1 Układ moczowy Do narządów moczowych należą obie nerki (tu odbywa się wytwarzanie moczu), oraz narządy odprowadzające mocz do których nalezą: obie miedniczki z kielichami nerkowymi (położone wewnątrz nerki w zatoce nerkowej), moczowody, nieparzysty pęcherz moczowy oraz cewka moczowa. Nerki to największe narządy przestrzeni zaotrzewnowej. Leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa na poziomie dwóch dolnych kręgów piersiowych i trzech górnych kręgów lędźwiowych. Nerka lewa rośnie trochę silniej niż nerka prawa i z tego powodu znajduje się wyżej (wysokość trzonu jednego kręgu). Niższe położenie nerki prawej nie jest powodowane wątrobą, chociaż później narząd ten może wpływać hamująco na rozwój nerki prawej ku górze. Charakterystyczne położenie obok siebie w jamie brzusznej aorty brzusznej (strona lewa) i żyły głównej dolnej (prawa strona) wpływa na asymetrię długości żył i tętnic nerkowych. Żyła nerkowa lewa będzie dłuższa w porównaniu do ż. nerkowej prawej (dłuższy dystans do przebycia) natomiast tętnica nerkowa lewa będzie krótsza w porównaniu do t. nerkowej prawej. Stosunek nerek do narządów sąsiednich: powierzchnia przednia nerki prawej graniczy z nadnerczem prawym, wątrobą, częścią zstępującą dwunastnicy, okrężnicą (zgięcie prawe) oraz jelitem czczym. Powierzchnia przednia nerki lewej graniczy z nadnerczem lewym, żoładkiem, śledzioną, trzustką, zgięciem lewym okrężnicy i jelitem cienkim. Nerka wraz z nadnerczem objęta jest torebką tłuszczową. Bezpośrednio na nerce leży właściwa osłonka nerki - osłonka włóknista. Na nerce odróżniamy dwie powierzchnie: przednią - brzuszną i tylną - grzbietową, dwa końce: biegun górny i biegun dolny oraz dwa brzegi: brzeg boczny - wypukły i brzeg przyśrodkowy wklęsły. Na brzegu przyśrodkowym występuje podłużne pęknięcie zwane wnęką. Do wnęki wchodzi tętnica nerkowa oraz nerwy, wychodzą z niej: żyła nerkowa, moczowód oraz naczynia limfatyczne. Wszystkie struktury wchodzące i wychodzące do/z nerki nazywamy korzeniem nerkowym. Wnęka przedłuża się w głęboką szczelinę zatokę nerkową (widoczną na przekroju podłużnym). Zatoka nerkowa wypełniona jest tkanka tłuszczową. Przebiegają w niej naczynia nerkowe i nerwy oraz początkowe odcinki narządów odprowadzających mocz: kielichy i miedniczka nerkowa. Na przekroju podłużnym nerki (przecinającym nerkę równolegle do jej obu powierzchni) w części centralnej widoczna jest zatoka nerkowa natomiast miąższ występuje obwodowo. Miąższ nerkowy składa się z kory i rdzenia, które z łatwością można odróżnić gołym okiem. Kora nerkowa stanowi zewnętrzną cześć miąższu nerki (grubość 5-7 mm). Wnika ona również pomiędzy elementy rdzenia (piramidy) wpuklając się aż do zatoki nerkowej. Na przekroju podłużnym wspomniane wypustki kory maja postać przegród rozdzielających piramidy i nazywane są słupami nerkowymi. Kora obejmuje więc piramidy prawie całkowicie, wyjątek stanowią wierzchołki piramid brodawki nerkowe, które uwypuklają się do zatoki. Piramida wraz z pokrywającą ją na obwodzie korą stanowi płat nerkowy (na przekroju widoczny jako piramida z dwoma przyległymi słupami nerkowymi).. Podstawa piramidy skierowana jest ku obwodowi. Liczba piramid rdzenia bywa różna (od 10
2 do 20). Każda brodawka nerkowa objęta jest kielichem miedniczki nerkowej do którego ścieka mocz ostateczny. W kilkakrotnym powiększeniu na szczycie brodawki nerkowej widać drobne otworki w liczbie 10-25 otwory brodawkowe, będące ujściami przewodów brodawkowych. Takie pole usiane otworkami ma nazwę pola sitowego. Zwykle w jedną brodawkę łącza się 2-3 piramidy. Rdzeń z podstaw piramid wnika w obręb kory co jest widoczne jako jasne rozchodzące się promieniście prążki (promienie rdzeniowe) stanowiące część promienistą kory. Kora położona pomiędzy promieniami rdzeniowymi stanowi tzw. część skłębioną (inne nazwy: labirynt kory lub część właściwa). Elementy kanalika nerkowego znajdujące się w korze właściwej to ciałka nerkowe oraz części kręte kanalika tzn. kanalik proksymalny i dystalny (dawna nazwa kanalik krety I i II rzędu). Elementy kanalika znajdujące się w rdzeniu to pętle Henlego i cewki zbiorcze. Cewki zbiorcze łączą się następnie w krótkie przewody brodawkowe uchodzące w obrębie pola sitowego na brodawce nerkowej. Dla przypomnienia - budowa nefronu. Początkową częścią jest ciałko nerkowe (kłębuszek nerkowy) zbudowane z kłębuszka naczyniowego i torebki kłębuszka. Wewnętrzna część torebki zwana blaszką trzewną pokrywa pętle naczyniowe tworząc razem ze ścianą naczynia błonę filtracyjną. Zewnętrzna blaszka torebki nosi nazwę blaszki ściennej. W każdym ciałku nerkowym wyróżniamy dwa bieguny: biegun naczyniowy (miejsce wejścia do kłębuszka tętniczki doprowadzającej i wyjścia tętniczki odprowadzającej) i biegun kanalikowy z którego wychodzi drugi odcinek nefronu czyli kanalik główny. Kanalik główny nefronu dzieli się na kanalik bliższy, pętlę nefronu (pętla Henlego) oraz wstawkę (kanalik dalszy). Przy pomocy wstawek mocz przedostaje się do cewki zbiorczej. Z połączenia kilku cewek zbiorczych powstaje przewód brodawkowy. Części nerki unaczynione przez jedną większą gałąź tętniczą zwane są segmentami tętniczymi nerki, co stwarza dogodne warunki do resekcji pojedynczego segmentu w stanach patologicznych. Odróżniamy trzy segmenty tętnicze nerki: górny, dolny i tylny, zaopatrywane odpowiednio przez gałąź tętniczą przedmiedniczkową górną, przedmiedniczkową dolna i zamiedniczkową. Te trzy segmenty występują prawie stale i dlatego nazywane są segmentami zasadniczymi albo głównymi. Drogi odprowadzające mocz. Mocz ostateczny przedostaje się do kielichów nerkowych mniejszych (około 9 w każdej nerce) które łączą się ze sobą w 3 kielichy nerkowe większe, uchodzące do wspólnego większego zbiornika miedniczki nerkowej. Z miedniczki nerkowej mocz odpływa długim, cienkim moczowodem do pęcherza moczowego. Zmienność kształtu miedniczki i kielichów jest bardzo duża. Wyróżniamy typ bańkowaty (krótkie kielichy mniejsze i większe prowadzące do obszernej miedniczki), typ rozgałęziony (długie kielichy z krótką miedniczką) oraz postacie przejściowe (duża zmienność międzyosobnicza). Moczowód ma długość 27-30 cm przy czym lewy moczowód jest nieco dłuższy od prawego. W zależności od przebiegu w jamie brzusznej i w jamie miednicy mniejszej wyróżniamy cześć brzuszną (tu odcinek przynerkowy i podnerkowy) i cześć miedniczną (tu odcinek ścienny przylegający do ściany miednicy mniejszej i odcinek trzewny przylegający do pęcherza). Na przekroju poprzecznym przez moczowód wysokie fałdy błony śluzowej
3 ograniczają gwiazdkowate światło. Od strony światła błona śluzowa wysłana jest nabłonkiem przejściowym (cechy charakterystyczne: zmienna grubość w zależności od wypełnienia przewodu, brak ustalonych warstw, nieprzepuszczalny dla wody). Pod błoną śluzową występuje błona podśluzowa umożliwiająca tworzenie fałd i ich spłaszczanie. Następna idąc od światła błona mięśniowa moczowodu układa się w trzy warstwy: podłużną wewnętrzną, środkową warstwę mięśni okrężnych i podłużną zewnętrzną. Najbardziej zewnętrzną warstwę moczowodu stanowi błona zewnętrzna. Pęcherz moczowy jest zbiornikiem mięśniowym do którego nieustannie kroplami ścieka mocz z obu moczowodów. Części anatomiczne pęcherza (widoczne tylko przy pęcherzu wypełnionym) to szczyt (skierowany do przodu i ku górze) trzon, dno i szyja (skierowana do przodu i do dołu). Pęcherz moczowy położony jest w miednicy mniejszej za spojeniem łonowym. U mężczyzn leży on do przodu od odbytnicy, u kobiet miedzy odbytnicą a pęcherzem znajduje się macica i pochwa. Z narządów miednicy mniejszej pęcherz moczowy położony jest najbardziej do przodu. Pusty pęcherz leży zaotrzewnowo pełny pokrywa się otrzewną na większej powierzchni (położenie śródotrzewnowe). W pęcherzu moczowym wyróżniamy dwa antagonistyczne mięśnie: mięsień wypieracz pęcherza (inaczej wypieracz moczu) oraz mięsień zwieracz pęcherza (mięsień trójkąta pęcherzowego lub zwieracz wewnętrzny cewki moczowej). Zwieracz gładki jest wspomagany przez prążkowany, zależny od naszej woli zwieracz zewnętrzny cewki. Przestrzeń w pęcherzu moczowym ograniczona przez ujścia moczowodów: prawego i lewego oraz ujście wewnętrzne cewki moczowej nazywana jest trójkątem pęcherza moczowego (w jego obrębie brak jest tkanki podśluzowej i błona śluzowa zrastając się z mięśniówką nie ulega pofałdowaniu). Naczynia i nerwy pęcherza moczowego: Tętnice pęcherza pochodzą z jednego źródła - tętnicy biodrowej wewnętrznej. Tętnice pęcherzowe górne pochodzą z drożnej części tętnicy pępkowej a tętnica pęcherzowa dolna odchodzi bezpośrednio od tętnicy biodrowej wewnętrznej. Pęcherz moczowy posiada unerwienie współczulne i przywspółczulne. Włókna współczulne pochodzą z rdzenia lędźwiowego (Th 11 -L 3 ) a ich pobudzenie zatrzymuje mocz w pęcherzu hamuje napięcie m. wypieracza i pobudza napięcie zwieracza pęcherza. Pobudzenie włókien przywspółczulnych ma działanie antagonistyczne pobudza napięcie wypieracza i rozluźnia zwieracz pęcherza. Narządy zmysłów 1. Narząd wzroku Na narząd wzroku składa się oko i narządy dodatkowe. Oko jest to z kolei gałka oczna i wychodzący z niej nerw wzrokowy.
4 Ściana gałki ocznej zbudowana jest z trzech warstw. Błona zewnętrzna dzieli się na przeźroczystą rogówkę (w części przedniej) i twardówkę zwaną również białkówką. Rogówka charakteryzuje się większą krzywizną i wygląda jakby była wprawiona w twardówkę jak szkiełko zegarka. Do twardówki (najtwardszej części ściany gałki ocznej) przyczepiają się mięśnie poruszające gałką oczną. W twardówce występują otwory dla naczyń krwionośnych oraz w okolicy bieguna tylnego otwór przez który przechodzi nerw wzrokowy. Na granicy pomiędzy rogówką a twardówką znajduje się zatoka żylna twardówki (nr ). Środkową warstwę ściany gałki ocznej stanowi błona naczyniowa, którą dzielimy na tęczówkę (w części przedniej), ciało rzęskowe oraz naczyniówkę. Tęczówka oprócz naczyń krwionośnych i melaniny zawiera dwa mięśnie regulujące średnicę źrenicy: zwieracz i rozwieracz źrenicy (pierwszy o przebiegu okrężnym drugi o podłużnym przebiegu włókien mięśniowych). Na ciele rzęskowym na specjalnych włókienkach obwódkowych zawieszona jest soczewka. Mięśnie ciała rzęskowego kurczą się i rozkurczają co powoduje odpowiednio napinanie i rozluźnianie włókienek obwódkowych, a co za tym idzie zmianę wymiaru przednio-tylnego soczewki (akomodacja). Drugą funkcją ciała rzęskowego, związaną z obecnością naczyń krwionośnych, jest produkcja tzw. cieczy wodnistej (jest to produkt filtracji krwi w naczyniach ciała rzęskowego). Ciecz wodnista składa się z wody oraz niewielkiej ilości NaCl i odżywia te struktury które są pozbawione naczyń własnych tj. soczewkę i rogówkę. Gromadzona jest w przedniej komorze oka (pomiędzy rogówką, tęczówką i soczewką) i tylnej komorze oka (pomiędzy tęczówką, soczewką, ciałem rzęskowym i ciałem szklistym) a odpływa w zatoce żylnej twardówki. Kolejną częścią błony naczyniowej jest naczyniówka zbudowana już wyłącznie z naczyń krwionośnych (żyły wirowate nr 20, tętnice rzęskowe tylne krótkie nr 21 i 24, tętnice rzęskowe przednie nr 26, tętnica środkowa siatkówki przebiegająca wewnątrz włókien nerwu wzrokowego wraz z żyłą o tej samej nazwie nr 23). Najbardziej wewnętrzną warstwą ściany gałki ocznej jest błona nerwowa (siatkówka nr 9). Siatkówkę pokrywającą tęczówkę i ciało rzęskowe na ich tylnej powierzchni nazywamy siatkówką ślepą gdyż nie zawiera receptorów. Siatkówka pokrywająca naczyniówkę zawiera czopki i pręciki i nazywana jest siatkówką wzrokową. W obrębie siatkówki wzrokowej w okolicy bieguna tylnego gałki ocznej wyróżniamy dwa charakterystyczne miejsca: tarczę nerwu wzrokowego której w polu widzenia odpowiada plamka ślepa oraz plamkę żółtą. W obrębie tarczy nerwu wzrokowego brak jest receptorów światłoczułych, jest to miejsce przez które nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną. Plamka żółta zlokalizowana kilka milimetrów
5 od plamki ślepej to z kolei miejsce najlepszego widzenia będące nagromadzeniem receptorów zwłaszcza czopków. W siatkówce wzrokowej możemy wyodrębnić dwie różne rozwojowo i czynnościowo warstwy: barwnikowa z melaniną (kolor naszych gałek ocznych pozbawionych twardówki jest czarny) i nerwowa zawierająca pręciki i czopki. We wnętrzu gałki ocznej znajdują się: ciecz wodnista wypełniająca komory oka, soczewka na której załamują się promienie świetlne i ciało szkliste zajmujące 5/6 wnętrza. Ciało szkliste stanowi ośrodek optyczny dla promienia świetlnego, przyczynia się do utrzymywania stałego ciśnienia wewnątrz gałki ocznej oraz niweluje drgania powstałe podczas jej ruchów. Nerw wzrokowy (II nerw czaszkowy) zbiera włókna nerwowe z części wzrokowej siatkówki i przebiega przez oczodół (wychodzi z oczodołu przez kanał nerwu wzrokowego na skrzydłach mniejszych kości klinowej) do jamy czaszki. Możemy w nim wyróżnić odcinek wewnątrzgałkowy (0,7 mm), wewnątrzoczodołowy (od gałki ocznej do kanału w kości klinowej 30 mm), odcinek wewnątrz kanału wzrokowego (5 mm) oraz odcinek wewnątrzczaszkowy przebiegający do skrzyżowania wzrokowego nad trzonem kości klinowej (10 mm). W oczodole i kanale wzrokowym nerw wzrokowy objęty jest pochewkami odpowiadającymi oponom mózgowia. Skrzyżowanie nerwów wzrokowych znajduje się nad trzonem kości klinowej. Krzyżują się te włókna nerwowe które wychodzą z części przyśrodkowych siatkówek wzrokowych. Włókna nerwu wzrokowego wychodzące z części bocznych siatkówki nie ulegają skrzyżowaniu i wpadają do pasma wzrokowego (w mózgu) po tej samej stronie co gałka oczna. Odbiór i kojarzenie wrażeń wzrokowych odbywa się w części potylicznej kory mózgowej (ośrodki wzrokowe: analiza koloru, ruchu, kształtu i glebi). Do narządów dodatkowych w narządzie wzroku zaliczamy narządy ochronne: powieki, narząd łzowy, spojówkę i ciało tłuszczowe oraz narządy kierunkowe czyli mięśnie gałki ocznej. Powieki przykrywają gałkę oczną od przodu. Wyróżniamy w nich powierzchnię przednią-skórną i powierzchnie tylną-spojówkową. Jedna powierzchnia przechodzi w drugą na wolnym brzegu powieki. Pod skórą leży cześć mięśnia okrężnego oka oraz mięsień dźwigacz powieki górnej. Następną warstwą jest tzw. tarczka zbudowana z tkanki łącznej tworząca szkielet powiek (nadaje im kształt) oraz zawierająca gruczoły łojowe). Najbardziej
6 wewnętrzną warstwą powiek jest delikatna błona śluzowa zwana spojówką (znajduje się również na gałce ocznej pokrywając przedni odcinek twardówki aż do rąbka rogówki). Dzięki spojówce możliwe jest otwieranie i zamykanie powiek bez tarcia. Ciało tłuszczowe oczodołu wypełnia wolne przestrzenie nie zajęte przez inne twory. Stanowi ochronę przed urazami mechanicznymi. Narząd łzowy składa się z gruczołu łzowego i dróg odprowadzających: kanalików łzowych, woreczka łzowego i przewodu nosowo-łzowego. Gruczoł łzowy znajduje się w części górno-bocznej oczodołu. Gdy brak zewnętrznych czynników drażniących gruczoł łzowy wydziela niewielka ilość wydzieliny aby zwilżyć rogówkę i spojówkę (około 0,5 ml na 14 h). Wzmożone wydzielanie występuje w odpowiedzi na bodźce pobudzające nerw wzrokowy: silny blask światła, czynniki psychiczne. Wydzielina gruczołu łzowego zbiera się w kącie przyśrodkowym oka w tzw. jeziorku łzowym. Drogi łzowe rozpoczynają się dwoma punktami łzowymi prowadzącymi do kanalików łzowych: górnego i dolnego biegnących do woreczka łzowego (jama w kości łzowej na przyśrodkowej ścianie oczodołu) a następnie kanałem nosowo-łzowym (znajduje się w szczęce) łzy spływają do przewodu nosowego dolnego w jamie nosowej. Do narządów kierunkowych zaliczamy 6 mięśni dzięki którym możliwe są ruchy gałki ocznej. Są to 4 mięśnie proste: górny, dolny, boczny i przyśrodkowy (przebiegają przy odpowiednich ścianach oczodołu) oraz dwa mięśnie skośne (górny i dolny). Wszystkie wymienione mięśnie z wyjątkiem mięśnia skośnego dolnego rozpoczynają się krótkimi ścięgnami dokoła ujścia kanału wzrokowego w tzw. pierścieniu ścięgnistym. Końcowe przyczepy wszystkich mięśni znajdują się na twardówce. 2. Narząd smaku Zasadniczo zmysł smaku związany jest z językiem. Komórkami receptorowymi są kubki smakowe (chemoreceptory) umieszczone w brodawkach językowych, będących wyniosłościami błony śluzowej. Kubki smakowe znajdują się w brodawkach okolonych, liściastych i grzybowatych. Dwa pierwsze typy brodawek to właściwe narządy smaku, kubki smakowe są położone nie na powierzchni górnej brodawki (jak w przypadku brodawek grzybowatych) ale w błonie śluzowej obu ścian bocznych rowka (smak jest odczuwalny
7 znacznie wydatniej niż po przelotnym tylko zetknięciu się z brodawkami grzybowatymi). Na dnie rowka otaczającego brodawkę uchodzą małe gruczoły surowicze (Ebnera), których płynna wydzielina wypłukuje rowek usuwając substancje smakowe. Lokalizacja brodawek na języku: - brodawki grzybowate występują pojedynczo głównie na końcu i brzegach języka - brodawki okolone są ustawione do przodu od obu ramion bruzdy granicznej - brodawki liściaste znajdują się na brzegach języka w tylnej części trzonu Bodźce smakowe przewodzone są do mózgu przez nerw jezykowo - gardlowy (IX nerw czaszkowy, zaopatruje brodawki okolone i liściaste), błędny (X, ) oraz twarzowy (VII, zaopatruje brodawki grzybowate). Kora smakowa (ośrodki smaku) znajduje się w płacie ciemieniowym. 3. Narząd przedsionkowo ślimakowy (ucho) Narząd ten obejmuje dwa narządy ściśle ze sobą związane pod względem morfologicznym, czynnościowo niezależne: narząd ślimakowy (narząd słuchu) i narząd przedsionkowy (narząd równowagi). W narządzie przedsionkowo ślimakowym powszechnie zwanym uchem odróżniamy trzy części: ucho zewnętrzne (przyjmuje fale dźwiękowe i przenosi je na błonę bębenkową), ucho środkowe (przenoszenie drgań błony bębenkowej na błędnik przez łańcuch trzech kosteczek słuchowych) oraz ucho wewnętrzne (błędnik, tu znajdują się komórki receptorowe dla narządu słuchu i równowagi). Ucho zewnętrzne rozpoczyna się małżowiną uszną (fałd skórny wzmocniony zrębem chrzestnym) przechodzącym w przewód słuchowy zewnętrzny (cześć boczna tego przewodu ma chrzęstny szkielet a cześć przyśrodkowa utworzona jest przez kość skroniową). Część środkowa małżowiny tworząca zagłębienie to muszla małżowiny. Brzeg wolny małżowiny jest zaokrąglony, jego zawiniętą część nazywamy obrąbkiem a dolne zakończenie płatkiem małżowiny (płatek pozbawiony jest podłoża chrzęstnego). W części przyśrodkowej małżowiny wyróżniamy skrawek który zakrywa od przodu wejście do przewodu słuchowego zewnętrznego.
8 Ucho środkowe składa się z błony bębenkowej, jamy bębenkowej zawierającej kosteczki słuchowe, trąbki słuchowej oraz przestrzeni powietrznych (np. jama sutkowa). Błona bębenkowa (grubość 0,1 mm) stanowi granicę pomiędzy uchem zewnętrznym a środkowym. Kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko leżą w górnej części jamy bębenkowej. Młoteczek poprzez rękojeść zrasta się z błoną bębenkową a poprzez głowę łączy się stawowo z trzonem kowadełka. Odnoga długa kowadełka łączy się z głową strzemiączka. Podstawa strzemiączka łączy się z okienkiem owalnym przedsionka. Trąbka słuchowa jest przewodem długości 3-4 cm łączącym jamę bębenkowa z nosową częścią gardła. Jest przewodem który otwiera się podczas ziewania i przełykania a jej funkcją jest doprowadzanie powietrza z gardła do ucha środkowego w celu utrzymania równowagi ciśnienia po obu stronach błony bębenkowej. Drugą funkcją jest odprowadzanie śluzu z ucha środkowego do gardła. Ucho zewnętrzne i ucho środkowe służą do przewodzenia fal dźwiękowych, natomiast ucho wewnętrzne zawiera nabłonki zmysłowe dla narządu ślimakowego (słuchu) oraz dla narządu przedsionkowego (równowagi). Oba te narządy zmysłów czynnościowo są zupełnie rożne jednak anatomicznie są złączone w jeden. Narząd przedsionkowy posiadają najniższe kręgowce a narząd słuchu w pełni rozwinięty jest dopiero u ssaków. Ucho wewnętrzne ze względu na swą skomplikowana budowę nazywane jest błędnikiem. Błędnik kostny jest układem jam i kanałów położonych w części skalistej kości skroniowej we wnętrzu którego zanurzony jest w specjalnym płynie - perylimfie (przychłonce) błędnik błoniasty. Błędnik kostny zbudowany jest z przedsionka (części środkowej), ślimaka położonego do przodu od przedsionka oraz 3 kanałów półkolistych położonych ku tyłowi od przedsionka. Zaliczamy tu również przewód słuchowy wewnętrzny gdyż jest on drogą prowadzącą nerwy i naczynia zaopatrujące błędnik. Kanały półkoliste: przedni, tylny i boczny są położone w płaszczyznach wzajemnie prostopadłych. Charakterystyczne są bańki kostne - poszerzenia w miejscu wyjścia kanałów z przedsionka. Kanał przedni i tylny uchodzą do przedsionka wspólną odnogą. Ślimak zbudowany jest z wrzecionka (kość gąbczasta) dookoła którego owinięty jest kanał spiralny ślimaka. Błędnik błoniasty objęty jest błędnikiem kostnym ale nie stanowi jego odlewu. Wnętrze błędnika błoniastego wypełnione jest również płynem śródchłonką (endolimfą). W błędniku błoniastym wyróżniamy dwa pęcherzyki: woreczek i łagiewkę oraz przewody: ślimakowy wychodzący z woreczka, 3 przewody półkoliste wychodzące z łagiewki oraz przewód
9 śródchłonki. Woreczek i łagiewka mieszczą się w przedsionku błędnika kostnego i połączone są ze sobą poprzez przewód śródchłonki. Przewód ślimakowy znajduje się w kanale spiralnym ślimaka a przewody półkoliste w jednoimiennych kanałach półkolistych błędnika kostnego. Przewody półkoliste posiadają jeden koniec poszerzony- bańki błoniaste zlokalizowane w bańkach kostnych. Nabłonek zmysłowy dla narządu przedsionkowego znajduje się w łagiewce, woreczku (błona z otolitami) oraz w bańkach przewodów półkolistych (grzebienie bańkowe), w miejscach tych rozpoczyna się nerw przedsionkowy. Nabłonek zmysłowy dla narządu słuchu (ślimakowego, Cortiego) znajduje się na całej długości przewodu ślimakowego i tu rozpoczyna się nerw ślimakowy. Nerw ślimakowy i przedsionkowy łącza się w VIII nerw czaszkowy (przedsionkowo- ślimakowy) przebiegający w kanale słuchowym wewnętrznym w kości skroniowej. Kora kojarzeniowa dla narządu słuchu i równowagi mieści się w płacie skroniowym. 4. Narząd powonienia Lokalizacja nabłonka zmysłowego: okolica węchowa znajduje się w jamie nosowej na małżowinie nosowej górnej i w odpowiadającej jej części przegrody jamy nosowej. W okolicy węchowej brak jest nabłonka migawkowego. Komórki węchowe (komórki zmysłowe) posiadają wypustkę obwodową, odcinek środkowy zawierający jądro oraz wypustkę dośrodkową. Z wypustek dośrodkowych komórek węchowych przechodzących przez kość sitową do opuszki węchowej powstaje nerw węchowy (I nerw czaszkowy, wygląda jak cienkie krótkie nici). Ośrodki korowe dla narządu powonienia znajdują się w płacie skroniowym.