Kluczowe problemy oraz wnioski z opracowania projektów apwśk, apgw i PZRP perspektywa przyrodniczych organizacji pozarządowych Przemysław Nawrocki Fundacja WWF Polska Krajowe Forum Wodne Warszawa, 9.06.2015 r.
Kluczowy problem ogólny: ekosystemy wód śródlądowych w Polsce, Europie i na świecie należą do najbogatszych pod względem przyrodniczym i jednocześnie najbardziej zdegradowanych wskutek gospodarczej działalności człowieka Rz. Biebrza Rz. Wisła Rz. Łydynia
Przykład z Polski Ponad 50% rodzimych gatunków ryb i minogów w dorzeczach Odry i Wisły jest zależne od ochrony lub narażone na wyginięcie. Ponad 80% objętych ochroną siedlisk wodnych i związanych z wodami jest złym stanie.
Odpowiedź Unii Europejskiej na postępującą degradację ekosystemów wód śródlądowych Ramowa Dyrektywa Wodna osiągnięcie w 2015r dobrego stanu/ potencjału śródlądowych powierzchniowych, przejściowych i morskich przybrzeżnych, wód podziemnych. Dyrektywa Azotanowa efektywne ograniczenie spływu do wód związków azotu pochodzenia rolniczego. Dyrektywa Powodziowa odejście od dominacji technicznych środków ochrony przed powodzią, silnie zaznaczony komponent przyrodniczy.
Ramowa Dyrektywa Wodna radykalna zamiana podejścia do norm jakości/ stanu wód Dobry stan wód: dobry stan chemiczny, dobry stan ekologiczny mierzony parametrami jakość zespołów organizmów zamieszkujących wody (mikroskopijne glony, rośliny wodne, tzw. makrofity, bezkręgowce denne, ryby). Konieczność zasadniczej zmiany dotychczasowego podejścia do celów i sposobu gospodarowania wodami obowiązek podjęcia skutecznych działań na rzecz zagwarantowania niepogarszania i poprawy stanu wód. Rz. Radomka
Gospodarka wodna w Polsce wobec nowych wyzwań bilans pierwszych 11 lat Poważne problemy (trwające 10 lat) z dostosowaniem Prawa wodnego do wymogów unijnych Brak zarządzania zlewniowego Zablokowanie rozpoczętej w 2008r. prośrodowiskowej reformy gospodarki wodnej Praktycznie brak strategicznego planowania w gospodarce wodnej Nieudane Plany Gospodarowania Wodami w Dorzeczach w pierwszym cyklu planistycznym Nieskoordynowane ze sobą plany regionalne, zwłaszcza dot. ochrony przed powodzią Poważne luki w monitoringu stanu wód, zwłaszcza jednolitych część wód powierzchniowych rzecznych Brak monitoringu przekształceń hydromorfologii rzek Brak efektywnych działań na rzecz ograniczenia skażenia wód azotanami pochodzenia rolniczego
Gospodarka wodna w Polsce wobec nowych wyzwań bilans pierwszych 11 lat, cd. Degradacja na masową skalę ekosystemów rzek regulacjami i tzw. utrzymaniem wód Rz. Pluskawka Rz. Wilga (woj. małopolskie) Rz. Bystra
Tzw. prace utrzymaniowe Do roku 2014 nieprecyzyjnie zdefiniowane w Prawie wodnym; Silnie degradujące hydromorfologię i ekosystemy rzek; Pomimo tego włączone z obowiązku oceny oddziaływania na środowisko; Powszechnie używane do przemycania faktycznej regulacji rzek bez decyzji środowiskowej, bez pozwolenia wodnoprawnego, a tylko na zgłoszenie budowlane. Rz. Ślina Rz. Supraśl Rz. Strużnianka
Gospodarka wodna w Polsce wobec nowych wyzwań bilans pierwszych 11 lat - cd Konflikty z KE w związku ze zbyt powolnym i / lub niedostatecznym dostosowaniem polskiej gospodarki wodnej do środowiskowych wymogów unijnych: postępowania przeciwko Polsce dotyczące wdrażania wszystkich dyrektyw wodnych (Ramowa Dyrektywa Wodna, Dyrektywa Powodziowa, Dyrektywa Azotanowa, Ramowa Dyrektywa Morska), ograniczenie środków unijnych na przedsięwzięcia hydrotechniczne i melioracyjne, wymóg opracowania MaterPlanów (jako substytutu pierwszych Planów Gospodarowania w Dorzeczach) dla zintegrowania regionalnych planów przedsięwzięć hydrotechnicznych i melioracyjnych. Problem: wbrew oczekiwaniom MasterPlany nie stały się planistycznym dokumentem strategicznym lecz raczej niespójną listą lokalnych życzeń, słabo udokumentowanych pod względem celu społecznego, racjonalności wyboru wariantu realizacji i efektywności ekonomicznej.
Znaczenie aktualizacja planów gospodarowania wodami w dorzeczach i Programu wodno-środowiskowego kraju apgw i apwśk - kluczowe narzędzia dla zapewnienia rozwiązania narastających, b. poważnych problemów na styku gospodarka wodna ochrona przyrody. Projekt apwśk najważniejsze zalety Wyznaczenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) znajdujących się w obrębie obszarowych form ochrony przyrody (ale wg. stanu na połowę 2013 r., bez uwzględniania PZO wielu obszarów natura 2000). Dostrzeżenie problemu degradacji ekosystemów wybrzeża Bałtyku i wprowadzenie działań naprawczych. Działania na rzecz udrożnienia ważnych przeszkód dla wędrówki ryb.
Projekt aktualizacji Programu wodno-środowiskowego kraju najważniejsze wady Trudny start niedostatek informacji: poważne luki w monitorowaniu stanu wód powodujące, że rzeczywisty obecny status większości JCWP, zwłaszcza rzecznych, jest nieznany, niemożliwe było ustalenie zmian stanu w porównaniu do stanu wyjściowego, brak wiedzy o źródłach skażeń, w tym substancjami priorytetowymi; wobec braku informacji o rodzaju i ilości emitowanych zanieczyszczeń, nie ma możliwości podjęcia właściwych działań naprawczych, brak rzetelnej informacji o wykonaniu zapisów pierwszej edycji planów gospodarowania wodami w dorzeczach.
Projekt aktualizacji Programu wodno-środowiskowego kraju najważniejsze wady cd. Nieprawidłowa analiza presji całkowicie pomijająca przekształcenia na masową skalę hydromorfologii JCWP rzecznych regulacjami rzek oraz tzw. utrzymaniem wód, pomimo tego, że w skali kraju tego typu przekształcenia hydromorfologii są najważniejszą przyczyną pogarszania się elementów biologicznych wód. W konsekwencji wśród tzw. działań podstawowych brak działań polegających na renaturyzacji hydromorfologi rzek, renaturyzacji terenów zalewowych, renaturyzacji mokradeł, podejmowanych systemowo w związku z zarządzaniem wodami i ekosystemami od nich zależnymi tak, aby łączyć cele RDW z celami innych dyrektyw (zwłaszcza Powodziowej i Azotanowej). Rz. Tarnawka
Przykład szacunkowej oceny intensywności przekształcenia hydromorfologii JCWP rzecznych tzw. odmulaniem Kolory oznaczają szacowany % długości JCWP rzecznej przekształconej odmulaniem przeprowadzonym w latach 2010-2014
Przykład szacunkowej oceny intensywności przekształcenia hydromorfologii JCWP rzecznych tzw. odmulaniem cd. Kolory oznaczają szacowany % długości JCWP rzecznej przekształconej odmulaniem przeprowadzonym w latach 2010-2014
Środowiskowe skutki odmulania rzek Rz. Brzozówka Rz. Jagodzianka Rz. Ślina Znaczące i długotrwałe pogorszenie stanu środowiska: niszczenie siedlisk ryb, bezpośrednie niszczenie cennych siedlisk oraz osobników roślin i zwierząt chronionych prawem polskim i wspólnotowym, trwałe obniżenie klasy stanu hydromorfologii rzeki o 3-4 klasy.
Projekt aktualizacji planów gospodarowania wodami w dorzeczach Najważniejsze zalety projektu apgw: wyraźne zaakcentowanie konieczności osiągnięcia celów środowiskowych wynikających z wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej, otwartość KZGW na współpracę z przyrodnikami w rozwiązaniu problemu powstrzymania degradacji ekosystemów wodnych. Najważniejsze wady projektu apgw : Trudny start nadmierne stosowanie odstępstw od osiągnięcia celów środowiskowych dla wód (lista inwestycji wymagających derogacji 4.7 powielająca mankamenty MasterPlanów). Przykład: Ocena dokonana przez Klub Przyrodników dla 219 inwestycji z tzw. Listy 2 dot. Dorzecza Odry: 10% proponowanych derogacji jest przekonująco uzasadnionych; 33% proponowanych derogacji budzi poważne wątpliwości; 57% proponowanych derogacji nie spełnia wymogów art. 4.7 dyrektywy.
Projekt apgw najważniejsze wady cd. Najważniejsze, powtarzające się mankamenty uzasadnień derogacji: wyolbrzymianie roli inwestycji dla ochrony przeciwpowodziowej (poważne zawyżanie chronionego areału, liczby obiektów i liczby osób); wskazywanie na ochronę obiektów i miejscowości położonych ewidentnie wysoko ponad doliną cieku), nieprawidłowe wariantowanie (liczba wariantów zawężona do rozwiązań technicznych przy pominięciu częściowej lub całkowitej renaturyzacji cieku jako wariantu), uznanie, że odwodnianie gruntów rolnych jest ochroną przed powodzią oraz, że jest nadrzędnym celem społecznym, także na obszarach regularnego występowania susz.
Prognozy oddziaływania na środowisko projektów aktualizacji planów gospodarowania wodami w dorzeczach oraz Programu wodno-środowiskowego kraju Podstawowy mankament: nie uwzględnienie presji przekształceń hydromorfologii cieków regulacjami i utrzymaniem wód skutkujący niemożnością dokonania prawidłowej oceny wpływu planowanych działań na stan JCWP rzecznych: zawyżenie pozytywnych efektów działań przewidzianych w apwśk, zaniżenie negatywnych efektów działań przewidzianych w apgw.
Projekt planów zarządzania ryzykiem powodziowym nowa jakość Zalety: docenienie w PZRP nietechnicznych środków ochrony przeciwpowodziowej (naturalna retencja, renaturyzacja terenów zalewowych, poldery, zbiorniki suche, itp.), deklarowany priorytet dla środków nietechnicznych: środki techniczne mogą być zastosowane dopiero po wykazaniu, że niemożliwe jest zastosowanie dla osiągniecia tego samego celu środków technicznych, możliwość weryfikacji efektywności planowanych działań na podstawie modelowania. Rz. Odra Wady: projekt PZRP zawiera również wiele działań i inwestycji z zakresu środków technicznych budzących wątpliwości co do ich zasadności.
Czy Niezawodne plany gospodarowania wodami w dorzeczach i plany zarządzania ryzykiem powodziowym nie zawiodą pokładanych w nich nadziei na powstrzymanie degradacji ekosystemów rzek i ich dolin? Jest duża szansa, że zawiodą, ale wymagają wiele pracy nad usunięciem usterek, zwłaszcza w odniesieniu do problemu presji przekształceń cieków regulacjami i utrzymaniem. Konieczna aktualizacja celów środowiskowych dla wód na obszarowych formach ochrony przyrody o wyniki wszystkich dotychczas opracowanych PZO dla obszarów Natura 2000. Poprawienie apgw/ apwśk i PZRP to jednak nie wszystko
Plany utrzymania wód rozwiązanie czy nowy problem? Brak formalnego powiązania opracowywanych obecnie tzw. Planów utrzymania wód (PUW) z apgw i PZRP skutkujące potencjalnym konfliktem PUW z celami dyrektyw Ramowej Wodnej i Powodziowej: wyniku realizacji PUW spodziewane pogorszenie stanu wód; przyspieszenie spływu wód z małych zlewni do cieków głównych może skutkować wzrostem zagrożenia powodzią skupisk infrastruktury. Brak mechanizmu weryfikacji efektywności ekonomicznej przewidzianych w PUW działań skutkujący ryzykiem zaplanowania działań bezzasadnych. Brak możliwości przeprowadzenie prawidłowej strategicznej oceny oddziaływania na środowisko PUW wobec braku danych o wcześniej przeprowadzonych regulacjach i pracach utrzymaniowych na ciekach.
Normy i dobre praktyki planowania i realizacji inwestycji na rzekach oraz utrzymania rzek Potrzeba przyspieszenia zainicjowanych przez KZGW prac nad normami i dobrymi praktykami realizacji przedsięwzięć hydrotechnicznych i melioracyjnych (inwestycji, konserwacji, utrzymania, remontów, itp.) Przykład: obecnie realizowana inwestycja niezgodna z dobrymi praktykami Rz. Raszynka
Konieczność wypracowania formuły stałej współpracy pomiędzy przyrodnikami a hydrotechnikami i meliorantami w planowaniu i realizacji przedsięwzięć z zakresu gospodarki wodnej. Rz. Bóbr (odcinek przeznaczony do regulacji) Rz. Wąglanka Dziękuję za uwagę!