Wykaz podstawowych skrótów... 15 Słowo wstępne i podziękowania... 17 Uwagi wprowadzające... 19 Rozdział I Wspólnotowe regulacje prawne z zakresu urzędowej kontroli żywności... 23 1. Podstawy prawne wspólnotowych regulacji z zakresu ukż... 24 1.1. Zagadnienia ogólne... 24 1.2. Podstawy traktatowe regulacji z zakresu ukż... 26 1.2.1. Regulacja odnosząca się do zbliżania przepisów ustawowych Państw Członkowskich jako podstawa aktów z zakresu ukż (art. 94 TWE)... 27 1.2.2. Regulacja odnosząca się do funkcjonowania rynku wewnętrznego jako podstawa aktów z zakresu ukż (art. 95 TWE)... 28 1.2.3. Regulacja dotycząca wspólnej polityki rolnej jako podstawa aktów z zakresu ukż (art. 37 TWE)... 31 1.2.4. Regulacja dotycząca ochrony zdrowia publicznego jako podstawa aktów z zakresu ukż (art. 152 ust. 4 lit. b) TWE)... 32 1.2.5. Tryb konsultacji i współdecydowania w procesie stanowienia aktów prawa dotyczących ukż... 34 1.3. Zastosowanie zasady pomocniczości i proporcjonalności w regulacjach z zakresu ukż... 37 1.3.1. Zasada pomocniczości... 38 7
1.3.2. Zasada proporcjonalności... 39 2. Zakres wspólnotowych regulacji prawnych dotyczących ukż... 41 2.1. Rozwój regulacji wspólnotowych dotyczących ukż... 41 2.2. Regulacje sektorowego podejścia do ukż... 44 2.2.1. Dyrektywy odnoszące się do żywności... 44 2.2.2. Dyrektywy odnoszące się do żywności pochodzenia zwierzęcego... 46 2.2.3. Dyrektywy odnoszące się do środków żywienia zwierząt... 48 2.3. Regulacje nowego zintegrowanego podejścia do ukż... 48 2.3.1. Podstawy regulacji ukż w rozporządzeniu 178/2002/WE... 49 2.3.2. Zakres merytoryczny i terytorialny rozporządzenia 882/2004/WE... 50 2.3.3. Zakres regulacji dotyczących ukż w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego... 51 3. Prawo wspólnotowe w zakresie ukż a krajowy porządek prawny... 53 3.1. Zasady ustrojowe prawa wspólnotowego w regulacjach z zakresu ukż... 54 3.1.1. Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego... 55 3.1.2. Zasada skutku bezpośredniego norm prawa wspólnotowego... 59 3.2. Wpływ regulacji wspólnotowej na dotyczące ukż krajowe przepisy prawa materialnego, proceduralnego i ustrojowego... 67 3.2.1. Prawo materialne... 67 3.2.2. Prawo proceduralne... 68 3.2.3. Prawo ustrojowe... 69 Rozdział II Zagadnienia teoretycznoprawne związane z pojęciem ukż... 75 1. Określenie pojęć kontrola, nadzór i policja administracyjna... 75 1.1. Pojęcie kontroli i rodzaje kontroli... 76 1.1.1. Definicje pojęcia kontroli formułowane w doktrynie prawa administracyjnego... 78 1.1.2. Elementy władcze funkcji kontroli... 80 1.1.3. Rodzaje kontroli... 82 2. Pojęcie nadzoru... 91 8
2.1. Definicje pojęcia nadzoru formułowane w doktrynie prawa administracyjnego... 92 2.2. Elementy funkcji nadzoru... 94 3. Kontrola a nadzór... 94 4. Policja administracyjna... 99 5. Policja administracyjna a nadzór... 102 Rozdział III Zakres przedmiotowy ukż... 106 1. Zakres przedmiotowy ukż w strukturach krajowych... 107 1.1. Żywność i pasze jako przedmiot ukż... 108 1.1.1. Legalna definicja żywności... 110 1.1.1.1. Dodatki do środków spożywczych...112 1.1.1.2. Substancje pomagające w przetwarzaniu...114 1.1.1.3. Zanieczyszczenia...115 1.1.1.4. Pasze...117 1.1.1.5. Żywe zwierzęta...118 1.1.1.6. Rośliny przed zbiorem...120 1.1.1.7. Produkty lecznicze...122 1.1.1.8. Wyroby tytoniowe...126 1.1.1.9. Kosmetyki...127 1.1.2. Wyodrębnione w prawie wspólnotowym szczególne rodzaje żywności... 128 1.1.2.1. Suplementy diety...128 1.1.2.2. Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego...130 1.1.2.3. Żywność otrzymana metodą ekologiczną...133 1.1.2.4. Nowa żywność...136 1.1.2.5. Żywność zmodyfikowana genetycznie...137 1.1.3. Produkty rolne jako żywność... 140 1.2. Działalność w zakresie produkcji i obrotu żywnością jako przedmiot ukż... 141 1.3. System kontroli wewnętrznej jako przedmiot ukż... 143 1.3.1. Wprowadzenie... 143 1.3.2. Pojęcie kontroli wewnętrznej... 144 1.3.3. System HACCP... 145 1.4. Kontrola wewnętrzna a ukż... 149 1.5. Prywatne systemy certyfikacji a ukż... 150 2. Zakres przedmiotowy ukż na szczeblu wspólnotowym... 151 9
Rozdział IV Cele prawa żywnościowego realizowane przez ukż i zadania ukż... 154 1. Dobra chronione przez ukż... 155 2. Cele prawa żywnościowego realizowane przez ukż... 156 2.1. Ochrona życia i zdrowia człowieka... 156 2.2. Ochrona zdrowia i życia ludzkiego a bezpieczeństwo żywności... 158 2.3. Ochrona interesów ekonomicznych konsumentów... 160 2.4. Zapewnienie rzetelności obrotu... 160 2.5. Ochrona zdrowia i warunków życia zwierząt... 161 2.6. Zapewnianie swobodnego przepływu żywności... 161 3. Zadania ukż... 162 Rozdział V Kompetencje organów ukż... 163 1. Uwagi wstępne... 163 2. Legalne definicje pojęć odnoszących się do przeprowadzania ukż... 166 2.1. Legalne definicje ukż... 166 2.1.1. Definicja ukż w dyrektywie 89/397/EWG... 166 2.1.2. Definicja ukż w rozporządzeniu 882/2004/WE... 168 2.2. Legalne definicje pozostałych pojęć odnoszących się do przeprowadzania ukż... 170 2.2.1. Weryfikacja... 171 2.2.2. Audyt... 172 2.2.3. Inspekcja... 174 2.2.4. Monitorowanie... 175 2.2.5. Obserwowanie... 176 3. Kompetencje krajowych organów ukż... 177 3.1. Kompetencje kontrolne krajowych organów ukż... 178 3.1.1. Kontrola pośrednia i bezpośrednia... 179 3.1.1.1. Kontrola pośrednia...179 3.1.1.2. Kontrola bezpośrednia...181 3.1.2. Kontrola wstępna, faktyczna, następna... 184 3.1.2.1. Kontrola wstępna...184 3.1.2.2. Kontrola faktyczna...186 3.1.2.3. Kontrola następna...187 3.1.3. Forma prawna czynności kontrolnych... 188 3.2. Kompetencje o charakterze władczym krajowych organów ukż kompetencje nadzorcze... 191 10
3.2.1. Prewencyjne środki nadzoru... 194 3.2.1.1. Forma prawna prewencyjnych środków nadzoru...196 3.2.1.2. Konsekwencje uzyskania zatwierdzenia...197 3.2.2. Restrykcyjne środki nadzoru... 198 3.2.2.1. Zakazy...199 3.2.2.2. Nakazy...200 3.2.2.3. Forma prawna restrykcyjnych środków nadzoru...202 3.2.3. Restrykcyjne cofnięcie uprzednio udzielonego przedsiębiorcy zatwierdzenia... 204 3.3. Kompetencje informacyjne i doradcze krajowych organów ukż... 204 3.3.1. Wieloletnie plany kontroli... 205 3.3.2. Plan awaryjny... 207 3.3.3. Roczne sprawozdania z działalności ukż... 209 3.3.4. Ocena i opiniowanie krajowych wytycznych dobrej praktyki oraz promowanie zasad GHP i HACCP... 210 3.4. Weryfikacja prawidłowości środków podejmowanych przez krajowe organy ukż... 211 4. Kompetencje Komisji w zakresie ukż... 214 4.1. Zagadnienia wstępne... 214 4.2. Kompetencje kontrolne Komisji w zakresie ukż... 215 4.2.1. Kompetencje kontrolne wynikające z TWE... 215 4.2.2. Kompetencje kontrolne wynikające z przepisów wtórnego prawa wspólnotowego... 217 4.2.2.1. Kontrole w państwach trzecich...220 4.3. Kompetencje informacyjne, doradcze i koordynacyjne Komisji w zakresie ukż... 222 4.3.1. Sprawozdania... 222 4.3.2. Szkolenia... 223 4.3.3. Plan ogólny zarządzania kryzysami... 224 4.3.4. Wspólnotowe wytyczne dobrej praktyki... 225 4.3.5. Wsparcie w trakcie kontroli przeprowadzanych przez państwa trzecie w Państwach Członkowskich... 227 4.3.6. Wsparcie dla krajów rozwijających się... 227 4.3.7. Koordynacja działań... 228 4.4. Kompetencje władcze Komisji w zakresie ukż... 229 4.4.1. Forma prawna środków nadzoru podejmowanych przez Komisję w ramach ukż... 234 11
12 4.5. Kompetencje do wydawania aktów wykonawczych związanych z ukż... 235 4.5.1. Tryb wydawania aktów wykonawczych... 237 4.5.2. Procedura regulacyjna... 238 4.5.3. Procedura doradcza... 239 Rozdział VI Zasady ukż... 240 1. Zasada proporcjonalności działania ukż... 240 1.1. Proporcjonalność działań kontrolnych... 241 1.2. Proporcjonalność środków nadzoru... 242 2. Zasada prowadzenia kontroli bez uprzedzenia... 243 3. Zasada regularności działań ukż... 243 4. Zasada dwuinstancyjności (odwołania od decyzji)... 244 5. Zasada ostrożności... 245 6. Zasada kompleksowości ukż (przeprowadzanie kontroli we wszystkich stadiach produkcji i obrotu żywnością)... 248 7. Zasada jednolitości działań ukż... 249 7.1. Normy techniczne jako element realizacji zasady jednolitości... 250 7.2. Wytyczne Komisji jako element realizacji zasady jednolitości... 253 7.3. Plan ogólny zarządzania kryzysami jako element realizacji zasady jednolitości... 253 8. Zasada poufności ukż... 253 9. Zasada przejrzystości działań ukż... 254 10. Zasada analizy ryzyka w działaniach ukż... 255 10.1. Pojęcie ryzyka... 256 10.2. Analiza ryzyka... 258 10.2.1. Ocena ryzyka... 259 10.2.1.1. Ocena ryzyka na poziomie wspólnotowym...261 10.2.1.2. Ocena ryzyka na poziomie krajowym...263 10.2.2. Zarządzanie ryzykiem... 264 10.2.3. Informowanie o ryzyku... 268 11. Zasada bezstronności i obiektywizmu... 268 12. Zasada fachowości i kompetentności... 269 13. Zasada sprawności i efektywności... 271 Rozdział VII Pozostałe elementy modelowe ukż... 272 1. Współpraca organów ukż... 272 1.1. Zagadnienia wstępne... 272
1.2. Wspólnotowa współpraca pomiędzy krajowymi organami ukż a Komisją... 274 1.3. Wspólnotowa współpraca pomiędzy krajowymi organami ukż różnych Państw Członkowskich... 276 1.4. Wewnątrzpaństwowa współpraca pomiędzy krajowymi organami ukż... 277 2. Zlecanie wykonywania zadań z zakresu ukż... 277 2.1. Laboratoria... 281 2.1.1. Laboratoria urzędowe... 282 2.1.2. Krajowe laboratoria referencyjne... 283 2.1.3. Wspólnotowe laboratoria referencyjne... 285 3. Urzędowa kontrola żywności jako element systemu bezpieczeństwa żywności... 286 4. Urzędowa kontrola żywności jako element systemu kontroli administracji publicznej... 288 4.1. Krajowe organy ukż jako elementy systemu kontroli administracji publicznej... 289 4.2. Komisja jako element systemu kontroli administracji publicznej... 291 5. Urzędowa kontrola żywności a wolność gospodarcza... 291 6. Sankcje w prawie żywnościowym... 299 6.1. Wprowadzenie... 299 6.2. Definicja sankcji... 300 6.3. Sankcja w rozporządzeniu 882/2004/WE...303 6.4. Sankcje a środki nadzoru... 305 6.5. Cechy sankcji w prawie żywnościowym... 308 6.6. Zasady stosowania sankcji administracyjnych w prawie żywnościowym... 311 7. Opłaty za przeprowadzenie kontroli... 313 Zakończenie... 315 Bibliografia... 321 Wykaz podstawowych aktów prawnych... 329 Wykaz powołanych orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich... 329 Wykaz innych dokumentów... 332 13