I. WYKONANIE BUDŻETÓW JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO 1. DOCHODY 1.1. Ogólna charakterystyka dochodów jednostek samorządu terytorialnego Zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego 5 dochody jednostek samorządu terytorialnego dzielą się na: dochody własne - dochody uzyskane z tytułu podatków i opłat lokalnych, udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych, dochody z mienia komunalnego (najem, dzierżawa), ze sprzedaży majątku, spadki, zapisy, darowizny oraz wpłaty od samorządowych zakładów budżetowych, a także inne wskazane w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego; subwencja ogólna środki finansowe z budżetu państwa dla jednostek samorządu terytorialnego, z podziałem na część oświatową i wyrównawczą, z uwzględnieniem części równoważącej i regionalnej; dotacje celowe środki finansowe przeznaczone na ściśle określone cele. Dochody własne gmin definiowane są jako dochody związane z budżetami lokalnymi w sposób trwały, pochodzą z podatków i opłat, na które znaczący wpływ mają organy ustalające wysokość stawek podatków i opłat lokalnych a także udzielające ulgi. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zalicza również do dochodów własnych jst udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych. Zgodnie z art. 3 ww. ustawy dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być również środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi i środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej. W uchwałach budżetowych w planie dochodów budżetu wyszczególnia się, stosownie do postanowień art. 235 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, w układzie działów klasyfikacji budżetowej, planowane kwoty dochodów bieżących i dochodów majątkowych według ich źródeł, w tym w szczególności z tytułu dotacji i środków na finansowanie wydatków na realizację zadań finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 (środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi), przy czym do dochodów majątkowych zalicza się: 5 Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 z późn. zm. 7
1) dotacje i środki otrzymane na inwestycje; 2) dochody ze sprzedaży majątku; 3) dochody z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności. Przez dochody bieżące budżetu jednostki samorządu terytorialnego rozumie się dochody budżetowe niebędące dochodami majątkowymi. Stosownie do art. 212 ust. 1 pkt 1 ustawy o finansach publicznych uchwała budżetowa określa łączną kwotę planowanych dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych. 1.2. Wykonanie dochodów ogółem Dochody ogółem łącznie wszystkich jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2012 r. zostały zrealizowane w wysokości 15 040 297 tys. zł, co w stosunku do założonego planu (15 354 605 tys. zł) wyniosło 97,95%. W porównaniu do 2011 r. wykonane dochody wzrosły o 4,13%, tj. o kwotę 596 927 tys. zł. Tabela Nr 1 Realizacja i struktura dochodów ogółem w jednostkach samorządu terytorialnego Jednostki samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan 2012 rok (po zmianach) Wykonanie 2012 rok (w tys. zł) Wskaźnik (w %) (5:2) (5:3) (5:4) 1 2 3 4 5 6 7 8 Województwo samorządowe 1 063 737 1 248 375 1 093 620 1 099 691 103,38 88,09 100,56 Powiaty 2 091 351 2 207 487 2 272 352 2 226 710 106,47 100,87 97,99 Miasta na prawach powiatu 3 456 241 3 521 257 3 959 376 3 871 449 112,01 109,95 97,78 Gminy 6 891 703 7 466 251 8 029 257 7 842 446 113,80 105,04 97,67 Dochody ogółem 13 503 033 14 443 370 15 354 605 15 040 297 111,38 104,13 97,95 Podobnie jak w latach ubiegłych, zmiany planu dochodów budżetowych jednostek samorządu terytorialnego związane były przede wszystkim z urealnieniem wpływów z tych źródeł, które na etapie planowania przyjęto w kwotach szacunkowych, a zmiany w kwotach dotacji i subwencji zgodnie z zawiadomieniami dysponentów środków. Z tabeli nr 1 wynika, że województwo samorządowe zrealizowało zaplanowane dochody nieznacznie powyżej planu. Wykonanie dochodów ogółem przez jednostki pozostałych stopni samorządu 8
terytorialnego kształtowało się na poziomie poniżej kwot planowanych tj. od 97,67% w gminach do 97,99% w powiatach ziemskich. Wykres Nr 1 Wykonanie dochodów ogółem w jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w latach 2010-2012 (w tys. zł) 8 000 000 6 000 000 4 000 000 2 000 000 0 Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy 2010 2011 2012 Analizując wysokość zrealizowanych dochodów ogółem w 2012 r. w odniesieniu do wykonanych dochodów w latach 2010 i 2011 można stwierdzić wzrost dochodów jednostek samorządu terytorialnego wszystkich stopni z wyjątkiem samorządu województwa na przełomie lat 2011/2012. Najwyższy wzrost dochodów odnotowano w miastach na prawach powiatu oraz w gminach, gdzie wystąpił wzrost dochodów ogółem w porównaniu z latami 2010 i 2011, odpowiednio o 12,01% i 9,95% oraz 13,80% i 5,04%. Powyższe spowodowane było wzrostem wszystkich rodzajów dochodów uzyskiwanych przez te jednostki, a w przypadku miast na prawach powiatu w szczególności znacznym wzrostem dochodów z tytułu dotacji celowych (o 39,46 % w porównaniu do 2010 r. i o 42,70% w porównaniu do 2011 r.). W przypadku powiatów dochody ogółem w porównaniu z 2010 r. wzrosły o 6,47% natomiast o 0,87% w porównaniu z 2011 r. W przypadku województwa samorządowego w 2012 r. nastąpił spadek dochodów o 11,91% (1 099 691 tys. zł w 2012 r. przy 1 248 375 tys. zł w 2011 r.). Spowodowane to było przede wszystkim zmniejszeniem dochodów majątkowych na programy finansowane z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich (148 899 tys. zł w 2012 r. przy 233 477 tys. zł w 2011 r.), w szczególności realizowanych w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, w związku z kończącą się perspektywą finansową na lata 2007-2013. W porównaniu do 2011 r. znacznie niższe były również 9
dochody województwa samorządowego z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych (356 250 tys. zł w 2012 r. przy 415 023 tys. zł w 2011 r.), w związku z niższą dynamiką PKB, pogorszeniem sytuacji finansowej przedsiębiorstw, narastającymi zatorami płatniczymi, znacznym wzrostem ilości upadłości firm, a także zmianą w systemie podatkowym (zniesieniem obowiązku opłacania tzw. podwójnej zaliczki w grudniu). Tabela Nr 2 Dochody budżetowe w jednostkach województwa wielkopolskiego w podziale na dochody bieżące i majątkowe (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie Wykonanie Plan Wykonanie Wskaźnik (w %) 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2012 rok (5:2) (5:3) (5:4) 1 2 3 4 5 6 7 8 DOCHODY OGÓŁEM z tego: 13 503 033 14 443 370 15 354 605 15 040 297 111,38 104,13 97,95 Dochody bieżące: 12 185 572 12 937 530 13 634 565 13 548 408 111,18 104,72 99,37 Województwo samorządowe 769 823 859 330 821 979 838 510 108,92 97,58 102,01 Powiaty 1 873 796 2 015 194 2 073 950 2 064 455 110,18 102,44 99,54 Miasta na prawach powiatu 3 127 283 3 282 403 3 478 102 3 470 558 110,98 105,73 99,78 Gminy 6 414 669 6 780 604 7 260 533 7 174 883 111,85 105,81 98,82 Dochody majątkowe: 1 317 461 1 505 840 1 720 041 1 491 889 113,24 99,07 86,74 Województwo samorządowe 293 914 389 045 271 641 261 180 88,86 67,13 96,15 Powiaty 217 556 192 293 198 402 162 255 74,58 84,38 81,78 Miasta na prawach powiatu 328 958 238 855 481 274 400 891 121,87 167,84 83,30 Gminy 477 034 685 648 768 724 667 563 139,94 97,36 86,84 Realizacja dochodów bieżących na wszystkich stopniach jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego wzrosła w porównaniu do 2011 r. o 4,72% i wyniosła 13 548 408 tys. zł, (99,37% planu) tj. 90,08% dochodów ogółem. Najwyższy udział w wykonaniu dochodów bieżących ogółem uzyskany został przez gminy 52,96% oraz miasta na prawach powiatu 25,62% dochodów bieżących ogółem. Dochody majątkowe w 2012 r. zmalały o 0,93% w porównaniu do 2011 r. i wyniosły 1 491 889 tys. zł, (86,74% planu) tj. 9,92% dochodów ogółem. Najwyższy udział w wykonaniu dochodów majątkowych uzyskały gminy 44,75%. 10
Tabela Nr 3 Dochody budżetowe w jednostkach województwa wielkopolskiego w podziale na dochody własne, subwencje i dotacje (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie Wykonanie Plan Wykonanie Wskaźnik (w %) 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2012 rok (5:2) (5:3) (5:4) 1 2 3 4 5 6 7 8 DOCHODY OGÓŁEM z tego: 13 503 033 14 443 370 15 354 605 15 040 297 111,38 104,13 97,95 Dochody własne 6 874 989 7 349 638 7 802 228 7 611 382 110,71 103,56 97,55 Województwo samorządowe 525 778 656 091 501 732 535 424 101,83 81,61 106,72 Powiaty 652 122 669 657 723 479 707 460 108,49 105,65 97,79 Miasta na prawach powiatu 2 277 734 2 291 393 2 529 369 2 441 552 107,19 106,55 96,53 Gminy 3 419 354 3 732 498 4 047 647 3 926 946 114,84 105,21 97,02 Subwencja ogólna 4 005 890 4 178 375 4 395 869 4 400 034 109,84 105,30 100,09 Województwo samorządowe 99 356 81 966 84 836 84 836 85,39 103,50 100 Powiaty 933 179 987 534 1 015 309 1 016 245 108,90 102,91 100,09 Miasta na prawach powiatu 794 082 854 158 893 318 893 762 112,55 104,64 100,05 Gminy 2 179 273 2 254 718 2 402 405 2 405 191 110,37 106,67 100,12 Dotacje celowe 2 622 154 2 915 357 3 156 509 3 028 881 115,51 103,89 95,96 Województwo samorządowe 438 603 510 318 507 052 479 430 109,31 93,95 94,55 Powiaty 506 050 550 296 533 563 503 006 99,40 91,41 94,27 Miasta na prawach powiatu 384 425 375 707 536 690 536 136 139,46 142,70 99,90 Gminy 1 293 076 1 479 035 1 579 205 1 510 309 116,80 102,11 95,64 Analiza dochodów budżetowych w podziale wynikającym z ustawy o dochodach jst wykazała, że w 2012 r.: dochody własne, decydujące o stopniu samodzielności ekonomicznej, zostały zrealizowane w wysokości 7 611 382 tys. zł, tj. 97,95% planu. W stosunku do 2011 r. dochody te wzrosły o 3,56% (tj. o kwotę 261 744 tys. zł) a do 2010 r. wzrosły o 10,71% (czyli o kwotę 736 393 tys. zł). Najwyższe wykonanie dochodów własnych miało miejsce w województwie samorządowym 106,72%. W pozostałych jednostkach samorządu terytorialnego wykonanie dochodów własnych kształtowało się na zbliżonym poziomie od 96,53% w miastach na prawach powiatu do 97,79% w powiatach. Analiza dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego z obszaru województwa wielkopolskiego według źródeł ich pochodzenia wykazała, że 11
najwyższe dochody jst uzyskały z tytułu udziału w podatku dochodowym 3 267 782 tys. zł, tj. 42,93% dochodów własnych ogółem, z tego: 2 716 220 tys. zł z podatku dochodowego od osób fizycznych i 551 562 tys. zł z podatku dochodowego od osób prawnych. Nieznacznie mniejszy udział osiągnęły jst z wpływów z tytułu podatków i opłat 34,05%, tj. 2 591 822 tys. zł. Z kolei dochody z majątku jst stanowiły 6,29% całości dochodów własnych, tj. 478 512 tys. zł. subwencja ogólna (łącznie ze środkami pochodzącymi z rezerwy subwencji ogólnej) w całym województwie wielkopolskim wyniosła 4 400 034 tys. zł. W porównaniu do 2011 r. nastąpił wzrost kwoty subwencji o 5,30% (tj. o kwotę 221 659 tys. zł) a do 2010 r. o 9,84% (tj. o kwotę 394 144 tys. zł). Wzrost wystąpił na wszystkich stopniach samorządu za wyjątkiem województwa samorządowego, w którym w porównaniu do 2010 r. zanotowano spadek o 14,61% (tj. o 14 520 tys. zł.). Realizacja dochodów z tytułu subwencji ukształtowała się na poziomie 100% w województwie samorządowym oraz nieznacznie powyżej 100% w pozostałych jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego. Część oświatowa subwencji ogólnej przekazana w kwocie 3 594 334 tys. zł stanowiła ponad 80% wszystkich środków otrzymanych przez jst z tytułu subwencji ogólnej. Część wyrównawcza, związana ze stopniem zróżnicowania dochodów jst poszczególnych typów, została zrealizowana w wysokości 608 941 tys. zł a część równoważąca w wysokości 124 322 tys. zł, co stanowi odpowiednio 13,84% i 2,83% subwencji ogółem. W 2012 województwo samorządowe otrzymało ponadto cześć regionalną subwencji ogólnej w wysokości 29 923 tys. zł., natomiast miasta na prawach powiatu, powiaty oraz gminy otrzymały środki na uzupełnienie subwencji ogólnej w łącznej wysokości 42 515 tys. zł. W ujęciu kwotowym największa część środków z tytułu subwencji ogólnej przypadła gminom 2 405 191 tys. zł, z kolei najmniejsza województwu samorządowemu 84 836 tys. zł. dotacje celowe (łącznie dotacje z budżetu państwa i pozostałe dotacje) zostały wykonane w kwocie 3 028 881 tys. zł, tj. 95,96% planu po zmianach i wzrosły w stosunku do lat 2010-2011odpowiednio o 15,51%, tj. o 406 727 tys. zł i 3,89%, tj. 113 524 tys. zł. Najwyższy wskaźnik realizacji dotacji celowych wystąpił w miastach na prawach powiatu 99,90%, z kolei najniższy w powiatach 94,27%.W strukturze dotacji celowych udział dotacji z budżetu państwa na zadania własne wyniósł 11,42%, tj. 345 939 tys. zł. 19,32% dotacji na zadania własne, tj. 66 844 tys. zł, stanowiły dotacje inwestycyjne. Największą część dotacji celowych ogółem stanowiły dotacje na zadania zlecone 50,39%, tj. 1 526 263 tys. zł, z których 5,75%, tj. 87 707 tys. zł to dotacje na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji i zakupów inwestycyjnych. Pozostałe 38,19%, tj. 1 156 678 tys. zł, to dotacje celowe otrzymane z tytułu pomocy finansowej udzielanej między jednostkami samorządu terytorialnego na dofinansowanie zadań własnych w kwocie 75 985 tys. zł (dotacje inwestycyjne 90,17% tj. 68 517 tys. zł), dotacje z państwowych funduszy celowych 12
w kwocie 54 777 tys. zł (dotacje inwestycyjne 63,59% tj. 34 834 tys. zł), dotacje celowe na zadania realizowane na podstawie porozumień z administracją rządową oraz innymi jst w kwocie 102 586 tys. zł (dotacje inwestycyjne 13,40% tj. 13 748 tys. zł), dotacje celowe otrzymane z budżetu przez użytkowników zabytków niebędących jednostkami budżetowymi na finansowanie i dofinansowanie prac remontowych i konserwatorskich przy tych zabytkach w kwocie 30 tys. zł oraz, sklasyfikowane w 200 i 620, dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich w kwocie 923 300 tys. zł (dotacje inwestycyjne 71,42% tj. 659 422 tys. zł). Największą część środków z tytułu dotacji celowych otrzymały gminy 1 510 309 tys. zł (tj. 49,86%), natomiast najmniejszą województwo samorządowe 479 430 tys. zł (tj. 15,83%). Wysoki udział gmin w dochodach uzyskanych w formie dotacji celowych, który w stosunku do roku ubiegłego nieznacznie zmalał (o 0,87 punku procentowego), świadczy o wysokim obciążeniu gmin zadaniami zleconymi lub przyjętymi w drodze porozumień (dotacje na zadania własne stanowiły 2,91% dochodów gmin). Wykonanie dotacji celowych z budżetu państwa przedstawiono po uwzględnieniu zwrotów przekazanych do dnia 31 stycznia 2012 r. zgodnie z art. 251 ust. 1 ustawy o finansach publicznych. Należy tutaj jednak podkreślić, iż udział dotacji celowych w dochodach ogółem jednostek samorządu terytorialnego jest różny i zależy od charakteru jednostki samorządowej, a także od zakresu zadań, które zostały przyjęte do realizacji przez poszczególne jst. Tabela Nr 4 Struktura zrealizowanych dochodów w latach 2010-2012 (w tys. zł) Lp. Dochody jednostek samorządu terytorialnego Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Wykonanie 2012 rok 1 2 3 4 5 1 Dochody własne 50,91 50,89 50,61 2 Subwencja ogólna 29,67 28,93 29,25 3 Dotacje 19,42 20,18 20,14 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej 11,16 10,38 10,15 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 2,87 2,73 2,3 Dotacje pozostałe 5,39 7,07 7,69 4 Dochody ogółem (1+2+3) 100% 100% 100% W 2012 r. największy udział w strukturze wykonanych dochodów ogółem wszystkich jednostek samorządu terytorialnego stanowiły dochody własne 50,61% następnie subwencja ogólna 29,25% i dotacje celowe 20,14%. Wśród dotacji dominowały dotacje celowe z budżetu państwa na zadania 13
z zakresu administracji rządowej. W grupie dotacji pozostałych ujęto w szczególności dotacje otrzymane od innych jednostek samorządu terytorialnego, dotacje z państwowych funduszy celowych oraz dotacje na zadania z udziałem środków UE. Struktura dochodów w latach 2010 2012 nie uległa znaczącym zmianom. Wykres Nr 2 Struktura zrealizowanych dochodów w latach 2010-2012 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dochody własne Subwencja ogólna Dotacje celowe 2010 2011 2012 Szczegółowa analiza źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego wykazała, że na 258 jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego, 174 jednostki zrealizowały dochody własne w wysokości niższej niż zaplanowane, co stanowi o 51 więcej jednostek niż w 2011 r. Spowodowane to było m.in. niższymi od planowanych wpływami z tytułu udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych. Natomiast 15 jednostek wykonało w 100% plan dochodów z tytułu dotacji, co spowodowane było m.in. uzyskanymi zwrotami dotacji celowych z budżetu państwa, które dokonywano w okresie od 1 stycznia do 31 stycznia 2013 r. W przypadku realizacji subwencji ogólnej na 258 jednostek samorządu terytorialnego wszystkie wykonały założony plan. 14
1.3. Wykonanie dochodów w województwie samorządowym W województwie samorządowym dochody ogółem zostały zrealizowane w kwocie 1 099 691 tys. zł, co stanowiło 100,56% założonego planu na 2012 r., z tego 76,25% to dochody bieżące wykonane w kwocie 838 510 tys. zł, oraz 23,75% dochody majątkowe w kwocie 261 180 tys. zł. W porównaniu do 2011 r. dochody zarówno bieżące jak i majątkowe zmalały - odpowiednio o 2,42%, i aż o 32,87%. Tabela Nr 5 Wykonanie dochodów w województwie samorządowym (w tys. zł) Lp. Dochody województwa Wykonanie Wykonanie Plan 2012 rok Wykonanie Wskaźnik (w %) samorządowego 2010 rok 2011 rok (po zmianach) 2012 rok (6:3) (6:4) (6:5) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Dochody własne 525 778 656 091 501 732 535 424 101,83 81,61 106,72 2 Subwencje 99 356 81 966 84 836 84 836 85,39 103,50 100 3 Dotacje celowe 438 603 510 318 507 052 479 430 109,31 93,95 94,55 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu 142 444 150 896 183 668 172 882 121,37 114,57 94,13 administracji rządowej Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 8 484 8 520 8 570 8 570 101,01 100,59 100 Dotacje pozostałe 287 675 350 902 314 813 297 978 103,58 84,92 94,65 4 Dochody ogółem (1+2+3) 1 063 737 1 248 375 1 093 620 1 099 691 103,38 88,09 100,56 Z przeprowadzonej analizy wynika, iż głównym źródłem dochodów uzyskiwanych przez województwo samorządowe w 2012 r. były dochody własne, które stanowiły 48,69% dochodów ogółem, tj. o 3,87 punktów procentowych mniej niż w 2011 r. i o 0,74 punktów procentowych mniej niż w 2010 r. Najważniejszym źródłem dochodów własnych samorządu województwa były udziały w podatkach dochodowych stanowiących dochody budżetu państwa wpływy z tego tytułu wyniosły 444 744 tys. zł (83,06% dochodów własnych ogółem), z tego: 80,10%, tj. 356 250 tys. zł stanowiły wpływy z udziału w podatku dochodowym od osób prawnych i 19,90%, tj. 88 494 tys. zł w podatku dochodowym od osób fizycznych. Udział wpływów z tego tytułu w dochodach własnych ogółem województwa samorządowego był większy niż w 2011 r. o 6,91 punktów procentowych. Dochody z podatków i opłat stanowiły 8,75% (tj. 46 870 tys. zł) dochodów własnych ogółem, a uzyskane z majątku 1,38% (tj. 7 385 tys. zł). 15
Drugim znaczącym źródłem dochodów województwa były dotacje celowe, które stanowiły 43,60% dochodów ogółem. Należy wskazać, że w porównaniu do 2010 r. wpływy z tego źródła wzrosły o kwotę 40 827 tys. zł, czyli aż o 9,31%, natomiast w porównaniu z 2011 r. zmalały o kwotę 30 888 tys. zł, tj. o 6,65%. Wśród dotacji celowych przekazanych województwu samorządowemu w 2012 r. dotacje z budżetu państwa na zadania zlecone wyniosły 172 882 tys. zł, co stanowi 36,06%, a na zadania własne 8 570 tys. zł, tj. 1,79% dotacji celowych ogółem. Pozostałe dotacje stanowiły kwotę 297 978 tys. zł 62,15% dotacji celowych ogółem w tym 272 575 tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich. Subwencja ogólna została zrealizowana zgodnie z planem i wyniosła 84 836 tys. zł. W porównaniu do 2010 r. wystąpił jej spadek o 14,61%, z kolei do 2011 r. wzrost o 3,50%. W strukturze dochodów ogółem udział subwencji ogólnej, w porównaniu z rokiem ubiegłym wzrósł o 1,14 punktów procentowych i wyniósł 7,71%. Część oświatowa subwencji ogólnej stanowiła kwotę 54 914 tys. zł, tj. 64,73% udziału w wykonanej subwencji ogólnej oraz 4,99% w dochodach województwa ogółem. Część regionalna subwencji ogólnej 29 923 tys. zł, tj. 35,27% subwencji ogólnej oraz 2,72% dochodów województwa ogółem. W 2012 r. województwo samorządowe nie otrzymało ani części wyrównawczej subwencji ogólnej ani uzupełnienia subwencji. 1.4. Wykonanie dochodów w powiatach W powiatach dochody ogółem zrealizowane zostały w wysokości 2 226 710 tys. zł, tj. 97,99% planu. Udział dochodów bieżących i majątkowych w dochodach ogółem w 2012 r. przedstawiał się następująco: dochody bieżące 92,71% dochody majątkowe 7,29% Uzyskane w 2012 r. dochody bieżące w porównaniu do 2011 r. wzrosły o 2,44% i stanowiły kwotę 2 064 455 tys. zł. Największy udział w dochodach bieżących ogółem uzyskał Powiat Poznański 9,21% dochodów bieżących ogółem, Pilski 6,39%, Ostrowski 6,25% i Gnieźnieński 5,92%. Dochody majątkowe zrealizowano w kwocie 162 255 tys. zł, co stanowi spadek o 15,62% w porównaniu do 2011 r. Największy udział uzyskał Powiat Poznański 14,42% dochodów majątkowych ogółem, Turecki 7,10%, Jarociński 6,01%, Nowotomyski 5,10%, Średzki 4,83%. 16
Tabela Nr 6 Wykonanie dochodów w powiatach (w tys. zł) Lp. Dochody powiatów Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan 2012 rok (po zmianach) Wykonanie 2012rok Wskaźnik (w %) (6:3) (6:4) (6:5) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Dochody własne 652 122 669 657 723 479 707 459 108,49 105,64 97,79 2 Subwencje 933 179 987 534 1 015 309 1 016 245 108,90 102,91 100,09 3 Dotacje celowe 506 050 550 296 533 563 503 006 99,40 91,41 94,27 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej 214 523 228 115 231 909 230 281 107,35 100,95 99,30 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 119 769 114 560 84 521 83 231 69,49 72,65 98,47 Dotacje pozostałe 171 758 207 621 217 133 189 494 110,33 91,27 87,27 4 Dochody ogółem (1+2+3) 2 091 351 2 207 487 2 272 352 2 226 710 106,47 100,87 97,99 Głównym źródłem dochodów powiatów w latach 2010-2012 była subwencja ogólna. Powiaty w 2012 r. uzyskały z tego tytułu środki finansowe w łącznej kwocie 1 016 245 tys. zł, realizując w 100% plan. W stosunku do 2011 r. subwencja ogólna zwiększyła się o 2,91%. W strukturze subwencji ogólnej przekazanej powiatom w 2012 r. dominowała subwencja oświatowa wykonana w wysokości 837 732 tys. zł (tj. 82,43% subwencji ogólnej). Subwencja wyrównawcza wpłynęła do budżetów wszystkich powiatów z wyjątkiem Powiatu Poznańskiego w łącznej kwocie 109 254 tys. zł (tj. 10,75% subwencji ogólnej). Subwencję równoważącą powiaty otrzymały w łącznej wysokości 48 868 tys. zł (tj. 4,81% subwencji ogólnej). W 2012 r. wszystkie powiaty za wyjątkiem powiatów: Grodziskiego, Leszczyńskiego, Nowotomyskiego, Obornickiego, Średzkiego i Złotowskiego otrzymały uzupełnienie subwencji ogólnej z przeznaczeniem na wydatki bieżące w łącznej kwocie 2 309 tys. zł. Poza tym powiaty: Jarociński, Kępiński, Kościański i Poznański uzyskały środki na inwestycje na drogach publicznych powiatowych i wojewódzkich oraz na drogach powiatowych, wojewódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu w łącznej kwocie 18 081 tys. zł. Ogółem środki na uzupełnienie subwencji ogólnej stanowiły 2,01% subwencji (tj. 20 390 tys. zł). Udział subwencji ogólnej w dochodach powiatów ogółem wzrósł w stosunku do roku ubiegłego o 0,90 punktu procentowego i wyniósł 45,64%. W poszczególnych powiatach udział ten ukształtował się 17
od 27,04% w Powiecie Poznańskim do 57,49% w Powiecie Złotowskim, 57,51% w Powiecie Jarocińskim, 57,63% w Powiecie Gnieźnieńskim i 57,64% w Powiecie Wągrowieckim. W porównaniu do lat 2010 i 2011 wystąpił wzrost dochodów własnych powiatów odpowiednio o kwotę 55 337 tys. zł tj. o 8,49% i 37 802 tys. zł tj. o 5,64%. Realizacja dochodów własnych wyniosła 97,79% planu założonego na 2012 r. Najwyższe wykonanie w stosunku do planu wykazał Powiat Leszczyński 107,85%, a najniższe Powiat Kolski 66,25%. W strukturze dochodów udział dochodów własnych wyniósł 31,77%, co stanowi o 1,43 punktów procentowych więcej niż w roku ubiegłym. Najniższy udział dochodów własnych w dochodach ogółem zanotował Powiat Jarociński - 20,51%, a najwyższy Powiat Poznański 55,36%. Największe znaczenie wśród dochodów własnych miały wpływy z udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych, które stanowiły 53% dochodów własnych ogółem i wyniosły odpowiednio 359 882 tys. zł oraz 15 039 tys. zł. Dochody z tytułu opłat (m.in. opłaty komunikacyjnej, opłaty za wydane koncesje i licencje, opłaty cukrowej, wpływów od rodziców z tytułu odpłatności za utrzymanie dzieci w placówkach opiekuńczo - wychowawczych i w rodzinach zastępczych, ) wyniosły 100 284 tys. zł, co daje 14,18% udziału w dochodach własnych ogółem. Natomiast wpływy z majątku powiatów zrealizowane w wysokości 32 488 tys. zł, stanowiły 4,59% wszystkich dochodów własnych. Pozostałe 28,23% to głównie środki na dofinansowanie własnych zadań bieżących i inwestycji powiatów uzyskane z innych źródeł, dochody związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, środki z Funduszu Pracy na finansowanie kosztów wynagrodzenia i składek na ubezpieczenia społeczne pracowników powiatowego urzędu pracy, odsetki, a także dochody z usług. Najniższy poziom wykonania wystąpił w dotacjach celowych i wyniósł 94,27% planu. Spośród 31 powiatów województwa wielkopolskiego 6 zrealizowało dochody z tego źródła ponad planowaną wysokość Powiat Pleszewski (100,36% planu), Powiat Obornicki (100,39% planu), Powiat Złotowski (101,87% planu), Powiat Kępiński (102,35% planu), Powiat Wolsztyński (102,93% planu) oraz Powiat Szamotulski (105,23% planu), Najniższe wykonanie wystąpiło w przypadku Powiatu Poznańskiego (74,54% planu) oraz Powiatu Kaliskiego (75,33%). Dochody z tytułu dotacji celowych, po wzroście w 2011 r. o 8,74% (tj. o 44 246 tys. zł) w porównaniu z rokiem 2010, zmalały o 8,59% (tj. o 47 290 tys. zł) w porównaniu z rokiem 2011 oraz o 0,6% (tj. o 3 044 tys. zł) w porównaniu z rokiem 2010. Tendencję spadkową wykazuje również udział dotacji celowych w dochodach ogółem, który wyniósł 22,59%, przy 24,20% w 2010 r. i 24,93% w 2011 r. Najwyższy udział dotacji celowych w wykonanych dochodach ogółem wystąpił w Powiecie Średzkim - 33,34% oraz w Powiecie Pleszewskim 34,13%, a najniższy w Powiecie Wągrowieckim 15,99%. W strukturze dotacji celowych zrealizowanych przez powiaty w 2012 r. największy udział przypadł dotacjom z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej, które zostały wykonane w kwocie 230 281 tys. zł, tj. 45,78% dotacji celowych powiatów ogółem. Dotacje celowe 18
z budżetu państwa na zadania własne, zostały wykonane w wysokości 83 231 tys. zł, co daje 16,55% dotacji celowych ogółem. Pozostałe dotacje zostały wykonane w kwocie 189 494 tys. zł. 37,67% dotacji celowych powiatów ogółem, w tym 107 454 tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich. 1.5. Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu W świetle przepisów ustrojowych miasta na prawach powiatu, to gminy wykonujące zadania określone ustawą o samorządzie gminnym, jak i ustawą o samorządzie powiatowym. Na terenie województwa wielkopolskiego funkcjonują 4 miasta na prawach powiatu: Kalisz, Konin, Leszno i Poznań. W 2012 r. miasta na prawach powiatu zrealizowały dochody ogółem w wysokości 3 871 449 tys. zł, czyli w 97,78% planu. Najwyższy poziom dochodów ogółem w relacji do planu osiągnęły Miasto Konin (102,43%) a najniższy Miasto Kalisz (93,59%). Szczegółowe dane przedstawia tabela Nr 7 Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu. W porównaniu do 2011 r. dochody bieżące wzrosły o 5,73% i wynoszą 3 470 558 tys. zł, tj. 89,64% dochodów ogółem, z czego 70,65% dochodów bieżących ogółem to dochody Miasta Poznania. Natomiast dochody majątkowe, po spadku w 2011 r. o 27,39% w porównaniu do 2010 r., wzrosły w 2012 r. aż o 67,84% w porównaniu do 2011 r. i wynoszą 400 891 tys. zł tj. 10,36% dochodów ogółem. Najwyższy udział w dochodach majątkowych ogółem tj. 75,36% stanowią dochody majątkowe Miasta Poznania. 19
Tabela Nr 7 Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu (w tys. zł) Lp. Dochody miast na prawach powiatu Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan 2012 rok (po zmianach) Wykonanie 2012 rok Wskaźnik (w %) (6:3) (6:4) (6:5) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Dochody własne 2 277 734 2 291 393 2 529 369 2 441 552 107,19 106,55 96,53 2 Subwencje 794 082 854 158 893 318 893 762 112,55 104,64 100,05 3 Dotacje celowe 384 425 375 707 536 689 536 136 139,46 142,70 99,90 z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej 233 152 217 296 218 157 215 807 92,56 99,31 98,92 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 60 643 60 669 69 003 67 651 111,56 111,51 98,04 Dotacje pozostałe 90 630 97 742 249 529 252 678 278,80 258,52 101,26 4 Dochody ogółem (1+2+3), z tego: 3 456 241 3 521 257 3 959 376 3 871 449 112,01 109,95 97,78 Kalisz 410 771 407 856 452 054 423 092 103,00 103,74 93,59 Konin 339 295 366 888 385 129 394 489 116,27 107,52 102,43 Leszno 263 688 274 894 304 269 299 947 113,75 109,11 98,58 Poznań 2 442 487 2 471 620 2 817 924 2 753 921 112,75 111,42 97,73 W analizowanych latach, tj. 2010-2012 miasta na prawach powiatu najwięcej środków finansowych uzyskiwały z dochodów własnych, które stanowiły średnio 64,68% wszystkich dochodów. W poszczególnych miastach na prawach powiatu udział dochodów własnych wynosił od 48,28% w Lesznie do 67,86% w Poznaniu. W porównaniu do lat 2010-2011 dochody własne wzrosły odpowiednio o 7,19% i 6,55%, co wskazuje na tendencję wzrostową. Na wysokie wykonanie tej grupy źródeł dochodów było m.in. wysokie wykonanie dochodów z tyt. udziału w podatku dochodowych od osób fizycznych oraz od osób prawnych, które stanowiły 43,74% (tj. 1 068 012 tys. zł) dochodów własnych ogółem. Znaczące dochody 28,68% udziału w dochodach własnych - miasta na prawach powiatów uzyskały z tytułu podatków i opłat, przede wszystkim z podatku od nieruchomości (468 504 tys. zł), od czynności cywilnoprawnych (65 743 tys. zł), od środków transportowych (19 605 tys. zł) i od spadków i darowizn (12 204 tys. zł) oraz wpływów z opłaty skarbowej (22 233 tys. zł), komunikacyjnej (18 227 tys. zł), za wydawanie zezwoleń na sprzedaż alkoholu (18 026 tys. zł) i innych lokalnych opłat pobieranych przez jst na podstawie odrębnych ustaw (41 780 tys. zł). Dochody z majątku jednostek wyniosły 163 624 tys. zł, co stanowi 60,70% dochodów własnych ogółem. Najwyższa realizacja dochodów własnych w stosunku do planu wystąpiła w Koninie 20
i wyniosła 104,71% planu, następnie w Lesznie 98,73% planu, Poznaniu 95,88% planu i Kaliszu 93,29% planu. W 2012 r. miasta na prawach powiatu otrzymały subwencję ogólną w łącznej wysokości 893 762 tys. zł, tj. wyższą niż w 2011 r. o 4,64%, tj. o 39 604 tys. zł. Miasto Poznań oraz Miasto Kalisz wykonały subwencję ogólną w wysokości 100% planu, natomiast Miasto Konin oraz Miasto Leszno nieznacznie powyżej planu, odpowiednio w wysokości 100,21% i 100,22% (co związane było z uzyskaniem niezaplanowanych środków na uzupełnienie subwencji ogólnej). Struktura subwencji ogólnej charakteryzowała się wysokim udziałem części oświatowej 94,47% (tj. 844 313 tys. zł). Udział subwencji równoważącej wynosił 4,21%, tj. 37 649 tys. zł (z czego 31 919 tys. zł część powiatowa subwencji równoważącej i 5 730 tys. zł część gminna subwencji równoważącej). Ponadto wszystkie miasta na prawach powiatu uzyskały uzupełnienie subwencji ogólnej w łącznej kwocie 11 801 tys. zł, w tym 1 642 tys. zł na utrzymanie rzecznych przepraw promowych oraz na remonty, utrzymanie, ochronę i zarządzanie drogami krajowymi i wojewódzkimi w granicach miast na prawach powiatu (uzyskane przez Miasto Konin oraz Miasto Leszno), 4 216 tys. zł na pozostałe zadania bieżące oraz 5 943 tys. zł z przeznaczeniem na inwestycje na drogach publicznych powiatowych i wojewódzkich oraz na drogach powiatowych, wojewódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu (uzyskane przez Miasto Kalisz oraz Miasto Poznań). Udział subwencji ogólnej w dochodach ogółem w porównaniu z 2011 r. zmniejszył się o 1,17 punktu procentowego i wyniósł 23,09% - od 19,68% w Mieście Poznaniu do 33,36% w Mieście Kaliszu. Realizacja dotacji celowych wyniosła łącznie 536 136 tys. zł, tj. 99,90% planu. Z 4 miast na prawach powiatu tylko Miasto Poznań zrealizowało w pełni zaplanowane dotacje celowe (105,02% planu). W pozostałych miastach na prawach powiatu dochody z tytułu dotacji celowych zostały zrealizowane na poziomie od 83,58% w Kaliszu do 98,99% w Koninie. W 2012 r., po niewielkim spadku o 2,27% w 2011 r. w porównaniu do roku 2010, wystąpił znaczny wzrost środków finansowych uzyskanych przez miasta na prawach powiatu z tytułu dotacji celowych o 42,70% (o 39,46% w porównaniu do roku 2010). Podobnie w udziale dotacji celowych w dochodach ogółem w porównaniu do lat 2010-2011 zanotowano wzrost odpowiednio o 2,73 i 3,18 punktów procentowych, W strukturze dotacji celowych 40,25% stanowiły dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej, które miasta na prawach powiatu otrzymały w wysokości 215 807 tys. zł. Dotacje na zadania własne zostały zrealizowane w kwocie 67 651 tys. zł i wynosiły 12,62% dotacji celowych miast na prawach powiatu ogółem. Pozostałe dotacje zostały wykonane w kwocie 252 678 tys. zł co stanowi 47,13% dotacji ogółem w tym 216 080 tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich. 21
1.6. Wykonanie dochodów w gminach Gminy zrealizowały dochody ogółem w kwocie 7 842 446 tys. zł, tj. 97,67% planu. Dochody bieżące gmin wyniosły 7 174 883 tys. zł tj. 91,49% dochodów ogółem i wzrosły o 5,42% w porównaniu do 2011 r. Struktura dochodów bieżących gmin kształtuje się następująco: 49,34% dochodów bieżących ogółem to dochody gmin miejsko wiejskich, 35,82% dochodów bieżących ogółem to dochody gmin wiejskich, 14,84% dochodów bieżących ogółem to dochody gmin miejskich. Dochody majątkowe gmin wzrosły w porównaniu do 2010 r. o prawie 40%, z kolei w porównaniu do 2011 r. zmalały o niespełna 3% i zostały zrealizowane w kwocie 667 563 tys. zł tj. 8,51% dochodów ogółem, z czego 48,66% to dochody majątkowe gmin miejsko wiejskich, 41,66% dochody majątkowe gmin wiejskich oraz 9,68% to dochody majątkowe gmin miejskich. Tabela Nr 8 Wykonanie dochodów w gminach Lp. Dochody gmin Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan 2012 rok (po zmianach) Wykonanie 2012 rok (w tys. zł) Wskaźnik (w %) (6:3) (6:4) (6:5) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Dochody własne 3 419 354 3 732 498 4 047 647 3 926 946 114,84 105,21 97,02 2 Subwencje 2 179 273 2 254 718 2 402 405 2 405 191 110,37 106,67 100,12 3 Dotacje celowe 1 293 076 1 479 035 1 579 205 1 510 309 116,80 102,11 95,64 Z tego: Dotacje z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej 916 720 902 555 930 451 907 294 98,97 100,53 97,51 Dotacje z budżetu państwa na zadania własne 198 914 211 149 192 375 186 487 93,75 88,32 96,94 Dotacje pozostałe 177 441 365 332 456 378 416 529 234,74 114,01 91,27 4 Dochody ogółem 6 891 703 7 466 251 8 029 257 7 842 446 113,80 105,04 97,67 Gminy najwięcej środków finansowych w latach 2010-2012 gromadziły z dochodów własnych (49,90%) i subwencji ogólnej (30,81%). W 2012 r. dochody własne wykonane zostały na poziomie 97,02% planu i w porównaniu do lat 2010-2011 wzrosły odpowiednio o 14,84%, tj. o kwotę 507 592 tys. zł oraz o 5,21%, tj. o kwotę 194 448 tys. zł. Realizacja tych dochodów kształtowała się w sposób zróżnicowany, a skrajne wielkości wykonania planu to od 66,60% w Mieście i Gminie Wieleń do 114,61% w Gminie Miedzichowo. W 154 22
jednostkach (69,37% gmin województwa wielkopolskiego) nie wykonano w pełni dochodów własnych, a ponadplanowe dochody własne uzyskało 68 gmin, tj. o 39 gmin mniej niż w 2011 r. Największy wpływ na wysokość zrealizowanych przez gminy dochodów własnych miały dochody z tytułu podatków i opłat, stanowiące 44,42% dochodów własnych ogółem, a przede wszystkim wpływy z podatku od nieruchomości wykonane w wysokości 1 200 837 tys. zł, jak również z podatku rolnego 139 728 tys. zł, od środków transportowych 82 350 tys. zł i od czynności cywilnoprawnych 78 130 tys. zł oraz wpływy z opłat za wydawanie zezwoleń na sprzedaż alkoholu 43 175 tys. zł. Znaczące były również wpływy z tytułu udziału w podatku PIT i CIT, które łącznie stanowiły 35,14% dochodów własnych i wyniosły odpowiednio 1 308 215 tys. zł i 71 890 tys. zł. Z kolei dochody z majątku jst osiągnęły kwotę 275 016 tys. zł (tj. 7,00% dochodów własnych ogółem). Pozostałe 13,43% dochodów własnych to w głównej mierze środki na dofinansowanie własnych zadań bieżących oraz inwestycji i zakupów inwestycyjnych uzyskane z innych źródeł, wpływy z usług oraz środki finansowe należne gminom na podstawie innych ustaw. Największy udział dochodów własnych w zrealizowanych dochodach ogółem wystąpił w: Gminie Tarnowo Podgórne 81,53%, Gminie Suchy Las 81,38%, Gminie Komorniki 78,02%, Mieście i Gminie Kórnik 77,71%, Mieście Puszczykowo 76,90%, Gminie Przykona 74,05%, Mieście i Gminie Kleczew 72,62%, Mieście i Gminie Swarzędz 72,08%, Gminie Czerwonak 71,98%. W ww. jednostkach tak wysoki udział dochodów własnych spowodowany był wysokim wykonaniem m. in. dochodów z tytułu podatku od nieruchomości, związanego z działalnością firm i uruchamianiem nowych, oddawaniem do użytku nowych budowli i lokali zajmowanych na działalność gospodarczą. Kolejnym, wysokim pod względem wykonania, źródłem dochodów były udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych, zależne od liczby i dochodów podatników zamieszkałych na terenie gminy, oraz od osób prawnych, w znacznym stopniu uzależnione od koniunktury gospodarczej oraz liczebności i wielkości firm zlokalizowanych na terenie danej gminy, jak również posiadających na terenie gminy swoje filie czy oddziały. Najniższy udział dochodów własnych w zrealizowanych dochodach ogółem wystąpił w: Gmina Gizałki 14,47%, Gminie Czermin 16,79%, 23
Gminie Mycielin 16,93%, Gminie Grodziec 18,17%, Mieście i Gminie Rychwał 18,56%, Gminie Brzeziny 19,69%, W jednostkach tych wysoki udział w dochodach ogółem stanowią subwencje (56,43% - Grodziec, 51,76% - Rychwał, 49,87% - Brzeziny, 48,83% - Gizałki, 42,34% - Mycielin, 40,26% - Czermin) oraz dość wysoki dotacje celowe (od 25,40% w Gminie Grodziec do 42,95% w Gminie Czermin), stąd niższy udział dochodów własnych w ogólnej kwocie dochodów. Dochody z tytułu subwencji ogólnej w gminach zrealizowane zostały minimalnie powyżej planu w wysokości 2 405 191 tys. zł (przy planie 2 402 405 tys. zł). W odniesieniu do lat 2010-2011 dochody z tego tytułu wzrosły odpowiednio o 10,37% i 6,67%. Najwyższą kwotę subwencji otrzymały gminy miejsko-wiejskie (1 155 598 tys. zł) oraz gminy wiejskie (996 326 tys. zł), natomiast najniższą gminy miejskie (253 267 tys. zł). Największy udział w subwencji ogólnej stanowiła jej część oświatowa, która wyniosła 77,22% (tj. 1 857 375 tys. zł). Część wyrównawcza wyniosła 20,78% (tj. 499 687 tys. zł) a część równoważąca 1,57% (37 805 tys. zł). Wszystkie gminy województwa wielkopolskiego otrzymały uzupełnienie subwencji ogólnej w łącznej kwocie 10 324 tys. zł. Z kolei udział subwencji ogólnej w dochodach uzyskanych przez gminy ogółem zwiększył się w stosunku do roku ubiegłego o 0,47 punktu procentowego i wyniósł 30,67%, a w poszczególnych gminach kształtował się od 13,05% (w Mieście i Gminie Kórnik) do 56,43% (w Gminie Grodziec). Dotacje celowe gminy otrzymały w wysokości 1 510 309 tys. zł, tj. 95,64% planu. W porównaniu do 2011 r. wystąpił wzrost kwoty dotacji celowych o 31 274 tys. zł, tj. o 2,11% a do 2010 r. dotacje wzrosły o kwotę 217 233 tys. zł, tj. o 16,80%. Realizacja dochodów z tego tytułu wahała się od 37,02% w Mieście i Gminie Mikstat do 129,41% w Gminie Kaczory. Najniższy udział dochodów z tytułu dotacji celowych w dochodach ogółem odnotowały: Gmina Suchy Las 3,38%, Gmina Tarnowo Podgórne 4,42%, Gmina Komorniki 5,38%, Gmina Czerwonak 6,47%, Gmina Przykona 7,86%, Miasto Puszczykowo 8,09%, Miasto i Gmina Kórnik 9,24%, Miasto Luboń 9,35%, Gmina Kleszczewo 9,54%. 24
Najwyższy z kolei: Miasto i Gmina Dobra 45,04%, Gmina Czermin 42,95%, Gmina Dominowo 41,43% Gmina Mycielin 40,74%. W strukturze dotacji celowych otrzymanych przez gminy w 2012 r. dominowały dotacje na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, które stanowiły 60,07% dotacji celowych ogółem, tj. 907 294 tys. zł. Dotacje z budżetu państwa na zadania własne wykonane zostały w wysokości 186 487 tys. zł, co daje 12,35% udziału i prawie pięciokrotnie mniej środków finansowych niż na zadania zlecone. 27,58% dotacji celowych stanowią pozostałe dotacje wykonane w kwocie 416 529 tys. zł w tym aż 327 190 tys. zł to dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich. Reasumując w ogólnej kwocie dochodów jednostek samorządu terytorialnego z obszaru województwa wielkopolskiego największy udział miały dochody własne, w tym udziały w podatkach dochodowych, uzyskiwane z podatków i opłat wymierzanych i ściąganych przez jst (głównie z podatków od nieruchomości i od środków transportowych), oraz dochody uzyskiwane z majątku jst. Wysoki udział w ogólnej kwocie dochodów jednostek miały także dochody przekazane z budżetu państwa, a w szczególności subwencja ogólna, która w 2012 r. została przekazana w kwocie 4 400 034 tys. zł, co stanowi 29,25% zrealizowanych dochodów ogółem. 1.7. Obniżenie górnych stawek podatków oraz udzielenie ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień z poboru podatków i opłat Na poziom realizacji dochodów własnych zasadniczy wpływ mają organy gmin i miast na prawach powiatu, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami podatkowymi organ stanowiący i organ wykonawczy decyduje odpowiednio: o wysokości obowiązujących w danej gminie i mieście na prawach powiatu stawkach podatkowych oraz o wielkości udzielonych ulg, zwolnień, odroczeń, umorzeń w podatkach stanowiących dochód gminy i miasta na prawach powiatu, nie będących ulgami ustawowymi. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, do udzielania ulg podatkowych, umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminów płatności z tytułu podatków i opłat stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego, a także zwalniania z obowiązku pobrania, 25
bądź ograniczenia poboru tych należności, przez gminy oraz miasta na prawach powiatu, mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa 6. Stosownie do art. 18 ust. 2 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, w przypadku pobieranych przez urząd skarbowy podatków i opłat stanowiących w całości dochody jednostek samorządu terytorialnego (np. podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek dochodowy od osób fizycznych opłacany w formie karty podatkowej), naczelnik tego urzędu może umarzać, odraczać termin zapłaty lub rozkładać na raty należności oraz zwalniać płatnika z obowiązku pobrania, bądź ograniczać pobór należności wyłącznie na wniosek lub za zgodą przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, którym w rozumieniu ustawy - jest wójt, burmistrz (prezydent miasta). W takich przypadkach zgodnie z przepisem art. 18 ust. 4 ustawy naczelnik urzędu skarbowego przekazuje jednostce samorządu terytorialnego informacje o wydanych decyzjach w terminie 10 dni po upływie każdego kwartału. Organy gmin i miast na prawach powiatu korzystając z uprawnień ustawowych - mając możliwość obniżania górnych stawek podatków a także udzielania ulg i zwolnień, umorzeń, odroczenia terminu płatności i rozkładania na raty - korzystały z tych uprawnień i tak jak w latach poprzednich podejmowały stosowne uchwały oraz wydawały decyzje. Zgodnie z danymi wykazanymi w sprawozdaniu z wykonania dochodów podatkowych za 2012 r., obniżenie górnych stawek podatków oraz udzielenie ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności w podatkach ukształtowało się na następującym poziomie: w gminach skutki obniżenia górnych stawek podatków wyniosły 336 519 tys. zł, skutki udzielonych ulg i zwolnień 50 438 tys. zł, umorzeń 11 490 tys. zł, a rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności 7 178 tys. zł. Procentowy udział skutków obniżenia górnych stawek podatków oraz udzielenia ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności w podatkach i opłatach w stosunku do wykonanych dochodów ogółem wyniósł 5,17%, a do wykonanych dochodów własnych wyniósł 10,33%. w miastach na prawach powiatu skutki obniżenia górnych stawek podatkowych wyniosły 33 255 tys. zł, skutki udzielonych ulg i zwolnień 5 126 tys. zł, umorzeń 4 740 tys. zł, a rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności 1 066 tys. zł. Procentowy udział kwoty wynikającej z obniżenia górnych stawek podatków oraz udzielenia ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności w podatkach i opłatach w stosunku do wykonanych dochodów ogółem wyniósł 1,14%, a do wykonanych dochodów własnych wyniósł 1,81%. Z porównania do 2011 r. wynika, iż w gminach oraz miastach na prawach powiatu: kwota wynikająca z obniżenia górnych stawek podatkowych wzrosła o 21,58% (tj. o 65 645 tys. zł), 6 tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm. 26
kwota wynikająca z udzielonych ulg i zwolnień, umorzeń, rozłożenia na raty i odroczenia terminu płatności wzrosła o 13,06% (tj. o 9 244 tys. zł). Uchwały organów stanowiących i decyzji organów podatkowych gmin powodują, że przeciętnie jednostki te uzyskują dochody budżetowe o 3,84% niższe od możliwych do uzyskania przy stosowaniu górnych stawek podatkowych oraz przy rezygnacji z umarzania zaległości podatkowych, rozkładania na raty i odraczania terminów płatności. W wielkości skutków prowadzonej polityki podatkowej nie ma wyraźnych różnic między gminami miejskimi, wiejskimi i miejsko-wiejskimi (średnio 4,97% możliwych do uzyskania dochodów), jedynie miasta na prawach powiatu w znacznie mniejszym stopniu korzystają z przysługujących im uprawnień w tym zakresie - utrata dochodów z tego tytułu sięga tam tylko 1,14% możliwych do uzyskania dochodów (od 0,69% w Poznaniu do 2,64% w Kaliszu). W 2012 r., podobnie jak w latach ubiegłych, najbardziej korzystną dla swoich mieszkańców i przedsiębiorców politykę podatkową prowadziła Gmina Suchy Las, gdzie udział skutków obniżenia górnych stawek podatków, udzielonych ulg i zwolnień oraz umorzeń, rozłożenia na raty lub odroczenia terminu płatności stanowił 16,21% możliwych do uzyskania dochodów tj. 14 714 tys. zł, z kolei najbardziej restrykcyjną politykę podatkową w tym zakresie prowadziło Miasto Poznań gdzie wskaźnik ten kształtował się na poziomie 0,69%. Zauważyć należy, że łagodna polityka podatkowa może zachęcać do podejmowania działalności i osiedlania się na terenie gminy, jednak powoduje to nierekompensowaną w żaden sposób utratę dochodów, ograniczając finansowe możliwości inwestowania w rozwój infrastruktury; zaniedbania w tej dziedzinie mogą działać zniechęcająco na inwestorów. W ogólnych kwotach skutków polityki podatkowej dominują skutki obniżenia stawek podatków i opłat stanowiących dochód gmin: w gminach miejskich 72,80%, w gminach miejsko-wiejskich 85,52%, a w gminach wiejskich 82,75%. Natomiast w miastach na prawach powiatu udział skutków obniżenia stawek podatków i opłat wyniósł 75,26%. Przeprowadzona analiza wskazuje, iż gminy i miasta na prawach powiatu korzystają z możliwości obniżenia górnych stawek podatkowych oraz udzielania ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień. 1.8. Dochody przeznaczone na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych Rok 2012 był kolejnym rokiem, w którym jednostki samorządu terytorialnego korzystały ze środków pochodzących z Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych na dofinansowanie realizowanych zadań, w tym przede wszystkim inwestycji. Wpływy budżetowe we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego z tego tytułu zostały wykonane w kwocie 1 212 919 tys. zł, co stanowi 8,06% ogółu zrealizowanych dochodów (przy 5,90% zrealizowanych 27
dochodów w 2010 r. i 8,08% w 2011 r.). Największe dochody z tego źródła w stosunku do wykonanych dochodów ogółem zrealizowało województwo samorządowe 31,53%. Kwotowo (poza województwem samorządowym) największe dochody uzyskało Miasto Poznań 189 603 tys. zł, co stanowi duży wzrost w porównaniu do lat 2010-2011 odpowiednio o 136 082 tys. zł i 147 783 tys. zł. Biorąc z kolei pod uwagę udział w dochodach ogółem najwyższy wskaźnik wystąpił w Gminie Dominowo, w której dochody pochodzące z Unii Europejskiej stanowiły 27,96% dochodów ogółem. Analiza źródeł dochodów jst wykazała, że na 258 jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego około 67% (174 jednostki) nie zrealizowało w 100% zaplanowanych dochodów własnych, a około 94% (243 jednostki) nie wykonało w pełni dotacji celowych. Niepełne wykonanie dochodów własnych związane było częściowo z sytuacją gospodarczą kraju i powodowało zwiększone korzystanie z przychodów, w tym z tytułu kredytów, pożyczek i obligacji. Na wysokość uzyskiwanych dochodów własnych znaczący wpływ ma poziom rozwoju gospodarczego. W lepszej sytuacji znajdują się jednostki samorządu terytorialnego, na obszarze których mieszka wielu podatników podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) i zlokalizowanych jest wiele siedzib płatników podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Niższy poziom rozwoju gospodarczego rzutuje również na wysokość udziałów w dochodach gmin i miast na prawach powiatu dochodów z podatków i opłat stanowiących w całości dochód gmin oraz na wysokość udziału dochodów z majątku. O silnym związku poziomu rozwoju gospodarczego z efektywnością poszczególnych źródeł dochodów własnych świadczą również różnice w strukturze dochodów gmin miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich. Gminy wiejskie w porównaniu z miastami znacznie mniejszą część dochodów uzyskują zarówno z udziałów w podatkach dochodowych, jak i z podatków i opłat lokalnych oraz z majątku. Wyjątek stanowią gminy wiejskie zlokalizowane w pobliżu centrum gospodarczego województwa jakie stanowi Miasto Poznań. 2. WYDATKI 2.1. Ogólna charakterystyka wydatków jednostek samorządu terytorialnego Stosownie do treści art. 216 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych wydatki jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w ustawach, w szczególności na: - zadania własne jednostek samorządu terytorialnego; - zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami; - zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia; 28
- zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego; - pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego; - programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 (środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi) Zadania własne jednostek samorządu terytorialnego określone zostały w ustawach ustrojowych: - art. 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, - art. 4 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, - art. 14 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa. Z przepisów tych wynika, że samorząd terytorialny realizuje zadania m. in. w następujących obszarach: a) samorząd województwa publiczna edukacja, promocja i ochrona zdrowia, polityka prorodzinna i pomoc społeczna, przeciwdziałanie bezrobociu, zagospodarowanie przestrzenne, kultura, ochrona środowiska, bezpieczeństwo publiczne, ochrona praw konsumenta, b) samorząd powiatowy polityka oświatowa, kultura, transport publiczny i rozwój dróg, bezpieczeństwo publiczne, promocja i ochrona zdrowia, pomoc społeczna, nadzór budowlany, promocja powiatu, c) samorząd gminny ład przestrzenny, gospodarka terenami, ochrona środowiska, kultura, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, budownictwo komunalne, oświata, kultura fizyczna, rekreacja, sport, handel lokalny, utrzymywanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Zgodnie z art. 236 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych w planie wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego wyszczególnia się: wydatki bieżące to przede wszystkim wydatki, które są bezpośrednio związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych, tzn. wynagrodzenia wraz ze składkami od nich naliczanymi, wydatki związane z realizacją statutowych zadań jednostek, wydatki na obsługę długu, wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego, wydatki na podróże służbowe, koszty zakupów towarów i usług wykorzystywanych w bieżącej działalności, w tym remontów, a także opłaty, składki i inne należności wnoszone przez jednostki budżetowe w imieniu jednostek samorządu terytorialnego. Wydatkami bieżącymi są również wydatki związane z funkcjonowaniem administracji samorządowej (organów jednostki samorządu terytorialnego). Dodatkowo wśród wydatków bieżących wyróżnić należy dotacje udzielane z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, w tym dla samorządowych zakładów budżetowych, instytucji kultury, a także dla podmiotów spoza sektora finansów publicznych, a także wydatki na programy 29
finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o finansach publicznych, w części związanej z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego. wydatki majątkowe w tej kategorii mieszczą się wszelkie wydatki inwestycyjne, tj. obejmujące zarówno budowę i rozbudowę obiektów komunalnych oraz zakupy gotowych środków trwałych, w tym na programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust.1 pkt 2 i 3, w części związanej z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego. Są to również wydatki o charakterze inwestycji kapitałowych (wniesienie kapitału do spółek lub zakup akcji). Wydatki te obejmują nie tylko własne wydatki majątkowe jednostki samorządu terytorialnego wykonywane przez jednostki budżetowe, ale także dotacje udzielane z budżetu na finansowanie bądź dofinansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych wchodzących w zakres zadań własnych, a realizowanych m.in. przez samorządowe zakłady budżetowe oraz samorządowe publiczne zakłady opieki zdrowotnej. 2.2. Wykonanie wydatków ogółem Wydatki ogółem w 2012 r. na zaplanowane 16 144 115 tys. zł zostały zrealizowane w kwocie 15 166 976 tys. zł, co stanowiło 93,95% założonego planu. Jednostki województwa wielkopolskiego wykonały wydatki w kwocie wyższej o 126 679 tys. zł niż zrealizowane dochody. Po utrzymującej się w poprzednich latach tendencji wzrostowej wydatków jednostek z obszaru województwa wielkopolskiego, w 2012 zanotowano spadek, co przedstawia poniższy diagram. Wykres Nr 3 Wykonanie wydatków ogółem w latach 2005-2012 18 000 000 16 000 000 14 000 000 12 000 000 10 000 000 8 000 000 6 000 000 4 000 000 2 000 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 30
Tabela Nr 9. Wykonanie wydatków ogółem jst w latach 2010-2012 (w tys. zł) Jednostki samorządu terytorialnego Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan na 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik (w %) (5:2) (5:3) (5:4) 1 2 3 4 5 6 7 8 Województwo 1 122 915 1 353 135 1 234 621 1 136 102 101,17 83,96 92,02 samorządowe Powiaty 2 293 368 2 299 391 2 322 493 2 201 836 96,01 95,76 94,80 Miasta na prawach powiatu 4 034 394 4 180 819 4 179 438 3 939 696 97,65 94,23 94,26 Gminy 7 613 344 7 874 393 8 407 563 7 889 342 103,63 100,19 93,84 Wydatki 15 064 022 15 707 738 16 144 115 15 166 976 100,68 96,56 93,95 ogółem W porównaniu do 2011 r. wydatki ogółem zmniejszyły się o 3,44%, tj. o 540 762 tys. zł, natomiast w porównaniu do 2010 r. wzrosły o 0,68%, tj. o kwotę 102 954 tys. zł. Na spadek wydatków ogółem wpływ miało zmniejszenie wydatków majątkowych o 28,15% w porównaniu do 2011 r., przy wzroście wydatków bieżących o 4,73%. Spadek wydatków zanotowano na wszystkich stopniach samorządu terytorialnego, za wyjątkiem gmin. Największy spadek - o 16,04% - wystąpił w województwie samorządowym. W powiatach oraz miastach na prawach powiatu wydatki spadły o ok. 5%. W gminach wzrost był nieznaczny i wyniósł 0,19%. Wykonanie wydatków dla wszystkich jst za lata 2010-2012, przedstawia poniższy wykres. Wykres Nr 4 Udział wykonanych wydatków poszczególnych stopni jst w ogólnej kwocie wydatków w latach 2010-2012 2012 7,49% 14,52% 25,98% 52,02% 2011 8,61% 14,64% 26,62% 50,13% 2010 7,45% 15,22% 26,78% 50,54% Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy 31
Najwyższy udział w wydatkach jst województwa wielkopolskiego w latach 2010-2012 osiągnęły gminy około 50% wydatków wszystkich jst ogółem (od 50,13% w 2011 r. do 52,02% w 2012 r.). Ponad ¼ wydatków jst województwa realizowały miasta na prawach powiatu (od 25,98% w 2012 r. do 26,78% w 2010 r.). Wykres Nr 5 Wykonanie wydatków ogółem w latach 2010-2012 (w tys. zł) 8 000 000 7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy 2010 2011 2012 Na wykonanie wydatków ogółem jednostek samorządu terytorialnego oddziaływało wykonanie wydatków bieżących i majątkowych. Wydatki o charakterze bieżącym mają w dużej mierze charakter obligatoryjny (dominują wśród nich sztywne wydatki na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń). Wydatki majątkowe ustalane są w budżetach jednostek samorządu terytorialnego w zależności od ich możliwości finansowych, w tym możliwości pozyskania środków z budżetu UE i planów wieloletnich. Od wielkości tych wydatków w znacznym stopniu zależy dynamika rozwoju jednostek lokalnych i regionalnych. 32
Tabela Nr 10 Jednostki samorządu terytorialnego Wykonanie wydatków budżetowych jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w podziale na wydatki bieżące i majątkowe Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan na 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik (w %) (w tys. zł) (5:2) (5:3) (5:4) 1 2 3 4 5 6 7 8 Wydatki ogółem, z tego: 15 064 022 15 707 738 16 144 115 15 166 976 100,68 96,56 93,95 bieżące 11 244 167 11 803 520 12 908 374 12 361 867 109,94 104,73 95,77 majątkowe 3 819 855 3 904 218 3 235 741 2 805 109 73,43 71,85 86,69 Wskaźnik wykonania planu wydatków po zmianach na koniec roku wyniósł poniżej 100%. Większość jednostek (90,70%) osiągnęła poziom realizacji powyżej 90%. Realizacja wydatków bieżących we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2012 r. wyniosła 12 361 867 tys. zł (95,77% planu) i wzrosła w stosunku do 2011 r. o 4,73%, tj. o 558 347 tys. zł, a do 2010 r. o 9,94% tj. o 1 117 700 tys. zł. Wśród wydatków bieżących najwyższe wydatki poniesiono na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń. Ich kwota wyniosła 5 728 556 tys. zł i została zrealizowana w 98,26% w stosunku do planu. Wydatki przeznaczone na obsługę długu zostały wykonane w 95,96% planu, (tj. w kwocie 291 918 tys. zł). Natomiast w grupie wydatków z tytułu dotacji plan został zrealizowany w 97,68%, (w kwocie 1 248 988 tys. zł). Wykres Nr 6 Wykonanie wydatków bieżących w latach 2010-2012 (w tys. zł) 7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy 2010 2011 2012 33
Największy wzrost wydatków bieżących w porównaniu z rokiem 2011 wystąpił w miastach na prawach powiatu 5,85% oraz gminach 5,25%. W województwie samorządowym wzrost wyniósł 0,50% a w powiatach 2,84%. Wydatki majątkowe, w tym przede wszystkim wydatki inwestycyjne mają decydujące znaczenie dla likwidacji braków w rozwoju infrastruktury komunalnej. Wykonanie wydatków majątkowych w 2012 r. we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego zamknęło się kwotą 2 805 109 tys. zł, tj. o 13,31% niższą niż zaplanowano. W stosunku do lat 2010-2011 nastąpił znaczny spadek odpowiednio o 26,57% (tj. o 1 014 746 tys. zł) i 28,15% (tj. o kwotę 1 099 109 tys. zł). Wykres Nr 7 Wykonanie wydatków majątkowych w latach 2010-2012 1 800 000 1 600 000 1 400 000 1 200 000 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 0 Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu 2010 2011 2012 Gminy (w tys. zł) W latach 2011-2012 spadek wykonania wydatków majątkowych wystąpił we wszystkich typach jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego największy w powiatach (o 36,32% tj. o 151 112 tys. zł) a najmniejszy w gminach (o 18,15% tj. o 309 269 tys. zł) Tabela Nr 11 Struktura wydatków budżetowych w podziale na wydatki bieżące i majątkowe Jednostki samorządu terytorialnego Wykonanie 2010 rok % Wykonanie 2011 rok % Wykonanie 2012 rok (w tys. zł) 1 2 3 4 5 6 7 Wydatki 15 064 022 100 15 707 738 100 15 166 976 100 ogółem, z tego: bieżące 11 244 167 74,64 11 803 520 75,14 12 361 867 81,51 majątkowe 3 819 855 25,36 3 904 218 24,86 2 805 109 18,49 % 34
Wykres Nr 8 Struktura wydatków budżetowych w podziale na wydatki bieżące i majątkowe (w tys. zł) 14 000 000 12 000 000 10 000 000 8 000 000 6 000 000 4 000 000 2 000 000 0 Wydatki bieżące Wydatki majątkowe 2010 2011 2012 Z powyższych danych wynika, że w analizowanych latach, dominującą pozycję w strukturze wydatków jednostek samorządu terytorialnego zajmowały wydatki bieżące. We wszystkich latach nastąpił wzrost zarówno kwotowy wydatków bieżących, jak i ich udziału w wydatkach ogółem. Spowodowane było to m.in. wzrostem wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń, które w grupie wydatków bieżących zajmują znaczącą pozycję. Ich udział w 2012 r. wyniósł 37,77% ogólnej kwoty wydatków i 46,34% wydatków bieżących. Poziom wydatków majątkowych w latach 2010-2011 wykazywał tendencję wzrostową, z kolei w 2012 r. wystąpił znaczny spadek zrealizowanych przez jst wydatków majątkowych oraz ich udziału w wydatkach ogółem (aż o 6,37 punktów procentowych w porównaniu z 2011 r.). Średni udział tych wydatków w wydatkach ogółem, w latach objętych analizą wyniósł 22,90%. Wielkość ponoszonych przez jednostki samorządu terytorialnego wydatków majątkowych, w dłuższym okresie, zależy od zgromadzonych dochodów oraz od wielkości tzw. wydatków sztywnych wynikających z potrzeby finansowania bieżącej działalności jednostki. Najwięcej inwestują te jednostki, które mają wysoki potencjał dochodowy przy jednoczesnym wykonywaniu zadań bieżących w sposób gospodarny i oszczędny, a także jednostki w wysokim stopniu korzystające ze środków zagranicznych. Ograniczenie inwestycji, w znacznej części związanych z realizacją zadań infrastrukturalnych, a współfinansowanych ze środków unijnych, spowodowane było między innymi mniejszym dostępem do tych środków, w związku z kończąca się perspektywą finansową na lata 2007-2013. Ponadto jednostki samorządu terytorialnego ograniczając realizację inwestycji bądź nie rozpoczynając nowych, 35
przygotowują się do rygorów ustawy o finansach publicznych obowiązujących od 2014 r. (indywidualny wskaźnik zadłużenia). 2.3. Wykonanie wydatków w województwie samorządowym Województwo samorządowe zrealizowało wydatki ogółem w kwocie 1 136 102 tys. zł, tj. 92,02% założonego planu, a w stosunku do 2011 r. wydatki ogółem zmalały o 16,04%, tj. o 217 033 tys. zł. Struktura wydatków przedstawia się następująco: wydatki bieżące 63,96% (przy 53,43% w 2011 r.), wydatki majątkowe 36,04% (przy 46,57% w 2011 r.). Tabela Nr 12 Wykonanie wydatków budżetowych województwa samorządowego (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan po zmianach 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik w % (5:3) Wskaźnik w % (5:4) Struktura w % (2012 rok) 1 2 3 4 5 6 7 8 Wydatki ogółem z tego: 1 122 915 1 353 135 1 234 621 1 136 102 83,96 92,02 100,00 bieżące, w tym: 622 468 723 044 762 835 726 680 100,50 95,26 63,96 wynagrodzenia i 158 434 170 606 181 253 175 903 103,10 97,05 pochodne na obsługę długu 1 094 4 269 9 480 9 314 218,18 98,25 dotacje 312 459 328 355 371 347 360 899 109,91 97,19 majątkowe 500 447 630 091 471 787 409 422 64,98 86,78 36,04 W województwie samorządowym wydatki bieżące wykonano w kwocie 726 680 tys. zł, tj. 95,26% planu. W porównaniu do 2011 r. wzrosły nieznacznie, bo o 0,50% (tj. o kwotę 3 636 tys. zł). Zwiększeniu uległy wydatki na wynagrodzenia i pochodne (o 3,10%), na obsługę długu (ponad dwukrotnie), a także dotacje o 9,91%. Najwyższy udział w wydatkach bieżących stanowiły dotacje, w tym: celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy o finansach publicznych, lub płatności w ramach budżetu środków europejskich, dotacje podmiotowe dla samorządowych instytucji kultury, dotacje podmiotowe i przedmiotowe dla jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych. Zostały one wykonane w kwocie 360 899 tys. zł, co stanowi 49,66% wydatków bieżących ogółem województwa samorządowego. Istotny udział w wydatkach bieżących miały także wydatki poniesione na 36
wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń, które zostały wykonane w kwocie 175 903 tys. zł tj. 24,21% wydatków bieżących. Wykres Nr 9 Struktura wykonanych wydatków bieżących w 2012 r. w województwie samorządowym Pozostałe wydatki bieżące 24,85% Wynagrodzenia i pochodne 24,21% Obsługa długu 1,28% Dotacje 49,66% Województwo samorządowe zrealizowało wydatki majątkowe w wysokości 409 422 tys. zł, (tj. 86,78% planu). W porównaniu do 2011 r. nastąpił znaczny spadek tych wydatków o 35,02% (tj. o kwotę 220 669 tys. zł). Ponad 30% wydatków ogółem tj. 370 662 tys. zł stanowią wydatki na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych, w tym na zadania w zakresie transportu i łączności w kwocie 174 687 tys. zł, głównie z przeznaczeniem na drogi wojewódzkie, oraz na melioracje wodne w kwocie 58 336 tys. zł. W porównaniu do 2011 r. środki te zmalały o 33,13%, tj. o 183 603 tys. zł. 2.4. Wykonanie wydatków w powiatach W powiatach poniesiono wydatki ogółem w kwocie 2 201 836 tys. zł, tj. 94,80% planu i najwyżej spośród jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego. W stosunku do 2011 r. wydatki te zmalały o 4,24%, tj. 97 555 tys. zł. Najniższe wykonanie planu zanotowano w Powiecie Kolskim 82,97%. Pozostałe powiaty zrealizowały swoje wydatki w granicach od 89,61% (Powiat Poznański) do 99,19% (Powiat Ostrowski). 37
Udział wykonanych wydatków bieżących i majątkowych w wydatkach ogółem przedstawiał się następująco: wydatki bieżące 87,97%, wydatki majątkowe 12,03%. Tabela 13 Wykonanie wydatków budżetowych powiatów (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan po zmianach 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik w % (5:3) Wskaźnik w % (5:4) Struktura w % (2012 rok) 1 2 3 4 5 6 7 8 Wydatki ogółem z 2 293 368 2 299 391 2 322 493 2 201 836 95,76 94,80 100,00 tego: bieżące, w tym: 1 825 543 1 883 292 2 013 880 1 936 848 102,84 96,17 87,97 wynagrodzenia i pochodne 1 136 591 1 212 270 1 203 899 1 188 911 98,07 98,76 na obsługę długu 14 987 24 171 34 625 32 645 135,06 94,28 dotacje 105 514 98 062 108 512 104 493 106,56 96,30 majątkowe 467 825 416 099 308 612 264 987 63,68 85,86 12,03 Realizacja wydatków bieżących w powiatach województwa wielkopolskiego wyniosła łącznie 1 936 848 tys. zł, co stanowiło 96,17% planu i 87,97% wydatków ogółem. W porównaniu do 2011 r. wydatki bieżące wzrosły o kwotę 53 556 tys. zł tj. o 2,84%. Procentowe wykonanie wydatków bieżących kształtowało się w przedziałach od 87,85% (Powiat Leszczyński) do 99,14% (Powiat Ostrowski). Pod względem kwotowym najwięcej wydatków bieżących poniósł Powiat Poznański tj. 172 019 tys. zł co stanowi 8,88% wydatków bieżących powiatów ogółem, a najmniej Powiat Leszczyński - 23 716 tys. zł tj. 1,22% wydatków bieżących. Wśród wydatków bieżących powiatów najwyższe wykonanie wystąpiło w grupie wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń i wyniosło 1 188 911 tys. zł (spadek w stosunku do 2011 r. o 1,93%), tj. 98,76% planu, co stanowi 61,38% wydatków bieżących. Dotacje zrealizowano w 96,30% planu w kwocie 104 493 tys. zł ( wzrost w stosunku do 2011 r. o 6,56%), natomiast realizacja wydatków poniesionych na obsługę długu wyniosła 32 645 tys. zł, tj. 94,28% planu (wzrost w stosunku do 2011 r. o 35,06%). Pozostałe wydatki bieżące wykonano w 91,60%, w kwocie 610 799 tys. zł. 38
Wykres Nr 10 Struktura wykonanych wydatków bieżących w powiatach w 2012 roku Pozostałe wydatki 31,54% Wynagrodzenia i pochodne 61,38% Dotacje 5,40% Obsługa długu 1,69% Wykonanie wydatków majątkowych wyniosło 264 987 tys. zł, co stanowiło 85,86% planu i w porównaniu do 2011 r. wydatki te zmalały aż o 36,32%, tj. o kwotę 151 112 tys. zł. W poszczególnych powiatach realizacja wydatków majątkowych była bardzo zróżnicowana. Żaden z powiatów nie zrealizował 100% planu, a najwyższe wykonanie wystąpiło w Powiecie Czarnkowsko Trzcianeckim - 99,86%, Powiecie Ostrowskim 99,79%, Powiecie Rawickim 99,75% oraz Powiecie Śremskim 99,27. Natomiast najniższe wykonanie zanotowano w Powiecie Kolskim jedynie 27,20% w stosunku do planu, co spowodowane było przede wszystkim niższym od planowanego wykonaniem wydatków na inwestycje drogowe. Również pod względem kwotowym odnotowano znaczne zróżnicowanie tych wydatków powiat, który zrealizował najwyższe wydatki tj. Powiat Poznański (45 699 tys. zł 75,33% planu) wydał na ten cel prawie 40 razy więcej niż powiat o najniższych wydatkach Powiat Obornicki (1 144 tys. zł. 80,99% planu). 2.5. Wykonanie wydatków w miastach na prawach powiatu W miastach na prawach powiatu wydatki ogółem wykonano w kwocie 3 939 696 tys. zł, czyli 94,26% planu. W stosunku do 2011 r. zmalały o 5,77%, tj. o kwotę 241 123 tys. zł. Zróżnicowanie wykonania wydatków ogółem kształtowało się od 90,85% w Kaliszu do 96,98% w Koninie, natomiast w dwóch pozostałych jednostkach zrealizowano je na poziomie: w Lesznie 95,98%, a w Poznaniu 94,20%. 39
Struktura wykonanych wydatków ogółem przedstawiała się następująco: wydatki bieżące 81,31% (przy 72,39% w 2011 r.), wydatki majątkowe 18,69% (przy 27,61% w 2011 r.). Tabela Nr 14 Wykonanie wydatków budżetowych w miastach na prawach powiatu (w tys. zł) Wyszczególnienie Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan po zmianach 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik w % (5:3) Wskaźnik w % (5:4) Struktura w % (2012 rok) 1 2 3 4 5 6 7 8 Wydatki ogółem z 4 034 394 4 180 819 4 179 438 3 939 696 94,23 94,26 100,00 tego: bieżące, w tym: 2 932 800 3 026 343 3 290 650 3 203 280 105,85 97,34 81,31 wynagrodzenia i pochodne 1 091 925 1 272 344 1 342 289 1 330 351 104,56 99,11 na obsługę długu 45 060 72 386 121 098 119 035 164,44 98,30 dotacje 442 380 279 071 360 719 355 545 127,40 98,57 majątkowe 1 101 594 1 154 476 888 789 736 416 63,79 82,86 18,69 Wydatki bieżące w miastach na prawach powiatu zostały zrealizowane w łącznej kwocie 3 203 280 tys. zł, tj. w 97,34% planu. W porównaniu do 2011 r. wydatki te wzrosły o 5,85%, tj. o kwotę 176 937 tys. zł. W poszczególnych miastach na prawach powiatu procentowe wykonanie wydatków bieżących nie odbiegało znacząco od średniej dla miast na prawach powiatu 97,39%. Wykonanie powyżej średniej zanotowano w Kaliszu 98,19%. W pozostałych miastach na prawach powiatu wykonanie wydatków bieżących było nieznacznie niższe od średniej: w Poznaniu 97,29%, Koninie 97,27%, Lesznie - 96,79%. Kwotowo największy udział w wydatkach bieżących miast na prawach powiatu ogółem uzyskało Miasto Poznań tj. 2 259 810 tys. zł, co stanowi 70,55%. W grupie wydatków bieżących miast na prawach powiatu najwyższe wydatki poniesiono na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń. Ich kwota stanowi 1 330 351 tys. tj. 41,53% wydatków bieżących ogółem miast na prawach powiatu. Następna grupa to dotacje, na które wydatkowano kwotę 355 545 tys. zł tj. 11,10% wydatków bieżących. Na obsługę długu przeznaczono 119 035 tys. zł. tj. 3,72% wydatków bieżących. 40
Wykres Nr 11 Struktura wykonanych wydatków bieżących w miastach na prawach powiatu w 2012 roku Pozostałe wydatki 43,65% Wynagrodzenia i pochodne 41,53% Dotacje 11,10% Obsługa długu 3,72% Wydatki majątkowe zostały zrealizowane w kwocie 736 416 tys. zł, tj. niższej niż zaplanowano o 17,14%. W stosunku do 2011 r. wydatki te zmalały aż o 418 060 tys. zł, (tj. o 36,21%). Wykonanie wydatków majątkowych wahało się od 54,79% (Kalisz) do 94,86% (Konin). Tak niskie wykonanie zaplanowanych wydatków majątkowych przez Miasto Kalisz spowodowane było przede wszystkim niższym od planowanego wykonania wydatków na inwestycje drogowe (w tym dofinansowane ze źródeł zagranicznych). Najwyższą kwotę wydatków majątkowych zrealizowało Miasto Poznań 594 596 tys. zł (prawie 40% mniej niż w 2011 r.), a najniższą Miasto Kalisz 39 680 tys. zł (ponad dwukrotnie mniej niż w 2011 r.). 2.6. Wykonanie wydatków w gminach Ogólna kwota wydatków na koniec 2012 r. została zrealizowana przez gminy w wysokości 7 889 342 tys. zł, czyli o 6,16% mniej niż zaplanowano. Analizując lata 2010-2012 należy stwierdzić iż przez cały ten okres wydatki w gminach wykazują tendencję wzrostową. W latach 2010-2011 wydatki wzrosły o 261 049 tys. zł, czyli o 3,43%, a w latach 2011-2012 o 14 949 tys. zł, czyli o 0,19%. Wykonanie wydatków ogółem w gminach kształtowało się od 76,35% w Mieście i Gminie Mikstat do 98,68% w Mieście i Gminie Nekla. Przyczyną niskiego wykonania wydatków w Mieście i Gminie Mikstat był przede wszystkim brak realizacji zaplanowanych wydatków majątkowych w tym na zadania współfinansowane ze środków zagranicznych. 41
Najwyższe wykonanie wydatków ogółem oprócz Miasta i Gminy Nekla wystąpiło w: Mieście i Gminie Miłosław 98,67%, Gminie Czermin 98,51%, Gminie Miasteczko Krajeńskie 98,31%, Gminie Kramsk 98,19%, Gminie Brodnica 98,18%, Mieście i Gminie Jutrosin 98,13%. Wydatki poniżej 85% planu, oprócz Miasta i gminy Mikstat, wykonały: Gmina Kawęczyn 84,25%, Gmina Chrzypsko Wielkie 82,88%, Miasto i Gmina Wieleń 81,94%. Było to spowodowane przede wszystkim niskim stopniem realizacji wydatków inwestycyjnych w tych gminach. Natomiast pod względem kwotowym realizacja wydatków w gminach województwa wielkopolskiego wahała się pomiędzy 7 482 tys. zł (Miasto Obrzycko), a 243 841 tys. zł (Miasto Piła). Struktura wykonanych wydatków ogółem kształtowała się: wydatki bieżące 82,33%,, wydatki majątkowe 17,67%. Tabela Nr 15 Wykonanie wydatków budżetowych w gminach Wyszczególnienie Wykonanie 2010 rok Wykonanie 2011 rok Plan po zmianach 2012 rok Wykonanie 2012 rok Wskaźnik w % (5:3) Wskaźnik w % (5:4) (w tys. zł) Struktura w % (2012 rok) 1 2 3 4 5 6 7 8 Wydatki ogółem z 7 613 344 7 874 393 8 407 563 7 889 342 100,19 93,84 100,00 tego: bieżące, w tym: 5 863 357 6 170 842 6 841 010 6 495 059 105,25 94,94 82,33 wynagrodzenia i pochodne 2 591 993 2 840 827 3 102 493 3 033 392 106,78 97,77 na obsługę długu 65 973 99 118 139 018 130 924 132,09 94,18 dotacje 419 558 370 250 438 012 428 051 115,61 97,73 majątkowe 1 749 988 1 703 552 1 566 553 1 394 283 81,85 89,00 17,67 Realizacja wydatków bieżących wyniosła 6 495 059 tys. zł, tj. 94,94% planu i w porównaniu do 2011 r. wydatki te wzrosły o 5,25% (tj. o kwotę 324 217 tys. zł). W poszczególnych gminach wykonanie zadań bieżących kształtowało się na poziomie od 87,82% Gmina Żelazków do 98,57% - Miasto i Gmina Czerniejewo. Najwyższy udział w wydatkach bieżących gmin miały wydatki na wynagrodzenia i pochodne. Stanowiły one 46,70% wydatków bieżących gmin ogółem tj. 3 033 392 tys. zł. Na dotacje wydatkowano kwotę 428 051 tys. zł tj. 6,59% wydatków bieżących ogółem. Na obsługę długu wydatkowano 130 924 tys. zł, co stanowi zaledwie 2,02% wydatków bieżących ogółem. 42
Wykres Nr 12 Struktura wykonanych wydatków bieżących w gminach w 2012 roku Pozostałe wydatki 44,69% Wynagrodzenia i pochodne 46,70% Dotacje 6,59% Obsługa długu 2,02% Wykonanie wydatków majątkowych zamknęło się kwotą 1 394 283 tys. zł, co stanowiło 89,00% planu. Realizacja tych wydatków była bardzo zróżnicowana i kształtowała się od 30,66% (Gmina Wapno) do 99,96% (Miasto i Gmina Jutrosin). Bardzo niski stopień wykonania wydatków majątkowych, poniżej 60% (poza Gminą Wapno) odnotowano w: Gminie wiejskiej Lądek 32,76%, Gminie miejsko - wiejskiej Mikstat 50,76% Gminie miejskiej Koło 51,04% Gminie wiejskiej Łubowo 56,92%, Gminie wiejskiej Chrzypsko Wielkie 58,30% Gminie miejsko wiejskiej Kłodawa 58,35% Gminie miejsko - wiejskiej Pniewy 59,13%, Gminie wiejskiej Jaraczewo 59,82%, Gminie miejskiej Obrzycko 59,97% Wydatki majątkowe były wykonane poniżej założonego planu głównie z powodu: wstrzymania procedur przetargowych (konieczność powtarzania przetargów, upadłość wykonawców, utrata ważności planu zagospodarowania przestrzennego) i nie zakwalifikowania wniosków niektórych gmin do programów i projektów realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, 43
a także innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi. Ponadto o niskiej realizacji wydatków inwestycyjnych zadecydował fakt, iż decyzje o włączeniu konkretnych wniosków do finansowania ze środków unijnych były podejmowane pod koniec roku, w związku z czym następowało przesunięcie wykonania zadania inwestycyjnego i tym samym terminu płatności. Tabela 16 Wskaźnik wykonania wydatków majątkowych Procentowe wykonanie planu wydatków majątkowych w przedziałach Ogółem Liczba jednostek samorządu terytorialnego Gminy Miasta na prawach powiatu Powiaty Województwo samorządowe 100 % 0 0 0 0 0 80,01-99,99 % 215 184 3 27 1 60,01 80 % 30 28 0 2 0 40,01 60 % 10 8 1 1 0 20,01 40 % 3 2 0 1 0 0,01 20 % 0 0 0 0 0 Razem 258 222 4 31 1 Jak wynika z przeprowadzonej analizy, wykonanie wydatków majątkowych w jst kształtowało się w zróżnicowany sposób. Najwięcej, bo aż 215 jednostek (83,33%) zrealizowało wydatki majątkowe w przedziale od 80,01% do 99,99%. Analiza możliwości inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego i jej zdolności do absorpcji kapitału zewnętrznego stanowi podstawę dla planowania i podejmowania działań w zakresie budowy i modernizacji infrastruktury technicznej, ochrony środowiska i innych długookresowych celów leżących w zakresie zainteresowania lokalnego i regionalnego samorządu. Wielkość ponoszonych przez omawiane jednostki wydatków majątkowych, jak już wcześniej zostało podkreślone w dłuższym okresie, zależy od zgromadzonych dochodów oraz od wydatków na finansowanie potrzeb bieżącej działalności. 44
Tabela 17 Wydatki majątkowe na tle dochodów w latach 2010-2012 Wyszczególnienie 2010 rok 2011 rok 2012 rok 1 2 3 4 1. Jednostki samorządu terytorialnego - łącznie: a) dochody b) wydatki majątkowe c) % udział (b:a) 2. Gminy: a) dochody b) wydatki majątkowe c) % udział (b:a) 3. Miasta na prawach powiatu: a) dochody b) wydatki majątkowe c) % udział (b:a) 4. Powiaty: a) dochody b) wydatki majątkowe c) % udział (b:a) 5. Województwo samorządowe: a) dochody b) wydatki majątkowe c) % udział (b:a) 13 503 033 3 819 855 28,29 6 891 703 1 749 988 25,39 3 456 241 1 101 594 31,87 2 091 351 467 825 22,37 1 063 737 500 447 47,05 14 443 370 3 904 218 27,03 7 466 251 1 703 552 22,82 3 521 257 1 154 476 32,79 2 207 487 416 099 18,85 1 248 375 630 091 50,47 (w tys. zł) 15 040 297 2 805 109 18,65 7 842 446 1 394 283 17,78 3 871 449 736 416 19,02 2 226 710 264 987 11,90 1 099 691 409 422 37,23 Z danych zamieszczonych w tabeli wynika, że w latach 2010-2012 udział wydatków majątkowych wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w ich dochodach wyniósł średnio 24,66%. Najwyższy był w 2010 r. 28,29%, a najniższy w 2012 r. tylko 18,65%, co wskazuje na tendencję spadkową. Spośród wszystkich stopni jednostek samorządu terytorialnego najwyższy, średnio 44,92% w latach 2010-2012 udział wykazało województwo samorządowe, w tym w 2011 r. 50,47% (ze względu na wysoki udział środków unijnych). W miastach na prawach powiatu średni udział wyniósł 27,89% przy 31,48% w latach 2009-2011, co spowodowane jest wzrostem dochodów uzyskanych przez miasta na prawach powiatu w roku 2012 w porównaniu z latami 2010-2011 i przeznaczaniem w roku 2012 mniejszej kwoty osiąganych dochodów na realizację inwestycji. W gminach z kolei udział ten wyniósł 22,00%, natomiast w powiatach, wskaźnik ten osiągnął najniższy stopień zaangażowania dochodów w finansowanie i realizację inwestycji oscylujący wokół 17,71%. Na wszystkich szczeblach jednostek samorządu 45
terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2012 r. odnotowano znaczny spadek udziału wydatków majątkowych w dochodach w porównaniu z 2011 r. Związane to było z mniejszą zdolnością kredytowania oraz zmniejszeniem dynamiki wzrostu przychodów z tytułu kredytów i pożyczek. Wskaźnikiem sygnalizującym stan finansów samorządowych jest udział wydatków na obsługę długu w wydatkach budżetowych. Chociaż udział ten wzrósł w porównaniu z rokiem 2011 o 0,65 punktu procentowego (najwięcej w miastach na prawach powiatu o 1,29 punktu procentowego), to utrzymuje się na niskim poziomie i w stosunku do wykonanych wydatków ogółem stanowił w 2012 r. zaledwie 1,92% wahając się od 0,82% w samorządzie województwa do 3,02% w miastach na prawach powiatu. W gminach województwa wskaźnik ten wyniósł 1,66%, z tego w gminach wiejskich 1,52%, w gminach miejsko-wiejskich 1,74%, a w gminach miejskich 1,72%, natomiast w powiatach 1,48%. W 2012 r., pomimo wzrostu, koszty obsługi długu nie obciążają nadmiernie budżetów jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego. 3. WYDATKI WG DZIAŁÓW KLASYFIKACJI BUDŻETOWEJ Kierunki wykorzystania środków zgromadzonych przez jst związane są z charakterem przekazanych im zadań. Gminy i powiaty - jako jednostki o zasięgu lokalnym realizują większość zadań związanych z bezpośrednim świadczeniem ludności usług w zakresie administracji, oświaty, pomocy społecznej, kultury czy bezpieczeństwa oraz odpowiedzialne są za rozwój infrastruktury i jej utrzymanie. Województwo samorządowe określa strategię rozwoju województwa, prowadzi politykę rozwoju oraz wykonuje zadania związane z rozwojem regionalnym na obszarze województwa. 3.1. Województwo samorządowe Analiza wydatków w poszczególnych działach klasyfikacji budżetowej wykazała, że województwo samorządowe największe wydatki poniosło w działach: - transport i łączność wykonanie 476 459 tys. zł (92,74% planu), co stanowiło 41,94% zrealizowanych wydatków ogółem (w tym przede wszystkim wydatki na drogi publiczne wojewódzkie oraz na krajowe pasażerskie przewozy kolejowe), - rolnictwo i łowiectwo wykonanie 171 729 tys. zł (90,82% planu), co stanowiło 15,12% zrealizowanych wydatków ogółem, - administracja publiczna wykonanie 111 501 tys. zł (88,25% planu), co stanowiło 9,81% zrealizowanych wydatków ogółem, - kultura i ochrona dziedzictwa narodowego wykonanie 106 444 tys. zł (tj. 99,86% planu), co stanowiło 9,37% zrealizowanych wydatków ogółem, 46
- zadania w zakresie polityki społecznej wykonanie 78 549 tys. zł (88,74% planu), co stanowiło 6,91% zrealizowanych wydatków ogółem, - oświata i wychowanie wykonanie 52 633 tys. zł (98,94% planu), co stanowiło 4,63% zrealizowanych wydatków ogółem. - ochrona zdrowia wykonanie 41 660 tys. zł (92,26% planu), co stanowiło 3,67% zrealizowanych wydatków ogółem, Wykres Nr 13 Struktura wydatków w województwie samorządowym wg działów klasyfikacji budżetowej w 2012 roku Pozostałe wydatki 8,55% Transport i łączność 41,94% Ochrona zdrowia 3,67% Rolnictwo i łowiectwo 15,12% Administracja publiczna 9,81% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 9,37% Zadania w zakresie polityki społecznej 6,91% Oświata i wychowanie 4,63% 3.2. Powiaty Podobnie jak w latach poprzednich, w 2012 r. powiaty województwa wielkopolskiego najwięcej środków przeznaczyły na finansowanie zadań realizowanych w działach: - oświata i wychowanie 740 486 tys. zł (97,99% planu), co stanowiło 33,63% zrealizowanych wydatków ogółem, - pomoc społeczna 315 758 tys. zł (96,40% planu), co stanowiło 14,34% zrealizowanych wydatków ogółem, - transport i łączność 262 395 tys. zł (88,95% planu), co stanowiło 11,92% zrealizowanych wydatków ogółem, - administracja publiczna 262 322 tys. zł (93,94% planu), co stanowiło 11,91% zrealizowanych wydatków ogółem, 47
- edukacyjna opieka wychowawcza 138 826 tys. zł (97,16% planu), co stanowiło 6,31% zrealizowanych wydatków ogółem, - bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 116 092 tys. zł (98,55% planu), co stanowiło 5,27% zrealizowanych wydatków ogółem, - ochrona zdrowia 110 262 tys. zł (97,50% planu), co stanowiło 5,01% zrealizowanych wydatków ogółem. - zadania w zakresie polityki społecznej wykonanie 107 598 tys. zł (95,94% planu), co stanowiło 4,89% zrealizowanych wydatków ogółem, Wykres Nr 14 Struktura wydatków w powiatach wg działów klasyfikacji budżetowej w 2012 roku Bezpieczeństwo publiczne o ochrona przeciwpożarowa 5,27% Ochrona zdrowia 5,01% Zadania w zakresie polityki społecznej 4,89% Pozostałe wydatki 6,73% Oświata i wychowanie 33,63% Edukacyjna opieka wychowawcza 6,31% Administracja publiczna 11,91% Pomoc społeczna 14,34% Transport i łączność 11,92% 3.3. Miasta na prawach powiatu Miasta na prawach powiatu najwięcej środków przeznaczyły w 2012 r., podobnie jak w latach poprzednich, na finansowanie działalności dotyczącej: - oświaty i wychowania 1 210 865 tys. zł (98,86% planu), co stanowiło 30,73% zrealizowanych wydatków ogółem, - transportu i łączności 1 040 909 tys. zł (93,21% planu), co stanowiło 26,42% zrealizowanych wydatków ogółem, - pomocy społecznej 410 342 tys. zł (97,92% planu), co stanowiło 10,42% zrealizowanych wydatków ogółem, 48
- administracji publicznej 227 563 tys. zł (94,21% planu), co stanowiło 5,78% zrealizowanych wydatków ogółem, - gospodarki mieszkaniowej 142 327 tys. zł (97,62% planu), co stanowiło 3,61% zrealizowanych wydatków ogółem, - kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 138 820 tys. zł (72,14% planu), co stanowiło 3,52% zrealizowanych wydatków ogółem, - gospodarki komunalnej i ochrony środowiska 128 020 tys. zł (84,11% planu), co stanowiło 3,25% zrealizowanych wydatków ogółem, - obsługi długu publicznego 119 089 tys. zł (97,24% planu), co stanowiło 3,02% zrealizowanych wydatków ogółem. Wykres Nr 15 Struktura wydatków w miastach na prawach powiatu wg działów klasyfikacji budżetowej w 2012 roku Gospodarka komunalna i ochrony środowiska 3,25% Pozostałe wydatki 13,24% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 3,52% Obsługa długu 3,02% Oświata i wychowanie 30,73% Administracja publiczna 5,78% Pomoc społeczna 10,42% Gospodarka mieszkaniowa 3,61% Transport i łączność 26,42% 3.4. Gminy Podobnie jak w latach poprzednich najwięcej wydatków gminy ponosiły na zadania związane z: - oświatą i wychowaniem 3 040 015 tys. zł (97,58% planu), co stanowiło 38,53% zrealizowanych wydatków ogółem, - pomocą społeczną 1 225 927 tys. zł (96,54% planu), co stanowiło 15,54% zrealizowanych wydatków ogółem, - administracją publiczną 765 547 tys. zł (93,64% planu), co stanowiło 9,70% zrealizowanych wydatków ogółem, 49
- transportem i łącznością 599 543 tys. zł (90,30% planu), co stanowiło 7,60% zrealizowanych wydatków ogółem, - gospodarka komunalną i ochroną środowiska 575 555 tys. zł (88,19% planu), co stanowiło 7,30% zrealizowanych wydatków ogółem. Stosunkowo wysokie wydatki zostały przeznaczone na realizację zadań z zakresu rolnictwa i łowiectwa 365 975 tys. zł (91,60% planu), co stanowiło 4,64% zrealizowanych wydatków ogółem, na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego 294 727 tys. zł (93,82% planu), co stanowiło 3,74% zrealizowanych wydatków ogółem oraz na kulturę fizyczną 279 302 tys. zł (91,34% planu), co stanowiło 3,54% zrealizowanych wydatków ogółem. Wykres Nr 16 Struktura wydatków w gminach wg działów klasyfikacji budżetowej w 2012 roku Rolnictwo i łowiectwo 4,64% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 3,74% Pozostałe wydatki 9,41% Oświata i wychowanie 38,53% Kultura fizyczna 3,54% Gospodarka komunalna i ochrony środowiska 7,30% Administracja publiczna 9,70% Transport i łączność 7,60% Pomoc społeczna 15,54% Zarówno powiaty, jak i miasta na prawach powiatu oraz gminy przeznaczyły najwięcej środków na oświatę i wychowanie, pomoc społeczną, transport oraz administrację publiczną. Nakłady poniesione przez jednostki samorządu terytorialnego w wybranych działach klasyfikacji budżetowej przedstawiają poniższe wykresy. 50
Wykres Nr 17 Nakłady na oświatę i wychowanie w 2012 roku Miasta na prawach powiatu 24,01% Powiaty 14,68% Samorząd województwa 1,04% Gminy 60,27% Wykres Nr 18 Nakłady na pomoc społeczną w 2012 roku Miasta na prawach powiatu 20,92% Powiaty 16,10% Gminy 62,50% Samorząd województwa 0,48% 51
Wykres Nr 19 Nakłady na transport i łączność w 2012 roku Miasta na prawach powiatu 43,75% Gminy 25,20% Powiaty 11,03% Samorząd województwa 20,03% Wykres Nr 20 Nakłady na administrację publiczną w 2012 roku Miasta na prawach powiatu 16,65% Powiaty 19,19% Samorząd województwa 8,16% Gminy 56,00% Wydatki w ramach funduszu sołeckiego utworzonego na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim 7 zrealizowało 121 gmin województwa wielkopolskiego, w łącznej kwocie 26 022 tys. zł, z tego 63 gminy wiejskie (12 790 tys. zł) oraz 58 gmin miejsko wiejskich 7 Dz. U. Nr 52, poz. 420 z późn. zm. 52
(13 232 tys. zł). Największe wydatki poniesione zostały w działach: 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego - w kwocie 11 189 tys. zł, 600 Transport i łączność w kwocie 6 713 tys. zł, 926 Kultura fizyczna w kwocie 2 542 tys. zł. oraz 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska w kwocie 2 459 tys. zł. Wydatki, które nie wygasły z upływem roku budżetowego, których wykazy zostały określone przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w uchwałach podjętych na podstawie z art. 263 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, wystąpiły w 104 jednostkach samorządu terytorialnego łącznej kwocie 120 750 tys. zł, z tego: - w 16 powiatach ziemskich w łącznej kwocie 18 412 tys. zł, - w 3 miastach na prawach powiatu w łącznej kwocie 38 356 tys. zł, - w 10 gminach miejskich w łącznej kwocie 12 843 tys. zł, - w 30 gminach wiejskich w łącznej kwocie 16 223 tys. zł, - w 45 gminach miejsko-wiejskich w łącznej kwocie 34 916 tys. zł. Wydatki które nie wygasły z upływem roku budżetowego zostały zrealizowane w największej kwocie przez Miasto Konin tj. 15 869 tys. zł 13,14% wydatków niewygasających ogółem. Z obszaru województwa wielkopolskiego w 2012 r. zgodnie z przepisami art. 29 i 30 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego 13 jst dokonywało wpłat z przeznaczeniem na część równoważącą subwencji ogólnej, tj.: - 9 gmin (najwyższe kwoty wpłaciły gminy Suchy Las i Tarnowo Podgórne), - 3 miasta na prawach powiatu (najwyższą kwotę wpłaciło Miasto Poznań), - 1 powiat ziemski (Powiat Poznański). Ponadto województwo samorządowe dokonało wpłaty do budżetu państwa z przeznaczeniem na część regionalną subwencji ogólnej. 4. WYDATKI NA REALIZACJĘ PROGRAMÓW I PROJEKTÓW FINANSOWANYCH I WSPÓŁFINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ, EFTA I INNYCH ŚRODKÓW ZAGRANICZNYCH W 2012 r. 252 jednostki samorządu terytorialnego z obszaru województwa wielkopolskiego (97,67% ogółu jst) wydatkowały na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych 1 490 485 tys. zł, co stanowi 9,83% wydatków ogółem wszystkich jst, z tego: - województwo samorządowe 370 662 tys. zł, tj. 32,63% wydatków ogółem tej jednostki, 53
- powiaty 133 253 tys. zł, tj. 6,05% wydatków ogółem tych jednostek, - miasta na prawach powiatu 401 265 tys. zł, tj. 10,19% wydatków ogółem tych jednostek, - gminy miejskie 58 644 tys. zł, tj. 5,02% wydatków ogółem tych jednostek, - gminy wiejskie 209 275 tys. zł, tj. 7,43% wydatków ogółem tych jednostek, - gminy miejsko wiejskie 317 386 tys. zł, tj. 8,13% wydatków ogółem tych jednostek. Udział wydatków na realizację zadań współfinansowanych z bezzwrotnych środków zagranicznych w ogólnej kwocie wydatków budżetowych jst województwa w 2012 r. ukształtował się na poziomie niższym niż w 2010 i 2011 roku. W 2010 r. wydatki na realizację zadań współfinansowanych z tych środków stanowiły 10,35% wydatków ogółem tj. kwotę 1 558 624 tys. zł, a w 2011 r. stanowiły 13,21% tj. kwotę 2 074 774 tys. zł. Przy szerokim zakresie realizacji zadań współfinansowanych z bezzwrotnych środków zagranicznych w jednostkach województwa wielkopolskiego, 6 jednostek nie planowało realizacji współfinansowanych zadań (Gmina Kaczory, Gmina Komorniki, Gmina Kwilcz, Gmina Ostrowite, Gmina Pępowo, Miasto Obrzycko). Najwyższy wskaźnik udziału wydatków sfinansowanych tymi środkami sięgał 40,28% w Gminie Miasteczko Krajeńskie, 32,63% w województwie samorządowym oraz 32,16% w Gminie Malanów. Z miast na prawach powiatu najwięcej środków na zadania współfinansowane ze środków zagranicznych przeznaczyło Miasto Poznań 12,50% wydatków ogółem, a spośród powiatów ziemskich Powiat Kaliski 19,56% wydatków ogółem. Z ogólnej kwoty wydatków na realizację zadań współfinansowanych z bezzwrotnych środków zagranicznych w 2012 r. 80,23% stanowiły wydatki majątkowe, a 19,77% wydatki bieżące. Najwyższy udział procentowy wydatków majątkowych w wydatkach na realizację zadań współfinansowanych z bezzwrotnych środków zagranicznych ogółem, wystąpił w miastach na prawach powiatu (92,99%), a najniższy w województwie samorządowym (64,22%). Z kolei najwyższy udział kwotowy wydatków majątkowych w wydatkach ogółem wystąpił w miastach na prawach powiatu (373 142 tys. zł) oraz gminach miejsko - wiejskich (276 985 tys. zł) a najniższy w gminach miejskich (48 574 tys. zł). Wydatki bieżące stanowiły ponad 19% wydatków na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych ogółem. Wydatki te zostały wykonane w najwyższej wysokości w województwie samorządowym tj. kwocie 132 638 tys. zł. W pozostałych stopniach jednostek samorządu terytorialnego wydatki bieżące wykonano w niższych kwotach od 10 071 tys. zł w gminach miejskich do 46 667 tys. zł w powiatach. 54
Tabela 18 Wydatki na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych z podziałem na bieżące i majątkowe (w tys. zł) Jednostki samorządu Liczba Wydatki Z tego: Struktura w % terytorialnego JST ogółem bieżące majątkowe 4:3 5:3 1 2 3 4 5 6 7 Województwo 1 370 662 132 638 238 024 35,78 64,22 samorządowe Powiaty 31 133 253 46 667 86 586 35,02 64,98 Miasta na prawach 4 401 265 28 123 373 142 7,01 92,99 powiatu Gminy miejskie 14 58 644 10 071 48 574 17,17 82,83 Gminy wiejskie 112 209 275 36 701 172 574 17,54 82,46 Gminy miejsko - wiejskie 90 317 386 40 402 276 985 12,73 87,27 Razem 252 1 490 485 294 602 1 195 885 19,77 80,23 55
Tabela 19 Wydatki na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych oraz struktura tych grup wydatków wg działów klasyfikacji budżetowej (w tys. zł) Działy klasyfikacji budżetowej Wydatki na programy i projekty Struktura realizowane z udziałem w % środków zagranicznych Wydatki budżetowe, w tym: 1 490 485 100,00 600 Transport i łączność 611 693 41,04 010 Rolnictwo i łowiectwo 229 270 15,38 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 206 167 13,83 853 Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej 163 702 10,98 801 Oświata i wychowanie 69 937 4,69 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 62 246 4,18 750 Administracja publiczna 35 703 2,40 150 Przetwórstwo przemysłowe 27 889 1,87 926 Kultura fizyczna 25 564 1,72 851 Ochrona zdrowia 17 923 1,20 630 Turystyka 17 613 1,18 Pozostałe 22 776 1,53 Najwyższa kwota środków przeznaczonych na realizację programów i projektów z udziałem środków zagranicznych została poniesiona w dziale 600 Transport i łączność i wyniosła 611 693 tys. zł, co stanowiło 41,04% wydatków, głównie z przeznaczeniem na drogi publiczne gminne, powiatowe i wojewódzkie. W dalszej kolejności zrealizowano wydatki w dziale 010 Rolnictwo i łowiectwo 229 270 tys. zł, tj. 15,38% kwoty wydatków oraz w dziale 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 206 167 tys. zł, tj. 13,83% wydatków. W dziale 600 Transport i łączność najwięcej środków na programy i projekty realizowane z udziałem środków zagranicznych wydatkowano w miastach na prawach powiatu (53,19%) oraz w województwie samorządowym (28,56%). 56
Wykres Nr 21 Wydatki jst na programy i projekty realizowane z udziałem środków zagranicznych w dziale 600 Transport i łączność Gminy miejskie 4,43% Gminy wiejskie 1,77% Gminy miejsko - wiejskie 2,97% Samorząd województwa 28,56% Miasta na prawach powiatu 53,19% Powiaty 9,07% W dziale 010 Rolnictwo i łowiectwo najwięcej środków na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych wydatkowano w gminach wiejskich (42,45%), następnie w województwie samorządowym (29,33%), gminach miejsko wiejskich (28,12%) oraz powiatach (0,10%). Gminy miejskie oraz miasta na prawach powiatu nie realizowały wydatków w tym dziale. Wykres Nr 22 Wydatki jst na programy i projekty realizowane z udziałem środków zagranicznych w dziale 010 Rolnictwo i łowiectwo Gminy miejsko - wiejskie 28,12% Gminy wiejskie 42,45% Miasta na prawach powiatu 0,00% Powiaty 0,10% Gminy miejskie 0,00% Samorząd województwa 29,33% 57
W dziale 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska zdecydowanie najwięcej środków na realizację programów i projektów finansowanych i współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, EFTA i innych środków zagranicznych zrealizowano w gminach miejsko wiejskich (69,38%). W miastach na prawach powiatu oraz gminach wiejskich środki te wydatkowane były na podobnym poziomie (odpowiednio 10,93% i 10,89%), nieznacznie mniej w gminach miejskich (7,82%) a najmniej w województwie samorządowym (0,97%). Powiaty nie realizowały wydatków w tym rozdziale. Wykres Nr 23 Wydatki jst na programy i projekty realizowane z udziałem środków zagranicznych w dziale 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska Gminy miejsko - wiejskie 69,38% Samorząd województwa 0,97% Gminy wiejskie 10,89% Powiaty 0,00% Gminy miejskie 7,82% Miasta na prawach powiatu 10,93% 5. WYNIK FINANSOWY W myśl art. 217 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych różnica między dochodami, a wydatkami budżetu jednostek samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Nadwyżka budżetowa to dodatnia różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi. Ujemna zaś różnica występująca między dochodami a wydatkami stanowi deficyt. Deficyt budżetu może być sfinansowany przychodami pochodzącymi z: sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego; kredytów; pożyczek; prywatyzacji majątku jednostki samorządu terytorialnego; nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego z lat ubiegłych; 58
wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikających z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. Spośród 258 jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego 107, tj. 41,47% wykazało deficyt, w 2011 r. było ich zacznie więcej - 181, podczas gdy w 2010 r. takich jednostek było aż 238. Po raz pierwszy od 4 lat liczba jst, które zakończyły rok nadwyżką była wyższa niż liczba jst, które na koniec roku wykazały deficyt. Kształtowanie się wyniku finansowego na poszczególnych stopniach jednostek samorządu terytorialnego przedstawia się następująco: Deficyt wystąpił w 107 jst w łącznej kwocie 422 045 tys. zł, z tego: - w województwie samorządowym w kwocie 36 411 tys. zł, - w 10 powiatach ziemskich w łącznej kwocie 30 009 tys. zł, - w 2 miastach na prawach powiatu w łącznej kwocie 102 393 tys. zł, - w 8 gminach miejskich w łącznej kwocie 47 189 tys. zł, - w 43 gminach wiejskich w łącznej kwocie 86 603 tys. zł, - w 43 gminach miejsko-wiejskich w łącznej kwocie 119 439 tys. zł. Najwyższy deficyt w wielkościach bezwzględnych wykazały: - województwo samorządowe 36 411 tys. zł, - w powiatach ziemskich: Kaliski 6 774 tys. zł, Pilski 4 544 tys. zł, Kępiński 4 404 tys. zł, Kościański 4 179 tys. zł oraz Poznański 4 107 tys. zł, - w miastach na prawach powiatu: Poznań 100 485 tys. zł, - w gminach miejskich: Piła 25 851 tys. zł, Luboń 8 653 tys. zł, Turek 5 360 tys. zł, Gniezno 3 775 tys. zł, Czarnków 1 552 tys. zł oraz Ostrów Wielkopolski 1 126 tys. zł, - w gminach wiejskich: Komorniki 12 439 tys. zł, Suchy Las 11 451 tys. zł, Dopiewo 7 657 tys. zł oraz Malanów 5 166 tys. zł,, - w gminach miejsko-wiejskich: Środa Wielkopolska 13 558 tys. zł, Swarzędz 10 185 tys. zł, Wieleń 7 919 tys. zł, Krotoszyn 7 614 tys. zł, Oborniki 7 046 tys. zł, Odolanów 6 849 tys. zł, Wyrzysk 6 161 tys. zł, Śrem 6 041 tys. zł. Nadwyżkę w omawianym okresie osiągnęło aż 151 jst w łącznej kwocie 295 366 tys. zł, z tego: - 21 powiatów ziemskich w łącznej kwocie 54 884 tys. zł, - 2 miasta na prawach powiatu w łącznej kwocie 34 146 tys. zł, 59
- 7 gmin miejskich w łącznej kwocie 8 231 tys. zł, - 74 gminy wiejskie w łącznej kwocie 119 231 tys. zł, - 47 gmin miejsko-wiejskich w łącznej kwocie 78 874 tys. zł. Najwyższą nadwyżkę w wielkościach bezwzględnych osiągnęły: - w powiatach ziemskich: Kolski 5 977 tys. zł oraz Wrzesiński 5 905 tys. zł, - w miastach na prawach powiatu: Kalisz 33 814 tys. zł, - w gminach miejskich: Chodzież 2 377 tys. zł oraz Wągrowiec 2 048 tys. zł, - w gminach wiejskich: Niechanowo 4 931 tys. zł, Sośnie 4 735 tys. zł, Damasławek 4 576 tys. zł oraz Kleszczewo 4 104 tys. zł. - w gminach miejsko-wiejskich: Trzemeszno 8 893 tys. zł, Stęszew 3 679 tys. zł, Kostrzyn 3 655 tys. zł, Ostrzeszów 3 131 tys. zł oraz Skoki 3 002 tys. zł. W 2012 r. jednostki samorządu terytorialnego zamknęły swoje budżety deficytem w łącznej wysokości 126 679 tys. zł, przy deficycie w wysokości 1 264 368 tys. zł w 2011 r. i 1 560 989 tys. zł w 2010 r. Deficyt osiągnięty przez jednostki samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2012 r. jest więc znacznie niższy niż w latach 2010-2011 (o 1 137 689 tys. zł w porównaniu z 2011 r. i 1 434 310 tys. zł w porównaniu z 2010 r.), na co wpływ ma wzrost dochodów o średnio 7,76% w porównaniu do lat 2010 2011 oraz nieznaczny wzrost wykonanych wydatków w porównaniu z 2010 r. i spadek wykonanych wydatków o 3,44% w porównaniu z 2011 r. Największy wpływ w 2012 r. na łączny wynik miały: Miasto Poznań - deficyt w kwocie 100 485 tys. zł (590 512 tys. zł deficytu w 2011 r.), województwo samorządowe deficyt w kwocie 36 411 tys. zł (104 760 tys. zł deficytu w 2011 r.) oraz Miasto Kalisz nadwyżka w kwocie 33 814 tys. zł (32 127 tys. zł deficytu w 2011 r.). Poniższe zestawienie tabelaryczne przedstawia ilość jednostek w latach 2010-2012, które osiągnęły dodatni lub ujemny wynik finansowy. 60
Tabela Nr 20 Wynik finansowy w jst w latach 2010-2012 Wynik finansowy Jednostki samorządu terytorialnego dodatni ujemny 2010 2011 2012 2010 2011 2012 Województwo samorządowe 0 0 0 1 1 1 Powiaty 0 8 21 31 23 10 Miasta na prawach powiatu 0 0 2 4 4 2 Gminy 20 69 128 202 153 94 Ogółem 20 77 151 238 181 107 Wykres Nr 24 Wynik finansowy w jst w latach 2010-2012 Liczba jst 250 200 150 100 50 0 2010 2011 2012 Dodatni Ujemny 5.1. Finansowanie wydatków bieżących dochodami bieżącymi (wynik operacyjny). Zgodnie z art. 242 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych od 2011 r. jednostki samorządu terytorialnego nie mogą zaplanować oraz zrealizować budżetu, w którym planowane wydatki bieżące są wyższe niż planowane dochody bieżące powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, tj. nadwyżkę środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikających z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. Odstępstwo od tej reguły wprowadza ust. 3 tego artykułu, który dopuszcza wykonanie 61
wydatków bieżących w kwocie wyższej niż wykonane dochody bieżące jedynie o kwotę związaną z realizacją wydatków bieżących z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA, w przypadku gdy środki te nie zostały przekazane w danym roku budżetowym. W 2012 r. zrealizowane dochody bieżące wszystkich jst ogółem przekroczyły poniesione wydatki bieżące o 1 186 540 tys. zł, z czego 254 jst (98,45% ogółu) osiągnęło dodatnią różnicę między dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi na łączną kwotę 1 188 751 tys. zł, natomiast 4 jst (1,55% ogółu) zakończyło rok budżetowy deficytem operacyjnym na łączną kwotę 2 210 tys. zł. Tabela nr 21. Różnica pomiędzy dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi w 2012 r. (w tys. zł) Wyszczególnienie Województwo samorządowe Liczba jst Deficyt operacyjny Dochody bieżące Wydatki bieżące Wynik operacyjny Różnica Liczba jst Nadwyżka operacyjna Dochody bieżące Wydatki bieżące Różnica - - - - 1 838 510 726 680 111 830 Powiaty - - - - 31 2 064 455 1 936 848 127 607 Miasta na prawach powiatu - - - - 4 3 470 558 3 203 280 267 279 Gminy 4 263 742 265 953-2 210 218 6 911 141 6 229 106 682 035 Ogółem 4 263 742 265 953-2 210 254 13 284 666 12 095 915 1 188 751 Deficyt operacyjny wystąpił w 4 gminach (Miasto i Gmina Miłosław, Miasto Piła, Gmina Wapno, Miasto i Gmina Zduny). Deficyt stanowił 0,83% wydatków bieżących gmin, co oznacza, że ta część wydatków bieżących nie znalazła pokrycia w wykonanych dochodach bieżących. W 2011 r. deficyt operacyjny wystąpił w 7 jst (1 powiecie i 6 gminach) na łączną kwotę 4 249 tys. zł. Tabela nr 22. Wynik operacyjny jst w 2012 r. (w tys. zł) Wyszczególnienie Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy Dochody bieżące 838 510 2 064 455 3 470 558 7 174 883 Wydatki bieżące 726 680 1 936 848 3 203 280 6 495 059 Wynik operacyjny 111 830 127 607 267 279 679 824 62
Analiza planowanych i wykonanych dochodów bieżących oraz planowanych i wykonanych wydatków bieżących w 2012 r. wskazuje, że: w 4 jst planowano i osiągnięto deficyt operacyjny (na poziomie ok. 1 / 4 planowanego), w 19 jst planowano deficyt ale osiągnięto nadwyżkę operacyjną (różnica między planowanym a wykonanym wynikiem operacyjnym wyniosła 21 830 tys. zł), w 235 jst planowano i osiągnięto nadwyżkę operacyjną (na poziomie prawie 60% wyższym niż zakładano). Wykres nr 25 Wynik operacyjny jst w 2012 r. (w tys. zł) 8 000 000 7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 Województwo samorządowe Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy Dochody bieżące Wydatki bieżące Wynik operacyjny Tabela nr 23. Wynik operacyjny planowany i wykonany w 2012 r. (w tys. zł) Wyszczególnienie Liczba jst Plan Wykonanie Deficyt operacyjny planowany i wykonany 4-8 020-2 210 Planowany deficyt a wykonana nadwyżka 19-7 192 14 638 Planowana i wykonana nadwyżka 235 741 402 1 174 113 Ogółem 258 726 190 1 186 540 Jednocześnie w ww. wymienionych gminach, w których wystąpiła ujemna różnica pomiędzy dochodami bieżącymi i wydatkami bieżącymi wykonano przychody z tytułu wolnych środków, które pokryły w pełni deficyt operacyjny. Powyższe oznacza, że wszystkie jednostki samorządu terytorialnego 63
z obszaru województwa wielkopolskiego spełniły wymogi wynikające z art. 242 ustawy o finansach publicznych (w 2011 r. nie spełniły ich 2 gminy). 5.2. Przychody i rozchody Jednostki samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego w 2012 r. uzyskały przychody na łączną kwotę 1 815 065 tys. zł, w tym z: nadwyżki z lat ubiegłych na łączną kwotę 20 728 tys. zł, która stanowiła 1,14% przychodów ogółem; kredytów i pożyczek w kwocie 841 413 tys. zł, tj. 46,36% przychodów; papierów wartościowych (obligacji komunalnych) w kwocie 296 120 tys. zł 16,31% przychodów ogółem; innych źródeł (w tym wolne środki) na łączną kwotę 619 650 tys. zł, tj. 34,14% przychodów. Wykres Nr 26 Struktura wykonanych przychodów jst w 2012 roku Inne źródła 34,14% Pozostałe 2,05% Kredyty i pożyczki 46,36% Nadwyżka z lat ubiegłych 1,14% Papiery wartościowe 16,31% Rok 2012 był kolejnym rokiem wzrostu zaciąganych zobowiązań przez jst, które w stosunku do 2011 r. zwiększyły się o 140 936 tys. zł. Wzrost ten nie był jednak tak znaczący jak w latach 2008-2009, 2009 2010 oraz 2010 2011, w których zaciągnięte zobowiązania zwiększały się odpowiednio o 676 389 tys. zł, 1 389 607 tys. zł oraz 1 323 030 tys. zł. 64
Wykres Nr 27 Dynamika zaciągniętych zobowiązań w latach w 2007-2012 (w tys. zł) 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 Zobowiązania 2007 2008 2009 2010 2011 2012 W porównaniu z 2011 r. zmalała liczba jednostek, które uzyskały przychody z tytułu kredytów i pożyczek. W 2012 r. przychody z tego tytułu zrealizowało 187 jednostek przy 213 jednostkach w 2011 r. i 223 jednostkach w 2010 r., natomiast 71 jst, tj. 27,52% nie skorzystało z tego rodzaju form pozyskiwania środków finansowych. Najwyższe kwoty przychodów z tytułu kredytów i pożyczek w wielkościach bezwzględnych na poszczególnych stopniach samorządu zrealizowały: w powiatach ziemskich: Gostyński 10 085 tys. zł, Poznański 10 000 tys. zł, Pilski 8 680 tys. zł, w miastach na prawach powiatu: Poznań 247 908 tys. zł i Konin 42 000 tys. zł, w gminach miejskich: Piła 30 000 tys. zł, Luboń 9 000 tys. zł, Gniezno 6 370 tys. zł, w gminach miejsko-wiejskich: Środa Wielkopolska 21 136 tys. zł i Pleszew 10 400 tys. zł w gminach wiejskich: Dopiewo 8 577 tys. zł, Malanów 6 445 tys. zł i Wierzbinek 6 000 tys. zł. Przychody z tytułu emisji obligacji komunalnych w łącznej kwocie 296 120 tys. zł uzyskały 34 jednostki. Najwięcej, bo 37,15% przychodów z tego tytułu uzyskało województwo samorządowe (110 000 tys. zł). Poza tym wysokie przychody z tytułu emisji papierów wartościowych uzyskały: Miasto Kalisz (18 000 tys. zł), Miasto i Gmina Krotoszyn (16 100 tys. zł), Miasto i Gmina Jarocin (15 000 tys. zł), Miasto i Gmina Śrem (14 850 tys. zł), Gmina Suchy Las (14 500 tys. zł) oraz Miasto Leszno (14 000 tys. zł). Nadwyżkę z lat ubiegłych wykazało jedynie 10 jednostek samorządu terytorialnego (2 powiaty ziemskie, 3 gmin miejsko wiejskich i 5 gmin wiejskich), tj. 3,88% ogółu jst, przy 23 jednostkach w 2011 r., 61 w 2010 r., 65 w 2009 r., 60 w 2008 r. i 57 w 2007 r., natomiast aż 248 jednostek nie posiadało nadwyżki z lat ubiegłych. 65
Najwyższe kwoty przychodów z tytułu nadwyżki z lat ubiegłych, w wielkościach bezwzględnych wykazały: w powiatach ziemskich: Leszczyński 7 017 tys. zł, w gminach miejsko-wiejskich: Osieczna 5 827 tys. zł w gminach wiejskich: Piaski 2 291 tys. zł oraz Krzemieniewo 1 982 tys. zł. Najwyższe kwoty przychodów z tyt. innych źródeł (w tym wolnych środków) wykazały: województwo samorządowe: 51 001 tys. zł, w powiatach ziemskich: Poznański 14 264 tys. zł, Gnieźnieński 7 812 tys. zł, Pilski 7 119 tys. zł, w miastach na prawach powiatu: Poznań 68 060 tys. zł i Konin 14 225 tys. zł, w gminach miejskich: Piła 18 057 tys. zł i Gniezno 9 969 tys. zł, w gminach miejsko-wiejskich: Września 8 924 tys. zł, Śmigiel 7 622 tys. zł, Rawicz 6 901 tys. zł, Oborniki 6 710 tys. zł i Wolsztyn 6 146 tys. zł, w gminach wiejskich: Czerwonak 11 935 tys. zł, Przykona 8 475 tys. zł, Komorniki 6 803 tys. zł, Tarnowo Podgórne 6 015 tys. zł. Wykonanie rozchodów wszystkich jednostek samorządu terytorialnego wyniosło 1 023 438 tys. zł, z czego najwyższą pozycję stanowiła spłata kredytów i pożyczek w kwocie 720 981 tys. zł, tj. 70,45% ogółu rozchodów. Kolejną znaczącą pozycję rozchodów stanowił wykup obligacji komunalnych 258 713 tys. zł, tj. 25,28% ogółu rozchodów (wykazany przez 40 jednostek samorządu terytorialnego). 251 jednostek samorządu terytorialnego, tj. 97,29% ogółu jst, wykazało spłatę kredytów i pożyczek. W analizowanym okresie tylko 7 jednostek nie spłacało tego rodzaju zobowiązań. Najwyższa spłata kredytów i pożyczek wystąpiła w miastach: Kalisz 49 874 tys. zł, Poznań 44 160 tys. zł oraz Konin 24 179 tys. zł. Natomiast najwyższy wykup obligacji komunalnych wystąpił w Mieście Poznań 125 000 tys. zł, województwie samorządowym 20 000 tys. zł, Mieście Leszno 14 000 tys. zł. 6. DŁUG JEDNOSTEK SAMORZADU TERYTORIALNEGO Z dniem 1 stycznia 2012 r. weszło w życie rozporządzenia Ministra Finansów z 28 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego 8. Nowe rozporządzenie posługuje się rozszerzoną definicją kredytów i pożyczek zaliczanych do długu publicznego, zgodnie z którą do tej kategorii zalicza się również: umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym, papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona, 8 Dz. U. Nr 298, poz. 1767. 66
umowy sprzedaży, których cena jest płatna w ratach, umowy leasingu zawarte z producentem lub finansującym, w których ryzyko i korzyści z tytułu własności są przeniesione na korzystającego z rzeczy, umowy nienazwane o terminie zapłaty dłuższym niż rok, które wywołują skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu. W 2012 r. zgodnie z art. 169 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych w związku z art. 85 pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych, kwota przypadających do spłat w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi odsetkami od tych kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta, a także przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, nie mogła przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego. Natomiast, zgodnie z przepisem art. 170 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie mogła przekroczyć 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostki w tym roku budżetowym. Ponadto, ustawodawca w regulacji art. 170 ust. 2 tej ustawy, określił, iż w trakcie roku budżetowego łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec kwartału nie może przekroczyć 60% planowanych w danym roku budżetowym dochodów tej jednostki. Ograniczenia określone w przepisach art. 169 ust. 1 oraz art. 170 ust. 1 nie miały zastosowania do emitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek zaciągniętych w związku z umowa zawartą z podmiotem dysponującym środkami przeznaczonymi na realizację programów przedakcesyjnych, środkami pochodzącymi z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności. W 2012 r. wskaźnik spłaty zobowiązań powyżej 15% (przed wyłączeniami, o których mowa w art. 169 ust. 3) wystąpił w 37 jednostkach: 1 mieście na prawach powiatu, 2 powiatach, 27 gminach wiejskich oraz 7 gminach miejsko wiejskich. Po uwzględnieniu wyłączeń wskaźnik obsługi zadłużenia do dochodów powyżej 15% wystąpił w 1 jednostce - Mieście i Gminie Murowana Goślina i wyniósł 35,06%. Przekroczenie wskaźnika spowodowane było jednoczesną emisją i wykupem obligacji w celu zmniejszenia obciążenia budżetu z tytułu obsługi długu poprzez zmniejszenie oprocentowania. 67
Tabela Nr 24. Zobowiązania oraz wskaźniki poziomu zadłużenia w stosunku do wykonanych dochodów Jednostki samorządu terytorialnego w latach 2010-2012 Zobowiązania ogółem Wskaźnik wzrostu w % (4:2) Wskaźnik wzrostu w % (w tys. zł) Relacja zobowiązań do dochodów wykonanych 2010 2011 2012 (4:3) 2010 2011 2012 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Województwo samorządowe 76 300 160 002 250 000 327,65 156,25 7,17 12,82 22,73 Powiaty 485 500 589 946 562 092 115,78 95,28 23,21 26,72 25,24 Miasta na prawach powiatu 1 570 330 2 251 607 2 313 123 147,30 102,73 45,43 63,94 59,75 Gminy, z tego: 2 086 622 2 540 226 2 557 502 122,57 100,68 30,28 34,02 32,61 Gminy miejskie 342 103 361 066 379 496 110,93 105,10 32,47 32,87 33,61 Gminy wiejskie 690 799 899 128 867 836 125,63 96,52 27,98 33,48 30,47 Gminy miejsko - wiejskie 1 053 719 1 280 032 1 310 170 124,34 102,35 31,27 34,76 33,90 Ogółem 4 218 751 5 541 781 5 682 717 134,70 102,54 31,24 38,37 37,78 Z powyższych danych wynika, że zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego w relacji do wykonanych dochodów w latach 2010-2012 wyniosły średnio 35,80%. W 2012 r. w porównaniu do 2011 r. wskaźnik ten uległ zmniejszeniu z 38,37% do 37,78%, co jest wynikiem niewielkiego wzrostu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego przy stosunkowo wyższym wzroście ich dochodów. Z tabeli wynika, iż zobowiązania ogółem w 2012 r. w porównaniu do 2011 r. wzrosły jedynie o 2,54%. Wzrost wystąpił na wszystkich szczeblach samorządu za wyjątkiem powiatów i gmin wiejskich największy w województwie samorządowym aż o 56,25%, z kolei najmniejszy w gminach miejsko - wiejskich o 2,35%. W powiatach zobowiązania zmalały o 4,72% a w gminach wiejskich o 3,48%. W porównaniu z 2010 r. kwoty zadłużenia we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego wzrosły ogółem o 34,70%. Największy wzrost odnotowano w województwie samorządowym aż 227,65% oraz w miastach na prawach powiatu 47,30%, natomiast najmniejszy w gminach miejskich 10,93%. W województwie samorządowym wskaźnik zadłużenia wyniósł 22,73% (7,17% w 2010 r. i 12,82% w 2011 r.). Znaczny wzrost zadłużenia województwa samorządowego w 2011 r. w porównaniu do 2010 r. oraz w 2012 r. w porównaniu do 2011 r. spowodowany wyemitowaniem w latach 2011-2012 obligacji na łączną kwotę 210 000 tys. zł (z czego 100 000 tys. zł w 2011 r. oraz 110 000 tys. zł w 2012 r.) a także spadkiem dochodów w 2012 r. o 11,91%. 68
W powiatach ziemskich wskaźnik zadłużenia wyniósł 25,24% (23,21% w 2010 r. i 26,72% w 2011 r.). Z analizy wskaźnika udziału zobowiązań w dochodach poszczególnych jednostek omawianego typu wynika, że najwyższy wskaźnik wystąpił w powiatach: Pleszewskim (54,52%) oraz Gostyńskim (46,54%). W miastach na prawach powiatu wskaźnik zadłużenia wyniósł 59,75% (45,43% w 2010 r. i 63,94% w 2011 r.). Natomiast procentowy wskaźnik zadłużenia dla poszczególnych jednostek wahał się w przedziale od 30,69% w Koninie do 67,32% w Poznaniu. W gminach wskaźnik zadłużenia ukształtował się na poziomie 32,61% (30,28% w 2010 r. i 34,02% w 2011 r.). Na 222 gminy tylko 3 nie wykazały zadłużenia, a wskaźnik zadłużenia w gminach wyniósł od 0,39% w Gminie Piaski do 66,72% w Gminie Suchy Las. W 2012 r. wskaźnik zadłużenia powyżej 60% (przed wyłączeniami, o których mowa w art. 170 ust. 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych) wystąpił w 3 jednostkach: Mieście Poznań 67,32%, Gminie Suchy Las 66,72% oraz Gminie Siedlec 62,08% zrealizowanych dochodów (przy 12 jednostkach w 2011 r.): Poznań 67,32% wykonanych dochodów: dochody wykonane (zgodnie z Rb-NDS) 2.753.921.108,06 zł, zobowiązania (zgodnie z Rb-Z) 1.853.862.042,06 zł. Po dokonaniu wyłączeń kredytów i pożyczek zaciągniętych na część unijną w kwocie 310.090.931,62 zł zobowiązania wynoszą 1.543.771.110,44 zł 56,06% wykonanych dochodów, Suchy Las 66,72% wykonanych dochodów: dochody wykonane (zgodnie z Rb-NDS) 90.788.422,11 zł, zobowiązania (zgodnie z Rb-Z) 60.574.930,62 zł; nie wykazano zobowiązań zaciągniętych na programy i projekty realizowane z udziałem środków unijnych, Siedlec 62,08% wykonanych dochodów: dochody wykonane (zgodnie z Rb-NDS) 33.763.440,71 zł, zobowiązania (zgodnie z Rb-Z) 20.958.689,05 zł. Po dokonaniu wyłączeń pożyczek na wyprzedzające finansowanie w kwocie 1.673.367,05 zł zobowiązania wynoszą 19.285.322,00 zł 57,12% wykonanych dochodów. 69
Wykres Nr 28 Poziom zadłużenia w jednostkach samorządu terytorialnego w latach 2010 2012 (w tys. zł) 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000 0 Województwo wielkopolskie Powiaty Miasta na prawach powiatu Gminy 2010 2011 2012 Na zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego na koniec 2012 r. w łącznej kwocie 5 682 717 tys. zł składały się niżej wymienione tytuły dłużne: papiery wartościowe w kwocie 107 115 tys. zł, kredyty i pożyczki w kwocie 5 567 818 tys. zł, zobowiązania wymagalne w kwocie 7 784 tys. zł. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 4 marca 2010 r. w sprawie sprawozdań jednostek sektora finansów publicznych w zakresie operacji finansowych 9 oraz rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona (tzn. nie istnieje dla nich płynny rynek wtórny), mieszczą się w kategorii kredytów i pożyczek. 9 Dz. U. Nr 43, poz. 247. 70
Wykres Nr 29 Struktura tytułów dłużnych w 2012 roku Papiery wartościowe 1,88% Zobowiązania wymagalne 0,14% (w tys. zł) Kredyty i pożyczki 97,98% Tabela Nr 25. Liczba jednostek samorządu terytorialnego w poszczególnych przedziałach zadłużenia % zadłużenia Województwo Powiaty Miasta na prawach Gminy Ogółem powiatu do 10 0 3 0 15 18 pow. 10 do 20 0 7 0 47 54 pow. 20 do 30 1 10 0 52 63 pow. 30 do 40 0 9 1 54 64 pow. 40 do 50 0 1 1 35 37 pow. 50 do 60 0 1 1 17 19 pow. 60 0 0 1 2 3 Razem 1 31 4 222 258 Przy uwzględnieniu przepisu art. 170 ust. 3 ustawy o finansach publicznych z 2005 r. powyższa tabela prezentować się będzie następująco: 71
Tabela Nr 26. Liczba jednostek samorządu terytorialnego w poszczególnych przedziałach zadłużenia po dokonaniu wyłączeń, o których mowa w art. 170 ust. 3 ustawy o finansach publicznych z 2005 r. % zadłużenia Województwo Powiaty Miasta na prawach Gminy Ogółem powiatu do 10 0 4 0 27 31 pow. 10 do 20 0 7 0 56 63 pow. 20 do 30 1 11 0 46 58 pow. 30 do 40 0 7 2 49 58 pow. 40 do 50 0 2 0 32 34 pow. 50 do 60 0 0 2 11 13 pow. 60 0 0 0 1 1 Razem 1 31 4 222 258 Spośród 258 jednostek samorządu terytorialnego województwa wielkopolskiego 3 nie wykazały żadnych zobowiązań (z tego 2 gminy wiejskie: Krzemieniewo, Obrzycko oraz 1 gmina miejsko wiejska: Pogorzela). Najwięcej jednostek znajduje się w przedziale zadłużenia od 30% - 40% - 9 powiatów, 1 miasto na prawach powiatu i 54 gminy. W przedziale do 10% zadłużenia znajduje się jedynie 18 jednostek: 3 powiaty oraz 15 gmin. W najwyższym przedziale zadłużenia powyżej 60% znalazły się Gmina Siedlec i Miasto Poznań, które wykazały zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek na realizację programów i projektów z udziałem środków unijnych oraz Gmina Suchy Las, która w 2012 r. takich zobowiązań nie wykazała. Natomiast w przedziale 10%-20% znajdują się 54 jednostki: 7 powiatów oraz 47 gminy, w przedziale 20% - 30% 63 jednostki: województwo samorządowe, 10 powiatów oraz 52 gminy, w przedziale 40% - 50% 37 jednostek: 1 powiat, 1 miasto na prawach powiatu oraz 35 gmin, z kolei w przedziale 50% - 60% 19 jednostek: 1 powiat, 1 miasto na prawach powiatu oraz 17 gmin. Po uwzględnieniu wyłączeń, o których mowa w art. 170 ust. 3 ustawy o finansach publicznych z 2005 r., w najwyższym przedziale zadłużenia powyżej 60% znalazła się 1 jednostka - Gmina Suchy Las, która nie wykazała zobowiązań podlegających wyłączeniu. W przedziale 10%-20% - 63 jednostki: 7 powiatów oraz 56 gmin, w przedziale 20% - 30% 58 jednostek: województwo samorządowe, 11 powiatów oraz 46 gmin, w przedziale 30% - 40% 58 jednostek: 7 powiatów, 2 miasta na prawach powiatu oraz 49 gmin, w przedziale 40% - 50% 34 jednostki: 2 powiaty i 32 gminy, z kolei w przedziale 50% - 60% 13 jednostek: 2 miasta na prawach powiatu oraz 11 gmin. Najniższe zadłużenie do 10% osiągnęło 31 jednostek: 4 powiaty oraz 27 gmin. 72
Przyczyną przekroczenia ustawowego wskaźnika Gminy Suchy Las w 2012 r. było: 1) zawarcie umów nabycia nieruchomości na raty z przeznaczeniem na wykonywanie zadań własnych Gminy, związanych w szczególności z komunikacją drogową (drogi publiczne, drogi wewnętrzne, parking). Z informacji załączonej do sprawozdania Rb-Z za IV kwartał 2012 r. wynika, że umowy zaliczane do długu na koniec 2012 r. wg wartości nominalnej wyniosły 1.985.075,68 zł. 2) niskie wykonanie planowanych dochodów, w szczególności majątkowych. Planowane dochody majątkowe w kwocie 9.028.180,00 zł wykonano w kwocie 3.455.266,59 zł, co stanowi 38,27%, w tym ze sprzedaży majątku w wysokości 1.019.701,27 zł - 17,41% planu. W sprawozdaniu z wykonania budżetu za 2012 r. Wójt Gminy poinformował, że na 2012 r. zaplanowano sprzedaż określonych nieruchomości ale do przetargu na sprzedaż tych nieruchomości nikt nie przystąpił oraz, że z uwagi na zmianę przeznaczenia w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Suchy Las odstąpiono od sprzedaży tej działki ( ). W 2012 r., w związku z pogarszającą się sytuacją finansową Gminy Łęka Opatowska, w tym wysokim zadłużeniem przekraczającym 60% wykonanych dochodów Gminy na koniec 2011 r. Kolegium Izby na posiedzeniu w dniu 21 marca 2012 r. postanowiło o sporządzeniu raportu o stanie gospodarki finansowej Gminy Łęka Opatowska (uchwała Nr 6/569/2012). Raport o stanie gospodarki finansowej Gminy Łęka Opatowska został przyjęty przez Kolegium Izby w dniu 27 czerwca 2012 r. (uchwała Nr 12/883/2012). Raport został przedstawiony organom Gminy, Wojewodzie Wielkopolskiemu oraz Ministrowi Finansów. Na dzień 31 grudnia 2012 r. zadłużenie Gminy Łęka Opatowska ukształtowało się na poziomie poniżej 60% zrealizowanych dochodów i wyniosło 11 834 tys. zł, tj. 58,15% wykonanych dochodów. Po dokonaniu wyłączeń wskaźnik zadłużenia wyniósł 56,66%. W ujęciu wartościowym, największa część zadłużenia przypada na miasta na prawach powiatu 40,70%, gminy miejsko-wiejskie 23,06% oraz gminy wiejskie 15,27%. 73
Wykres Nr 30 Zadłużenie jst w 2012 roku Gminy miejskowiejskie 23,06% Województwo 4,40% Powiaty 9,89% Gminy wiejskie 15,27% Gminy miejskie 6,68% Miasta na prawach powiatu 40,70% W zadłużeniu jednostek samorządu terytorialnego na koniec 2012 r. z tytułu papierów wartościowych w łącznej kwocie 107 115 tys. zł dominowały zobowiązania o pozostałym terminie zapadalności powyżej lat pięciu 53,04%. Udział zobowiązań z tytułu papierów wartościowych o pozostałym terminie zapadalności od jednego roku do lat pięciu wyniósł 33,24%, natomiast o pozostałym terminie zapadalności do jednego roku 13,72%. W przypadku kredytów i pożyczek w łącznej kwocie 5 567 818 tys. zł, dominowały zobowiązania o pozostałym terminie zapadalności od jednego roku do pięciu lat, które stanowiły 43,23% oraz zobowiązania o pozostałym terminie zapadalności powyżej lat pięciu, które stanowiły 41,28%. Udział zobowiązań o pozostałym terminie zapadalności do jednego roku wyniósł 15,50%. Ważnym wyznacznikiem sytuacji finansowej jst był utrzymujący się w końcu roku stan zobowiązań wymagalnych. Przez zobowiązania wymagalne według tytułów dłużnych należy rozumieć wszystkie bezsporne zobowiązania, wynikające z ewidencji księgowej obciążające budżet, których termin zapłaty minął przed upływem danego okresu sprawozdawczego, a nie uległy one przedawnieniu ani umorzeniu. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego w 2012 r. dotyczyło to zobowiązań wymagalnych jst jako jednostki budżetowej i jako organu, podległych jednostek budżetowych oraz samorządowych zakładów budżetowych. 74