Postawy ekologów część 2 Autor: Prof. Andrzej Strupczewski - Instytut Energii Atomowej POLATOM ( Energetyka Cieplna i Zawodowa nr 3/2010) Koszty inwestycyjne energetyki jądrowej są wysokie i zwykle są argumentem aktywistów Greenpeace przeciw budowie elektrowni jądrowych. Rzeczywiście nakłady inwestycyjne na elektrownię jądrową są wyższe niż na elektrownie węglowe, a tym bardziej gazowe. Podczas gdy jednostkowe nakłady inwestycyjne na elektrownię węglową wynoszą około 1,8 mln euro/mwe, dla elektrowni jądrowej nakłady te szacuje się na około 3 3,5 mln euro/mwe. W obu przypadkach mówimy o kosztach podawanych w kontraktach na zakup elektrowni, a więc o kosztach prac inżynieryjnych, dostaw i budowy do momentu uruchomienia elektrowni, (tzw EPC engineering, procurement, construction) bez kosztów działki, liniii transmisyjnych, oprocentowania kapitału itd. Koszty nie tak jednak wysokie Przeciwnicy energetyki jądrowej twierdzą, że koszty te są dla elektrowni jądrowej dużo wyższe i szacują je na 5 6 mln euro/mwe i wyżej. Opierają sią przy tym na danych niektórych agencji ratingowych z USA. Spory rozstrzygnął przed miesiącem wynik przetargu międzynarodowego na dostawę elektrowni jądrowych o łącznej mocy 5600 MWe- dla Emiratów Arabskich. Przetarg ten wygrała Korea Południowa, podpisując kontrakt na kompletną dostawę tych elektrowni wart 20 miliardów dolarów, co przy obecnym kursie oznacza jednostkową cenę 2,57 miliona euro/mwe. Jest to dostawa wraz z pierwszym kompletnym wsadem paliwowym, a budowa obejmuje wszystkie etapy aż do uruchomeinia elektrowni! Oferta reaktora francuskiego typu EPR była nieco droższa, bo obejmowała między innymi obudowę bezpieczeństwa o sprawdzonej odporności na uderzenie samolotu, a także sprawdzony system opanowania najcięższych hipotetycznych awarii ze stopieniem rdzenia. Dlatego reaktory dla Polski nie będą tak tanie jak dla Emiratów Arabskich. Punkt odniesienia dla dyskusji o kosztach został jednak ustalony i jest nim cena około 3 3,5 mln euro/mwe. Przeciwnicy powołują się na złe doświadczenia z budowy ostatnich elektrowni jądrowych w USA. Trzeba jednak wiedzieć, że wzrost kosztów inwestycyjnych w USA był spowodowany przede wszystkim opóźnianiem momentu uruchomienia elektrowni jądrowych, często już kompletnie zbudowanych i czekających na wyrok sądu, by móc wreszcie rozpocząć pracę. 23- letni okres budowy EJ Watts Bar One, która musiała czekać na wynik długotrwałego przewodu sądowego jest argumentem w rekach aktywistów antynuklearnych. W tym czasie trzeba było naliczać odsetki od zainwestowanego kapitału, ale nie można było rozpocząć pracy i wytwarzania energii elektrycznej, bo organizacje antynuklearne wysuwały stale nowe zarzuty i wstrzymywały wydanie zezwolenia na pracę. Gdy wreszcie sąd wydał pozytywny wyrok, elektrownia Watts Bar One podjęła pracę i pracowała bez przerwy przez 560 dni, udowodniając w praktyce jak bardzo jest niezawodna i bezpieczna. Do dziś elektrownia ta jest jedną z najlepszych elektrowni jądrowych w USA.
Czy aktywiści ekologiczni rzeczywiście mają powód do dumy, że spowodowali tak długie opóźnienie w jej uruchomieniu, narażając na ogromne straty ludność otrzymującą prąd z tej elektrowni? To zwykli obywatele musieli bowiem ponieść koszty niepotrzebnie naliczanych procentów Nakłady finansowe na elektrownie jądrowe wybudowane w Europie nie wzrastały w sposób znaczący, bo też i ich budowa przebiegała bez takich zakłóceń jak w USA. Nie ulega wątpliwości, że 58 elektrowni jądrowych zbudowanych we Francji dostarcza prąd bardzo tanio, co pozwala temu państwu na utrzymywanie cen energii elektrycznej na poziomie dużo niższym niż we Włoszech lub w Danii. Włochy wprawdzie na jesieni 2008 roku podjęły dramatyczną decyzję o wznowieniu programu budowy elektrowni jądrowych, które wg uchwały parlamentu włoskiego z lipca 2009 r. są ważne dla gospodarki krajowej, ale od decyzji do sfinalizowania budowy daleka droga... Tymczasem Włosi płacą rachunek za lekkomyślnie zmarnowany potencjal elektrowni jądrowych, które wyłączyli w przypływie paniki po awarii w Czarnobylu. Porównanie kosztów inwestycyjnych przeznaczonych na budowę elektrowni jądrowych z kosztami np. elektrowni wiatrowych na morzu, przedstawiłem w jendym z poprzednich artykułów, wykazując że wiatraki są dużo droższe. Aktywiści antynuklearni twierdzą, że wiatraki są tanie, a elektrownie jądrowe drogie. Sprawdźmy to twierdzenie w odniesieniu do elektrowni wiatrowych na lądzie. Według kontraktów zawieranych w Polsce w ciągu ostatniego półrocza, nakłady na jednostkę mocy zainstalowanej dla elektrowni wiatrowej wynoszą około 1,6 mln euro/mwe. Po uwzględnieniu średniego współczynnika wykorzystania mocy zainstalowanej dla elektrowni wiatrowych na lądzie (22%) okazuje się, że nakłady inwestycyjne na jednostkę mocy średniej w ciągu roku wynoszą około 7,2 mln euro/mwe. To kwota większa niż koszty elektrowni jądrowych pracujących obecnie przy wysokim współczynniku obciążenia, który np. w USA dla wszystkich 104 elektrowni jądrowych wynosi średnio ponad 90%. Gdy uwzględnimy, że elektrownia jądrowa pracuje 60 lat, a wiatrowa 20 lat czyli nakłady na elektrownię wiatrową trzeba potroić w ciągu pracy jednej elektrowni jądrowej to jasne się staje, że ekolodzy Greenpeace u nie mają podstaw by utrzymymwać, że wiatraki są tanie a elektrownie jądrowe drogie. Które źródła energii są tańsze? Aktywiści zielonych organizacji oskarżają energetykę jądrową, że otrzymuje subsydia państwowe. Prawda jest natomiast taka, że w całej Unii Eropejskiej energetyka jądrowa nie otrzymuje i nie może otrzymywać subsydiów, a dotacje otrzymują właśnie odnawialne źródła energii z wiatrakami na czele. Są to dotacje duże, wpływające wręcz na bilans budżetowy państwa i na ceny prądu. Np. w Hiszpanii, przedstawianej jako przykład wzorowego rozwoju energii odnawialnej, farmy wiatrowe, które zostały podłączone do sieci przed 1 stycznia 2008 r. otrzymują poza normalną zapłatą za energię, dodatkowe subsydia w wysokości 40 euro za jedną MWh 1. W Polsce jest podobnie deweloperzy wiatraków, poza gwarantowanym odbiorem każdej ilości energii w dzień czy w nocy w cenach rynkowych, dostają jeszcze zielone certyfikaty, których wartość wynosi obecnie około 260 zł/mwh. Oznacza to, że prąd z wiatraków kosztuje nas łącznie ponad 420 zł/mwh. Natomiast elektrownie jądrowe bez żadnych subsydiów 1 http://www.wind-watch.org/news/2008/10/27/spain-probes-wind-solar-power-subsidy-claims/
dostarczają w Europie energię do sieci za około 35 euro/mwh, a budowane obecnie drogie bloki III generacji będą dostarczały energię w cenie 56 65 euro/mwh. W przypadku energii słonecznej w Hiszpanii, różnica jest jeszcze większa. Gdy w 2008 roku średnia cena energii elektrycznej w hiszpańskiej sieci energetycznej wynosiła 6,36 ceuro/kwh, to koszt energii z elektrowni słonecznych wynosił 45,14 ceuro/kwh w kraju, gdzie słońce świeci zawsze. Energia słoneczna była więc siedmiokrotnie droższa od systemowej. W skali całego kraju obciążenia finansowe Hiszpanii, z racji dotowania energii wiatrowej i słonecznej, wyniosły do końca 2008 roku ponad 15 miliardów euro 2. W Polsce, która jest mniej nasłoneczniona niż Hiszpania, różnica będzie na pewno większa. Które źródła energii są więc tańsze? Przyparci do muru aktywiści zielonych, przerzucają się na kraj nieco dalszy od Polski i twierdzą, że w USA energetyka jądrowa otrzymuje dużo więcej dotacji niż OZE. Wg raportu Departmentu Energetyki USA 3 (Energy Information Administration EIA) łączne subsydia dla różnych gałęzi energetyki, obejmujące nie tylko badania, ale i wsparcie bezpośrednie oraz ulgi podatkowe, w 2007 roku wyniosły 4,8 miliarda USD dla OZE, a 1,3 mld USD dla EJ. Przeciwnicy EJ mówiąc o subsydiach, mają na myśli tylko dotacje na badania i wolą milczeć o bezpośrednich wpłatach na konto bankowe deweloperów wiatraków. Rzeczywiście, energetyka jądrowa woli dofinansowywać badania, dlatego z ogólnej sumy dotacji na badania wydaje się 922 mln USD. Deweloperzy wiatraków uważają widocznie, że lepiej pieniądze przeznaczyć na własne potrzeby, a w badaniach korzystać z wyników innych np. aerodynamika łopatek wiatraka jest już dobrze przebadana, między innymi w tunelach aerodynamicznych, gdzie prowadzono badania dla wojska. Dlatego subsydia na badania wynoszą nieco mniej niż na całość energetyki jądrowej, mianowicie 727 mln USD. Natomiast wsparcie bezpośrednie dla OZE to 3,4 miliarda USD to wielokrotnie więcej niż 200 milionów USD dla EJ. W przeszłości OZE były również dotowane wyżej niż EJ, np. w 1999 roku OZE otrzymały łącznie 1,4 mld USD, a EJ 0,74 mld USD. Przy tym łączna produkcja energii z OZE jest znikoma w porównaniu z produkcją z EJ. W przeliczeniu na jednostkę energii, EJ w 2007 roku otrzymały 1,6 USD/MWh, a energia słoneczna i wiatrowa odpowiednio 24,3 USD/MWh i 23,4 USD/MWh. W krajach Unii Europejskiej bezpośrednie subsydia dla OZE (nie tylko na badania, ale łączne) też liczone są w miliardach euro. Np. w 2010 r. subsydia na OZE mają wynieść w Niemczech 3,3 mld euro/rok, we Włoszech 2,5 mld euro, a mały kraj, jakim jest Holandia przeznaczył na ten cel 679 mln euro. W Hiszpanii która wobec nadmiernych obciążeń budżetowych zmniejszyła rozmiary wsparcia dla OZE dofinansowanie dla OZE w 2010 r. wyniesie ponad 1,5 mld euro. W przeliczenu na jednostkę wytwarzanej energii elektrycznej daje to subsydia w wysokości 6,5 ceuro/kwh w Niemczech; 5,9 we Włoszech; 5,7 w Holandii...A trzeba pamiętać, że są to tylko dotacje bezpośrednio płacone deweloperom, nie liczone zaś są inne ulgi jak kiepska jakość odbioru prądu, kiedy tylko wiatr zawieje i zupełny brak odpowiedzialności wobec społeczeństwa w chwilach, gdy wiatru nie ma i prądu nie ma również. 2 Universidad Rey Juan Carlos, Study of the effects on employment of public aid to renewable energy sources. Gabriel Calzada Álvarez PhD. et al. March 2009 3 www.eia.doe.gov/oiaf/servicerpt/subsidy2/index.html
Wypowiedzi zielonych o tym, że subsydia na energetykę jądrową są nadmierne przypominają w tej sytuacji słowa Kalego: Złe to gdy sąsiad zabrać Kalemu krowę, a dobre- to gdy Kali zabrać sąsiadowi krowę... Pozostawiam do oceny Czytelnika czy prawdziwą jest argumentacja głoszona przez Greenpeace, jakoby EJ była energią subsydiowaną, a energia OZE tanią, niemal bezpłatną, ale niedostatecznie popieraną przez rząd... Inne przypadki Kolejnym, wysuwanym przez zielonych aktywistów argumentem ekonomicznym jest historia trudności finansowych, z jakimi borykała się firma British Energy na przełomie stulecia. W Wielkiej Brytanii, w rezultacie odkrycia gazu pod Morzem Północnym, ceny energii elektrycznej zdecydowanie spadły. Wydobycie gazu rosło, osiągając wartość maksymalną w 1999 roku, a ceny elektryczności malały i w latach 1998 2002 spadły w obrocie hurtowym o około 40% poniżej kosztów produkcji dla wszystkich źródeł energii poza gazem. Rys. 1. Ceny energii elektrycznej w stosunku do zapotrzebowania i wydobycia gazu ziemnego w Wielkiej Brytanii w latach 1996 2006. 4 Tymczasem cena płacona przez odbiorców była niemal stała. Firmy, które produkowały energię i jednocześnie dostarczały ją do odbiorców skorzystały. Natomiast elektrownie węglowe i jądrowe, które tylko produkowały energię elektryczną i oddawały ją do sieci, w konkurencji z tanim gazem, ponosiły straty. Firma British Energy nie miała sieci własnych odbiorców, oddawała energię do systemu energetycznego i była zmuszona do sprzedaży tej energii zgodnie z aktualną najniższą taryfą, 4 Risk Management: The Nuclear Liabilities of British Energy plc, REPORT BY THE COMPTROLLER AND AUDITOR GENERAL HC 264 Session 2003-2004: National Audit Office 6 February 2004
ustalaną przez tanie elektrownie gazowe. Wytwarzała ona energię elektryczną za cenę ok. 19 GBP/MWh, a płacono za nią na rynku w 2002 r. 16 GBP/MWh, firma ponosiła więc straty 3 GBP/MWh. W dodatku BE była zmuszona przepisami rządowymi do płacenia podatku za emisję CO 2, chociaż elektrownie jądrowe nie emitowały i nie emitują CO 2. Podatek ten naliczano jednak nie od tej emisji, ale od ilości wyprodukowanej energii elektrycznej i płaciły go zarówno elektrownie węglowe jak i jądrowe, by dostarczyć funduszy na rozwój energetyki odnawialnej, którą rząd brytyjski bardzo popierał i nadal popiera (choć już w mniejszym stopniu). W 2002 roku BE musiała zapłacić 80 milionów GBP rocznie za emisje CO 2, której nie było. Firma British Energy starała się o zwolnienie z tego nieuzasadnionego obciążenia, ale na próżno. Wobec spadku cen energii elektrycznej poniżej kosztów wytwarzania, firma British Energy poniosła w 2002 roku straty wynoszące 4,3 miliarda GBP. Podobne straty poniosły też inne firmy energetyczne, bo tani gaz oznaczał deficyt dla całej energetyki brytyjskiej, z wyjątkiem elektrowni gazowych. Aby umożliwić firmie British Energy dalszą działalność, rząd brytyjski dał jej pożyczkę w wysokości 650 mln GBP. Wywołało to interwencję ze strony Komisji Europejskiej, która jednak doszła do wniosku, że pożyczka nie była sprzeczna z ustawami o wolnej konkurencji. W zamian za pożyczkę rząd brytyjski przejął 65% akcji, uzyskując prawo do 65% dochodów z zysków firmy British Energy. W październiku 2003 r., wierzyciele zgodzili się na zamianę ich należności na akcje o wartości 425 mln GBP i udział w zyskach firmy 5. Okazało się, że był to dla nich dobry interes, bo od 2005 r. wartość British Energy stale rośnie. Cena gazu ziemnego wzrosła już z 2 2,5 USD do 7 8 USD za milion BtU. Koszty produkcji energii elektrycznej w elektrowniach opalanych gazem wzrosły do żądanego poziomu, cena energii elektrycznej na rynku hurtowym także wzrosła i energia jądrowa ponownie stała się w pełni konkurencyjna. Ostatecznie firma British Energy przeżyła ten najcięższy okres i jest obecnie największym producentem energii elektrycznej w Wielkiej Brytanii. Roczne przychody szacowane 31 marca 2000 roku wyniosły 2999 milionów funtów, z zyskiem przed opodatkowaniem równym 796 milionów funtów, a cena akcji wzrosła z 2,6 pensa w 2005 r. do 48 pensów w 2007 r. 6 Z drugiej strony eksploatacja złóż gazu pod Morzem Północnym jest obecnie silnie krytykowana jako pospieszne i nieekonomiczne wykorzystanie zasobów tego surowca. O ile przez 10 lat gaz spod Morza Północnego wystarczał do zaspokojenia 100% potrzeb brytyjskich, to obecnie pokrywa on tylko 48%, a według oceny ministerstwa handlu i gospodarki zostanie wyczerpany do 2020 roku. Jak oświadczył Jonathan Stern z Instytutu Studiów Energetyki w Oksfordzie wielkim błędem modelu rynkowego gospodarki w Wielkiej Brytanii było niedocenianie wartości tych zasobów 7. Sytuacja w Wielkiej Brytanii nie jest zatem argumentem przeciwko energetyce jądrowej. Odwrotnie, jest to silny argument za energetyką jądrową. 5 Conway E: Deal keeps lights on at British Energy 2 October 2003 http://www.telegraph.co.uk/money/main.jhtml?xml=/money/2003/10/02/cnben02.xml 6 http://investing.thisismoney.co.uk/cgi-bin/digitalcorporate/thisismoney/security.cgi?ticker=bgy 7 http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/panorama/6113218.stm
Ekonomika energetyki jądrowej jest atrakcyjna Wobec tego, że elektrownie jądrowe wytwarzają energię elektryczną w stałej cenie, nie mogą one konkurować z krótkotrwałymi źródłami energii opierającymi się na rabunkowej gospodarce pod hasłem spalmy co mamy przez 10 15 lat. Takimi konkurentami były w Wielkiej Brytanii elektrownie oparte na pospiesznym spalaniu gazu z odkrytych złóż, bez uwzględnienia, że gazu może przez takie postępowanie zabraknąć. Doprowadziło to British Energy na skraj bankructwa. Już dzisiaj, zaledwie kilka lat od chwili, gdy British Energy stała w obliczu bankructwa, energia jądrowa jest znów najlepszym źródłem energii w Wielkiej Brytanii. Na szczęście British Energy przetrwała ciężki okres i jest dziś cenną częścią energetyki brytyjskiej. Według szeregu studiów opublikowanych w Wielkiej Brytanii 8,9, energetyka jądrowa jest konkurencyjna i rząd brytyjski stwierdził w Białej Księdze 10 opublikowanej w styczniu 2008 r., że po wielu analizach jesteśmy przekonani o słuszności naszego sądu, że ekonomika energetyki jądrowej jest atrakcyjna, zarówno z punktu widzenia potencjalnego inwestora jak i gospodarki w całości. Epizod obfitości gazu w Wielkiej Brytanii jest symbolem szerszego zjawiska wykorzystania surowców węglowodorowych jako paliw na całej Ziemi. Jeżeli zaniedbamy rozwój energetyki jądrowej, to wkrótce znajdziemy się w sytuacji, w jakiej jest dzisiaj Wielka Brytania, żałując że spaliliśmy to, co powinno nam służyć jako cenny surowiec przez wieki. Przytoczone powyżej przykłady to tylko kilka spośród dziesiątków argumentów przytaczanych przez organizacje antynuklearne, które ilością zarzutów chcą przytłoczyć przeciwnika i wygrać dyskusję. Gdy jest dość czasu na przedstawienie wyjaśnień, zarzuty te okazują się nieprawdziwe. Jeśli mamy poczucie odpowiedzialności wobec naszych dzieci, to powinniśmy pozostawić im świat, w którym będą mogły zaspokoić swe zapotrzebowanie na energię bez wyłączania światla. Organizacje antynuklearne starają się zawłaszczyć tytuł ekologów. Istnieje duża rozbieżność pomiędzy ludźmi naprawdę dbającymi o ekologię, a organizacjami mającymi na względzie przede wszystkim swe wpływy polityczne. Co więcej, są i organizacje takie jak Stowarzyszenie Ekologów na Rzecz Energii Nuklearnej SEREN 11, działające w Polsce lub międzynarodowy ruch ekologiczny popierający energetykę jądrową Environmentalists for Nuclear Power, liczący ponad 10 000 członków wybranych spośród wybitnych działaczy ekologicznych z wielu krajów. Energetyka jądrowa przeżywa renesans, bo jest źródłem energii czystym i tanim. Ale dyskusja trwa. Czas pokaże, kto naprawdę przyczynia się do ochrony środowiska i działa z pożytkiem dla człowieka. 8 The Royal Academy of Engineering The Costs of Generating Electricity, March 2004 9 Energy Review Report, The Energy Challenge, UK, London, July 2006 10 HM Government, BERR: Meeting the Energy Challenge, A White Paper on Nuclear Power, January 24, 2008 11 http://www.atom.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=82&itemid=43