5. Sektor bankowy i rynek kapitałowy Sektor bankowy W I półroczu 2016 r. w sektorze bankowym w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku można zaobserwować stabilizację w ilości banków komercyjnych i spółdzielczych (zmniejszenie liczby o 3 banki). Suma bilansowa sektora bankowego wzrosła o ponad 5% do poziomu 1 662 mld zł. Zatrudnienie ogółem zmniejszyło się o 0,5% do poziomu ponad 170 tys. osób. Depozyty przedsiębiorstw i gospodarstw domowych wzrosły odpowiednio o 9,6% do poziomu 249,1 mld zł i o 11,6% do poziomu 699,1 mld zł. W środowisku niskich stóp procentowych i relatywnie niskiej opłacalności depozytów bankowych udało się uzyskać wzrost akcji depozytowej na poziomie wyższym niż dynamika sumy bilansowej sektora bankowego. W przypadku należności brutto od gospodarstw domowych nastąpił wzrost o 4,6% do poziomu 648,8 mld zł, a w przypadku należności brutto od przedsiębiorstw wzrost o 7,4% do pozio- mu 340 mld zł. Pomimo niekorzystnego otoczenia regulacyjnego związanego z podatkiem bankowym, koniecznością wdrażania wyższych wymogów kapitałowych i wzrostu składek na BFG banki finansują gospodarkę zarówno gospodarstwa domowe, jak i przedsiębiorstwa, a w dalszej perspektywie czasowej wsparcie takie nie jest zagrożone. Dynamika akcji kredytowej dla sektora finansowego była wyższa niż dynamika sumy bilansowej sektora bankowego. Również wartość kapitałów ogółem wzrosła o 7,6% do poziomu 178,8 mld zł. W I półroczu 2016 r. wynik finansowy netto sektora bankowego pozostał na praktycznie niezmienionym poziomie 8 mld zł wobec 7,9 mld zł w analogicznym okresie roku poprzedniego pomimo widocznego wzrostu kosztów działania banku aż o 13,7% z poziomu 13,9 mld zł do poziomu 15,8 mld zł. Niezmienność zysku netto sektora bankowego wobec wzrostu kosztów działania banków o blisko 2 mld zł oznacza, że wzrost kosztów został w całości przerzucony na klientów banków w postaci wzrostu cen kredytów, usług rozliczeniowych i prowadzenia rachunków bankowych oraz obni- żenia oprocentowania depozytów. Wniosek taki potwierdzają dane statystyczne w ujęciu rok do roku przychody odsetkowe wzrosły o blisko 0,6 mld zł, a koszty odsetkowe obniżyły się o blisko 0,9 mld zł, wskutek czego wynik odsetkowy zwiększył się o blisko 1,5 mld zł. Biorąc pod uwagę współczynnik wypłacalności banku, w związku z wprowadzaniem coraz bardziej restrykcyjnych wymogów adekwatności kapitałowej w I półroczu 2016 r. nastąpił jego wzrost o ponad 2 p.p. do poziomu 17,38%. Współczynnik rentowności aktywów ROA pozostał stabilny na poziomie 0,48% wobec 0,5% w analogicznym okresie roku poprzedniego. W przypadku współczynnika rentowności aktywów zauważalny jest większy spadek o 0,3 p.p. z poziomu 4,8% do poziomu 4,5%. Zmniejszenie współczynników rentowności aktywów i kapitałów własnych było związane ze wzrostem sumy bilansowej i kapitałów ogółem oraz praktycznie niezmienną wartością zysku netto, który jest uwzględniany w liczniku tych wskaźników. Sprawdzają się zatem przewidywania formułowane w poprzednich okresach, że rentow- ność działalności bankowej wobec coraz bardziej restrykcyjnych regulacji i zwiększenia obciążeń podatko- wych sektora bankowego obniży się. Biorąc pod uwagę wpływy z podatku bankowego do budżetu państwa w okresie luty czerwiec 2016 r., było to 1,75 mld zł wobec założonego poziomu 5,5 mld zł na cały 2016 r. (oznacza to wykonanie
założeń budżetowych na poziomie 31,8%). Oznacza to średniomiesięczne obciążenie sektora bankowego podatkiem od instytucji finansowych na poziomie 350 mln zł wobec założonych 500 mln zł. Tabela 1. Dane charakteryzujące sektor bankowy w Polsce Wyszczególnienie 06.2015 2015 03.2016 06.2016 Dynamika r/r Liczba banków komercyjnych 37 38 38 37 0,0% Liczba banków spółdzielczych 563 561 560 560-0,5% Suma bilansowa sektora bankowego (w mld zł) 1 577 1 600 1 631 1 662 5,4% Kapitały ogółem (w mld zł) 166,2 164,2 178,9 178,8 7,6% Zatrudnienie ogółem 171 326 170 936 171 601 170 398-0,5% Liczba oddziałów 7 309 7 215 7 476 7 239-1,0% Depozyty przedsiębiorstw (w mld zł) 227,2 253,3 235,3 249,1 9,6% Depozyty gosp. dom. (w mld zł) 626,4 665,7 683 699,1 11,6% Należności brutto od gosp. dom (w mld zł) 620,1 628,5 632,4 648,8 4,6% Należności brutto od przedsiębiorstw (w mld zł) 316,5 327,3 334,8 340 7,4% Wynik finansowy netto (w mld zł) 7,9 11,5 3,5 8,0 1,3% Koszty działania banku (w mld zł) 13,9 30,3 7,7 15,8 13,7% Współczynnik wypłacalności 15,31% 16,31% 17,08% 17,38% 2,07 p.p. Rentowność aktywów ROA 0,5% 0,7% 0,21% 0,48% -0,02 p.p. Rentowność kapitałów własnych ROE 4,8% 7,5% 1,96% 4,5% -0,30 p.p. Wpływy z podatku od niektórych instytucji finansowych (tzw. podatku bankowego)/plan budżetowy (% wykonania rocznego) - - 725,4/ 5 500 (13,2%) 1 750/ 5 500 (31,8%) Źródło: Dane miesięczne sektora bankowego czerwiec 2016 r., Komisja Nadzoru Finansowego oraz harmonogram wykonania budżetu państwa za okres styczeń lipiec 2016 r., Ministerstwo Finansów. Istotnym zagrożeniem dla wyniku finansowego sektora bankowego i jego rentowności w przysz- łości jest próba uregulowania kwestii kredytów denominowanych lub indeksowanych do walut obcych, głównie do franka szwajcarskiego. Zgodnie z ostatnią prezydencką propozycją banki miałyby oddawać klientom część nienależnie pobranych spreadów walutowych, czyli różnicy między kursem kupna i sprze- daży waluty obcej, po których kwota kredytu była przeliczania w momencie jego zaciągania, a następnie przeliczana ponownie w momencie jego spłaty. O zwrot nienależnie pobranych spreadów mogą ubiegać się kredytobiorcy, u których zastosowano kurs kupna lub sprzedaży waluty obcej wyższy lub niższy o 0,5% od średniego kursu waluty NBP. Kancelaria Prezydenta RP oszacowała koszty dla sektora bankowego na 3,6 4 mld zł przy założeniu, że wnioski o pomoc złożą wszyscy uprawnieni konsumenci. Stanowi to odpowiednio od ok. 32 35% wyniku finansowego netto sektora bankowego za 2015 r. i kwotowo jest to ok. 50% wyniku finansowego netto, jaki wygenerował sektor bankowy w I półroczu 2016 r. - Tabela 2. Warunki skorzystania z pomocy dla tzw. frankowiczów wg prezydenckiego projektu ustawy Wyszczególnienie Wypłata kredytu jednorazowo lub w transzach Spłata kredytu raty kapitałowo-odsetkowe, opłaty, prowizje Typ kursu Kurs kupna w momencie wypłaty kredytu lub jego transzy Kurs sprzedaży w momencie spłaty raty, zapłaty opłat i prowizji Co oznaczają nienależnie pobrane spready < 99,5% średniego kursu kupna NBP (kurs zaniżony) > 100,5% średniego kursu sprzedaży NBP (kurs zawyżony) Limit kwotowy wartości 350 000 zł na 1 kredytobiorcę kapitału Źródło: Opracowanie własne na podstawie projektu ustawy Prezydenta RP o zasadach zwrotu niektórych należności wynikających z umów kredytu i pożyczki
Rynek kapitałowy Na rynku kapitałowym w I półroczu 2016 r. porównawczo do I półrocza 2015 r. można zaobserwować niekorzystne zjawiska takie jak spadek kapitalizacji Rynku Głównego GPW o ok. 375 mld zł i Rynku New Connect o 0,8 mld zł. Liczba spółek na Rynku Głównym GPW wzrosła o 21, a na Rynku New Connect obniżyła się o 9. Ponadto o niekorzystnej sytuacji na polskim parkiecie świadczą spadki obrotów na rynku akcji, praw poboru zarówno na Rynku Głównym GPW, jak i na Rynku New Connect. Jedynie obroty produktami strukturyzowanymi na Rynku Głównym GPW zanotowały wzrost. Jedyne korzystne sygnały dotyczyły rynku papierów dłużnych Catalyst w odniesieniu do obligacji skarbowych (wzrost obrotów o 66%), obligacji korporacyjnych (wzrost obrotów o 28%). W przypadku pozostałych instrumentów notowanych na tym rynku odnotowano stabilizację (obligacje komunalne) lub spadek obrotów (obligacje spółdzielcze o ponad 60%). Niekorzystna sytuacja na rynku kapitałowym w Polsce dotyka w głównej mierze inwestorów zarówno indywidualnych, jak i instytucjonalnych, ale również emitentów, ponieważ średnia wartość rynkowa statystycznej spółki maleje (w ujęciu rok do roku o ponad 30%). Zniechęca to zarówno do lokowania kapitału na rynku giełdowym przez inwestorów, a także potencjalnych emitentów do przeprowadzania pierwszych ofert publicznych (IPO), a spółek już notowanych na GPW do przeprowadzania kolejnych ofert publicznych (SPO). Tabela 3. Kapitalizacja i liczba spółek notowanych na Rynku Głównym i New Connect Rynek Główny GPW 06.2015 12.2015 03.2016 06.2016 Dynamika r/r Zmiana Kapitalizacja w mld zł 1 287,70 1 082,90 1 000,10 913,10-29,1% -374,60 Liczba spółek notowanych 474 487 484 483 1,9% 9 Rynek New Connect 06.2015 12.2015 03.2016 06.2016 Dynamika r/r Zmiana Kapitalizacja w mld zł 9,66 8,66 8,87 8,86-8,30% -0,80 Liczba spółek notowanych 434 418 418 413-4,8% -21 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju za I półrocze 2015, 2015 r., I kwartał 2016, I półrocze 2016. W I półroczu br. na Rynku Głównym Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie debiutowało 9 spółek, wycofało się 13 i w rezultacie w końcu czerwca br. notowano 483 spółki. Kapitalizacja na ostatniej sesji w czerwcu br. wyniosła 913,1 mld zł (spadek o 374,6 mld zł, tj. o 29,1% w stosunku do ostatniej sesji w analogicznym okresie ub. roku). W I półroczu br. łączna wartość obrotów akcjami wyniosła 91 325,3 mln zł (o 20,2% mniej niż w analogicznym okresie ub. roku). W systemie transakcji sesyjnych obroty zmniejszyły się o 16,4%, a w systemie transakcji pakietowych spadły o 51,3%. Wartość obrotów prawami do akcji w systemie transakcji sesyjnych w okresie styczeń czerwiec br. wyniosła 34,8 mln zł (spadek o 45,8%). Obroty prawami poboru wyniosły 116,9 mln zł. Obroty certyfikatami inwestycyjnymi w systemie transakcji sesyjnych ukształtowały się na poziomie 32,0 mln zł (tj. o 19,2% niższym niż w I półroczu ub. roku). Zwiększyły się obroty transakcji sesyjnych produktami strukturyzowanymi o 9,7% do 422,5 mln zł. Obroty ETF-ami w I półroczu br. wyniosły w transakcjach sesyjnych 94,8 mln zł (spadek o 40,7%).
W I półroczu br. na rynku NewConnect debiutowało 7 spółek, wycofało się 12, a liczba spółek notowanych na koniec czerwca br. wyniosła 413. Kapitalizacja tego rynku na ostatniej czerwcowej sesji ukształtowała się na poziomie 8861,2 mln zł (spadek o 8,3% w stosunku do ostatniej sesji w I półroczu ub. roku). Wartość obrotów akcjami w transakcjach sesyjnych zmniejszyła się do 609,8 mln zł (o 26,8%), natomiast w systemie transakcji pozasesyjnych zwiększyła się o 27,2% do 73,9 mln zł. Odnotowano znaczny spadek obrotów prawami do akcji, które w I półroczu br. wyniosły 0,1 mln zł (wobec 6,7 mln zł przed rokiem). Zanotowano spadek wskaźnika NCIndex do 275,3 pkt (wobec 279,5 pkt przed rokiem). I półroczu br. obroty obligacjami Skarbu Państwa na GPW w ramach rynku Catalyst wyniosły 387,8 mln zł (o 66,1% więcej niż przed rokiem). Obroty obligacjami korporacyjnymi wyniosły 668,8 mln zł (wzrost o 21,8%), obligacjami komunalnymi 6,9 mln zł (podobnie jak przed rokiem), a obligacjami spółdzielczymi 15,8 mln zł (spadek o 64,7%). Obroty listami zastawnymi wyniosły 23,1 mln zł. Tabela 4. Wartość indeksów giełdowych GPW Źródło: Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju w I półroczu 2016 r., GUS, 22 lipca 2016 r. Niekorzystnie kształtowały się również najważniejsze indeksy koniunktury giełdowej WIG i WIG20, których wartość obniżyła się odpowiednio o blisko 10% i blisko 20% w porównaniu z I kwartałem 2015 r. Na 15 indeksów branżowych 6 odnotowało spadek, a 9 wzrost. Na zamknięciu ostatniej sesji w czerwcu br. większość indeksów giełdowych zanotowała spadek w relacji do stanu na ostatniej sesji przed rokiem, w tym WIG o 16,1%, a WIG-Poland o 16,7%. Obniżył się indeks w sektorze dużych spółek WIG20 o 24,5% oraz w sektorze średnich spółek mwig40 o 7,9%. Wśród
indeksów sektorowych największy spadek wystąpił w branży energetycznej (o 35,6%) i surowcowej (o 34,0%), natomiast wzrost odnotowano m.in. w branży spożywczej (o 22,7%) i deweloperskiej (o 17,1%). Obecna sytuacja na warszawskim parkiecie była w głównej mierze determinowana czynnikami zewnętrznymi, tj. ogólną sytuacją gospodarczą na świecie, czynnikami psychologicznymi, ale także wewnętrznym ryzykiem politycznym, które realizowało się poprzez brak napływu kapitału zagranicznego na polską giełdę, a nawet jego odpływ z polskiego parkietu (w okresie I półrocza 2016 r. udział inwestorów zagranicznych w rynku skarbowych papierów wartościowych zmniejszył się o ponad 10 mld zł [Struktura inwestorów], perspektywą obniżenia ratingu Polski oraz odwrotem inwestorów od sektora bankowego w związku z oczekiwanym obniżeniem jego rentowności na skutek wyższych kosztów działania m.in. jako efekt podatku bankowego oraz groźbą rozwiązania problemu kredytów walutowych kosztem banków. Podczas gdy w maju 2016 r. agencja Fitch utrzymała swoją ocenę ratingową agencja Moody s również utrzymała ocenę ratingową dla Polski, ale zmieniła perspektywę ratingu ze stabilnej na negatywną w związku z takimi czynnikami ryzyka jak zwiększone wydatki na program 500+, zmiany w kwocie wolnej od podatku i wieku emerytalnym, kosztami związanymi z rozwiązaniem problemu frankowiczów oraz spór wokół Trybunału Konstytucyjnego [Moody s Investors Service, 14 may 2016]. Dnia 9 września 2016 r. Agencja Moody s wydała komunikat z informacją, że utrzymała rating polskiego długu na poziomie A2/P-1 z negatywną perspektywą. Kolejny przegląd ratingu zaplanowany jest na styczeń 2017 r. Dodatkowym czynnikiem ryzyka mogącym negatywnie wpłynąć na polski rynek kapitałowy jest wynik referendum przeprowadzonego w dniu 23 czerwca 2016 r. co do wyjścia Wielkiej Brytanii z UE, w którym większość (51,89%) opowiedziała się za Brexitem.
Bibliografia: 1. Dane miesięczne sektora bankowego czerwiec 2016 r., Komisja Nadzoru Finansowego. 2. Harmonogram wykonania budżetu państwa za okres styczeń lipiec 2016 r., Ministerstwo Finansów. 3. http://www.finanse.mf.gov.pl/dlug-publiczny/rynek-wtorny-spw/struktura-inwestorow [dostęp 1.09.2016 r.]. 4. Informacje o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju za I półrocze 2015, 2015 r., I kwartał 2016, I półrocze 2016. 5. Rating Action: Moody's changes outlook on Poland's A2 rating to negative from stable; affirms rating, Moody s Investors Service, Global Credit Research, 14 May 2016. 6. Struktura inwestorów. Krzysztof Waliszewski