Wykaz skrótów 15 Wstęp 19 1. Zarysowanie problematyki pracy 19 2. Kwestie terminologiczne 28 ROZDZIAŁ I. Roszczenie o wykonanie zobowiązania in natura w strukturze stosunku zobowiązaniowego tło prawnoporównawcze 33 1. Uprawnienia pierwotne i wtórne 34 2. Uprawnienie do żądania świadczenia w naturze w prawie rzymskim 40 3. Uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia w naturze w systemach common law 42 3.1. Uwagi wstępne 42 3.2. Umowa jako udzielenie gwarancji 44 3.3. Umowa jako disjunctive obligation 48 3.4. Umowa jako zobowiązanie do świadczenia w naturze 49 3.5. Primary rights i secondary rights 53 4. Zaskarżalność uprawnienia do żądania świadczenia w naturze na gruncie systemów common law 57 4.1. Teoretyczne ujęcia remedy....................... 57 4.2. Ochrona materialnych praw podmiotowych w common law 58 4.3. Znaczenie remedy w common law 59 4.4. Zakres dostępności specific performance w systemach common law 61 4.5. Żądanie zaspokojenia primary rights w systemach common law na tle rozwiązań systemów kontynentalnych 62 5. Miejsce roszczenia o wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią w systemach kontynentalnych 64 5.1. Brak regulacji roszczenia pierwotnego o spełnienie świadczenia w naturze 64 5
5.2. Zaskarżalność uprawnienia do żądania spełnienia świadczenia pierwotnego w naturze 66 5.3. Zaskarżalność roszczeń o świadczenia uboczne, obowiązków ochronnych oraz innych obowiązków 71 5.4. Konstrukcyjny prymat roszczenia pierwotnego 76 5.5. Alternatywny model: system sankcji? 76 6. Roszczenie o wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią w europejskich regulacjach i projektach harmonizacyjnych 78 6.1. Konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów (CISG) 78 6.2. DCFR 79 6.3. CESL 83 ROZDZIAŁ II. Miejsce roszczenia o wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią w prawie polskim 85 1. Konstrukcja roszczenia w prawie polskim 85 1.1. Zarys zastanych stanowisk 86 1.2. Stanowisko włas ne 93 1.3. Źródło zasady zaskarżalności uprawnień do żądania świadczenia (roszczeń) 104 1.4. Odpowiedzialność za dług a zaskarżalność roszczeń 110 1.5. Umowne uchylenie zaskarżalności roszczenia 112 2. Uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia w naturze i jego zaskarżalność 118 3. Znaczenie wymagalności dla dochodzenia świadczenia w naturze 120 4. Zaskarżalność obowiązków ubocznych 123 4.1. Świadczenia uboczne i pomocnicze uwagi wstępne 123 4.2. Kompetencja zaskarżalności świadczeń ubocznych 126 5. Miejsce roszczenia o wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią w polskim projekcie części ogólnej prawa zobowiązań 137 ROZDZIAŁ III. Roszczenie o świadczenie w naturze a przyczyna niewykonania zobowiązania 141 1. Prawo polskie 141 1.1. Zastane stanowisko doktryny 142 1.2. Znaczenie roszczenia o wykonanie zobowiązania in natura w przypadku niemożliwości subiektywnej 143 1.3. Niezależność zaskarżalności roszczenia pierwotnego od naruszenia zobowiązania 144 1.4. Niespójność systemowa prawa polskiego 146 1.5. Uzależnienie roszczenia o wykonanie zobowiązania od nieuspra - wied liwionego niewykonania zobowiązania 148 2. Europejskie krajowe systemy prawne 151 6 www.lexisnexis.pl
3. CISG 152 4. DCFR 154 5. CESL 159 6. Projekt polskiego prawa zobowiązań 161 ROZDZIAŁ IV. Konsekwencje zróżnicowanych modeli zaskarżalności uprawnień pierwotnych 165 1. Podstawowe modele konstrukcyjne 165 2. Sytuacja wierzyciela w procesie i egzekucji na tle zróżnicowanych modeli uprawnień pierwotnych 167 2.1. Zakres zaskarżalności uprawnień pierwotnych 167 2.2. Zaskarżalność uprawnienia do świadczenia pierwotnego jako zasada lub wyjątek 168 2.3. Ukształtowanie postępowania egzekucyjnego 170 2.3.1. Systemy kontynentalne niezaskarżalność świadczeń pierwotnych versus nieegzekwowalność orzeczeń zasądzających świadczenie pierwotne 170 2.3.2. Egzekucja w systemie anglosaskim 175 3. Wpływ zróżnicowania konstrukcyjnego uprawnień pierwotnych na ukształtowanie niektórych instytucji prawnych 177 3.1. Regulacja przedawnienia 177 3.2. Przelew roszczeń pierwotnych 178 4. Zaskarżalność uprawnień pierwotnych w świet le ekonomicznej analizy prawa 180 4.1. Zarys podstawowych założeń i kryteriów dla ekonomicznej analizy prawa 181 4.1.1. Paradygmat człowieka racjonalnego (teoria racjonalnego wyboru) 181 4.1.2. Koszty transakcyjne 184 4.1.3. Efektywność prawa 186 4.1.3.1. Kryterium Pareta 187 4.1.3.2. Kryterium Kaldora Hicksa 188 4.2. Efektywność zaskarżalności roszczenia pierwotnego in natura 190 4.2.1. Aktualny stan dorobku ekonomicznej analizy prawa w kwestii zaskarżalności roszczeń 190 4.2.2. Efektywność sankcji odszkodowawczej. Doktryna efficient breach of contract 191 4.2.3. Krytyka doktryny efficient breach of contract 198 4.2.4. Rozwiązanie efektywne: zaskarżalność roszczeń in natura 200 4.2.5. Wzrost zaufania na rynku 202 4.2.6. Zaskarżalność roszczeń in natura jako zasada czy jako wyjątek? 205 7
ROZDZIAŁ V. Treść roszczenia o wykonanie zobowiązania in natura 208 1. Treść roszczenia o wykonanie zobowiązania 209 2. Zmiana treści roszczenia........................... 213 3. Przypadek szczególny: treść roszczenia o doprowadzenie świadczenia do zgodności z zobowiązaniem 221 ROZDZIAŁ VI. Roszczenie o doprowadzenie świadczenia do stanu zgodnego z zobowiązaniem 225 1. Źródło i charakter roszczenia o doprowadzenie świadczenia do zgodności z zobowiązaniem 225 1.1. Zastane stanowisko 228 1.2. Zakres przedmiotowy roszczenia o wykonanie. Wpływ nienależycie spełnionego świadczenia na roszczenie o wykonanie 229 1.3. Roszczenie o doprowadzenie świadczenia do zgodności z zobowiązaniem jako szczególna postać roszczenia o wykonanie zobowiązania 233 1.4. Roszczenie o doprowadzenie wykonywania dzieła do stanu zgodnego z zobowiązaniem (art. 636 k.c.) 234 1.5. Wyłączenie generalnego roszczenia o doprowadzenie świadczenia do stanu zgodnego z zobowiązaniem dla umów najmu (art. 662 3 k.c.) 235 1.6. Cel regulacji roszczenia o usunięcie wad świadczenia w ramach reżimu rękojmi i niezgodności towaru z umową 237 1.7. Zasada realnego wykonania zobowiązania. Uprawnienie wierzyciela do żądania usunięcia niezgodności świadczenia versus uprawnienie dłużnika do usunięcia niezgodności świadczenia 239 1.8. Ograniczenie znaczenia typologii przypadków naruszenia zobowiązania 240 1.9. Wnioski częściowe 243 2. Źródło i charakter roszczenia o doprowadzenie świadczenia do zgodności z zobowiązaniem w obcych systemach prawnych oraz w europejskich i polskich projektach prawa zobowiązań 243 2.1. Roszczenie o doprowadzenie świadczenia do zgodności z zobowiązaniem w projekcie polskiej kodyfikacji 243 2.2. Roszczenie o korektę świadczenia w DCFR i CESL 244 3. Reżim rękojmi a roszczenie o doprowadzenie świadczenia do stanu zgodności z zobowiązaniem 245 3.1. Stosunek Nacherfüllungsanspruch ( 437 pkt 1, 439 ust. 1 BGB) do pierwotnego roszczenia o wykonanie zobowiązania ( 433 ust. 1 zd. 1 BGB) na gruncie prawa niemieckiego 246 8 www.lexisnexis.pl
3.2. Treść zobowiązania wynikającego z pozakonsumenckiej umowy sprzedaży 249 3.3. Treść zobowiązania wynikającego z umowy sprzedaży a uprzednia niemożliwość świadczenia 252 3.3.1. Szerokie ujęcie uprzedniej niemożliwości świadczenia... 252 3.3.2. Alternatywa: wąskie ujęcie uprzedniej niemożliwości świadczenia 253 3.3.3. Przyjęcie nienależytego świadczenia a zmiana umowy 257 4. Charakter uprawnień zmierzających do doprowadzenia świadczenia do zgodności z zobowiązaniem w obrocie pozakonsumenckim 258 4.1. Zastane stanowisko doktryny i orzecznictwa uwagi wstępne 258 4.2. Ekonomiczna racjonalność roszczeniowego charakteru uprawnień objętych reżimem rękojmi 261 4.2.1. Ochrona interesów stron umowy sprzedaży 261 4.2.2. Możliwość realizacji przez sprzedawców obowiązku naprawy rzeczy 263 4.2.3. Ochrona sprzedawcy przed ryzykiem nadmiernych kosztów realnego usunięcia wady 264 4.3. Ratio legis uprawnienia kupującego do żądania usunięcia wady w ramach rękojmi 265 4.4. Uprawnienie do żądania usunięcia wady dzieła w ramach rękojmi 266 4.5. Wymiar ekonomiczny rozstrzyg nięcia 268 4.6. Charakter przysługującego w ramach rękojmi żądania wymiany przedmiotu świadczenia 269 4.7. Różnice w ukształtowaniu roszczenia o doprowadzenie świadczenia do zgodności z zobowiązaniem w ramach reżimu rękojmi w porównaniu do zasad ogólnych 274 5. Charakter uprawnień zmierzających do doprowadzenia świadczenia do zgodności z zobowiązaniem w obrocie konsumenckim 275 5.1. Roszczeniowy charakter uprawnienia do usunięcia niezgodności świadczenia w świet le dyrektywy 1999/44/WE 277 5.2. Charakter uprawnienia do żądania demontażu i montażu 280 5.3. Sekwencyjność środków zaradczych? 284 ROZDZIAŁ VII. Granice roszczenia o wykonanie zobowiązania in natura 289 1. Uwagi wstępne 289 2. Granice roszczenia o spełnienie świadczenia pieniężnego 296 2.1. Rezygnacja wierzyciela ze świadczenia niepieniężnego w zamian za kompensatę 296 2.1.1. Transakcja zastępcza 298 9
2.1.2. Odmowa przez wierzyciela przyjęcia świadczenia niepieniężnego w zamian za kompensatę 304 2.1.2.1. Reguła White & Carter (Councils) Ltd. v. McGregor 304 2.1.2.2. Mora creditoris 304 2.1.2.3. Zastosowanie zasady pacta sunt servanda 305 2.1.3. CESL 305 2.1.3.1. Umowa sprzedaży (art. 132 ust. 2 CESL) 306 2.1.3.2. Umowa o świadczenie usług (art. 158 CESL) 307 2.1.4. DCFR 309 2.1.4.1. Ukształtowanie zasady (art. III.-3:301 DCFR) 309 2.1.4.2. Regulacja szczególna umowa o świadczenie usług (art. IV.C.-2:111 DCFR) 311 2.1.5. Rozłożenie ciężaru dowodu porównanie ryzyka non liquet 312 2.1.6. Porównanie zróżnicowanych zasad rozliczenia korzyści z transakcji zastępczej 314 2.1.6.1. Zalety i wady rozwiązania CESL (art. 158 CESL) 315 2.1.6.2. Zalety i wady rozwiązania DCFR (art. IV.C.-2:111 DCFR) 316 2.1.7. Propozycja włas na rozdziału korzyści z transakcji zastępczej 318 2.1.8. Polski Projekt KKPC 320 2.2. Usprawied liwione niespełnienie świadczenia niepieniężnego 323 3. Granice roszczenia o spełnienie świadczenia niepieniężnego 325 3.1. Gospodarcza nieracjonalność świadczenia. Niezamierzone efektywne naruszenie zobowiązania (involuntary efficient breach of contract) 325 3.1.1. Gospodarcza niemożliwość świadczenia 326 3.1.2. Gospodarcza nieracjonalność świadczenia (art. 363 1 zd. 2 k.c.) jako granica roszczenia o wykonanie zobowiązania 329 3.1.3. Artykuł 363 1 k.c. a roszczenie o wykonanie zobowiązania pieniężnego 334 3.1.4. Nadmierność kosztów lub trudności w rozumieniu art. 363 1 k.c.; suma pieniężna zwalniająca z obowiązku świadczenia niepieniężnego in natura 334 3.1.4.1. Charakter zastępczego ekwiwalentu pieniężnego 334 3.1.4.2. Ustalenie sumy pieniężnej zwalniającej z obowiązku świadczenia in natura na podstawie wyceny świadczenia zastępczego 335 10 www.lexisnexis.pl
3.1.4.3. Ustalenie sumy pieniężnej zwalniającej z obowiązku świadczenia in natura w braku dostępnego świadczenia zastępczego 337 3.1.4.4. Zwolnienie się dłużnika z obowiązku doprowadzenia świadczenia do zgodności z zobowiązaniem 340 3.1.4.5. Nadmierność kosztów lub trudności w rozumieniu art. 363 1 zd. 2 k.c. 342 3.1.5. Przewidywalność nadmiernej uciążliwości wykonania zobowiązania in natura 344 3.1.5.1. Uzgodnienie wynagrodzenia z założenia niepokrywającego kosztów spełnienia świadczenia 344 3.1.5.2. Przyjęcie przez dłużnika ryzyka powstania nadmiernych kosztów lub trudności 345 3.1.5.3. Przewidywalność w chwili zawierania umowy ryzyka nadmiernej uciążliwości wykonania zobowiązania 347 3.1.6. Artykuł 363 1 zd. 2 w zobowiązaniach starannego działania 348 3.1.7. Konstrukcja ochrony dłużnika na podstawie art. 363 1 zd. 2 k.c. 350 3.1.8. Artykuł 363 1 zd. 2 k.c. a gospodarcza niemożliwość świadczenia 352 3.1.9. Gospodarcza nieracjonalność świadczenia w DCFR 353 3.1.9.1. Przesłanki i skutki gospodarczej nieracjonalności świadczenia na gruncie DCFR 353 3.1.9.2. Zamienne świadczenie pieniężne 356 3.1.9.3. Nieracjonalność świadczenia a klauzula rebus sic stantibus w DCFR 356 3.1.10. Gospodarcza nieracjonalność świadczenia w CESL 357 3.1.11. Polski projekt prawa zobowiązań 359 3.1.12. Nadmierna uciążliwość doprowadzenia świadczenia do zgodności z zobowiązaniem w polskiej regulacji rękojmi dla obrotu pozakonsumenckiego 362 3.1.13. Granice roszczenia o doprowadzenie świadczenia do zgodności z zobowiązaniem w ramach obrotu konsumenckiego 365 3.1.13.1. Nieproporcjonalność względna środka zaradczego 365 3.1.13.2. Nieproporcjonalność absolutna środka zaradczego pierwszego rzędu 370 11
3.1.13.3. Nieproporcjonalność absolutna środka zaradczego pierwszego rzędu na gruncie ustawy o sprzedaży konsumenckiej 374 3.2. Klauzula rebus sic stantibus jako granica roszczenia o wykonanie zobowiązania in natura 381 3.2.1. Wpływ zmiany okoliczności na zobowiązanie 381 3.2.2. Ukształtowanie skutków klauzuli rebus sic stantibus w aspekcie roszczenia o wykonanie zobowiązania 383 3.2.3. Relacje między zasadą pacta sunt servanda a klauzulą rebus sic stantibus 386 3.2.4. Klauzula rebus sic stantibus a gospodarcza nieracjonalność świadczenia 389 3.2.5. Klauzula rebus sic stantibus a niemożliwość świadczenia 394 3.3. Niemożliwość świadczenia oraz utrata znaczenia świadczenia po naruszeniu zobowiązania 395 3.3.1. Pojęcie niemożliwości świadczenia 395 3.3.1.1. Tło prawnoporównawcze 395 3.3.1.2. Znaczenie pojęcia niemożliwość świadczenia 396 3.3.2. Wpływ niemożliwości świadczenia na roszczenie o wykonanie zobowiązania in natura 400 3.3.3. Roszczenie o wydanie surogatów 401 3.3.4. Przypadek szczególny: zbycie przedmiotu świadczenia osobie trzeciej 403 3.3.5. Przypadek szczególny: zobowiązanie do świadczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku 405 3.3.6. Utrata znaczenia świadczenia dla wierzyciela po naruszeniu zobowiązania 410 3.4. Niezgodność świadczenia z prawem 413 3.5. Ściśle osobisty charakter świadczenia 415 3.5.1. Rozwiązania europejskich projektów harmonizacyjnych 415 3.5.2. Prawo niemieckie 417 3.5.3. Prawo polskie 418 3.6. Upływ czasu 421 3.6.1. Czasokres dochodzenia roszczenia o wykonanie zobowiązania na gruncie prawa polskiego 421 3.6.2. Szczególny przypadek: roszczenie o doprowadzenie świadczenia do zgodności z zobowiązaniem oraz obowiązki ostrzegawcze 423 3.6.3. Rozwiązania europejskich projektów harmonizacyjnych 424 3.6.4. Polski projekt prawa zobowiązań 425 3.6.5. Bieg terminu przedawnienia o doprowadzenie świadczenia do zgodności z zobowiązaniem 426 12 www.lexisnexis.pl
ROZDZIAŁ VIII. Od roszczenia pierwotnego do roszczenia wtórnego 428 1. Systemy common law 428 2. Krajowe systemy ius civile 429 3. Prawo polskie 429 3.1. Zbieg z roszczeniem odszkodowawczym 429 3.2. Roszczenie pierwotne a wykonanie zastępcze 435 ROZDZIAŁ IX. Egzekwowalność roszczenia o wykonanie zobowiązania in natura 438 1. Okreś lenie w tytule egzekucyjnym zasądzanego świadczenia 439 2. Egzekwowalność jako element zaskarżalności roszczenia? 444 3. Egzekwowalność czynności zastępowalnych 451 3.1. Dopuszczalność egzekucji czynności zastępowalnych 451 3.2. Sposób egzekucji czynności zastępowalnych 454 3.3. Koszty wykonania zastępczego w egzekucji 457 4. Egzekwowalność czynności niezastępowalnych 457 4.1. Dopuszczalność egzekucji czynności niezastępowalnych 457 4.2. Sposób egzekucji czynności niezastępowalnych 460 ROZDZIAŁ X. Zagadnienia kolizyjnoprawne 466 Podsumowanie zestawienie najważniejszych tez 473 Bibliografia 509