POZOSTAŁOŚCI ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN W PŁODACH ROLNYCH (ROK 2009)

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010 POZOSTAŁOŚCI ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN W PŁODACH ROLNYCH (ROK 2009) ANNA NOWACKA 1, BOGUSŁAW GNUSOWSKI 1, STANISŁAW WALORCZYK 1, DARIUSZ DROŻDŻYŃSKI 1, ANNA WÓJCIK 1, MICHAŁ RACZKOWSKI 1, AGNIESZKA HOŁODYŃSKA 1, ELŻBIETA BARYLSKA 1, ANDRZEJ ZIÓŁKOWSKI 1, EWA CHMIELEWSKA 1, URSZULA RZE- SZUTKO 2, IRENA GIZA 2, JOANNA JURYS 3, BOŻENA ŁOZOWICKA 3, PIOTR KACZYŃSKI 3, EWA RUTKOWSKA 3, MAGDALENA JANKOWSKA 3, EWA SZPYRKA 4, JULIAN RUPAR 4, KRY- STYNA ROGOZIŃSKA 4, ANNA KURDZIEL 4, MAGDALENA SŁOWIK-BOROWIEC 4, ARLETTA KUŹMENKO 5, JOANNA SZALA 5, STANISŁAW SADŁO 6 1 Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Władysława Węgorka 20, Poznań a.nowacka@ior.poznan.pl 2 Oddział IOR PIB, Gliwicka 29, Sośnicowice 3 Terenowa Stacja Doświadczalna IOR PIB, Chełmońskiego 22, Białystok 4 Terenowa Stacja Doświadczalna IOR PIB, Langiewicza 28, Rzeszów 5 Terenowa Stacja Doświadczalna IOR PIB, Milicka 21, Trzebnica 6 Uniwersytet Rzeszowski, Zamiejscowy Oddział Biotechnologii Sokołowska 26, Kolbuszowa I. WSTĘP Pozostałości chemicznych środków ochrony roślin w płodach rolnych monitorowane są w Polsce przez laboratoria Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego (IOR PIB) już od początku lat siedemdziesiątych. Obecnie kontrola pozostałości prowadzona jest na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa (GIORiN) i realizowana we współpracy z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Roślin i Nasiennictwa (WIORiN) odpowiedzialnymi za pobieranie próbek i wykorzystującymi, na bieżąco, jej wyniki do sprawowania nadzoru nad prawidłowością stosowania środków ochrony roślin w krajowej praktyce rolniczej. W roku 2009 badaniami objęto 124 substancje aktywne i 8 związków pochodnych oraz 54 uprawy 32 uprawy warzywnicze, w tym 5 upraw spod osłon i 27 upraw gruntowych, 13 upraw sadowniczych i 9 upraw rolniczych. Badano przede wszystkim warzywa i owoce ważne w krajowej diecie, ale priorytetowo potraktowano niektóre produkty: jabłka, wiśnie, truskawki, porzeczki i pieczarki, z uwagi na różne czynniki intensywność stosownej ochrony chemicznej na etapie produkcji, częstotliwość wykrywania pozostałości i/lub przekroczeń najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP) oraz pozostałości środków niedozwolonych w poprzednich latach. Wyboru substancji aktywnych do badań dokonano w oparciu o otrzymywane za pośrednictwem

2 1948 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010 WIORiN informacje o najpowszechniej w kraju stosowanych środkach ochrony roślin oraz wcześniejsze wyniki badań prowadzonych w tym zakresie. II. MATERIAŁ I METODY Próbki do badań pobierali pracownicy Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w sposób losowy z miejsc produkcji rolniczej sadów, szklarni, tuneli foliowych i pól uprawnych na obszarze całego kraju, z wyłączeniem trzech województw łódzkiego, mazowieckiego i świętokrzyskiego. Próbki były analizowane w pięciu laboratoriach IOR PIB. Raporty z badań były przesyłane sukcesywnie do WIORIN, przy czym niezwłocznie w formie powiadomień RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed) przekazywano informacje o wykryciu przekroczeń najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości lub wykryciu substancji aktywnych niedopuszczonych do ochrony uprawy. W roku 2009 zbadano próbki płodów rolnych: 192 próbki warzyw spod osłon, 564 próbki warzyw z gruntu, 455 próbek owoców i 141 próbek upraw rolniczych. W tabeli 1. przedstawiono liczbę i rodzaj pobranych próbek. Tabela 1. Analizowane uprawy Table 1. Analysed products Badane produkty Analysed products Warzywa pod osłonami Greenhouse vegetables Liczba próbek % próbek Percentage of samples Number of samples A* B** ,6 Ogórki Cucumbers 14 1,1 7,3 Papryka Sweet pepper 11 0,8 5,7 Pieczarki Mushroom 98 7,5 51,0 Pomidory Tomatoes 62 4,7 32,3 Sałata Lettuce 7 0,5 3,6 Warzywa w gruncie Field vegetables ,9 Babka lancetowata Ribwort 1 0,1 0,2 Bób Broad bean 2 0,2 0,4 Brokuły Broccoli 11 0,8 2,0 Buraki ćwikłowe Beetroot 39 3,0 6,9 Cebula Onion 52 4,0 9,2 Cukinia Courgettes 1 0,1 0,2 Fasola szparagowa String beans 42 3,2 7,4 Groch zielony Green pea 5 0,4 0,9

3 Pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych Kalafior Cauliflower 51 3,9 9,0 Kapusta pekińska Chinese cabbage 35 2,7 6,2 Kapusta Cabbage 110 8,4 19,5 Koper Dill 8 0,6 1,4 Marchew Carrot 68 5,2 12,1 Melisa lekarska Lemon balm 1 0,1 0,2 Mięta pieprzowa Peppermint 5 0,4 0,9 Nagietek lekarski Marigold 1 0,1 0,2 Ogórki Cucumbers 31 2,4 5,5 Pietruszka korzeń Parsley root 16 1,2 2,8 Pomidory Tomatoes 15 1,1 2,7 Por Leek 8 0,6 1,4 Rzodkiewki Redish 6 0,5 1,1 Sałata Lettuce 15 1,1 2,7 Seler korzeniowy Celeriac 21 1,6 3,7 Szanta zwyczajna White horehound 1 0,1 0,2 Szparagi Asparagus 17 1,3 3,0 Szczaw Sorrel 1 0,1 0,2 Wiesiołek Evening-primrose 1 0,1 0,2 Owoce Fruit ,6 Agrest Gooseberries 16 1,2 3,5 Aronia Black chokeberries 8 0,6 1,8 Borówki Blueberries 2 0,2 0,4 Brzoskwinie Peaches 2 0,2 0,4 Czereśnie Sweet cherries 17 1,3 3,7 Gruszki Pears 23 1,8 5,1 Jabłka Apples 121 9,2 26,6 Jeżyny Blackberries 1 0,1 0,2 Maliny Raspberries 39 3,0 8,6 Porzeczki Currants 48 3,7 10,5 Śliwki Plums 23 1,8 5,1 Truskawki Strawberries 87 6,6 19,1 Wiśnie Sour cherries 68 5,2 14,9 Rośliny rolnicze Arable crops ,7 Buraki cukrowe Sugar beet 38 2,9 27,0 Jęczmień Barley 15 1,1 14,6

4 1950 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) Kukurydza Corn 3 0,2 2,9 Owies Oat 1 0,1 1,0 Pszenica Wheat 28 2,1 27,2 Pszenżyto Triticale 1 0,1 1,0 Nasiona rzepaku Rape seed 1 0,1 1,0 Ziemniaki Potatoes 46 3,5 44,7 Żyto Rye 8 0,6 7,8 * odsetek badanych próbek percentage of analysed samples ** odsetek w grupie produktów percentage in product groups Tabela 2. Poszukiwane substancje aktywne Table 2. Analysed active substances Insektycydy Insecticides Fungicydy Fungicides Herbicydy Herbicides acetamiprid*, acrinathrin, aldrin, alpha-cypermethrin*, azinophos-ethyl, azinophos-methyl, beta-cyfluthrin, bifenthrin*, bromopropylate, buprofezin, carbaryl, carbofuran*, chlorfenvinfos, chlorpyrifos*, chlorpyrifos-methyl, cyfluthrin, cypermethrin*, DDT sum (p,p - DDE, p,p - DDD, o,p - DDT, p,p - DDT)*, deltamethrin*, diazinon*, dichlorvos, dicofol, dieldrin, dimethoate*, endosulfan (α, β, sulphate)*, endrin, esfenvalerate*, ethion, fenazaquin*, fenitrothion*, fenpropathrin, fenvalerate, fipronil, formothion, α-hch, β-hch, HCB, heptachlor, heptachlor endo-epoxide, heptachlor exo-epoxide, heptenophos, hexythiazox, indoxacarb*, isofenphos, lambda-cyhalothrin, lindane (γ- HCH), malathion, mecarbam, methoxychlor, methidathion, parathion-ethyl, parathion methyl, permethrin, phosalone, piridaben, pirimiphos-methyl, pirimicarb*, piriproxyfen, propoxur, quinalphos, tebufenpyrad, tetradifon, triazophos, zeta-cypermethrin azoxystrobin*, benalaxyl, bitertanol*, bromuconazole, boscalid*, bupirimate*, captan*, carbendazim*, chinoxifen, chlorothalonil*, cyprodinil*, cyproconazole, dichlofluanid, dicloran, difenoconazole*, dimethomorph*, diphenylamine, dithiocarbamates (mancozebe, maneb, methiram, propineb, thiram, ziram) 2 *, epoxiconazole*, fenarimol*, fenbuconazole, fenhexamid*, fenpropimorph, fluchinconazole, fludioxonil*, flusilazole*, folpet*, imazalil, iprodione*, hexythiazox, krezoxim-methyl, mepanipyrim, quintozene, metalaxyl, myclobutanil, oxadiksyl, penconazole, pirimethanil*, procymidone*, propiconazole, tebuconazole*, tecnazene, tetraconazole*, thiophanatemethyl 1, tolclofos-methyl, tolylfluanid, triadimefon, triadimenol*, trifloxystrobin*, vinclozolin atrazin, chlorprofam, lenacil*, linuron*, metribuzin, napropamide, nitrofen, pendimethalin*, profam, promethrin, propachlor, propyzamide, simazin, trifluralin* * związek wykryty compound found 1 oznaczany jako karbendazym determined as carbendazim 2 oznaczane jako CS 2 determined as CS 2

5 Pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych 1951 Program badań był nieco zróżnicowany dla poszczególnych upraw. Ogółem oznaczono pozostałości 49 fungicydów, 61 insektycydów i 8 produktów ich degradacji oraz 14 herbicydów (tab. 2). Pozostałości oznaczano nowoczesnymi, uznanymi w skali międzynarodowej metodami analitycznymi, głównie metodami wieloskładnikowymi. Metody bazowały na ekstrakcji pozostałości rozpuszczalnikiem organicznym oraz dalszym oczyszczaniu ekstraktu przez podział ciecz/ciecz oraz techniką ekstrakcji z fazy stałej. Ilościowe oznaczenia pozostałości wykonywano za pomocą chromatografii gazowej (GC/ECD/NPD) i wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC/UV/PDA, LC/MS/MS). Wyniki badań potwierdzano wykorzystując chromatografię gazową z tandemową spektrometrią mas (GC/MS/MS) lub stosując kolumnę chromatograficzną o innej polarności i/lub inny detektor. Pozostałości ditiokarbaminianów, wyrażane jako CS 2, analizowano metodą pojedynczą i oznaczano spektrofotometrycznie (Chmiel 1979). Laboratoria weryfikowały w sposób ciągły stosowane procedury badawcze zgodnie z zasadami dobrej praktyki laboratoryjnej. Uczestniczyły także w międzynarodowych badaniach biegłości organizowanych przez FAPAS 1 oraz unijne laboratoria referencyjne 2. Laboratoria uzyskały w nich zadowalające wyniki, potwierdzając tym samym swoje kompetencje w zakresie prowadzonych badań. III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE W 331 badanych próbkach, czyli 24,5% ogółu badanych stwierdzono obecność pozostałości środków ochrony roślin (ś.o.r.). Wykryto pozostałości 43 spośród 132 poszukiwanych związków, w tym 24 fungicydów, 16 insektycydów i 3 herbicydów. Pozostałości ś.o.r. wykrywano najczęściej w próbkach owoców (43,3%), rzadziej w próbkach warzyw spod osłon (17,7%), warzyw gruntowych (15,2%) i upraw rolniczych (9,9%). Pozostałości ś.o.r. występowały najczęściej w próbkach pomidorów spod osłon (66,7%), selera (66,7%), malin (56,4%), jabłek (50,4%), wiśni (48,5%), truskawek (44,8,%) i agrestu (43,8%). W 22 badanych produktach pozostałości ś.o.r. nie zostały wykryte. Najczęściej w kontrolowanych produktach występowały pozostałości: ditiokarbaminianów w 13,4% badanych próbek, kaptanu w 8,7% badanych próbek oraz linuronu w 5,1% badanych próbek, a także chloropiryfosu i karbendazymu w 4,1% badanych próbek. Na rysunku 1. przedstawiono udział próbek z pozostałościami pobranych w ramach grup roślin uprawnych, a na rysunku 2. częstość występowania pozostałości w poszczególnych produktach. Do najczęściej wykrywanych związków (> 10% próbek) należały: w owocach: w agreście bupirymat, ditiokarbaminiany, fenarymol, flusilazol, difenokonazol; w czereśniach deltametryna, w malinach procymidon, pirymetanil, cyprodynil i fenheksamid; w jabłkach kaptan, pirymetanil, ditiokarbaminiany, pirymikarb, acetamipryd i karbendazym; w porzeczkach ditiokarbaminiany, cyper- 1 FAPAS The Food Analysis Performance Assessment Scheme, CSL, York, Anglia 2 11th European Commission s Proficiency Test on Pesticide Residues in Fruit and Vegetables 3rd European Commission s Proficiency Test on Pesticide Residues in Cereals

6 1952 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010 metryna i flusilazol; w truskawkach ditiokarbaminiany; w wiśniach kaptan i ditiokarbaminiany, Rys. 1. Pozostałości środków ochrony roślin w poszczególnych grupach produktów (2009) Fig. 1. Pesticide residues in product groups (2009) w warzywach uprawianych pod osłonami: w ogórkach spod osłon azoksystrobina i chlorotalonil, w pomidorach spod osłon chlorotalonil, w warzywach gruntowych: w fasolce szparagowej chlorotalonil, w kapuście pekińskiej chloropiryfos, w koprze chloropiryfos i pendimetalina, w marchwi chloropiryfos, w ogórku chlorotalonil, w sałacie azoksystrobina, w selerze linuron, azoksystrobina i chloropiryfos, w uprawach rolniczych: w ziemniaku ditiokarbaminiany. W 115 badanych próbkach (8,6%) stwierdzono pozostałości więcej niż jednego związku: w 71 próbkach pozostałości dwóch związków (5,3%), w 27 próbkach pozostałości trzech związków (2,0%), w 11 próbkach pozostałości czterech związków (0,8%), w 3 próbkach pozostałości pięciu związków (0,2%), w 2 próbkach pozostałości sześciu związków (0,1%) i w 1 próbce pozostałości ośmiu związków (0,1%). Szczegółowe dane o poziomach stwierdzonych skażeń zostały zawarte w tabeli 3. W 45 próbkach osiemnastu produktów, czyli w 3,3% próbek badanych stwierdzono pozostałości związków, które w Polsce nie są zalecane do ich ochrony: w 1 próbce agrestu (6,2%) pozostałości tetrakonazolu, w 1 próbce agrestu (6,2%) pozostałości karbofuranu, w 1 próbce czereśni (5,9%) pozostałości tebukonazolu, w 1 próbce fasoli szparagowej (2,4%) pozostałości dimetoatu, w 1 próbce fasoli szparagowej (2,4%) pozostałości procymidonu, w 1 próbce gruszek (4,3%) pozostałości boskalidu, w 1 próbce gruszek (4,3%) pozostałości dimetoatu, w 1 próbce jabłek (0,8%) pozostałości boskalidu,

7 Pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych 1953 Rys. 2. Częstotliwość występowania pozostałości środków ochrony roślin w poszczególnych produktach (2009) Fig. 2. Frequency of pesticide residues occurrence in individual products (2009)

8 1954 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010 w 2 próbkach jabłek (1,6%) pozostałości karbendazymu, w 1 próbce kapusty pekińskiej (2,8%) pozostałości pirymetanilu, w 1 próbce kapusty pekińskiej (2,8%) pozostałości diazynonu i fenitrotionu, w 11 próbkach malin (28,3%) pozostałości procymidonu, w 1 próbce malin (2,6%) pozostałości procymidonu i folpetu, w 2 próbkach papryki (18,2%) pozostałości procymidonu, w 2 próbkach pieczarek (2,0%) pozostałości karbendazymu, w 1 próbce pomidorów gruntowych (6,7%) pozostałości procymidonu, w 1 próbce pomidorów spod osłon (1,6%) pozostałości azoksystrobiny, w 1 próbce pomidorów spod osłon (1,6%) pozostałości procymidonu, w 1 próbce porzeczek czarnych (2,1%) pozostałości endosulfanu, w 1 próbce porzeczek czarnych (2,1%) pozostałości procymidonu, w 1 próbce rzodkiewek (16,7%) pozostałości diazynonu, w 1 próbce sałaty spod osłon (14,3%) pozostałości iprodionu, w 1 próbce selera (4,5%) pozostałości tebukonazolu, w 1 próbce szparagów (5,9%) pozostałości ditiokarbaminianów, w 1 próbce szparagów (5,9%) pozostałości dimetoatu, w 5 próbkach truskawek (5,7%) pozostałości procymidonu, w 1 próbce wiśni (1,5%) pozostałości fenazachiny. Tabela 3. Związki wykryte w badanych produktach Table 3. Detected compounds in analysed products Produkt Product Agrest Gooseberries Substancja aktywna Active substance Liczba badanych próbek Number of analysed samples Próbki z pozostałościami Samples with residues liczba number procent percentage Zakres wykrywanych pozostałości Range of found residues min [mg/kg] max alpha-cypermethrin ,3 0,03 0,03 bifenthrin ,3 0,11 0,11 bupirimate ,0 0,02 0,13 carbofuran ,3 0,02 0,02 chlorpyrifos ,3 0,02 0,02 difenoconazole ,5 0,10 0,12 dithiocarbamates ,8 0,08 0,72 fenarimol ,8 0,02 0,11 flusilazole ,8 0,07 0,36 tetraconazole ,3 0,07 0,07 Brokuły Broccoli indoxakarb ,1 0,06 0,06

9 Pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych 1955 Buraki cukrowe Sugar beets Czereśnie Sweet cherries Fasolka szparagowa String bean Gruszki Pears Jabłka Apples Jabłka Apples epoxiconazole ,6 0,05 0,05 acetamiprid ,9 0,12 0,12 deltamethrin ,8 0,03 0,12 dithiocarbamates ,9 0,28 0,28 tebuconazole ,9 0,15 0,15 chlorothalonil ,9 0,01 0,11 chlorpyrifos ,4 0,03 0,03 dimethoate ,4 0,10 0,10 iprodione ,8 0,04 0,13 procymidone ,4 0,52 0,52 boscalid ,3 0,10 0,10 captan ,3 0,06 0,06 dimethoate ,3 0,02 0,02 dithiocarbamates ,4 0,10 0,31 pirimicarb ,3 0,09 0,09 acetamiprid ,6 0,01 0,05 bifenthrin ,7 0,02 0,03 boscalid ,8 0,23 0,23 captan ,3 0,01 1,04 carbendazim ,8 0,02 0,13 chlorpyrifos ,3 0,01 0,03 cypermethrin ,7 0,02 0,02 cyprodinil ,3 0,02 0,10 difenoconazole ,8 0,05 0,05 dimethoate ,8 0,01 0,01 dithiocarbamates ,6 0,05 0,57 fenazaquin ,8 0,06 0,06 flusilazole ,8 0,02 0,02 folpet ,7 0,25 0,44 pirimicarb ,1 0,01 0,08 pyrimethanil ,2 0,01 0,27 triadimenol ,8 0,15 0,15 trifloxystrobin ,1 0,01 0,10 Jęczmień Barley bromuconazole ,7 0,42 0,42

10 1956 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010 Kalafior Cauliflower Kapusta Cabbage Kapusta pekińska Chinese cabbage chlorpiryfos ,9 0,01 0,01 alpha-cypermethrin ,9 0,06 0,06 chlorpyrifos ,9 0,88 0,88 cypermethrin ,9 0,17 0,17 alpha-cypermethrin ,9 0,02 0,02 azoxystrobin ,7 0,02 1,34 boscalid ,9 0,03 0,03 chlorothalonil ,9 0,06 0,06 chlorpyrifos ,6 0,01 0,59 cypermethrin ,4 0,03 0,20 diazinon ,9 0,04 0,04 dimethoate ,9 0,02 0,02 esfenwalerate ,9 0,02 0,02 fenitrothion ,9 0,52 0,52 indoxakarb ,9 0,07 0,07 iprodione ,7 0,05 0,20 pirimicarb ,9 0,01 0,01 pyrimethanil ,9 0,06 0,06 Koper chlorpyrifos ,5 0,03 0,03 Dill pendimethalin ,5 0,03 0,03 Maliny Raspberries chlorpyrifos ,7 0,01 0,11 cyprodinil ,9 0,01 0,12 fenhexamid ,3 0,12 0,77 fludioxonil ,7 0,04 0,09 folpet ,6 0,04 0,04 iprodione ,7 0,05 0,58 pirimicarb ,1 0,06 0,09 procymidone ,8 0,02 1,68 pyrimethanil ,6 0,08 0,27 azoxystrobin ,5 0,03 0,03 Marchew chlorothalonil ,5 0,10 0,10 Carrot chlorpyrifos ,0 0,01 0,16 linuron ,4 0,02 0,19 Ogórek gruntowy chlorothalonil ,4 0,05 0,30 Field cucumbers dithiocarbamates ,5 0,07 0,28

11 Pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych 1957 Ogórek spod osłon Greenhouse cucumbers Papryka Sweet pepper Pieczarki Mushroom Pietruszka korzeń Parsley root Pomidory spod osłon Greenhouse tomatoes Pomidory gruntowe Field tomatoes Porzeczki Currants azoxystrobin ,4 0,04 0,23 chlorothalonil ,3 0,01 0,02 dithiocarbamates ,1 0,13 0,13 procymidone ,2 0,14 0,40 carbendazim ,0 0,08 0,17 chlorothalonil ,0 0,06 0,06 diazinon ,0 0,03 0,03 chlorpyrifos ,3 0,02 0,02 azoxystrobin ,6 0,08 0,08 bifenthrin ,6 0,02 0,02 boscalid ,8 0,05 0,25 chlorothalonil ,1 0,01 0,28 cyprodinil ,8 0,04 0,20 dithiocarbamates ,1 0,05 0,25 fludioxonil ,6 0,06 0,06 iprodione ,8 0,05 0,16 procymidone ,2 0,03 0,66 azoxystrobin ,3 0,04 0,09 boscalid ,7 0,60 0,60 chlorothalonil ,0 0,09 0,57 dithiocarbamates ,7 0,05 0,21 procymidone ,7 0,08 0,08 alpha-cypermethrin ,1 0,04 0,04 bifenthrin ,1 0,19 0,19 bupirimate ,1 0,14 0,14 chlorpyrifos ,3 0,14 0,29 cypermethrin ,7 0,04 0,12 deltamethrin ,1 0,03 0,03 dithiocarbamates ,9 0,05 0,66 endosulfan ,1 0,13 0,13 esfenwalerate ,2 0,10 0,15 fenazaquin ,1 0,09 0,09 flusilazole ,5 0,02 0,06 procymidone ,1 0,03 0,03

12 1958 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) Pszenica Wheat tebuconazole ,1 0,03 0,03 Rzodkiewki chlorpyrifos ,7 0,01 0,01 Radish diazinon ,7 0,05 0,05 Sałata spod osłon azoxystrobin ,3 0,58 0,58 Greenhouse lettuce iprodione ,3 0,30 0,30 Sałata gruntowa Field letttuce Seler Celeriac Szparagi Asparagus Śliwki Plums Truskawki Strawberries azoxystrobin ,3 0,02 0,17 azoxystrobin ,8 0,04 0,11 chlorothalonil ,8 0,08 0,08 chlorpyrifos ,0 0,02 0,06 cypermethrin ,8 0,02 0,02 DDT ,8 0,03 0,03 linuron ,3 0,03 0,59 tebuconazole ,8 0,02 0,02 chlorpyrifos ,9 0,01 0,01 dimethoate ,9 0,05 0,05 dithiocarbamates ,9 0,06 0,06 dithiocarbamates ,3 0,27 0,27 flusilazole ,3 0,01 0,01 pirimicarb ,3 0,08 0,08 tebuconazole ,7 0,06 0,14 bifenthrin ,1 0,03 0,03 boscalid ,9 0,02 0,41 bupirimate ,1 0,01 0,01 chlorpyrifos ,4 0,01 0,16 cyprodinil ,0 0,02 0,17 dithiocarbamates ,8 0,06 0,87 fenhexamid ,9 0,03 0,95 fludioxonil ,0 0,02 0,13 folpet ,6 0,02 0,16 iprodione ,4 0,01 0,40 lenacil ,1 0,06 0,06 procymidone ,7 0,02 0,14 pyrimethanil ,1 0,02 0,02

13 Pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych 1959 Wiśnie Sour cherries acetamiprid ,5 0,02 0,02 alpha-cypermethrin ,9 0,02 0,02 captan ,4 0,04 2,00 cypermethrin ,9 0,02 0,03 dithiocarbamates ,1 0,05 0,54 fenazaquin ,5 0,05 0,05 flusilazole ,9 0,02 0,06 pirimicarb ,9 0,09 0,40 Wiśnie tebuconazole ,9 0,03 0,47 Sour cherry triadimenol ,4 0,06 0,08 Ziemniaki Potatoes chlorpyrifos ,2 0,02 0,02 dimetomorph ,2 0,15 0,15 dithiocarbamates ,4 0,01 0,11 Tabela 4. Produkty, w których stwierdzono przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości 1 Table 4. Products with residues exceeding MRLs 1 Produkt Commodity Substancja aktywna Active substance Liczba próbek % próbek z pozostałościami > NDP 1 z pozostałościami Number of samples > NDP % samples with with residues > residues > MRLs MRLs NDP MRLs Wykryte przekroczenia Detected violations [mg/kg] Agrest bifenthrin 0,05 0,11 1 6,2 Gooseberries flusilazole 0,02 0,07 Agrest Gooseberries Fasola szparagowa String bean Jęczmień Barley Kapusta pekińska Chinese cabbage Kapusta pekińska Chinese cabbage flusilazole 2 12,5 0,02 0,14; 0,36 dimethoate 1 2,4 0,02 0,10 bromuconazole 1 6,7 0,20 0,42 chlorothalonil 1 2,8 0,01 0,06 fenithrotion 1 2,8 0,01 0,52

14 1960 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010 Pieczarki Mushroom Porzeczki czarne Black currants Porzeczki czarne Black currants Porzeczki czarne Black currants Porzeczki czarne Black currants Porzeczki czarne Black currants Porzeczki czarne Red currants Porzeczki czarne Black currants Szparagi Asparagus diazinon 1 1,0 0,01 0,03 cypermethrin 0,05 0,12 1 2,1 flusilazole 0,02 0,06 esfenvalerat 0,02 0,15 1 2,1 flusilazole 0,02 0,03 cypermethrin 4 8,3 0,05 0,08; 0,10; 0,12; 0,12 endosulfan 1 2,1 0,05 0,13 esfenvalerat 1 2,1 0,02 0,10 fenazaquin 1 2,1 0,01 0,09 procymidone 1 2,1 0,02 0,03 dimethoate 1 5,9 0,02 0,05 1 najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości Maximum Residue Levels Rys. 3. Pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych (2009) Fig. 3. Pesticide residues in all analysed products (2009) W 19 próbkach (1,4%) siedmiu produktów, w tym w 10 próbkach porzeczek, wykryto przekroczenia najwyższych dopuszczalnych pozostałości (NDP) zgodnie z Rozporządzeniem (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej (Rozporządzenie 2005).

15 Pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych 1961 W roku 2009 w porównaniu do lat zmniejszył się odsetek próbek krajowych płodów rolnych zanieczyszczonych pozostałościami środków ochrony roślin, jak również odsetek stwierdzonych przekroczeń NDP, natomiast zwiększył się procent próbek z pozostałościami związków niedozwolonych do ochrony upraw (Nowacka i wsp. 2007, 2008, 2009). Dane o stwierdzonych przekroczeniach zawiera tabela 4., a ogólny obraz skażeń przedstawia rysunek 3. IV. LITERATURA Chmiel Z Spektrofotometryczne oznaczanie śladowych pozostałości dwutiokarbaminianów w materiale roślinnym. Chemia Anal. 24: Nowacka A., Gnusowski B., Dąbrowski J., Walorczyk S., Drożdżyński D., Wójcik A., Barylska E., Ziółkowski A., Chmielewska E., Giza I., Sztwiertnia U., Morzycka B., Łozowicka B., Kaczyński P., Sadło S., Rupar J., Rogozińska K., Szpyrka E., Kuźmenko A Kontrola pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych (rok 2006). Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 47 (4): Nowacka A., Gnusowski B., Dąbrowski J., Walorczyk S., Drożdżyński D., Raczkowski M., Wójcik A., Barylska E., Ziółkowski A., Chmielewska E., Giza I., Sztwiertnia U., Łozowicka B., Kaczyński P., Sadło S., Rupar J., Szpyrka E., Rogozińska K., Kuźmenko A Kontrola pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych (rok 2007). Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 48 (4): Nowacka A., Gnusowski B., Walorczyk S., Drożdżyński D., Wójcik A., Raczkowski M., Hołodyńska A., Barylska B., Ziółkowski B., Chmielewska E., Rzeszutko U., Giza I., Łozowicka B., Kaczyński K., Rutkowska E., Szpyrka E., Rupar J., Rogozińska K., Machowska A., Słowik- Borowiec M., Kuźmenko A., Szala J., Sadło S Pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych (rok 2008). Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 49 (4): Rozporządzenie (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni, zmieniające dyrektywę Rady 91/414/EWG Dz. U. L 70 z , str. 1. ANNA NOWACKA, BOGUSŁAW GNUSOWSKI, STANISŁAW WALORCZYK, DARIUSZ DROŻ- DŻYŃSKI, ANNA WÓJCIK, MICHAŁ RACZKOWSKI, AGNIESZKA HOŁODYŃSKA, ELŻBIETA BARYLSKA, ANDRZEJ ZIÓŁKOWSKI, EWA CHMIELEWSKA, URSZULA RZESZUTKO, IRENA GIZA, JOANNA JURYS, BOŻENA ŁOZOWICKA, PIOTR KACZYŃSKI, EWA RUTKOWSKA, MAGDALENA JANKOWSKA, EWA SZPYRKA, JULIAN RUPAR, KRYSTYNA ROGOZIŃSKA, ANNA KURDZIEL, MAGDALENA SŁOWIK-BOROWIEC, ARLETTA KUŹMENKO, JOANNA SZALA, STANISŁAW SADŁO PESTICIDE RESIDUES IN AGRICULTURAL PRODUCTS (2009) SUMMARY A total of samples of fresh fruit, vegetables and arable crops of Polish origin were analysed in 2009 in five laboratories of the Institute of Plant Protection National Research Institute.

16 1962 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010 The monitoring programme covered 54 commodities and 132 pesticides including some isomers and breakdown products. Residues of 43 pesticides, mainly fungicides (24), were detected in 24.5% of samples analysed. Percentage of the samples without pesticide residues was equal to 75.5%. The residues lower than MRLs contained 23.1% of samples analysed. Violations of MRLs were found in 1.4% of the samples. The usage of not approved pesticides were stated in 3.3% of the samples analysed. Residues were detected in 43.3% of fruit samples especially in samples of raspberries (56.4%), apples (50.4%), sour cherries (48.5%), strawberries (44.8%), but the highest percentage of pesticide residues (66.7%) was found both in samples of greenhouse tomatoes and in the samples of celeriac. The samples of other products were less contaminated. Residues of dithiocarbamates were most often detected, in 13.4% of the samples. Four further pesticides captan, linuron, chloropiryfos and carbendazim were found in 8.7%, 5.1%, 4.1% and 4.1% of samples analysed respectively, while the other compounds in less than 2.6% of samples analysed. Key words: pesticide residues, fruit, vegetables, arable crops