Standardy jakościowe dla owoców

Transkrypt

1 TRAFOON project is funded by the European Community's Seventh Framework Programme (FP7/ ) under grant agreement no Standardy jakościowe dla owoców Wymagania i rzeczywistość rynkowa Prof. Lech Michalczuk Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach

2 Jakość żywności Ogół cech obejmujących walory smakowe i wizualne, wartość żywieniową, przydatność do konsumpcji oraz bezpieczeństwo. Ocena jakości przez konsumenta/nabywcę jest w dużej mierze subiektywna i zależy od osobistych preferencji, czynników kulturowych i ekonomicznych oraz sytuacji rynkowej. 2

3 Regulacje prawne Unii Europejskiej dotyczące wymagań jakościowych dla owoców i warzyw Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 543/2011 z dnia 7 czerwca 2011 roku ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do sektora owoców i warzyw oraz sektora przetworzonych owoców i warzyw Rozporządzenie Rady (WE) nr 1234/2007 z dnia 22 października 2007 roku ustanawiające Wspólną Organizację Rynków Rolnych (WORR) Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1580/2007 z dnia 21 grudnia 2007 r. ustanawiającego przepisy wykonawcze do rozporządzeń Rady (WE) nr 2200/96, (WE) nr 2201/96 i (WE) nr 1182/2007 w sektorze owoców i warzyw. Rozporządzenie (WE) NR 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni, zmieniające dyrektywę Rady 91/414/EWG 3

4 Polskie regulacje prawne dotyczące wymagań jakościowych dla owoców i warzyw Ustawa z dnia 19 grudnia 2003 r. o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku suszu paszowego oraz rynków lnu i konopi uprawianych na włókno (Dz. U. z 2011 roku, Nr 145,poz Wybrane przepisy ustawy z dnia 21 grudnia 2000 roku o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. z 2005 roku, Nr 187, poz. 1577, z późn. zm.) Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2008 roku. Nr 133, poz. 849 z późn. zm.) oraz zapobieganiu wprowadzaniu do obrotu płodów rolnych stwarzających zagrożenie zdrowia ludzi i zwierząt Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz.U. z 2013 roku, poz. 455) 4

5 Normy jakościowe dla owoców i warzyw Obecnie obowiązują normy szczegółowe dla 10 gatunków owoców i warzyw (do roku 2009 było ich 36): jabłka, owoce cytrusowe, kiwi, sałata i endywia, brzoskwinie i nektaryny, gruszki, truskawki, papryka słodka, winogrona stołowe, pomidory. Dla każdego z tych gatunków określono szczegółowe wymagania dotyczące wielkości, kształtu, wybarwienia, stopnia dojrzałości, zdrowotności i znakowania na opakowanych. W normach dla jabłek, gruszek i winogron stołowych określono wymagania także dla poszczególnych odmian. W zależności od wyników oceny produkty dzielone są na trzy klasy: extra, I i II. Dla pozostałych owoców i warzyw wprowadzono ogólną normę handlową (General Marketing Standard, GMZ), określającą minimalne wymagania dotyczące jakości i dojrzałości bez podziału na klasy. Normy jakościowe nie są stosowane w stosunku do grzybów leśnych, kaparów, migdałów, orzechów włoskich i laskowych, orzechów sosny oraz szafranu. 5

6 Normy jakościowe dla owoców i warzyw Z obowiązku spełniania wymagań norm handlowych zwolnione są produkty sprzedawane bezpośrednio przez producenta w jego gospodarstwie klientom detalicznym. Ponadto zwolnione ze obowiązku spełnienia norm jakościowych zwolnione są: owoce i warzywa przeznaczone dla przetwórstwa, owoce i warzywa przeznaczone na pasze dla zwierząt, owoce i warzywa minimalnie przetworzone (pocięte lub poszatkowane), owoce i warzywa sprzedane bądź wysłane z gospodarstwa do punktów przygotowania i pakowania. Wszystkie owoce i warzywa oferowane w obrocie towarowym na terenie Unii Europejskiej muszą posiadać na opakowaniu informację o kraju pochodzenia. Owoce i warzywa importowane z krajów trzecich powinny odpowiadać Europejskim normom handlowym. 6

7 Kontrola jakości handlowej W Polsce organem odpowiedzialnym za przeprowadzanie kontroli zgodności z normami handlowymi świeżych owoców i warzyw jest Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Kontrola jest prowadzona na rynku wewnętrznym w punktach sprzedaży detalicznej i hurtowej a także na punktach kontroli celnej w stosunku do towarów będących przedmiotem eksportu i importu. Produkty nie spełniające norm muszą być wycofane z obrotu. Odpowiedzialny za przestrzeganie norm jakościowych jest właściciel towaru będącego w obrocie. 7

8 Normy bezpieczeństwa żywności Skażenia chemiczne Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych określa najwyższe dopuszczalne stężenie dla następujących związków/pierwiastków: patulina (sok jabłkowy i przetwory z jabłek), ochratoksyna A (rodzynki, sok winogronowy i wina) ołów (owoce świeże, soki, cydr i inne napoje owocowe fermentowane) kadm (owoce świeże) Dopuszczalne skażenia owoców pozostałościami środków ochrony roślin określone są Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 396/2005 z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy, z późniejszymi zmianami. Z uwagi na szybko zmieniającą się listę środków dopuszczonych do stosowania, jest ona systematyczni uaktualniana i publikowana w Internecie pod adresem: 8

9 Kontrola skażeń chemicznych W Polsce za kontrolę skażeń produktów rolnych odpowiedzialna ustawowo jest Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Badania pozostałości środków ochrony roślin w produktach spożywczych wykonywane są przez Centralne Laboratorium Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Toruniu oraz przez certyfikowane przez nią laboratoria Instytutu Ochrony Roślin - Państwowego Instytutu Badawczego w Poznaniu oraz laboratorium Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach. Stwierdzone przekroczenia są z mocy prawa zgłaszane do Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Paszach (RASFF Rapid Alert System for Food and Feed) powołanego na podstawie Rozporządzenia Komisji nr 16/2011 ustanawiającego środki wykonawcze dla systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt Produkty, w których stwierdzono przekroczenie najwyższych dopuszczalnych poziomów skażeń chemicznych nie nadają się do spożycia ani na pasze, i musza być zgodnie z przepisami zutylizowane. 9

10 Dobrowolne systemy kontroli jakości 10

11 Integrowana Produkcja Roślin Integrowana produkcja (IP) zorganizowana jest w oparciu o przepisy Ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin oraz szereg rozporządzeń wykonawczych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Obejmuje cały łańcuch produkcji rolnej, którego integralną częścią jest integrowana ochrona roślin. Urzędem odpowiedzialnym z mocy prawa za nadzór nad systemem oraz wydawanie certyfikatów jest Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Obowiązki te mogą być powierzone innym podmiotom prywatnym i publicznym, upoważnionym przez właściwego wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa. Podstawą do uzyskania certyfikatu jest udokumentowanie, że produkcja prowadzone jest zgodnie z metodykami zatwierdzonymi przez Głównego Inspektora i udostępnionymi na stronie: ( W systemie IP wymagane jest wykonanie analiz gleby dla ustalenia optymalnej dawki nawozów oraz pozostałości środków ochrony w gotowym produkcie. 11

12 Jakość i Tradycja System Jakość i Tradycja opracowany został przez Polską Izbę Produktu Regionalnego i Lokalnego i Związek Województw Rzeczypospolitej Polskiej Dotyczy produktów charakteryzujących się tradycyjnym składem lub tradycyjnym sposobem wytwarzania, szczególną jakością wynikającą z ich tradycyjnego charakteru lub wyrażającą ich tradycyjny charakter. Został uznany za krajowy system jakości żywności na mocy decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 czerwca 2007 r. Nadzór nad procesem produkcji sprawują jednostki certyfikujące akredytowane zgodnie z normą PN-EN i upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. O prawie do używania Znaku decyduje Kapituła Znaku Jakościowego Jakość Tradycja.

13 GlobalGAP Europejski certyfikat jakości świeżych produktów rolniczych EurepGAP został utworzony w roku 1998 przez stowarzyszenie europejskich sieci handlowych Euro-Retailer Produce Working Group + Good Agricultural Practice EurepGAP Jego założenia są syntezą zasad HACCP i GAP W roku 2007 zmieniono nazwę certyfikatu na GlobalGAP aby podkreślić jego międzynarodowy zasięg. System jest zarządzany przez Zarząd składający się z przedstawicieli producentów żywności i sieci handlowych, wybranych przez wszystkich członków EUREP. Nadzór nad systemem produkcji i wydawanie certyfikatów jest wykonywany przez i wydawania certyfikatów jest wykonywany przez podmioty krajowe upoważnione przez Komitet Certyfikacyjny GlobalGAP. W procesie certyfikacji główny nacisk jest położony na zachowanie higieny w całym łańcuchu produkcji. Analizy gleby i owoców nie są wymagane.

14 Pozostałości środków ochrony roślin Wyniki badań przesiewowych produktów ogrodniczych oferowanych na polskim rynku 14

15 Kontrolowane uprawy 1000 próbek pobranych na terenie kraju przez probobiorców PIORiN

16 Analizowane owoce

17 Pozostałości pestycydów w jabłkach 35; 20,5% 130; 76% 6; 3,5% Zgodne Niezgodne Przekroczenia

18 Nieprawidłowo stosowane środki w ochronie jabłoni Fungicydy Flutriafol Iprodion Spiroksamina Herbicydy Prosulfokarb Regulatory wzrostu Chloromekwat Mepikwat Insektycydy Diazynon Dimetoat Bifentryna (Talstar?) Amitraz Fenazachina Imidachlopryd Propargit

19 Pozostałości pestycydów w owocach i warzywach produkowanych metodą ekologiczną Owoce 118 próbek 30% 0% Warzywa 76 próbek 8% 0% 70% Not detected Detected More than MRL 92% Not detected More than MRL Detected

20 Pozostałości pestycydów wykryte w owocach produkowanych metodą ekologiczną No. Roslina Część rośliny Pestycyd Zawartość [mg/kg] 1 Jabłoń owoc cypermethrin Jabłoń owoc 3 Jabłoń owoc 4 Jabłoń fruit pyrimethanil 0.27 ditiocarbamates 0.12 propargite 0.22 carbendazim 0.07 bifenthrin propargite 0.35 carbendazim Jabłoń liście captan Malina pędy cyprodynil Malina liście propyzamid Malina liście chlorpyrifos ditiocarbamates Malina liście ditiocarbamates Malina liście ditiocarbamates Czarna pożeczka liście propyzamid Wiśnia loście chlorpyrifos propargite 0.23 ditiocarbamates Wiśnia liście ditiocarbamates 0.095

21 Skażenie gleby pestycydami Wykrywane pestycydy Azoxystrobin Bifenthrin Boscalid Bromopropylate Chlorpyrifos Difenoconazole Endosulfan Etofumesat Flusilazol Pendimethalin Propargite Trifluralin DDT 65 próbek gleby pobranych z różnych regionów kraju 2; 3% 52; 80% 11; 17% Zwartość DDT: 0, mg/kg 1. n.d. 2. DDT 3. other pesticides 21

22 Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach

23 % prób warzyw Skażenia Escherichia coli (% prób, w których wykryto E. coli w zagęszczeniu powyżej normy ustalonej dla produktów spożywczych) sałata rzodkiewka marchew burak ekologiczne konwencjonalne

24 Zawartość mikotoksyn w świeżych warzywach, Rodzaj uprawy Aflatoksyny ogółem μg/kg świeżej masy Ochratoksyna A μg/kg świeżej masy Zearalenon μg/kg świeżej masy marchew ekologiczna 0,58 a 0,20 a 0,09 a konwencjonalna 0,35 a 0,25 a 0,14 a burak ekologiczna 0,39 a 0,64 a 0,18 a konwencjonalna 0,52 a 0,64 a 0,20 a kukurydza ekologiczna 1,28 a 0,65 a 0,26 a konwencjonalna 0,93 a 0,22 b 0,03 b

25 Zawartość mikotoksyn w warzywach przechowywanych Rodzaj uprawy Aflatoksyny ogółem μg/kg świeżej masy marchew Ochratoksyna A μg/kg świeżej masy Zearalenon μg/kg świeżej masy ekologiczna 2,10 1,51 0,12 konwencjonalna 2,27 1,44 0,15 burak ekologiczna 2,90 2,13 0,23 konwencjonalna 3,52 1,66 0,26

26 Zawartość metali ciężkich w świeżych warzywach Metal Zawartość [mg/kg] Minimum Maksimum Średnia Dopuszczalny poziom Kapusta biała Cd 0,014 0,279 0, Pb 0,02 0,40 0, Hg 0,001 0,003 0, Sałata Cd 0,019 0,477 0, Pb 0,02 0,62 0, Hg 0,001 0,011 0, Burak ćwikłowy Cd 0,008 0,112 0, Pb 0,02 0,18 0, Hg 0,001 0,003 0,

27 Zawartość metali ciężkich w warzywach świeżych Metal Zawartość [mg/kg] Minimum Maksimum Średnia Dopuszczalny poziom Marchew Cd 0,019 0,088 0, Pb 0,02 0,07 0, Hg 0,001 0,002 0, Ogórek Cd 0,002 0,091 0, Pb 0,02 0,08 0, Hg 0,001 0,003 0, Pomidor Cd 0,004 0,01 0, Pb 0,02 0,05 0, Hg 0,001 0,002 0,

28 Zawartość azotanów w świeżych warzywach Zawartość [mg/kg] Minimum Maksimum Średnia Kapusta biała Dopuszczalny poziom Sałata Burak ćwikłowy Marchew Pietruszka korzeń Ziemniaki

29 Podsumowanie Przekroczenie dopuszczalnego poziomu pozostałości środków ochrony roślin w owocach w 3,5% badanych próbek. Natomiast przypadki niezgodnego z prawem stosowania środków ochrony roślin stwierdzono w blisko 20% próbek. Pozostałości środków ochrony roślin stwierdzono także w 30% badanych próbek owoców i 8% próbek warzyw produkowanych metodą ekologiczną. Pozostałości środków roślin występują także w glebie. Szczególnie często stwierdzano obecność DDT w próbkach gleby, pomimo że preparat ten został wycofany ze użycie w Polsce w roku Dowodzi to poważnego skażenia środowiska uprawowego. Stwierdzenie przekroczenia dopuszczalnego poziomu pozostałości środków ochrony roślin w produktach skutkuje nałożeniem kary finansowe i nakazem wycofania produktu z rynku i jego utylizacji. Z tego względu zakłady przetwórcze powinny korzystać z dostaw surowca od zaufanych producentów. W szczególności należy zwracać na jakość surowca przy produkcji suszy i koncentratów bo w procesie technologicznym zwartość zanieczyszczeń chemicznych może kilkakrotnie wzrosnąć. 29

30 Dziękuje za uwagę Innovative technologies in organic horticultural production, 23-24