Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Białystok Kier. Lab.: prof. dr hab. Bożena Łozowicka BADANIE POZOSTAŁOŚCI ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN W OWOCACH W ROKU 2013 Praca wykonana w ramach zadania 1.8. na podstawie Umowy nr HORkor.0660/IOR2011-2015/2/2013 z dnia 24 kwietnia 2013 r. zawartej pomiędzy Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Warszawie a Instytutem Ochrony Roślin Państwowym Instytutem Badawczym w Poznaniu na wykonanie zadań wynikających z programu wieloletniego pod nazwą Ochrona roślin uprawnych z uwzględnieniem bezpieczeństwa żywności oraz ograniczenia strat w plonach i zagrożeń dla zdrowia ludzi, zwierząt domowych i środowiska, który jest określony w załączniku nr 1 do uchwały nr 161/2011 Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 2011 r. Grudzień 2013 1
Spis treści: 1. Cel badań... 3 2. Zakres i metoda badań... 3 3. Wyniki badań... 4 Owoce ziarnkowe... 6 Gruszki... 6 Jabłka... 6 Owoce pestkowe... 6 Brzoskwinie... 6 Czereśnie... 6 Wiśnie... 6 Śliwki... 6 Jagody i drobne owoce... 6 Agrest... 6 Maliny... 6 Porzeczki... 7 Truskawki... 7 2
1. Cel badań Bezpieczeństwo zdrowotne konsumentów powinno być zapewnione poprzez dostępność na rynku owoców wolnych od pozostałości środków ochrony roślin (ś.o.r.). Stosowanie chemicznych preparatów stanowi najpowszechniej wykorzystywaną metodę ochrony roślin przed chorobami, szkodnikami i chwastami. Jednak nieprawidłowe lub nadmierne ich stosowanie w rolnictwie niesie za sobą liczne niebezpieczeństwa, powodujące m.in. występowanie pozostałości ś.o.r. w owocach w ilościach zagrażających zdrowiu konsumentów. Zminimalizowaniu tego ryzyka konsumentów służą rygorystyczne wymagania dotyczące rejestracji tych środków, jak również systematyczna kontrola ich pozostałości w żywności. Laboratorium Badania Pozostałości Środków Ochrony Roślin (LBPŚOR) w Białymstoku prowadzi badania pozostałości ś.o.r. akredytowanymi metodami w płodach rolnych w ramach kontroli urzędowej wykonywanej na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa (GIORiN). Obecnie realizowana jest ona w ramach Programu Wieloletniego "Ochrona roślin uprawnych z uwzględnieniem bezpieczeństwa żywności oraz ograniczenia strat w plonach i zagrożeń dla zdrowia ludzi, zwierząt domowych i środowiska" w latach 2011-2015. Głównym celem kontroli jest zapewnienie nadzoru nad prawidłowością przestrzegania przepisów prawnych w zakresie stosowania środków ochrony roślin. 2. Zakres i metoda badań W roku 2013 kontrola obejmowała 10 upraw owoców (agrest, brzoskwinia, czereśnia, gruszka, jabłko, malina, porzeczka, śliwka, truskawka, wiśnia). Ogółem pobrano do badań 117 próbek owoców. Liczbę pobranych próbek w poszczególnych województwach podano w tabeli I. Łącznie oznaczono pozostałości 188 substancji aktywnych środków ochrony roślin i związków pochodnych. Wyboru tych substancji dokonano, m.in. w oparciu o otrzymywane za pośrednictwem WIORiN informacje o najpowszechniej w kraju stosowanych środkach ochrony roślin oraz wyniki badań prowadzonych w tym zakresie w latach poprzednich. Stosowano akredytowane metody oznaczania pojedynczych związków (ditiokarbaminianów, karbendazymu) oraz multimetody analityczne umożliwiające analizę wielu związków jednocześnie, spełniające wymagania przewodnika SANCO. Jakościowe i ilościowe oznaczenia pozostałości wykonano techniką chromatografii gazowej z wykorzystaniem dwóch detektorów selektywnych: EC i NP oraz wysokosprawnej 3
chromatografii cieczowej w dualnym systemie detekcji. Pozostałości ditiokarbaminianów, wyrażone jako CS2 oznaczano spektrofotometrycznie. Oznaczone stężenia s.cz. porównano z najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałości (NDP) obowiązującymi w Polsce i Unii Europejskiej (Rozporządzenie WE 2005). Przekroczenia dopuszczalnych poziomów pozostałości oceniano, uwzględniając 50% niepewność pomiaru, zgodnie z dokumentem Method validation and quality control procedures for pesticide residues analysis in food and feed. Tabela I. Liczba próbek owoców dostarczonych przez inspektorów PIORiN i zanalizowanych na obecność pozostałości środków ochrony roślin (IOR-PIB Białystok, 2013) WiORiN (województwo) Asortyment Warmińko- Podlaskie Lubelskie Mazurskie Owoce 29 23 65 Rys. 1. Owoce - 117 próbek 3. Wyniki badań W 87 badanych próbkach owoców, czyli 74,4% stwierdzono obecność pozostałości środków ochrony roślin. Wykryto 26 poszukiwanych związków (tabela II). 4
Tabela II. Substancje czynne wykryte w badanych próbkach owoców w roku 2013 Lp. Fungicydy Lp. Insektycydy 1. boscalid 1. acetamiprid 2. bupirimate 2. alpha-cypermethrin 3. captan 3. chlorpyrifos 4. cyprodinil 4. chlorpyrifos-methyl 5. difenoconazole 5. cypermethrin 6. dithiocarbamates* 6. deltamethrin 7. fludioxonil 7. fenazaquin 8. flusilazole 8. flonicamid 9. folpet 9. indoxacarb 10. pyrimethanil 10. lambda-cyhalothrin 11. tebuconazole 11. pirimicarb 12. tolylfluanid 12. spirodiclofen 13. trifloxystrobin 13. thiacloprid Rys. 2. podstałości środków ochrony roślin w owocach (rok 2013) Pozostałości ś.o.r. stwierdzano najczęściej w porzeczkach (86,8%) i w jabłkach (71,4%). Syntezę wyników badań dla każdego produktu przedstawiono poniżej. 5
Owoce ziarnkowe Gruszki Zbadano 10 próbek. Wykryto pozostałości 9 związków w 7 próbkach (70%), przy czym 1 próbka zawierała jeden związek, 2 dwa związki, 3 trzy związki, 1 cztery związki. Najczęściej stwierdzano obecność pozostałości ditiokarbaminianów i kaptanu. Jabłka Zbadano 42 próbki jabłek. Wykryto pozostałości 19 związków w 30 próbkach (61,2%), przy czym 12 próbek zawierało jeden związek, 3 dwa związki, 11 trzy związki, 1 cztery związki, 2 pięć związków, 1 sześć związków. Najczęściej stwierdzano obecność pozostałości acetamirydu, spirodiklofenu, ditiokarbaminianów i kaptanu. W 3 próbkach (7,1%) wykryto pozostałości fenazachiny, substancji niedozwolonej do ochrony jabłoni, przy czym w 2 próbkach w stężeniach przekraczających NDP. Owoce pestkowe Brzoskwinie Zbadano 1 próbkę. Próbka nie zawierała pozostałości poszukiwanych związków. Czereśnie Zbadano 1 próbkę. Próbka nie zawierała pozostałości poszukiwanych związków. Wiśnie Zbadano 3 próbki wiśni. Wykryto pozostałości 3 związków w 2 próbkach. Śliwki Zbadano 7 próbek śliwek. Wykryto pozostałości 2 związków w 3 próbkach. Jagody i drobne owoce Agrest Zbadano 1 próbkę agrestu. Wykryto pozostałości 3 poszukiwanych związków: bupirymatu, difenokonazolu i ditiokarbaminianów. W 1 próbce (3,1%) stwierdzono pozostałości difenokonazolu przekraczające NDP. Maliny Zbadano 4 próbki malin. Wykryto pozostałości 3 związków w 3 próbkach (75%), przy czym 1 próbka zawierała jeden związek, 2 dwa związki. 6
Porzeczki Zbadano 38 próbek porzeczek. Wykryto pozostałości 15 poszukiwanych związków w 33 próbkach (86,8%), przy czym 4 próbki zawierały jeden związek, 14 dwa związki, 2 trzy związki, 6 cztery związki, 1 pięć związków, 6 sześć związków. W 6 próbkach (15,8%) wykryto pozostałości niedozwolonych związków do ochrony porzeczki (fenazachina, flusilazol, tolilofluanid), w 8 próbkach wykryto przekraczenia NDP (cypermetryna, difenokonazol, fenazachina, flusilazol,), Truskawki Zbadano 10 próbek truskawek. Wykryto pozostałości 6 związków w 8 próbkach, przy czym 2 próbki zawierały jeden związek, 6 dwa związki. Najczęściej stwierdzano obecność pozostałości cyprodinilu (40%). 7