Proszę ocenić zasadność obu roszczeń uwzględniając wszystkie przesłanki każdego (nawet gdyby zachodziły przesłanki negatywne).

Transkrypt

1 Kazus egzamin 23 czerwca 2015 r. Spółka Koleje Pilickie S.A. kupiła od Spółki Wagony Polskie S.A. pięć składów kolejowych. Składy miały być dostarczone do dnia 15 czerwca 2015 r. Koleje Pilickie wniosły zaliczkę (strony wyraźnie zaznaczyły, że nie ma ona charakteru zadatku) w wysokości 20% ceny. Składy kolejowe miały być nie tylko dostarczone w ustalonym terminie, ale ponadto miały, zgodnie z umową, w tym czasie uzyskać również certyfikat dopuszczenia do ruchu w Polsce, bez którego nie było możliwe podjęcie eksploatacji pociągów. Składy kolejowe zostały dostarczone w terminie umownym. Jednak w tym terminie nie uzyskano certyfikatu, ponieważ przedłużała się procedura certyfikacyjna, o czym kupujący w chwili wydania mu wagonów wiedział. W umowie została zastrzeżona klauzula, zgodnie z którą Spółka Wagony Polskie S.A. odpowiadała za terminowe uzyskanie certyfikatu, nawet jeżeli okoliczności powodujące opóźnienie wynikałyby z działania administracji państwowej. Spółka Koleje Pilickie wyznaczyła Wagonom Polskim S.A. pięciomiesięczny termin do uzyskania certyfikatu, grożąc odstąpieniem od umowy w razie nieuzyskania certyfikatu w tym terminie. Termin jednak upłynął bezskutecznie mimo starań Wagonów Polskich S.A. Spółka Koleje Pilickie złożyła więc Wagonom Polskim S.A. oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Następnie Spółka Koleje Pilickie kupiła porównywalne składy kolejowe o 20% drożej od innej spółki. Domaga się teraz od Spółki Wagony Polskie tytułem odszkodowania zapłaty tej różnicy w cenie składów (uiszczonych dodatkowo 20% wysokości poprzedniej ceny) oraz zwrotu zaliczki. Wartość składów kolejowych niecertyfikowanych jest o 40% niższa w stosunku do certyfikowanych. Proszę ocenić zasadność obu roszczeń uwzględniając wszystkie przesłanki każdego (nawet gdyby zachodziły przesłanki negatywne). Szkic rozwiązania: I. Spółka Koleje Pilickie mogłaby dochodzić zwrotu świadczenia na podstawie art k.c. w zw. z art k.c. Przesłanki zasadności roszczenia o zwrot świadczenia w tym przypadki to: zawarcie ważnej umowy, wpłata zaliczki przez kupującego, umowa wzajemna, zwłoka sprzedawcy, wyznaczenie dodatkowego terminu przez kupującego do wykonania zobowiązania przez sprzedawcę z zagrożeniem odstąpienia od umowy, bezskuteczny upływ terminu, odstąpienie od umowy po jego upływie. Aby roszczenie o zwrot zaliczki stało się wymagalne kupujący musiałby wezwać sprzedawcę do spełnienia świadczenia (art. 455 k.c.). Umowa została ważnie zawarta (w kazusie nie ma żadnych podstaw, aby kwestionować jej ważność). Jest to umowa sprzedaży (ewentualny element kwalifikacji jako dzieło chodzi o producenta wagonów jest możliwy nie ma wpływu na kwalifikację umowy pod względem wzajemności i skutków naruszenia). Jest to zatem umowa wzajemna w rozumieniu art k.c., świadczenia stron są ekwiwalentne.

2 Ze stanu faktycznego wynika, że kupujący wpłacił zaliczkę. Nie znajduje zastosowania art. 394 k.c., bowiem strony wyraźnie wyłączyły możliwość przyjęcia, że wpłacona kwota ma charakter zadatku. Centralnym zagadnieniem kazusu jest zakwalifikowanie naruszenia zobowiązania przez Wagony Polskie S.A. jako zwłoki. Sprzedawca dostarczył wagony w terminie, jednak bez certyfikatu. Aby przyjąć zwłokę konieczne jest niespełnienie świadczenia w całości, a przynajmniej konstytutywnej części świadczenia. Można próbować twierdzić, że w przypadku braku certyfikacji świadczenie jest w całości niewykonane (wagony nie są dopuszczone do ruchu). Należy jednak uznać, że to dostarczenie składów kolejowych stanowi konstytutywny obowiązek umowny sprzedawcy. Ten obowiązek został spełniony, a zatem przyjęcie zwłoki w spełnieniu świadczenia nie jest zasadne. Tym samym nie jest dopuszczalne odstąpienie na tej podstawie. Niemniej jednak odmiennie podobną kwestię rozstrzygnął Sąd Najwyższy, który przyjął w wyroku z dnia 24 czerwca 2014 r., sygn. akt: I CSK 392/13, że odstąpienie jest dopuszczalne, ponieważ należy uznać, że naruszenie tego obowiązku jest istotne i tym samym, w związku z niemożliwością dopuszczenia składów kolejowych do ruchu bez odpowiednich dokumentów, pozwala na odstąpienie na podstawie art k.c. Należy zaakceptować odpowiedzi, które taki pogląd przyjmą. Jest to jednak wątpliwe, nie do pogodzenia z art k.c., który wyraźnie w takich wypadkach wymaga zachodzenia zwłoki. Nie jest również wykluczone przyjęcie, że w tym stanie faktycznym doszło do niewykonania zobowiązania, gdyby uznać, że dostarczenie wagonów bez certyfikatu nie stanowi w ogóle dostarczenia wagonów. Przyjęcie takiego stanowiska implikuje konieczność ustalenia dalszych przesłanek art k.c. (dodatkowy odpowiedni termin, zagrożenie odstąpieniem, złożenie oświadczenia o odstąpieniu) oraz wymagalności roszczenia o zwrot zaliczki na podstawie art. 455 k.c. Z kazusu nie wynika, aby roszczenie kupującego wygasło (np. wskutek zaspokojenia) lub się przedawniło. Odp. Nie jest zasadne dochodzenie zapłaty zaliczki na podstawie art k.c. w zw. z art k.c. z uwagi na brak zwłoki po stronie sprzedawcy. II. Sprzedawca mógłby odstąpić od umowy na podstawie art k.c. w zw. z art k.c. i domagać się zwrotu zaliczki na podstawie art k.c. Aby przesłanki tego roszczenia były spełnione, należy brak certyfikatu zakwalifikować jako wadę w rozumieniu art k.c. Wada musiałaby istnieć w chwili przejścia niebezpieczeństwa (art. 559 k.c.). Sprzedawca nie mógł wiedzieć o wadzie w zależności od kwalifikacji rzeczy w chwili zawarcia umowy lub w chwili przejścia niebezpieczeństwa (art k.c. lub art k.c.). Sprzedawca musiał złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy, a kupujący nie mógł ubezskutecznić odstąpienia przez niezwłoczne usunięcie wady (art k.c.). Wada nie mogła być nieistotna w rozumieniu art k.c. Nie mogły minąć terminy do zbadania rzeczy i zawiadomienia o wadzie w rozumieniu art

3 k.c. oraz terminy prekluzyjne i przedawnienia w rozumieniu art. 568 k.c. Jeżeli wada zostałaby zakwalifikowana jako prawna, musiałaby istnieć w chwili przejścia prawa i nie mogłyby minąć terminy z art. 568 w zw. z art Także art. 557 k.c. oraz 560 k.c. znalazłyby zastosowanie. Brak certyfikatu można by uznać za wadę fizyczną w rozumieniu art k.c. Strony uzgodniły w umowie, że wagony muszą być wydane z certyfikatami dopuszczającymi do ruchu. Brak takiego certyfikatu należy uznać za niezgodność z umową (art pkt 1 lub pkt 4 k.c.). Pojęcie to jest szerokie, a katalog przypadków jest otwarty. Nie jest też wykluczona kwalifikacja tej wady jako wada prawna (art k.c.). Mimo tego, że skutki braku certyfikatu to ograniczenie wynikające z prawa publicznego i nie jest ono skutkiem orzeczenia lub decyzji organu (ale wynika z jego braku), to taka kwalifikacja nie mogłaby być odrzucona, bo prowadzi do tożsamych skutków prawnych w sferze uprawnień kupującego. Nie należy odrzucać również kumulatywnej kwalifikacji wady jako fizycznej i prawnej jednocześnie. Wada ta istniała w chwili wydania rzeczy, a jest to w świetle art k.c. moment przejścia niebezpieczeństwa na kupującego. Przesłanka z art. 559 jest spełniona. Pociągi nie były bliżej specyfikowane. Można przyjąć, że to zatem rzecz oznaczona co do gatunku. W chwili wydania rzeczy kupujący wiedział o braku certyfikacji. Oznacza to tym samym, że nie będzie on mógł wykonać uprawnień z tytułu rękojmi zgodnie z art k.c. Gdyby ta ostatnia okoliczność nie pozbawiła kupującego uprawnień, nie utraciłby ich w świetle art. 563 k.c., ponieważ sprzedawca wiedział o braku certyfikacji (art. 564 k.c.). Sprzedawca został również wezwany do usunięcia wady. Kupujący mógłby odstąpić od umowy na podstawie art k.c. Wzywając do usunięcia wady stworzył możliwość naprawienia świadczenia. Sprzedawca nie usunął wady, a zatem zachodzi przesłanka z art k.c., a sprzedawcy nie przysługuje już uprawnienie do usunięcia wady. Wada uniemożliwia korzystanie z pociągów, nie może być więc uznana za nieistotną w rozumieniu art k.c. Oświadczenie o odstąpieniu od umowy zostało złożone. Termin odstąpienia od umowy określony w art nie minął. Odp. Odstąpienie nie jest skuteczne, ponieważ kupujący wiedział o wadzie w chwili przejścia ryzyka. Pozostałe przesłanki odstąpienia są spełnione. III. Kupujący mógłby się domagać naprawienia szkody na podstawie art k.c. w zw. z art. 471 k.c., a w przypadku odstąpienia od umowy na podstawie art. 560 k.c. - na podstawie art. 471 k.c. w zw. z art in fine k.c. (a przy kwalifikacji wady jako prawnej w zw. art k.c.)

4 Jeżeli odstąpienie od umowy byłoby skuteczne, kupujący mógłby się domagać naprawienia szkody z powodu niewykonania zobowiązania. Konieczne byłoby powstanie szkody pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym z naruszeniem zobowiązania oraz aby szkoda była wynikiem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Powstaje pytanie, czy różnica w cenie składów kolejowych (20%) może być uznana za szkodę w rozumieniu art k.c., tj. czy różnica w cenie kupionej droższej i poprzedniej rzeczy jest tutaj szkodą. Kwestia ta nie jest rozstrzygnięta jednoznacznie w doktrynie i orzecznictwie. Można przyjąć, że taka transakcja zastępcza nie wyznacza (w odróżnieniu od innych systemów prawnych) miary szkody. Należy ustalić, czy wskutek niewykonania zobowiązania, wartość majątku wierzyciela się zmieniła, tj. jaką wartość miałyby składy kolejowe w przypadku wykonania umowy zgodnie z jej treścią. Nie jest to cena nabycia składów kolejowych od innego sprzedawcy. Jednak taki pogląd (tzw. coverage transaction) może być zaakceptowany. Pomijając zatem stanowisko dopuszczające przyjęcie, że to 20% wyznacza wysokość szkody, należy stwierdzić, że w kazusie nie ma podstaw do przyjęcia istnienia szkody, w szczególności w takiej wysokości. Ciężar dowodu w świetle art. 6 k.c. ciąży na kupującym. Nie należy jednak dyskwalifikować rozwiązania, które taką różnicę cen traktuje jako szkodę. Pozostałe przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej można uznać za spełnione. Umownie zaostrzono odpowiedzialność dłużnika za brak certyfikacji na podstawie art k.c.. Dlatego nie musi zachodzić niestaranność w rozumieniu art. 472 k.c. Jest to dopuszczalne rozszerzenie odpowiedzialności w świetle art k.c. Wskazano bowiem za jakie okoliczności dłużnik odpowiada. Zobowiązanie jest niewykonane. Kwestii związku przyczynowego w rozumieniu art k.c. nie da się ocenić, jeśli nie wykazano szkody. Także w przypadku przyjęcia możliwości uwzględnienia jako szkody tych 20% pojawia się problem istnienia związku przyczynowego; można twierdzić konsekwentnie, że kupujący musiał takiej transakcji dokonać, co ewentualnie pozwalałoby na przyjęcie związku przyczynowego. Niemniej jednak nie można pominąć faktu, że dokonanie transakcji zastępczej było uzależnione od woli kupującego, a nie stanowiło normalnego następstwa niezależnego od działania kupującego. Gdyby roszczenie odszkodowawcze było zasadne, to roszczenie należy uznać za wymagalne i zaskarżalne. Odp. Roszczenie o naprawienie szkody jest niezasadne, nawet jeżeli odstąpienie od umowy byłoby skuteczne. IV. Kupujący mógłby się domagać naprawienia szkody na podstawie art. 471 k.c. Kupujący mógłby się domagać naprawienia szkody także na podstawie art. 471 k.c. bez odstępowania od umowy (gdyby brak certyfikatu uznać za wadę, podstawą byłby art. 471 w

5 zw. z art zd. ostatnie (przy wadzie fizycznej) lub art. 471 w zw. z zd. ostatnie przy wadzie prawnej). Przesłanki co do zasady takie same jak w pkt. 3, tylko w miejsce niewykonania zobowiązania należy wykazać nienależyte wykonanie zobowiązania. Naruszenie zobowiązania zostało wyżej wykazane (wada jest postacią nienależytego wykonania zobowiązania). Szkodą byłby uszczerbek majątkowy stanowiący różnicę wartości składów kolejowych bez certyfikacji i wartości składów certyfikowanych. Oznacza to, że kupujący mógłby się wtedy domagać naprawienia szkody w wysokości różnicy wynoszącej 40% wartości składów (różnica między składami certyfikowanymi i niecertyfikowanymi). Gdyby roszczenie odszkodowawcze było zasadne, to roszczenie należy uznać za wymagalne i zaskarżalne. Odp. Kupujący mógłby się domagać naprawienia szkody w wysokości 40%, wynikającej z mniejszej wartości składów niecertyfikowanych.