowano protokołu dokonywania pomiarów celu weryfikacji zgodności z tymi zamodelowanymi ograniczeniami w miejscu instalacji turbin. Ministerstwo Środowiska wynajęło w ostatnim okresie niezależnych konsultantów w celu opracowania procedury mierzenia słyszalnego dźwięku pochodzącego od turbin wiatrowych oraz w celu ponownej oceny wpływu dźwięków niskiej częstotliwości na zdrowie, jak również aby opracować zalecenia dotyczące dopuszczalnych poziomów dźwięków niskiej częstotliwości. Minimalne odległości od turbin obowiązujące w stanie Ontario dla celów kontroli poziomu hałasu generowanego przez turbiny wiatrowe uwzględniają również potencjalne ryzyko urazów

spowodowanych rozrzutem lodu oraz uszkodzeń konstrukcyjnych turbin wiatrowych. Ryzyko urazów zmniejsza się wraz ze wzrostem oddalenia do 200-500 metrów. 3.2. Konsultacje z mieszkańcami. Ministerstwo Środowiska wymaga, by wnioskodawcy projektów turbin wiatrowych dostarczali pisemne zawiadomienia wszystkim właścicielom działek w odległości 120 metrów od lokalizacji projektowanych turbin we wstępnym etapie planowania projektu. Wymaga się również, be wnioskodawcy opublikowali takie zawiadomienia w lokalnej prasie przynajmniej przez dwa odrębne dni. Co więcej, wymaga się, by wnioskodawcy poinformowali lokalne samorządy oraz wszelkie rdzenne społeczności, na których konstytucjonalne prawa i interesy dany projekt może mieć wpływ. Przez złożeniem wniosku do Ministerstwa Środowiska wnioskodawca powinien przeprowadzić przynajmniej dwa spotkania konsultacyjne z lokalną społecznością w celu omówienia projektu oraz jego potencjalnego wpływu na okolicę. Aby zapewnić wszelkie niezbędne informacje przed spotkaniem konsultacyjnym, na 60 dni przed datą ostatecznego spotkania z mieszkańcami należy udostępnić do publicznej wiadomości wszelkie wymagane badania. Po zakończeniu wymaganej liczby spotkań, wnioskodawca, jako część wniosku, musi przestawić raport z konsultacji zawierający uwagi poruszane podczas spotkań oraz sposób, w jaki zostały one uwzględnione we wniosku.

Przed złożeniem wniosku o zgodę na realizację projektu dotyczącego energii odnawialnej, wnioskodawca musi również skonsultować się bezpośrednio z lokalnymi władzami w specyficznych kwestiach związanych z lokalnymi gruntami, infrastrukturą i usługami. Ministerstwo Środowiska opracowało wzór, który należy wykorzystać, aby udokumentować wszelkie kwestię związane z danym projektem podniesione przez władze lokalne. Wnioskodawca załączy je do wniosku składanego do Ministerstwa. Celem tych spotkań konsultacyjnych jest zapewnienie, by znaczące kwestie poruszone przez lokalnych mieszkańców a dotyczące infrastruktury i obsługi były uwzględnione w projekcie. W/w wymagania dotyczące organizacji spotkań konsultacyjnych nie mają zastosowania w przypadku projektów małych farm wiatrowych (mniej niż 50kW) z uwagi na ograniczony efekt ich działania.

4. Wnioski Poniżej zamieszczono główne wnioski przeprowadzonych analiz i konsultacji w sprawie wpływu turbin wiatrowych na zdrowie: Chociaż niektórzy ludzie mieszkający w pobliżu turbin wiatrowych zgłaszają symptomy typu zawroty głowy, bóle głowy czy zaburzenia snu, dane naukowe dostępne na dzień dzisiejszy nie potwierdzają bezpośredniego związku pomiędzy hałasem generowanym przez turbiny wiatrowe a negatywnymi skutkami zdrowotnymi. Poziom dźwięku pochodzącego od turbin wiatrowych przy normalnej odległości od zabudowań nie wystarczy, by spowodować uszkodzenie słuchu lub inne negatywne konsekwencje dla zdrowia. Niemniej jednak, niektórzy ludzie mogą uznać takie odgłosy za irytujące. Sugeruje się, iż rozdrażnienie może powstawać w wyniku charakterystycznego świszczącego dźwięku lub jego pulsującej natury raczej niż jego intensywności. Dźwięki niskiej częstotliwości i infradźwięki generowane przez obecnie używane modele turbin wiatrowych działające pod wiatr znajdują się znacznie poniżej poziomu ciśnienia akustycznego, na którym pojawiają się znane efekty zdrowotne. Nie ma również do chwili obecnej żadnych naukowych dowodów na to, że wibracje pochodzące od hałasu niskiej częstotliwości generowanego przez turbiny wiatrowe powoduje szkodliwe konsekwencje dla zdrowia. Zaangażowanie mieszkańców od początku wprowadzania projektu w życie jest niezwykle istotne i może złagodzić obawy zdrowotne związane z działaniem turbin wiatrowych. Kwestie bezstronności i równości również mogą wpłynąć na nastawienie do farm wiatrowych i zgłoszenia rzekomych skutków zdrowotnych. Czynnikom tym warto poświęcić więcej uwagi przy okazji przyszłych projektów. Niniejsza analiza wykazała również, że brak jest danych dotyczących pomiarów dźwięku obszarach zamieszkanych w okolicy turbin wiatrowych oraz porównania ich z poziomami dźwięku w innych obszarach miejskich i wiejskich w celu oceny rzeczywistych poziomów hałasu otoczenia charakterystycznych dla Ontario. Kwestią tą można się zająć. Ocena poziomów hałasu wokół farm wiatrowych i w innych środowiskach, w których mieszkają ludzie, w tym monitorowanie zgodności tychże poziomów z wytycznymi, jest istotne do podjęcia świadomej decyzji w sprawie korzyści płynących z rozpoczęcia ewentualnych badań epidemiologicznych dotyczących efektów zdrowotnych.

Glosariusz Poziom dźwięku A (dba) Poziom ciśnienia akustycznego w decybelach mierzony za pomocą narzędzia pomiarowego z zainstalowanym filtrem poziomu dźwięku A. Filtr ten odsiewa bardzo niskie i bardzo wysokie częstotliwości dźwięku w sposób podobny do reakcji ucha ludzkiego na częstotliwość dźwięku. Decybel (db) Jednostka miary głośności (intensywności) dźwięku. Głośność głosu dorosłego człowieka to ok. 60-70 db z odległości 3 stóp. Skala decybeli to skala logarytmiczna, co oznacza, że wartości zmniejszają się/zwiększają o 10 z każdym punktem podziałki. Turbiny wiatrowe działające z wiatrem Łopaty wirnika turbin działających na zasadzie z wiatrem są umieszczone za wieżą turbiny i są zwrócone w stronę przeciwną do wiatru. Wieża turbiny osłabia w pewnym stopniu siłę wiatru oddziałującego na łopaty. Pole elektromagnetyczne (EMF) Jest to połączenie niewidocznych pól elektrycznego i magnetycznego. Powstaje w sposób naturalny (światło to naturalna postać pola elektromagnetycznego) oraz jako wynik działalności człowieka. Prawie wszystkie urządzenia elektryczne i elektroniczne emitują pole elektromagnetyczne. Szara literatura Informacje przygotowane przez różnego szczebla instytucje rządowe, akademickie, biznesowe czy przemysłowe, w formie elektronicznej oraz drukowanej, nie kontrolowane przez komercyjnych wydawców, tzn. publikowane przez takie instytucje, do głównych działań których nie należy działalność wydawnicza. Herc (Hz) Jednostka miary częstotliwości, liczba cykli na sekundę drgania okresowego. Infradźwięk Zwyczajowo odnosi się do dźwięku o częstotliwości poniżej 200Hz. Chociaż ogólnie uznaje się je za niesłyszalne, infradźwięki o wystarczająco wysokim poziomie ciśnienia akustycznego mogą być słyszalne dla niektórych ludzi. Dźwięki niskiej częstotliwości Zwyczajowo odnosi się do dźwięku o częstotliwości z zakresu 20-200Hz. Hałas

Niepożądany dźwięk. Migotanie cienia Powstaje, gdy słońce rzuca na podatne podłoże, np. okno w budynku, poruszający się cień w wyniku ruchu obrotowego łopat turbiny wiatrowej. Migotanie to naprzemienna zmiana dwóch stanów intensywności światła: bezpośrednio padającego światła słonecznego i cienia od turbin wiatrowych. Dźwięk Dźwięk do falowe drgania ciśnienia powietrza o częstotliwościach, które mogą być słyszalne. Charakteryzuje się go przez głośność (poziom ciśnienia akustycznego) oraz wysokość tonu (częstotliwość), które mierzy się odpowiednio w jednostkach miary znanych jako decybel (db) i herc (H). Ucho ludzkie odbiera dźwięki o częstotliwości z zakresu 20Hz do 20.000Hz. Turbiny wiatrowe działające pod wiatr Łopaty wirnika turbin działających pod wiatr są umieszczone przed wieżą turbiny, podobnie do sposobu umieszczenia śmigieł w samolocie. Modele te są cichsze niż starsze, działające z wiatrem. Turbina wiatrowa Wysokie wieże z obracającymi się skrzydłami, wykorzystywane do generowania energii elektrycznej.

Załącznik nr 1: Lista dokumentów nt turbin wiatrowych Artykuły w prasie i książki Braam HGJ, et al. Handboek risicozonering windturbines. Netherlands: SenterNovem; 2005. Jakobsen J. Infrasound emission from wind turbines. J Low Freq Noise Vib Active Contr. 2005;24(3):145-155. Keith SE, Michaud DS, Bly SHP. A proposal for evaluating the potential health effects of wind turbine noise for projects under the Canadian Environmental Assessment Act. J Low Freq Noise Vib Active Control. 2008;27(4):253-265. Leventhall G. Infrasound from wind turbines: fact, fiction or deception. Can Acoust. 2006;34(2):29-36. Pedersen E, Hallberg LR-M, Waye KP. Living in the vicinity of wind turbines: a grounded theory study. Qual Res Psychol. 2007;4(1-2):49-63. Pedersen E, Larsman P. The impact of visual factors on noise annoyance among people living in the vicinity of wind turbines. J Environ Psychol. 2008;28(4):379-389. Pedersen E, Persson Waye K. Wind turbines: low level noise sources interfering with restoration? Environ Res Lett. 2008;3:015002. Available from: http://www.iop.org/ej/article/1748-9326/3/1/015002/erl8_1_015002.pdf. Pedersen E, Persson Waye K. Wind turbine noise, annoyance and self-reported health and well-being in different living environments. Occup Environ Med. 2007;64(7):480-6. Pedersen E, van den Berg F, Bakker R, Bouma J. Response to noise from modern wind farms in The Netherlands. J Acoust Soc Am. 2009;126(2):634-43. Pedersen E, Waye KP. Perception and annoyance due to wind turbine noise a dose-response relationship. J Acoust Soc Am. 2004;116(6):3460-70. van den Berg GP. Effects of the wind profile at night on wind turbine sound. J Sound Vib. 2004;277(4-5):955-970. Available from: http://www.nowap.co.uk/docs/windnoise.pdf. Szara literatura Chatham-Kent Public Health Unit. The health impact of wind turbines: a review of the current white, grey, and published literature. Chatham, ON: Chatham-Kent Municipal Council; 2008 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://www.wind-works.org/largeturbines/health%20and%20wind%20by%20c-k%20health%20unit.pdf. Colby WD, Dobie R, Leventhall G, Lipscomb DM, McCunney RJ, Seilo MT, et al. Wind turbine sound and health effects. An expert panel review: American Wind Energy Association & Canadian Wind Energy Association; 2009 [cited 2009 Dec 21]. Available from: http://www.canwea.ca/pdf/talkwind/wind_turbine_sound_and_health_

Effects.pdf. Rideout K, Copes R, Bos C. Wind turbines and health. Vancouver: National Collaborating Centre for Environmental Health; 2010 Jan [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://www.ncceh.ca/files/wind_turbines_january_2010.pdf. Wind turbines and Health: a review of evidence. Toronto: Ontario Agency for Health Protection and Promotion; 2009 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://www.oahpp.ca/resources/documents/presentations/2009sept10/ Wind%20Turbines%20-%20Sept%2010%202009.pdf. Environmental Protection Agency, Office of Water. Auxiliary and supplemental power fact sheet: wind turbines. Washington, DC: Environmental Protection Agency; 2007 [cited 2010 Jan 7]. Available from http://www.epa.gov/ owm/mtb/wind_final.pdf.

Leventhall G, Pelmear P, Benton S. A review of published research on low frequency noise and its effects. London, England: Department for Environment, Food and Rural Affairs; 2003 [cited 2010 Mar 5]. Contract No.: EPG 1/2/50. Available from: http://www.defra.gov.uk/environment/quality/noise/research/lowfrequency/documents/ lowfreqnoise.pdf. Minnesota Department of Health, Environmental Health Division. Public health impacts of wind turbines. Saint Paul, MN: Minnesota Department of Commerce, Office of Energy Security; 2009 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://energyfacilities.puc.state.mn.us/documents/public%20health%20impacts%20of%20wind%20 Turbines,%205.22.09%20Revised.pdf. National Research Council, Committee on Environmental Impacts of Wind-Energy Projects. Environmental impacts of wind-energy projects. Washington, DC: National Academies Press; 2007. Ontario. Ministry of the Environment. Frequently asked questions: renewable energy approval. Toronto: Queen s Printer for Ontario; 2009. Available from: http://www.ene.gov.on.ca/en/business/green-energy/ docs/faqs%20-final.pdf. Ontario. Ministry of the Environment. Noise guidelines for wind farms: interpretation for applying MOE NPC publications to wind power generation facilities. Toronto: Queen s Printer for Ontario; 2008 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://www.ene.gov.on.ca/publications/4709e.pdf. Ontario. Ministry of the Environment. Development of noise setbacks for wind farms: requirements for compliance with MOE noise limits. Toronto, ON: Queen s Printer for Ontario; 2009. Available from http://www.ene.gov.on.ca/en/business/green-energy/docs/windnoisesetbacks.pdf. Pedersen E. Human response to wind turbine noise: perception, annoyance and moderating factors. Göteborg, Sweden: Göteborgs Universitet, Sahlgrenska Acedemy, Department of Public Health and Community Medicine; 2007 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://gupea.ub.gu.se/dspace/bitstream/2077/4431/1/gupea_2077_4431_1.pdf. Pierpont N. Wind turbine syndrome: a report on a natural experiment [pre-publication draft]. Santa Fe, NM: K-Selected Books; 2009 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://www.windturbinesyndrome.com/wp-content/ uploads/2009/03/ms-ready-for-posting-on-wtscom-3-7-09.pdf. Ramakrishnan R (Aiolos Engineering Corporation). Wind turbine facilities noise issues. Toronto: Queen s Printer for Ontario; 2007 [cited 2010 Mar 5]. Report No.: 4071/2180/AR155Rev3. Available from: https://ozone.scholarsportal.info/bitstream/1873/13073/1/283287.pdf. Rogers AL, Manwell JF, Wright S. Wind turbine acoustic noise: a white paper. Amherst, MA: University of Massachusetts at Amherst, Department of Mechanical and Industrial Engineering, Renewable Energy Research Laboratory; 2006 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://www.ceere.org/rerl/publications/whitepapers/wind_ Turbine_Acoustic_Noise_Rev2006.pdf. van den Berg F, Pedersen E, Bouma J, Bakker R. Project WINDFARMperception: visual and acoustic impact of wind turbine farms on residents: final report. Groningen, Netherlands: University of Groningen; 2008 [cited 2010

Mar 5]. Published jointly by the University of Groningen and the University of Gothenburg. Available from: http://www.wind-watch.org/documents/wp-content/uploads/wfp-final-1.pdf. Whitford J. Model wind turbine by-laws and best practices for Nova Scotia municipalities: final report. Halifax, NS: Union of Nova Scotia Municipalities; 2008 [cited 2009 Apr 21]. Contract No.: 1031581. Available from: http://www.sustainability-unsm.ca/our-work.html.

Światowa Organizacja Zdrowia World Health Organization, Regional Office for Europe. Night noise guidelines for Europe. Geneva, Switzerland: World Health Organization; 2009 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://www.euro.who.int/document/e92845.pdf. World Health Organization. Occupational and community noise. Fact sheet no. 258. Geneva, Switzerland: World Health Organization; 2001 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs258/en/. Kwestie społeczne dotyczące wpływu turbin wiatrowych na zdrowie Archives and Collections Society. Some health aspects of wind driven industrial turbines. Picton, ON: Archives and Collections Society; c2003-2004 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://www.aandc.org/research/wind_community_health.html. Gillis L, Krogh C, Kouwen N. A self-reporting survey: adverse health effects with industrial wind turbines and the need for vigilance. London, ON: WindVOiCe: Wind Vigilance for Ontario Communities; 2009. Available from: http://windconcernsontario.files.wordpress.com/2009/04/windvoice sept 24 20091.pdf. McMurtry R. Deputation to the Ontario Standing Committee on General Government regarding Bill C-150. Scarborough, ON: Wind Concerns; 2009 Apr 22 [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://windconcernsontario. files.wordpress.com/2009/04/deputation-to-standing-committee-mcmurtry.pdf National Wind Watch: presenting the facts about industrial wind power. Rowe, MA: National Wind Watch; [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://www.wind-watch.org/. Wind Concerns Ontario: bringing sanity to wind development in Ontario. Scarborough, ON: Wind Concerns; [cited 2010 Mar 5]. Available from: http://windconcernsontario.wordpress.com/. Materiały konferencyjne Alves-Pereira M, Castelo Branco NAA. Infrasound and low frequency noise dose responses: contributions. In: Proceedings of the Inter-Noise Congress; 2007 Aug 28-31; Istanbul, Turkey. Alves-Pereira M, Castelo Branco NAA. In-home wind turbine noise is conductive to vibroacoustic disease. In: Proceedings of the 2nd International Meeting on Wind Turbine Noise. 2007 Sep 20-21; Lyon, France. Alves-Pereira M, Castelo Branco NAA. Public health and noise exposure: the importance of low frequency noise. In: Proceedings of the Inter-Noise Congress; 2007 Aug 28-31; Istanbul, Turkey. Alves-Pereira M, Castelo Branco NAA. The scientific arguments against vibroacoustic disease. In: Proceedings of the Inter-Noise Congress. Istanbul; 2007 Aug 28-31; Istanbul, Turkey. van den Berg GP. Do wind turbines produce significant low frequency sound levels? In: Proceedings of the 11th International Meeting on Low Frequency Noise and Vibration and its Control. 2004 Aug 30-Sep 1;

Maastricht, Netherlands.