Zalecenia dotyczące poprawy stanu technicznego budowli regulacyjnych na odcinku od ujścia potoku Krzczonówka do jazu w Myślenicach Rękopis: 2006-08-30 1. Zmiany przebiegu i profilu koryta Raby na odcinku ubień cim Stróża Myślenice oraz identyfikacja ich przyczyn Korzystając z austriackiej mapy z początków XX wieku oraz z mapy topograficznej województwa małopolskiego (pobrane z http://www.wrotamalopolski.pl/) można zauważyć, że na odcinku od ujścia potoku Krzczonówka do ujścia potoku Trzebuńka przebieg historycznego koryta bardzo mało różni się od przebiegu aktualnego. Zasadniczo tylko na dwóch odcinkach Raba płynęła korytem rozdzielonym na trzy odnogi (1m długości w Łuczanach powyżej ujścia potoku Krzywiczanka) oraz na dwie odnogi połączone pomocniczymi korytami (1200m długości poniżej ujścia potoku Suszanka). Od Stróży do Myślenic, na przełomowym odcinku Raby istniały 3 jazy drewniane z młynówkami i zakładami wodnymi: powyżej i poniżej mostu w centrum Stróży i w Myślenicach, w miejscu, w którym aktualnie znajduje się wielokrotnie remontowany i pozbawiony młynówki betonowy jaz elektrowni wodnej. Superpozycja map oraz nałożenie na nie kształtu koryta regulacyjnego zaprojektowanego pod koniec XX wieku wskazuje, że uproszczenia przebiegu koryta Raby nastąpiło przed zaprojektowaniem trasy koryta związanego z aktualną przebudową drogi zakopianki, z wyjątkiem jednego odcinka, a mianowicie długiej prostej poniżej mostu w Stróży w miejsce istniejących uprzednio dwóch łagodnych zakoli. Mapa historyczna i topograficzna Raby na odcinku od ujścia potoku Krzczonówka do Myślenic -1-
Oprócz zniknięcia dwóch jazów w Stróży, zmiany przebiegu koryta w czasach najnowszych dotyczą: likwidacji koryta podwójnego od ujścia Krzczonówki do mostu w cimiu i zastąpienie go meandrującym korytem jednoprzestrzennym, prawdopodobnie poprzez regulacje dla celów porządkowych, wyprostowanie odcinka koryta na odcinku cim cim Łuczany, dla odsunięcia rzeki od budowanej w latach 20-tych starej drogi do Zakopanego, likwidacji koryta podwójnego w Łuczanach i zastąpienie go meandrującym korytem jednoprzestrzennym, prawdopodobnie poprzez regulacje dla celów porządkowych, likwidacja meandrów i starorzecza w okolicy wąskiego mostu w Stróży, prawdopodobnie związane z budową drogi powiatowej na prawym brzegu Raby, zaniknięcie ciasnych i przełomowych meandrów poniżej drugiego jazu w Stróży (naprzeciwko restauracji Grzybek ), prawdopodobnie jako wynik erozji dna poniżej tego jazu, przesunięcie koryta Raby w Myślenicach w okolicy ujścia potoku Miłogoszcz podczas budowy starej zakopianki i ponownie, przy budowie nowej zakopianki. rzesunięcie zakola Raby w Stróży powyżej ujścia potoku Trzebuńka podczas aktualniej przebudowy drogi. Analiza map nie daje bezpośredniej wskazówki dotyczącej zmian przebiegu profilu Raby na rozpatrywanym odcinku. Jednak z opisu technicznego projektu wynika, że już pod koniec XX wieku budowle regulacyjne były podmyte i wyeksponowane około 1m na poziomem lustra niskiej wody, a obecnie, na odcinkach nie podlegających robotom w ubniu i cimiu budowle regulacyjne są zawieszone około 1,5 do 2m ponad lustrem niskiej wody. Wrzesień 2003 prawy brzeg zakola powyżej kładki stalowej w Łuczanach, odcinek nieregulowany w ramach przebudowy zakopianki, budowle regulacyjne około 1,5 m powyżej zwierciadła wody -2-
Aktualnie punktami stałymi profilu dna rzeki są rafy skalne na ujściu potoku ubieńka, rafy na ujściu potoku Krzywiczanka i jaz w Myślenicach, ale pomiędzy tymi punktami koryto jest znacznie wcięte w dno doliny, o czym świadczy także brak wysp i łach w korycie, oraz starorzeczy, widniejących zarówno na mapach z początku XX wieku jak i częściowo na mapie topograficznej. Budowa drogi zajmuje teren starych koryt i starorzeczy Raby leżących na jej lewym brzegu od ubnia do cimia, co wyklucza ich odtworzenie na znaczącym odcinku doliny, która wobec tego stała się wąska, a brzegi koryta rzeki są coraz wyższe, podwyższane zarówno legalnie, podczas regulacji rzeki, jak i nielegalnie, przez właścicieli sąsiadujących z rzeką terenów. Nielegalne i szkodliwe podwyższanie terenów zalewowych o około 1m w bezpośrednim sąsiedztwie koryta Raby w Stróży, od strony drogi powiatowej w tle widoczny mur oporowy drogi krajowej na lewym brzegu rzeki onieważ przebieg obecnego koryta w zasadzie nie odbiega znacząco od przebiegu historycznego (z wyjątkiem odcinków dawniej rozplecionego koryta) to średni spadek koryta Raby nie mógł być wiele mniejszy od obecnego 0,34%, a ewentualne procesy korytotwórcze zależne od spadku rzeki działały już stosunkowo dawno. Obecnie obserwowane zjawiska erozji dennej i bocznej są więc fragmentem naturalnego procesu, choć będącego wynikiem zabudowy doliny, głównie poprzez wkraczanie dróg w dno doliny Raby. Oprócz zabudowy doliny obserwuje się, zresztą nie tylko w zlewni Raby, malejące dostawy rumowiska, powodowane przez różnorodne przyczyny1, co ma niebagatelny wpływ na przebieg procesów korytotwórczych. Zabudowa progowa dopływów Raby oraz zamknięcie dostaw rumowiska poprzez wybudowane w latach 70-tych zapory przeciwrumowiskowe mające chronić 1 Wyżga B., 2001. Regulacja koryt karpackich dopływów Wisły - ocena działań inżynierskich w świetle wiedzy geomorfologicznej i sedymentologicznej. Czasopismo Geograficzne, 72(1): 23-52. -3-
rezerwuar w Dobczycach przed zamuleniem mają niewątpliwie wpływ na obniżanie się dna koryta Raby w ostatnim ćwierćwieczu. Rzeka Raba posiadała zawsze koryto żwirowe i w odróżnieniu od swoich dopływów, w których wychodnie skalne są bardzo częste, w samym korycie Raby takich wychodni się nie obserwowało. Na odcinku ubień Myślenice piaskowce pojawiały się w postaci olbrzymich bloków na znanym z dawien dawna przełomie Raby powyżej Myślenic o lokalnej nazwie uteranka oraz na ujściu potoku Krzywiczanka, w miejscu zwanym pod topolami. Obecnie oprócz tych miejsc skalne wychodnie pojawiły się także na ujściu potoku ubieńka w ubniu. owodem tej sytuacji jest to, że koryto Raby leży na całej długości rozpatrywanego odcinka w dolinie, której podstawą są pstre iły mioceńskie, nieodporne na erozję i jeśli nawet udaje się je obserwować przez krótki czas wyeksponowane na poziomie dna rzeki, to po najbliższym wezbraniu ulegają one przyśpieszonej erozji, a miejsce po nich wypełnia się aluwiami. Ten proces najbardziej widoczny jest poza odcinkiem rozpatrywanym, w parku w Myślenicach. W miejscu tym średni poziom wody w korycie rzeki znajduje się poniżej rzędnej zalegania iłów mioceńskich, co oznacza, że wody Raby odwadniają tereny wodonośne Myślenic zamiast być z nimi w stałej wymianie. onadto obserwowano iły mioceńskie w Stróży Szkole, powyżej mostu w cimiu i poniżej ujścia potoku Suszanka. W tym ostatnim miejscu można je obecnie obserwować w okolicy głazów umieszczonych na tym odcinku jako elementy habitatowe rzeki. 2. Hipotetyczne parametry prostego lub meandrującego koryta Raby na odcinku od ujścia potoku Krzczonówka do jazu w Myślenicach Dla opisania naturalnego procesu korytotwórczego Raby celowe jest przedstawienie go w hipotetycznej postaci swobodnie meandrującego lub prostego koryta żwirowego, aby potem prześledzić wpływ, jaki mogą wywierać na ten proces ograniczenia naturalne lub spowodowane przez człowieka, oraz opisać graniczne parametry koryta, które będzie podlegać możliwym do przewidzenia zmianom czasoprzestrzennym. Do tego celu wykorzystano wzory Thorne & Hey2, którzy podali równania na poszczególne parametry koryt żwirowych uznawanych za będące w dynamicznej równowadze z osadami dna doliny. owszechnie bowiem uważa się, że koryto kształtowane jest przez przepływy pełnokorytowe, które jeśli odpowiadają przepływowi półtorarocznemu (Q67%) to pozostają w równowadze z rumowiskiem doliny, zarówno z dostawami tegoż rumowiska, jak i z jego uziarnieniem. W przypadku chwilowej nierównowagi, swobodnie meandrujące koryto zmienia swój spadek poprzez wydłużenie/skrócenie meandrów, zmienia szerokość poprzez podmycie brzegów lub usypanie odsypów i zmienia uziarnienie dna poprzez proces opancerzenia (obrukowania, w którym drobne frakcje rumowiska są unoszone w dół rzeki i do terasy zalewowej, a pozostają frakcje grubsze), lub poprzez sedymentację frakcji drobniejszych, naniesionych z wyższych przekroi. Wspomniane wzory pozwalają uwzględnić zarówno intensywność dostaw rumowiska, jak i zmienność przekroi w sekwencji ploso bystrze, oraz na szerokości naturalnego przekroju koryta. 2 Thorne C. R., Hey R. D., Newson M. D. Applied Fluvial Geomorphology for River Engineering and Management. John Wiley & Sons td, Chichester, West Sussex O19 8SQ, England. 1997-4-
Tabela 1. Szacunkowe obliczenia szerokości i głębokości koryta Raby dla wody brzegowej 67% według równań Hey & Thorne 1986, dla swobodnie migrujących koryt żwirowych Odcinek ujście Krzczonówki - ujście Trzebuńki, S = 0,0040 Dane: Wyniki obliczeń: W W Q50 Q67 Qs D50 D84 W d bystrza plosa 140 126 14 0,030 0,152 48,6 50,3 47,0 1,94 126 10 0,030 0,160 48,6 50,3 47,0 1,94 126 5 0,030 0,170 48,6 50,3 47,0 1,94 126 1 0,030 0,210 48,6 50,3 47,0 1,94 126 0,1 0,030 0,275 48,6 50,3 47,0 1,94 d d d bystrza plosa max 2,03 2,03 2,03 2,03 2,03 4,20 4,28 4,37 4,71 5,17 1,84 1,84 1,84 1,84 1,84 d max bystrza d max 3,83 3,90 3,99 4,29 4,72 4,57 4,66 4,76 5,12 5,63 plosa Odcinek ujście Trzebuńki - jaz w Myślenicach, S = 0,0030 Dane: Wyniki obliczeń: W W d d d d max d max Q50 Q67 Qs D50 D84 W bystrza plosa d bystrza plosa max bystrza plosa z 160 144 14 0,025 0,115 52,0 53,7 50,2 2,08 1,97 2,18 4,43 4,04 4,82 328 144 10 0,025 0,120 52,0 53,7 50,2 2,08 1,97 2,18 4,50 4,10 4,89 328 144 5 0,025 0,130 52,0 53,7 50,2 2,08 1,97 2,18 4,62 4,22 5,03 328 144 1 0,025 0,155 52,0 53,7 50,2 2,08 1,97 2,18 4,92 4,49 5,35 328 144 0,1 0,025 0,205 52,0 53,7 50,2 2,08 1,97 2,18 5,42 4,95 5,90 328 Q50 - woda dwuletnia Q67 - woda półtoraroczna (3,9 do 424 m3/s) Qs - transport rumowiska w trakcie trwania wody brzegowej w kg/s (0,001 do 14,14 kg/s) D50 - mediana średnic ziarn żwiru w zakresie 0,014 do 0,176m (próbka liczebnościowa, grit by number) D84 - kwantyl 84% średnic ziarn żwiru (próbka liczebnościowa, grit by number) W - szerokość koryta (lustra wody brzegowej), średnio, na całym odcinku, Wb i Wp - dla bystrza i plosa, dla brzegów nie zarośniętych drzewami d - głębokość średnia koryta (W*d = A, powierzchnia przekroju koryta wody brzegowej), db i dp - głębokości bystrza i plosa z - połowa długości fali meandra, odstęp między bystrzami S - spadek brzegów koryta (spadek doliny od 0,00166 do 0,0219) W tabeli przeprowadzono obliczenia dla dwóch odcinków Raby zakładając przepływ półtoraroczny jako 90% przepływu dwuletniego, średnie uziarnienie takie, jakie założono w projekcie oraz spadek średni wynikający z różnicy rzędnych charakterystycznych miejsc i długości projektowanej odcinków regulacyjnych. Zakładając malejące ilości transportu rumowiska podczas przepływów pełnokorytowych dostosowano kwantyl 84% średnic rumoszu dla otrzymania w wyniku rzeczywistego spadku rozpatrywanego odcinka. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że malejącym dostawom rumowiska towarzyszyć będzie pogłębianie przekroju plosa i bystrza, oraz znaczący wzrost średnicy D84. Średnie szerokości i głębokości koryta rzeki odpowiadają w przybliżeniu policzonym inną metodą w projekcie. Dodatkowo uzyskano z równań odstęp bystrzy, wielkości różnic pomiędzy średnią głębokością i szerokością koryta na bystrzu i w plosie, oraz określenie maksymalnej głębokości plosa i bystrza. Wielkości te będzie można użyć jako kryteria monitoringu stanu koryta dla celów jego utrzymania, bez konieczności referowania do przekroju projektowego, który jest nie do przyjęcia dla naturalnej rzeki, gdyż stanowi niezróżnicowany, trapezowy kanał o jednolitym spadku, nie nadającym się dla życia roślin i zwierząt. Średnia jednostkowa moc strumienia policzona dla przepływów brzegowych przekroi wynikających z wzorów Thorne &Hey maleje od 100 W/m2 w cimiu do 80 W/m2 poniżej Stróży i pozwala sklasyfikować Rabę jako ciek żwirodenny o dużej energii strumienia i zachowujący równowagę w przypadku ograniczonej dostawy rumowiska i adekwatnego uziarnienia bystrzy i plos (30 do 100 W/m2), podczas gdy bystrza o spadku dna nie -5- z 307 307 307 307 307 S 0,0040 0,0040 0,0040 0,0040 0,0040 S 0,0030 0,0030 0,0030 0,0030 0,0030
większym niż 1,2% pozwalają się zakwalifikować do cieków żwirodennych lub kamienistych o bardzo dużej energii i korycie stabilnym tylko w przypadku niezaburzonej dostawy rumowiska z brzegów lub dopływów (100 do W/m2) 3. Określenia te pozwalają przewidywać przyszłe utrzymanie rzeki, o ile głębokość koryta nie ulegnie znaczącemu pogłębieniu. Spowodowałoby to bowiem przenoszenie przepływów brzegowych większych niż wynikające z obliczeń, wywierające znacznie większe siły ścinające na dno i brzegi koryta, skoro nadmiar wód nie mógł swobodnie rozlać się na terenach zalewowych. Oznacza to, że istotnym aspektem utrzymania staje się zapewnienie odpowiednio płytkiego koryta, jeśli ma ono pozostać stabilne przy przepływach większych niż miarodajne. 3. rognoza procesów korytotwórczych w uregulowanym korycie rzeki Raby Dwa zasadniczo zmienione ostatnio elementy koryta rzeki Raby to: likwidacja odnóg koryta, suchych koryt bocznych, starorzeczy i młynówek, powodująca, że obecnie Raba płynie korytem pojedynczym, bez możliwości wykorzystania bocznych kanałów dla przeprowadzenia wód wezbraniowych, umocnienie obydwu brzegów pojedynczego koryta i częściowo powierzchni teras zalewowych ponadwymiarowymi głazami, często osiatkowanymi, co utrudnia swobodne meandrowanie koryta i w ten sposób uniemożliwia pozyskanie dla procesów korytotwórczych żwirów i kamieni zalegających pod terasami zalewowymi. Wobec powyższego, energia całości wód wezbraniowych wywierana jest na powierzchnię tego pojedynczego koryta, a wszelkie korekty uziarnienia dna rzeki muszą odbywać się pomiędzy liniami brzegowymi. Jeśli z dynamiki rzeki wynika konieczność opancerzenia dna, to odbywać się to musi kosztem materiału zalegającego w dnie poprzez wyerodowanie drobniejszych frakcji żwiru. Jeśli mimo to nie znajdą się w dnie odpowiednio grube kamienie to trzeba je tam dostarczyć z zewnątrz aby uniknąć przyśpieszonej erozji zalegających poniżej iłów miceńskich i katastrofalnego, nadmiernego pogłębienia koryta rzeki. Alternatywnie, odpowiednio grube uziarnienie materiału dna można ewentualnie uzyskać poprzez zniszczenie niepotrzebnych umocnień brzegowych i włączenie okruchów skalnych użytych do ich budowy do procesów korytotwórczych, wraz z całą ilością żwiru i kamieni zalegających poza umocnieniami brzegowymi. Ze względów zrozumiałych rozwiązanie takie dla umocnień brzegu lewego nie wchodzi w rachubę, natomiast można w przyszłości analizować potrzebę takiego radykalnego działania dla brzegu prawego w rejonie cimia i Łuczan, gdzie regulacje dawnego koryta wielodzielnego pozostawiło znaczne tereny dawnych wysp na prawym brzegu rzeki w postaci pastwisk, łąk i nieużytków. odobnie, w miejsce dawnych młynówek i starorzeczy można ewentualnie wykonać wykopem suche koryta ulgi (lub obniżone tereny zalewowe) w różnych lokalizacjach od ujścia Krzczonówki do przełomu w Stróży, także zużywając uzyskane w ten sposób pospółki do uzupełnienia rumoszu w korycie głównym Raby. Ustabilizowanie wklęsłych brzegów zakoli koryta regulacyjnego ponadwymiarowymi głazami powoduje, że wzdłuż tych brzegów koncentruje się wgłębna erozja, podmywająca umocnienia brzegowe. Jest to proces przewidywalny i w projekcie został uwzględniony dla przyjętych tam założeń. Erozji dna przy brzegach wklęsłych towarzyszy tworzenie wypłyceń na bystrzach powstających w miejscach, gdzie kierunek skrętu koryta się zmienia. Gdyby koryto regulacyjne mogło zostać zaprojektowane z naprzemiennymi zakolami o rytmie wynikającym z równowagi naturalnego koryta, to odcinki erozji brzegowej w zakolach poprzegradzane byłyby seriami bystrzy, w których płytsze koryto wstrzymywałoby dalsze pogłębianie się dna przy brzegach wklęsłych. Koryto regulacyjne nie mogło jednak tak być zaprojektowane, gdyż jego kształt, szczególnie w odcinkach przełomowych w Stróży, 3 Bojarski A., Jeleński J., Jelonek M., itewka T., Wyżga B., Zalewski J.: Zasady dobrej praktyki w utrzymaniu rzek i potoków górskich, Warszawa 2005-6-
podyktowany był kształtem budowanej jezdni drogowej i nie wynikał z dynamiki rzeki. W ten sposób powstały wydłużone zakola i proste odcinki, w których brak jest naturalnych cech geometrycznych koryta powstrzymujących erozję wybranego brzegu. odobnie, jeśli bystrze utworzy się na zakolu rzeki, to wywierane są zwiększone siły ścinające na elementy koryta wynikające z dynamiki przepływu na łuku. owtarzające się wezbrania powodują więc coraz głębsze podmycia wklęsłego brzegu, które za każdym razem odpowiadają obliczonym, ale poprzez brak następujących po plosach bystrzy utrzymujących poziom wody w korycie sumują się w dłuższych okresach czasu na nadmiernie długich odcinkach. rzykład takich wydłużonych plos to zakola na ujściu Krzczonówki i długie proste poniżej mostu w cimiu i wodowskazu w Stróży, które wykazują właśnie efekty opisanych tutaj nadmiernych erozji. 4. Wytyczne utrzymania koryta rzeki Raby wobec konieczności zabezpieczenia budowli w dolinie na odcinku od ujścia potoku Krzczonówka do jazu w Myślenicach 4.1. Monitoring rzebudowane koryto Raby, szczególnie w pierwszych latach po wykonaniu, w trakcie którego nastąpiła nie tylko zmiana kształtu koryta, ale zostały zagubione wszelkie opancerzenia koryta, jest wrażliwe na przejścia kolejnych wód wezbraniowych. rzekształcenia profilu dna i przekroi poprzecznych są proporcjonalne do wielkości przepływów i czasów ich trwania, aż do wystąpienia wód brzegowych, które uważa się powszechnie za odpowiedzialne za kształtowanie koryt rzecznych. Jest prawdopodobne, że poziom wód podczas wezbrań ostatnich lat nie osiągnął w wielu miejscach poziomu wody brzegowej, czyli proces wstępnego kształtowania koryta po pracach regulacyjnych jeszcze nie został zakończony. odczas występowania wezbrań o przepływach osiągających poziom ponad brzegi koryta nadmiar wód rozlewa się szeroko i w praktyce nie ma większego wpływu na kształtowanie koryta, o ile tereny zalewowe są dostatecznie szerokie. Jak wiemy, większość terenu zalewowego na lewym brzegu Raby jest zajęta na wyniosłe nasypy drogowe, podobnie na prawym brzegu tereny te są ograniczone nasypami drogi powiatowej. Tam, gdzie dolina jest zawężona do szerokości niewiele większej od szerokości koryta Raby kształtowanie koryta będzie odbywało się przy każdym jednym wezbraniu większym od uprzednio występującego i tylko poszerzenie terenów zalewowych jest temu w stanie zaradzić. Dla prac utrzymaniowych jest istotne, aby przewidywać przyszłe zdarzenia korytotwórcze i odróżniać procesy nieuniknione o małej szkodliwości od zagrożeń budowli, których istnienie chroni obiekty infrastruktury w dolinie. Korzystając z oszacowań dokonanych w tabeli 1 można sformułować kryteria oceny przekroi koron bystrzy występujących na rozpatrywanym odcinku naturalnie oraz miejsc, w których takie bystrza w sposób naturalny lub sztuczny powinny powstać. oniższe tabele podają te lokalizacje i podsumowują kryteria, które powinny być spełnione zanim ocenianym korytem przejdzie następne wezbranie o przepływie brzegowym lub wyższym. -7-
Tabela 2. Kryteria oceny przekroi na koronach bystrzy i maksymalna głębokość plosa na odcinku od ujścia Krzczonówki do jazu w Myślenicach Odcinek: arametr: Kryterium: od ujścia Krzczonówki do Szerokość zwierciadła wody Min. 50m ujścia Trzebuńki brzegowej na koronie bystrza Średnia głębokość przekroju Max. 1,85m bystrza (D84 = 0,16m) Maksymalna głębokość na 3,90m bystrzu (D84 = 0,16m) Maksymalna głębokość plosa 4,60m od ujścia Trzebuńki do jazu Szerokość zwierciadła wody Min. 54m w Myślenicach brzegowej na koronie bystrza Średnia głębokość przekroju Max 2,00m bystrza (D84 = 0,16m) Maksymalna głębokość na 4,50 bystrzu (D84 = 0,16m) Maksymalna głębokość plosa 5,35 Tabela 3. okalizacja naturalnych bystrz na odcinku od ujścia Krzczonówki do jazu w Myślenicach rzybliżony kilometr: Korona bystrza istniejącego Korona bystrza do odtworzenia 89+200 Kierunek skrętu następującego po nim plosa Szacunkowa odległość pomiędzy koronami bystrzy okalizacja - nazwa popularna z [m] ewy Ujście Krzczonówki 89+021 88+800 rawy 400 88+ 87+900 500 400 87+500 400 Ujście potoku Suszanka 88+730 cim - ipiny cim - ipiny Most w cimiu 87+574 Kładka drewniana 87+275 87+200 350 350 400 420 280 250 84+900 250 84+600 84+100 500 86+850 86+500 86+100 85+680 85+400 85+150-8- Dwa brakujące bystrza, w sposób widoczny zaznaczające się w terenie Garbarnia w cimiu Kładka w Łuczanach Brakujące bystrza wzdłuż łagodnego łuku w prawo, do uzupełnienia Gazociąg 85 + 050 Wlot pod topole Ujście potoku Krzywiczanka od topolami bania niżej topól Garaże, ujście potoku Ziębówka
........ 83+000 82+500 81+850 81+500 81+200 80+900 80+600 80+ 80+000 79+700 79+400 79+100 78+800 78+400 77+900 77+695 (cztery brakujące bystrza na odcinku biegnącym wzdłuż skraju doliny i drogi na stoku, średnia odległość pomiędzy koronami bystrzy 275m, do obserwacji i ewentualnego monitorowania) Wąski most w Stróży 83+098 Wlot pod stary murek w Stróży 500 rzemiał na przystanek 650 rzemiał za przystankiem 350 rąd Kokoszki Wlot pod Zagrodę 450 Dawny (rozebrany) bar Sponti Most w Stróży 80+717 imnigraf IMGW Kraków Bystrze powyżej śmietnika Bystrze koniecznie do uzupełnienia! Stary jaz w Stróży Obok restauracji pod Grzybkiem owyżej ujścia potoku Miłogoszcz oniżej ujścia potoku Miłogoszcz 400 Hotel rima 500 Bar pod Zielonym Słoniem Jaz elektrowni w Myślenicach Wyliczona w tabeli 1 odległość pomiędzy koronami bystrzy do 330m nie jest zachowana w rzeczywistości (tabela 3), co zresztą bywa charakterystyczne na regulowanych odcinkach rzek, gdzie dochodzi ona do 9-krotnej szerokości koryta. Szczegółowa lokalizacja korony bystrza nie jest konieczna, monitoringowi podlega widoczne przy niskich stanach wód przełamanie łagodnego spadku zwierciadła wody plosa do spadku bystrza, wynoszącego na Rabie około 1 do 1,5%. Występuje ono pomiędzy odwrotnie skierowanymi plosami na odcinku mniej więcej prostym, lub w innych miejscach samoistnie wytworzonych lub specjalnie urządzonych dla korekty profilu podłużnego dna rzeki. Sposób przeprowadzania monitoringu jest prosty: należy rozciągnąć linkę pomiędzy punktami ograniczającymi zwierciadło wody brzegowej w monitorowanym przekroju (najczęściej pomiędzy koronami ubezpieczeń brzegowych) i pomierzyć głębokości pomiędzy tą linką a dnem, określając następnie największą głębokość i głębokość średnią, które porównuje się z kryteriami z tabeli 2. W przypadku wątpliwości, należy także zmierzyć głębokość maksymalną plosa (pomiędzy koroną ubezpieczenia brzegowego a dnem w rozpatrywanym przekroju). Monitoring łatwo wykonać w zespołach dwuosobowych wyposażonych w niwelator, linkę i łatę. Wyniki monitoringu przeprowadzanego po dorocznej wielkiej wodzie letniej powinno się zapisać w porównaniu do poprzednich zapisów i kryteriów zawartych w tabeli 2. 4.2. Działania techniczne Działania techniczne należy podejmować po przeanalizowaniu wyników monitoringu i polegać one powinny na korekcie rzędnej korony bystrza i uzupełnieniu brakujących powierzchni bystrza spadkiem 1 do 1,5% w górę i w dół od tej korony. Należy tego dokonać poprzez dostarczenie materiału skalnego 200/400 mm w miejsce występujących braków i uformowanie z tego materiału płaszczyzny korygującej przekrój poprzeczny i profil podłużny bystrza. Następnie, tam gdzie to możliwe należy zaklinować materiał skalny gruboziarnistą -9-
pospółką rzeczną i ewentualnie zagęścić walcem drogowym. Dla zachowania warunków migracji ryb należy kształtować powierzchnię z lekkimi spadkami w kierunku osi koryta. Korekta rzędnej korony bystrza poniżej przełomu uteranka, 2005-10 -
Klinowanie korony bystrza pospółką rzeczną i zagęszczanie walcem drogowym Będzie także występował przypadek konieczności uzupełnienia narzutu skalnego wklęsłych brzegów plos. Należy tego dokonać materiałem skalnym niesortowanym 100 do 600mm, uzupełniając podmytą skarpę w głąb plosa tym samym nachyleniem jak projektowano (najczęściej 1:2), aż do głębokości maksymalnej z tabeli 2. W przypadku większych głębokości dno plosa należy podnieść nasypując tego samego materiału (100/600mm) do poziomu głębokości maksymalnej (lub średniej) na obszarze występującego wyboju. Jest celowe analizowanie procesów korytotwórczych w dłuższych okresach czasu na podstawie śledzenia wyników monitoringu z wielolecia i formułowanie zasad strategii wyprzedzających przewidywane przyszłe zagrożenia budowli ochraniających infrastrukturę doliny. 4.3. Działania administracyjne w dolinie Jest celowe określenie terenów zalewowych w dolinie Raby na rozpatrywanym odcinku i poczynienie odpowiednich zastrzeżeń w planie zagospodarowania przestrzennego dotyczące zakazu wykonywania nasypów ograniczających zasięg terenów zalewowych, jak również przeznaczania tych terenów na budownictwo czy infrastrukturę. Nielegalny nasyp w Stróży na prawym brzegu rzeki oraz szatnia piłkarska w centrum cimia na lewym brzegu rzeki to zwiastuny szkodliwego procesu zawężania terenów zalewowych, który następuje wzdłuż nowo wybudowanych umocnień regulacyjnych niesłusznie traktowanych przez lokalną ludność jako zabezpieczenie przeciwpowodziowe. Dla ochrony żwirów i kamieni w korycie Raby konieczne jest wykonanie szlabanów na dojazdach do koryta, bowiem dojazdy te najczęściej służą do transportu skradzionego materiału skalnego lub do nielegalnego użytkowania wód bez pozwoleń wodno-prawnych - 11 -
(czerpanie wody za pomocą pomp mechanicznych do cystern samochodowych, poruszanie się pojazdami specjalnymi i terenowymi po korycie rzeki itp). 4.4. Działania strategiczne w zlewni Działania strategiczne w zlewni powinny dotyczyć przed wszystkim zapewnieniu dostawy rumoszu skalnego o odpowiednim uziarnieniu dla zapewnienia prawidłowości procesów korytotwórczych na rozpatrywanym odcinku. W szczególności należy: zaprzestać zabudowy progowej wszystkich dopływów Raby, rozważyć możliwość obniżenia lub wyburzenia zapór przeciwrumowiskowych na niektórych dopływach Raby (Trzebuńka, Krzczonówka), bezwzględnie zaniechać jakiejkolwiek regulacji odcinka Raby od mostu w ubniu do ujścia Krzczonówki, co powinno prowadzić do wytworzenia (po latach) naturalnie meandrującego koryta rzecznego w znacząco obniżonych terenach zalewowych na tym odcinku, oraz do wprowadzenia do odcinka cim Myślenice znacząco dużych ilości gruboziarnistych rumoszy, uzupełnić uziarnienie materiału dna rzeki materiałem gruboziarnistym poprzez stosowanie grubych okruchów skalnych w dużych ilościach bez osiatkowań na odcinkach powyżej i wzdłuż rozpatrywanego odcinka, a więc uzupełnić narzuty skalnych umocnień brzegu lewego nie tylko tam, gdzie to konieczne, wykonując wszystkie prace od strony lądu i zabezpieczając narzut wyłagodzeniem skarpy brzegu w okolicy dna pasmem o szerokości 2 do 5m, obserwować umocnienia brzegu prawego na rozpatrywanym odcinku i odpowiednio do wartości zabezpieczanego terenu nadbrzeżnego stosować zabiegi jak dla brzegu lewego lub kontrolowane wprowadzanie materiału skalnego do procesów korytotwórczych poprzez usunięcie osiatkowań i zastąpienie ich nasadzaniem drzew w liniach równoległych do brzegu odległych o 3, 6 i 9m (olcha, grab, dąb), na prawach rękopisu, przygotował: Józef Jeleński, sierpień 2006-12 -