Medicina Veterinaria 2(1) 2003, 19-25 ANALIZA MORFOLOGICZNA NADNERCZY (GLANDULAE SUPRARENALES) PSÓW RASY AMERICAN STAFFORDSHIRE TERRIER (AST) W OKRESIE OKOŁOPORODOWYM Maciej Janeczek, Joanna Klećkowska, Norbert Pospieszny Streszczenie. Badania przeprowadzono na 11 szczeniętach rasy American Staffordshire Terrier. Dokonano analizy morfologicznej nadnerczy w oparciu o pomiary morfometryczne, budowę anatomiczną, topografię. Otrzymane wyniki przedstawiono w postaci tabel. Wykonano dokumentację fotograficzną. Słowa kluczowe: psy, okres okołoporodowy, układ endokrynny, nadnercze, morfometria, skeletotopia WSTĘP Nadnercza są narządem, który był i jest przedmiotem badań z zakresu fizjologii, biochemii, anatomii makro- i mikroskopowej oraz innych gałęzi nauki. Zainteresowanie to zawdzięczają swej niezwykle istotnej roli dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu, a wszelkie zaburzenia, które ich dotyczą wiąŝą się z daleko idącymi konsekwencjami ogólnoustrojowymi [Reusch i wsp. 2001, Ślebodziński 1999, Ślebodziński 2000, Watson i wsp. 1988]. Nadnercza składają się z dwóch odrębnych pod względem anatomicznym i funkcjonalnym części, tj. kory i rdzenia. Kora nadnerczy jest pochodzenia mezodermalnego i zachodzi w niej synteza przede wszystkim glikokortykoidów, natomiast rdzeń nadnerczy jest pochodzenia ektodermalnego i odpowiada za syntezę i sekrecję katecholamin. Za regulację biosyntezy i uwalnianie glikokortykosteroidów przez korę nadnerczy odpowiedzialny jest hormon adrenokortykotropowy (ACTH), natomiast funkcja rdzenia nadnercza poddana jest kontroli układu współczulnego. W literaturze brak jest informacji na temat anatomii nadnerczy u psów rasy American Staffordshire Terrier w okresie okołoporodowym. Schwarze [1941] opisał nadnercza u psów i kotów, określone zostały róŝnice płciowe oraz wiekowe nadnerczy u psów [Baker 1936, Haensly 1965]. Morfrologię nadnerczy (lokalizację, unaczynienie tętnicze i Ŝylne, unerwienie) u płodów świni w okresie prenatalnym opisał Pospieszny [2001]. Celem niniejszej pracy jest przybliŝenie lokalizacji, anatomii i relacji z innymi narządami nadnerczy u psów rasy American Staffordshire Terrier w okresie okołoporodowym.
20 M. Janeczek in. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono na 11 psach rasy American Staffordshire Terrier pochodzących z okresu okołoporodowego, z czego 5 osobników było płci męskiej a 6 Ŝeńskiej. Wszystkie psy posiadały udokumentowane pochodzenie. Szczenięta pochodziły od trzech suk (pierwsza 3 osobniki, druga 4 osobniki, trzecia 4 osobniki) i zostały pozyskane z powodu komplikacji poporodowych zaistniałych w wyniku patologii. Następnie preparaty zostały zakonserwowane w 5% roztworze formaldehydu i poddane preparacji anatomicznej z zastosowaniem lupy (4,5x). Pomiary morfometryczne zostały wykonane za pomocą suwmiarki elektronicznej z dokładnością do 0,1 mm. KaŜdy pomiar powtarzany był trzykrotnie a następnie uśredniany. Dokonano pomiaru długości, szerokości nadnerczy oraz określono ich lokalizację (skeletotopia) i kształt. WYNIKI BADAŃ Lokalizacja Nadnercza u badanych szczeniąt pochodzących z okresu okołoporodowego leŝały przyśrodkowo od doczaszkowych końców nerek (extremitas cranialis). U wszystkich badanych osobników po lewej stronie doczaszkowy koniec nadnercza przylegał do aorty brzusznej (aorta abdominalis), powierzchnia dobrzuszna (facies ventralis) nadnercza w niewielkim stopniu przykryta była przez zwój trzewny (ganglion coeliacum), koniec doogonowy nadnercza przylegał do ściany tętnicy nerkowej (arteria renalis) oraz miał kontakt z nerwem trzewnym większym (n. splanchnicus major). Po prawej stronie ciała doczaszkowy koniec nadnercza był w kontakcie z płatem doogonowym wątroby (lobus caudatus), zaś doogonowy koniec nadnercza przylegał do tętnicy nerkowej i miał kontakt z nerwem trzewnym większym (rys. 1). Skeletotopia Jest to metoda w anatomii topograficznej uŝywana do opisu połoŝenia narządów względem kośćca. PołoŜenie nadnerczy było zmienne po lewej i prawej stronie ciała, a takŝe pomiędzy poszczególnymi osobnikami. W 5 przypadkach (2 samice i 3 samce) nadnercze połoŝone było po stronie prawej, koniec doczaszkowy na wysokości Th 13, a koniec doogonowy na wysokości L 2. U 1 samca koniec doczaszkowy leŝał na wysokości L 1, a koniec doogonowy na wysokości L 3. U 1 osobnika płci męskiej i 1 płci Ŝeńskiej końce doczaszkowe połoŝone były na wysokości Th 12, a końce doogonowe na wysokości L 1. U 3 samic końce doczaszkowe po kolei leŝały na wysokości Th 13, T'h 13, Th 12, a końce doogonowe na wysokości L 1, L 3, L 2. Po stronie lewej zaś u 2 samic i 2 samców końce doczaszkowe połoŝone były na wysokości L 2, a końce doogonowe na wysokości L 4. U 2 osobników płci Ŝeńskiej i 2 płci męskiej końce doczaszkowe leŝały na wysokości L 1, a końce doogonowe na wysokości L 3, zaś u 1 samicy i 1 samca końce doczaszkowe na wysokości Th 13, a końce doogonowe na wysokości L 2, a u 1 osobnika płci Ŝeńskiej końce doczaszkowe na L 2, a końce doogonowe na. L 3 (tab. 1). Acta Sci. Pol.
Analiza morfologiczna nadnerczy... 21 Rys. 1. Nadnercze psów rasy AST w okresie okołopłodowym. Strona lewa Fig. 1. Suprarenale glandula of the AST dogs in perinatal period. Side left Tabela 1. Skeletotopia w odniesieniu do lędźwiowego odcinka kręgosłupa Table 1. Skleltotopia in relation to lumborum vertebral segment Samica Female numer number Osobnik Person płeć sex prawa strona right side Skeletotopia lewa strona I 1 F Th 13 L 2 L 2 L 3 2 M L 1 L 3 L 2 L 4 3 F Th 13 L 1 L 2 L 4 4 F Th 13 L 3 L 1 L 3 II 5 F Th 13 L 2 L 1 L 3 6 M Th 13 L 2 Th 13 L 2 7 M Th 13 L 2 L 1 L 3 8 F Th 12 L 1 Th 13 L 2 III 9 M Th 13 L 2 L 2 L 4 10 M Th 12 L 1 L 1 L 3 11 F Th 12 L 2 L 2 L 4 Medicina Veterinaria 2(1) 2003
22 M. Janeczek in. Kształt Nadnercza u badanych osobników wykazały dwie formy kształtu: 1) nieregularny (koniec doczaszkowy szerszy, koniec doogonowy węŝszy i lekko zaostrzony), 2) wydłuŝony. Nadnercza o kształcie nieregularnym miały ostrze odwrócone od aorty brzusznej, a koniec rękojeści zwrócony był do nerki. Kształt nieregularny występował po stronie prawej w 9 przypadkach (5 samic i 4 samce), zaś po stronie lewej w 8 przypadkach (4 samce i 4 samice). Kształt wydłuŝony występował po prawej stronie w 2 przypadkach (1 samica i 1 samiec), a po stronie lewej w 3 (2 samice i 1 samiec) (tab. 2). Tabela 2. Kształt nadnerczy Table 2. Shape of the suprarenales glandulae Samica Female I II III numer number Osobnik Person płeć sex prawa strona right side Kształt Shape lewa strona 1 F wydłuŝony nieregularny 2 M wydłuŝony nieregularny 3 F nieregularny nieregularny 4 F nieregularny nieregularny 5 F nieregularny wydłuŝony 6 M nieregularny nieregularny 7 M nieregularny nieregularny 8 F nieregularny wydłuŝony 9 M nieregularny wydłuŝony 10 M nieregularny nieregularny 11 F nieregularny nieregularny Morfometria W trakcie badań wykonano następujące pomiary 1) długość nadnerczy od końca doczaszkowego (extremitas cranialis) do końca doogonowego (extremitas caudalis) 2) szerokość nadnerczy od brzegu bocznego (mango lateralis) do brzegu przyśrodkowego (mango medialis) A. W pierwszej i drugiej grupie średnia długość nadnerczy po lewej i prawej stronie ciała nie wykazywała znacznych róŝnic i wynosiła: I grupa strona prawa 9,18 mm; strona lewa 9,48 mm, II grupa strona prawa 8,95 mm; strona lewa 7,87 mm. Natomiast pewną róŝnicę w długości nadnerczy moŝna stwierdzić w III badanej grupie osobników, średnia ta wynosiła po stronie prawej 10,20 mm, a po stronie lewej 8,52 mm (tab. 3). B. We wszystkich badanych grupach nie stwierdzono istotnych róŝnic w szerokości nadnerczy po obu stronach ciała. I tak w I grupie średnia wynosiła po prawej stronie 2,82 mm; po stronie lewej 2,12 mm. W II grupie średnia wynosiła po stronie prawej 2,42 mm; po stronie lewej 2,14 mm. W III grupie średnia ta wynosiła po stronie prawej 2,71 mm; zaś po stronie lewej 2,501mm (tab. 3). Acta Sci. Pol.
Analiza morfologiczna nadnerczy... 23 Tabela 3. Morfometria nadnerczy Table 3. Morphometric of the suprarenales glandulae Samica Female numer number I II III Osobnik Person p sex prawa strona right side D ug nadnerczy Length suprarenales glandulae lewa strona prawa strona right side Szerok nadnerczy Width suprarenales glandulae 1 F 10,23 9,90 3,21 2,29 2 M 8,55 9,18 10,34 9,48 1,92 2,82 2,06 3 F 8,76 8,20 3,33 2,02 4 F 9,83 8,72 2,60 2,63 5 F 10,44 7,67 2,26 2,00 6 M 7,63 8,95 7,42 7,87 2,03 2,42 1,92 7 M 74,91 7,70 8 F 9,98 7,36 2,21 1,93 9 M 8,64 9,75 3,53 2,06 10 M 10,22 10,20 8,24 8,52 2,30 2,71 2,78 11 F 11,97 8,74 2,80 2,80 lewa strona 2,04 3,26 2,12 2,14 2,50 Medicina Veterinaria 2(1) 2003
24 M. Janeczek in. DYSKUSJA U zdecydowanej większości przebadanych osobników prawe nadnercze było wysunięte doczaszkowo (Th 12 ) w stosunku do nadnercza lewego, co jest bezpośrednio związane z lokalizacją nerek u psów. Doczaszkowa krawędź nadnercza prawego, poza jednym przypadkiem, osiągała wysokość ostatniego (Th 13 ) bądź przedostatniego kręgu piersiowego (Th 12 ), zaś krawędź doogonowa osiągała najdalej wysokość L 3. Nadnercze lewe z kolei w większości przypadków zawierało się pomiędzy L 1 a L 3 lub L 4, w dwóch przypadkach jego doczaszkowa krawędź osiągała wysokość Th 13. Prawe nadnercze u samic było dłuŝsze niŝ lewe nadnercze. Nadnercza u samców po obu stronach ciała były prawie jednakowej długości. Lewe i prawe nadnercze pod względem szerokości było większe u samic niŝ u samców. Stwierdzono, Ŝe u suk dorosłych, w ciąŝy, laktacji nadnercza mają masę oraz rozmiary większe od nadnerczy samców [Baker 1936], jak równieŝ nadnercza osobników starszych są większe i mają większy cięŝar niŝ u osobników młodych [Haensly i wsp. 1965]. WNIOSKI Z przeprowadzonych badań morfologicznych nad morfologią nadnerczy u psów rasy American Staffordshire Terrier w okresie okołoporodowym wynikają następujące uogólnienia natury morfologicznej: 1. Na miejsce połoŝenia nadnerczy nie wpływa płeć badanych osobników. 2. Występują dwie formy kształtu nadnerczy. 3. RóŜne połoŝenie w stosunku do kręgów piersiowych i lędźwiowych. 4. Zmienna długość i szerokość nadnerczy po obu stronach ciała. PIŚMIENNICTWO Baker D.D., 1936. Studies on the suprarenal glads of dogs. I. Comparison of the weights of suprarenal glands of mature and immature mate and female dogs. Am. J. Arat. 60, 231252. Hansly W.E., Getty R., 1965. Age changes in the weight of the adrenal glands of the dog. J. Gerontol. 20, 544 547. Pospieszny N., 2001. Morfologia nadnercza (Glandula suprarenalis) płodów świni w okresie prenatalnym. Zesz. Nauk. AR Wroc. Konferencje XXXI. Nr 405. Reusch C., Hahnle B., 2001. Endokrine Erkrankungen, hormonelle Storungen bei Erkankungen endokriner Drusen., 957 993, [w:] Niemand. H. S., Suter. P. R.: Praktikum der Hundeklinik., Parey Buchverlag Berlin. Schwarze E., 1941. Von den Nebennieren. Deutsch. Tierarztl. Wschr. 49, 601 609 Ślebodziński A.B., 1999. Zaburzenia czynności nadnerczy u psów (część 2). Nadczynność korowonadnerczowa (hiperadrenokortycyzm). śycie. Wet. 74, 7, 316 319 Ślebodziński A.B., 2000. Zaburzenia czynności kory nadnerczy u psów (część 5). Niedoczynność korowonadnerczowa., śycie. Wet. 75, 3, 143 149. Watson P. J., Herrtage M. E., 1988. Hyperadrenocorticism in six cats. JSAP, 39 (4),175 184. Acta Sci. Pol.
Analiza morfologiczna nadnerczy... 25 MORPHOLOGICAL ANALYSIS OF THE SUPRARENALES GLANDULAE (GLANDULAE SUPRARENALES) AMERICAN STAFFORDSHIRE TERRIER DOGS IN PERINATAL PERIOD Abstract. The investigation made on 11 American Staffordshire Terrier pupes. Examinated morphological analysis of the suprarenales glandolae in support of morphometric measurements, anatomical structure and topographic. Realized the records photographic and tabular. Key words: dogs, perinatal period, endocrine system, suprarenales glandulae, morphormetry, skeletotopia Maciej Janeczek, Joanna Klećkawska, Norbert Pospieszny, Katedra Anatomii i Histologii, Akademia Rolnicza we Wrocławiu, ul. KoŜuchowska 1/3, 51-631 Wrocław Medicina Veterinaria 2(1) 2003