INSTYTUT ŁĄCZNOŚCI. Zakład Problemów Regulacyjnych i Ekonomicznych. Praca nr 11.30.001.6

INSTYTUT ŁĄCZNOŚCI Zakład Problemów Regulacyjnych i Ekonomicznych Praca nr 11.30.001.6 TENDENCJE ZMIAN NA POLSKIM RYNKU TECHNOLOGII TELEKOMUNIKACYJNYCH I INFORMATYCZNYCH (ICT) W ROKU 2006. OBRAZ RYNKU W PORÓWNANIU Z WYBRANYMI KRAJAMI UNII EUROPEJSKIEJ. Kierownik pracy: dr inż. Michał Duszak Współautorzy: mgr Barbara Bartoszewska mgr Mirosław Fereniec mgr Magdalena Olender Warszawa, grudzień 2006 rok

SPIS TREŚCI Str 1. WSTĘP...A Rozdział I. Polski rynek ICT... 3 Rozdział II. Polska na tle wybranych krajów UE... 15 Rozdział III Dostępność do sprzętu komputerowego i Internetu... 30 Rozdział IV - Podsumowanie... 39 Rozdział V. LITERATURA... 41 SPIS RYSUNKÓW... 42 SPIS TABEL... 45 2

1. WSTĘP W teleinformatyce następuje ciągły postęp techniczny. Pojawiają się nowe techniki dostępu szerokopasmowego (przewodowego, światłowodowego, radiowego i satelitarnego), służące do przekazywania tekstów, danych, obrazów ruchomych i nieruchomych. Rozwijają się techniki przekazów multimedialnych. Telewizja kablowa, oprócz swej podstawowej funkcji, jaką jest przekaz obrazów wizyjnych, pełni funkcję szerokopasmowego dostępu do Internetu i realizuje usługi wideo na żądanie. Procesy te zachodzą w tempie niespotykanym w historii cywilizacji. W zasadzie można już mówić o rewolucji teleinformatycznej, zmieniającej codzienne życie ludzi i funkcjonowanie całych społeczeństw. Tempo zmian technologicznych zachodzących we współczesnym świecie sprawia, iż koniecznym jest stałe prowadzenie szczegółowych analiz danych opisujących rynek technologii telekomunikacyjnych i informatycznych w Polsce oraz ich porównanie z odpowiednimi danymi w wybranych krajach UE, co pozwoli na lepsze rozpoznanie sytuacji omawianego rynku i opracowywanie prognoz rozwoju tego rynku na następne lata. Niniejsza praca przedstawia analizę i ocenę zmian zachodzących na rynku technologii informatycznych i telekomunikacyjnych w Polsce po roku 2002, ze szczególnym uwzględnieniem przychodów i ponoszonych nakładów w poszczególnych jego segmentach na tle rynku Unii Europejskiej. Szczególną uwagę zwrócono na skalę wielkości polskiego rynku ICT w porównaniu ze średnią Unii Europejskiej oraz wybranych krajów takich jak Hiszpania, Czechy, Węgry i Słowacja. W opracowaniu przyjęto punkt widzenia ostatecznego odbiorcy usług użytkownika końcowego. W związku z tym skoncentrowano się przede wszystkim na analizie rynku telefonii mobilnej, Internetu oraz rynku przesyłu telekomunikacyjnego. Dynamicznie rozwijające się usługi internetowe, takie jak VoIP, czy telewizja przez Internet zostały pominięte, gdyż popyt na nie odzwierciedlony zostaje w popycie na Internet szerokopasmowy. Z uwagi na to, że dla abonenta największe znaczenie ma sam dostęp do Internetu, pozostałe usługi zostały potraktowane przez autorów jako usługi pochodne. W rozdziale pierwszym zaprezentowano ogólną charakterystykę rynku technologii informatycznych i telekomunikacyjnych (ICT) w Polsce po roku 2002. W rozdziale drugim opracowania porównano rynek ICT w Polsce z analogicznymi rynkami w wybranych krajach europejskich. A

Dostępność do sprzętu komputerowego i Internetu została omówiona w rozdziale trzecim opracowania. W rozdziale czwartym dokonano podsumowania zmian zachodzących w omawianym okresie na rynku technologii informatycznych i telekomunikacyjnych w Polsce, ze szczególnym zwróceniem uwagi na zmiany w roku 2006. Rozdział piąty jest wykazem bibliografii wykorzystanej do realizacji pracy. Uwaga: Rysunki i tabele w niniejszym opracowaniu są numerowane zgodnie z numerem rozdziału i kolejnym numerem w tym rozdziale. B

C

Rozdział I. Polski rynek ICT Jedną z podstawowych korzyści, jakie uzyskała Polska w momencie akcesji do Unii Europejskiej jest szansa pozyskania funduszy na rozwój naszej gospodarki i naszej infrastruktury technologicznej, aby mieć szansę na dogonienie uciekającej nam Europie. Była to przesłanka słuszna, ale żeby wykorzystać tę sytuację powinniśmy mieć wiedzę na temat wielkości naszego opóźnienia i na tej podstawie sformułować strategię rozwoju poszczególnych działów gospodarki. Szczególnie ważnymi wydają się te segmenty gospodarki, które w dalszym ciągu zależą jeszcze od ingerencji państwa. Opóźnienie poszczególnych segmentów naszej gospodarki w stosunku do krajów starej Unii jest ogólnie znanym faktem i nie ma w tym momencie sensu szukać winnych wśród poprzedników lub jakichś zdarzeń historycznych. Nasz dystans do pokonania w niektórych dziedzinach jest tak wielki, że znaczące skracanie go wymaga działań niestandardowych. Potrzebna dla gospodarki Polski dynamika rozwoju nie mieści się w żadnym obserwowanym do tej chwili projekcie rozwoju. My musimy stworzyć własny model, szybszy i skuteczniejszy. Nie mamy żadnych wzorców. Musimy je stworzyć. Jednym z działów gospodarki, w którym szczególnie widać bardzo duże zróżnicowanie między starymi i nowymi członkami Unii Europejskiej jest szeroko rozumiany rynek nowych technologii związanych z elektroniką. Rynek technologii telekomunikacyjnych i informatycznych rozwija się na obszarze Unii Europejskiej i jej poszczególnych uczestników z szybkością co najmniej dwukrotnie większą od średniej rozwoju całej gospodarki UE. Praktycznie rozwój tego rynku jest jeszcze większy niż wykazują statystyki, bo mimo istniejącej inflacji ceny na występujące tu produkty i usługi z roku na rok spadają i jest to związane z szybszym niż w innych dziedzinach rozwojem rozwiązań technologicznych i niespotykanym dotychczas w historii rozwoju zasięgu i wielości świadczonych przez niego usług i dostępności relatywnie taniego osprzętu. Polski rynek technologii telekomunikacyjnych i informatycznych (ICT), największy w Europie Środkowej, stanowi tylko 2,4% rynku UE25, ale jest to prawie 45% potencjału w tej dziedzinie dziesięciu państw przyjętych do Unii Europejskiej w maju 2004 r. Na rysunku 1.1 zilustrowano procentowy udział w ogólnej wartości rynku technologii telekomunikacyjnych i informatycznych wszystkich nowoprzyjętych krajów do Unii Europejskiej (UE10). 3

0,9% 1,0% EU 15 Polska 0,2% 0,4% Estonia 94,5% 5,5% 0,2% 0,1% 0,2% Łotwa Litwa Czechy Węgry 2,4% Słowacja Słowenia Rys. 1.1 Procentowy udział w ogólnej wartości rynku ICT wszystkich nowoprzyjętych krajów do UE [2] Wartość rynku ICT w Polsce w 2006 roku szacuje się na około15,5 mln, z czego 49,3% przypada na przesył telekomunikacyjny, 14,5% na sprzęt komputerowy i 10,5% na wyposażenie sieciowe. Udział poszczególnych segmentów w całości rynku technologii telekomunikacyjnych i informatycznych pokazano na rysunku 1.2. 8,7% 14,5% Sprzęt komputerowy Wyposażenie telekomunikacyjne użytkowników końcowych Wyposażenie biura 49,3% 11,1% Wyposażenie sieciowe Oprogramowanie 10,5% 0,6% Przesył telekomunikacyjny Usługi IT 5,2% Rys. 1.2 Rynek ICT w Polsce w 2006 r. w podziale na segmenty [2] 4

Dynamika wzrostu wartości rynku ICT w Polsce w 2006 r. wyniesie średnio 8% (Tabela 1.1.). Najszybciej będzie rósł rynek usług IT (14,8%) i oprogramowania (14,0%), najwolniej zaś wyposażenie biura (1,3%). W ostatnich latach wyraźnie zarysowuje się trend na rynku ICT w kierunku wzrostu znaczenia wydatków na usługi IT i oprogramowanie. Tabela 1.1 Struktura i dynamika zmian rynku ICT w Polsce w latach 2005-2006 w mln [1,2] Segment rynku ICT 2005 2006 Dynamika 2005/2006 Sprzęt komputerowy 1987 2258 13,6% Wyposażenie telekomunikacyjne użytkowników końcowych 1651 1723 4,4% Wyposażenie biura 98 99 1,3% Wyposażenie sieciowe 1588 1636 3,0% Oprogramowanie 708 807 14,0% Przesył telekomunikacyjny 7242 7660 5,8% Usługi IT 1182 1357 14,8% Istotnym czynnikiem wzrostu rynku ICT w Polsce pozostaje rynek usług telekomunikacyjnych, w tym przede wszystkim rynek usług telefonii mobilnej i rynek transmisji danych. Rozwój tych segmentów pokazano na rysunkach 1.3 i 1.5, ilustrujących wzrost penetracji użytkowników telefonii mobilnej i Internetu. Olbrzymia dynamika przyrostu liczby korzystających z telefonii mobilnej i z dostępu do Internetu nie przekłada się na podobną dynamikę wzrostu przychodów na rynku przesyłu telekomunikacyjnego, co spowodowane jest obniżaniem cen za te usługi i zmniejszaniem przychodów z tradycyjnego obszaru, jakim jest telefonia stacjonarna. Na rysunku 1.4 przedstawiono, jak wyglądał stan telefonii mobilnej w Polsce na tle Unii Europejskiej na koniec trzeciego kwartału 2005 roku. Sytuacja na koniec 2006 roku będzie się dla Polski przedstawiać o wiele korzystniej gdyż, jak pokazali autorzy w pracy [19], dynamika wzrostu tego segmentu jest dwukrotnie większa od średniej krajów tzw. starej Unii. Można wiec sądzić, że w tym roku dojdziemy do średniej w UE25. 5

40 95% 100% 90% 30 60% 76% 29,2 36,3 80% 70% 60% 20 36% 45% 23,1 50% 40% 10 0 25% 17,4 13,9 18% 10% 9,6 5% 0,6% 2% 6,7 4,0 1,9 0,2 0,9 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* 30% 20% 10% 0% liczba abonentów (w mln) Penetracja Rys. 1.3 Liczba aktywnych kart SIM w sieciach mobilnych (w mln.) i penetracja telefonii mobilnej w Polsce w latach 1996-2006 (w %) [5 i prognozy autorów] 160 150 120 80 99 83 96 98 89 94 96 106 94 90 111 76 101 103 71 105 90 104 99 79 117 81 90 Śr. EU 80 40 0 AT BE DK FI GR NL IE LU PT ES DE IT FR SE UK PL CZ HU EE CY LV LT MT SI SK Rys. 1.4 Penetracja telefonii mobilnej w krajach UE w październiku 2005 r. [7] 6

100% 12,6 15 Miliony 9,5 10 50% 0% 7,5 6,2 53,0% 47,0% 5,1 42,2% 3,6 32,4% 2,2 25,1% 20,9% 17,3% 11,9% 7,3% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1H2006 penetracja w Polsce penetracja w UE liczba internautów 5 0 Rys. 1.5 Wzrost liczby internautów w latach 2000-1H2006 w grupie 15-75 lat [9, 10] Podobnie jak dla segmentu telefonii mobilnej, pokazany zostanie na rysunku 1.6 wskaźnik penetracji szerokopasmowego dostępu do Internetu (liczba linii w przeliczeniu na 100 mieszkańców) w Polsce na tle średniej całej Unii (UE25), tzw. starej Unii (UE15) i wybranych krajów. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że przyjmowanie jako parametru dostępności do Internetu liczby linii w przeliczeniu na 100 mieszkańców nie jest w pełni miarodajne. Uwzględnianie statystyk na stu mieszkańców wydaje się bardzo zasadne dla liczby działających na terenie danego kraju np. telefonów komórkowych, gdyż są to urządzenia indywidualnie przypisane do użytkownika końcowego. Z liniami szerokopasmowego dostępu do Internetu jest jak na razie inaczej, gdyż przypisane są one do lokalu (gospodarstwa domowego lub lokalu firmowego). Wraz z rozwojem technologii radiodostępu typu WiMAX i innych rodzajów dostępu wskaźnik penetracji (technicznej dostępności) w przeliczeniu na liczbę mieszkańców a nie na liczbę gospodarstw domowych będzie bardziej realny. Na rysunku 1.6 zostały przedstawione dwa różniące się znacznie wyniki penetracji szerokopasmowego Internetu na terenie Polski. Rozbieżność ta i jej źródła zostaną wyjaśnione poniżej. 7

25% 22,5% 23,8% 20% 15% 13,0% 10% 10,5% 11,5% 11,5% 5% 3,4% 1,7% 5,7% 5,6% 5,8% 0% EU10 PL wg Raportu PL wg autorów CZ LT ES EU25 DE EU15 DK NL Rys. 1.6 Penetracja Internetu w Unii Europejskiej i wybranych państwach w październiku 2005 roku na podstawie [7] z uwzględnieniem poprawki autorów. W ostatnich dniach lutego 2006 roku opublikowany został 11 Raport Komisji Europejskiej o rynkach łączności elektronicznej [7], gdzie podane zostały dane dla wszystkich 25 krajów Unii Europejskiej, dotyczące szeroko rozumianej telekomunikacji według stanu na październik 2005 roku. Na terenie Polski zarejestrowano 657.293 linii szerokopasmowego dostępu do Internetu (październik 2005 roku) i miały się na to składać podłączenia w technologii DSL (np. Neostrada w TPSA) oraz poprzez modemy w sieciach telewizji kablowej. Nie uwzględniono dużej liczby abonentów tzw. sieci osiedlowych, które praktycznie nie są znane w krajach tak zwanej starej Unii. Dane przyjęte do obliczenia statystyk przez analityków tworzących 11 Raport KE zbliżone są bardziej do wielkości z października 2004 roku niż 2005 roku. Prawidłową liczbę linii szerokopasmowego dostępu do Internetu na październik 2005 roku można oszacować w sposób następujący [15]: 980 tys. w TPSA- na podstawie Raportu Giełdowego spółki za III kwartał 2005 r.; 35 tys. w Netia- na podstawie Raportu Giełdowego spółki za III kwartał 2005 r.; 85 tys. w Dialog- na podstawie informacji o spółce na stronie www.dialog.pl ; 350 tys. w sieciach telewizji kablowej- na podstawie informacji Zarządu Ogólnopolskiej Izby Gospodarczej Komunikacji Kablowej; 8

700 tys. w tzw. sieciach osiedlowych - na podstawie informacji firmy ATMAN przedstawionej na Konferencji Tygodnika Computerland 18-19 października 2004 roku w referacie pt. Fenomen sieci osiedlowych ; 40 tys. u innych operatorów telekomunikacyjnych- szacunek na podstawie informacji zawartych na stronach internetowych małych operatorów; Łącznie więc w październiku 2005 roku było ok. 2.190 tys. linii szerokopasmowego dostępu do Internetu czyli wskaźnik penetracji dla tego rynku wynosił 5.73 linii na 100 mieszkańców (5,73%) a nie 1.72%, jak pokazano w 11 Raporcie KE. (Informacje o tym błędzie jako pierwsi podaliśmy do wiadomości w środkach masowego przekazu np. w Pulsie Biznesu z dnia 2006.03.03), zwróciliśmy również, na to niedoszacowanie, uwagę Urzędu Komunikacji Elektroniczne, które dostarcza większość danych do UE, jednak Urząd nie podjął czynności w celu skorygowania tego niedoszacowania. Wynik przedstawiony przez autorów jest niewiele różniący się do wynikającego z całościowych danych z wyliczeń UKE na podstawie Formularza 06 na koniec 2005 r. (patrz tabela 1.2). Podawanie takich nieprawdziwych danych jest bardzo niekorzystne dla Polski, szczególnie w kontekście ewentualnych nowych inwestycji zagranicznych na terenie naszego kraju i możliwości korzystania przez Inwestorów z nowoczesnych rozwiązań telekomunikacyjnych. Tabela 1.2 Liczba użytkowników korzystających z dostępu do Internetu w sposób inny niż dostęp wdzwaniany (dial-up) koniec 2005 r. [UKE] Łączna liczba użytkowników korzystających z usług dostępu realizowanego przez: Ogółem xdsl 1 250 978 HiS 24 606 stacjonarny dostęp bezprzewodowy FWA 6 805 TVK modem kablowy 520 073 łącza dzierżawione 10 741 bezprzewodowe sieci (WLAN) 47 693 UMCS 1 CDMA 5 607 EDGE 0 WiMax 5 łącza satelitarne 21 PLC 0 inne 150 727 razem 2 017 257 9

Dane takie są zbierane przez UKE przy pomocy narzędzia jakim jest sprawozdanie Formularz 06 Usługi dostępu do sieci Internet świadczone użytkownikom końcowym. Z informacji pozyskanych z UKE, w 2005 roku użytkowników wdzwanianego dostępu do Internetu było 669 156, w tym rozliczających się na zasadach ryczałtu 91 181. Liczbę użytkowników korzystających z innych sposobów przedstawiono w tabeli 1.2. Dane przedstawiane przez UKE, jako materiały z opracowania Formularza 06, poza danymi dotyczącymi użytkowników korzystających z dostępu wdzwanianego oraz realizowanego przez xdsl i HiS wydają się mało wiarygodne, gdyż nie obejmują, jak się wydaje, wszystkich przedsiębiorców telekomunikacyjnych. W roku 2005 było wiele enuncjacji prasowych dotyczących uruchomienia usługi PLC w nowo budowanych osiedlach, jak również o sukcesach podłączania Internetu przez łącza satelitarne. Do trudności z pozyskiwaniem wypełnionych Formularzy 06 przyznaje się samo UKE powołując się na brak możliwości formalnego egzekwowania składania tych sprawozdań. Interesujące jest jednak zestawienie danych, jakie można uznać za rzeczywiste (bo składają je najwięksi operatorzy telekomunikacji - najczęściej spółki giełdowe dopełniające wszelkich obowiązków) pomiędzy 2005 i 2004 rokiem, co pokazano w tabeli 1.3. Tabela 1.3 Dane dotyczące dostępu do sieci Internet na podstawie formularzy sprawozdawczych za 2004 i 2005 r. [UKE] Technologie Suma z Formularza 06 w roku 2004 Suma z Formularza 06 w roku 2005 Dostęp wdzwaniany dial-up Użytkownicy 1 424 566 669 156 (łącznie z ryczałtem) Przychody 485 270 937 299 766 998 xdsl i HIS TVK modem kablowy Użytkownicy 733 722 1 274 584 Przychody 634 672 692 1 102 434 065 Użytkownicy 205 865 520 073 Przychody 153 518 418 321 339 964 Na podstawie danych z tabeli 1.3 można zauważyć znaczące zmniejszanie się zainteresowania usługą dostępu wdzwanianego (w połowie 2006 roku korzystanie z niej deklarowało już tylko 6% internautów) i znaczący wzrost usługi xdsl. Zgodnie z informacją izby gospodarczej PIKE zrzeszającej operatorów kablowych wzrost w czasie 2005 roku wynika nie tylko ze wzrostu liczby nowych użytkowników, ale także z większej liczby 10

wypełnionych i złożonych Formularzy 06. Zdaniem PIKE podawana przez statystyki UKE liczba 520 tys. jest jeszcze zaniżona. Prawdziwość oszacowanej przez autorów liczby podłączeń do Internetu potwierdza (a nawet sugeruje pewne niedoszacowanie) badanie przeprowadzone przez GUS [18], które podaje, że 30% gospodarstw domowych (czyli około czterech milionów) mogło korzystać z dostępu do Internetu. Jeżeli pominiemy podłączenia dial-up w liczbie około 1.3 mln. (średnia z 2004-2005 r.) to pozostaje nam liczba około 2.7 mln. Badanie to było przeprowadzone na ponad ośmiu tysiącach gospodarstw domowych i zgodnie z ich terytorialnym rozkładem, więc jest bardzo wiarygodne. Badanie to miało miejsce w pierwszej połowie 2005 roku, więc do końca roku mogły zajść daleko idące zmiany w kierunku zwiększenia liczby gospodarstw domowych, których członkowie mogli korzystać z dostępu do Internetu. Niedoszacowanie w danych uzyskanych z Formularza 06 w szczególności w obszarze tak zwanych sieci osiedlowych potwierdzają również autorzy opracowania UOKiK [20]. Olbrzymi przyrost liczby internautów przełożył się również na zmianę w statystykach miejsc, w jakich użytkownicy korzystali z dostępu do Internetu, co pokazano na rysunku 1.7. Widać na tym diagramie, że najbardziej dynamicznie wzrastał domowy dostęp do Internetu z 56.7% (czyli około 3.5 mln internautów) w roku 2003 do 73.4% (czyli 9,2 mln internautów) w połowie 2006 roku. 80% 73,4% 60% 56,7% 61,5% 64,7% 40% 42,2% 32,1% 41,8% 43,8% 20% 15,0% 14,1% 12,7% 7,8% 11,8% 17,8% 5,6% 12,6% 0% 2003 2004 09.2005 06.2006 w domu w pracy/szkole w kawiarni internetowej, sklepie u znajomych Rys. 1.7 Miejsce korzystania z dostępu do Internetu. [9] Należy przy tym zauważyć, że dane te wyglądają jeszcze lepiej, gdy przejdziemy na wielkości bezwzględne. W 2004 roku z Internetu w domu korzystało ok. 4.6 mln 11

internautów, a w połowie roku 2006 już dwukrotnie więcej, czyli ok. 9.2 mln. Stąd można wysnuć wniosek, że co najmniej podwoiła się też liczba mieszkań podłączonych do szerokopasmowego dostępu do Internetu, bo liczba użytkowników korzystających z wdzwanianego dostępu do Internetu w sposób szybki maleje. Można więc szacować, że w połowie 2006 roku mieliśmy około 4,3 mln stałych łączy dostępu do Internetu, co daje penetrację na poziomie ponad 11%, co jest znaczącym zbliżeniem się do średniej dostępności technicznej w UE25. Potwierdzają to wyniki badania realizowanego w drugim kwartale 2006 r. przez inną firmę i zaprezentowane w tabeli 1.5. Z przedstawionych danych wynika, że ponad 70% internautów ma dostęp do sieci w domu, a z tej liczby ponad 90% ma łącze stałe. Ważną informacją, jaką można dodatkowo uzyskać z zestawienia danych w tabeli 1.4 jest fakt praktycznie minimalnego znaczenia na rynku dostępu do Internetu telefonii komórkowej i łącz satelitarnych. Tabela 1.4 Sposób łączenia się z Internetem z domu 1H 2006 r. [9] nie korzysta z Internetu w domu 26,6% przez modem (dial-up) 6,3% stałe łącze 64,9% telefon komórkowy obsługujący WAP/GPRS 0,8% inny sposób 0,4% nie wiem 1,0% Podobne szacunki co do wielkości rynku polskiego Internetu prezentowane były na III Forum na Rzecz Usług Szerokopasmowych (21-22 listopada 2006 r.): "Liczba abonentów szerokopasmowego dostępu do Internetu w Polsce wzrośnie z obecnych 4,1 mln do 7,1 mln w 2009 roku. Wzrost będzie generował segment konsumencki. Za trzy lata tylko 10% szerokopasmowych będzie wykorzystywane przez przedsiębiorstwa" - prognozuje Paweł Olszynka, analityk z firmy PMR. Pośród najszybciej rozwijających się segmentów rynku telekomunikacyjnego w ciągu najbliższych lat będzie tzw. triple play, usługi VoIP dla sektora korporacyjnego, dostęp do Internetu w technologii WiMAX oraz dostęp do Internetu przez telewizję kablową. Mimo tak znaczącego wzrostu, w ostatnich latach, w dalszym ciągu udział rynku ICT w polskim PKB jest znacząco niższy niż w innych krajach UE, szczególnie w starej Unii. Przedstawiono to na wybranych przykładach w poniższej tabeli. 12

Tabela 1.5 Porównanie podstawowych wskaźników rynku technologii telekomunikacyjnych i informatycznych w krajach Unii Europejskiej [5,8] KRAJ Populacja 2005 r. [mln] Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca 2005 r. [, wg cen stałych] Wartość rynku ICT 2005 r. Nakłady inwestycyjne na ICT w przeliczeniu na 1 mieszkańca 2005 r. [mln ] [ ] UE (15 krajów) 385,38 21 655 39 317* 1 555 Austria 8,21 27 730 14 553 1 740 Belgia 10,45 25 524 18 159* 1 752* Dania 5,41 31 707 13 026 2 422 Francja 60,56 24 522 94 020 1 563 Finlandia 5,24 27 241 9 813 1 880 Niemcy 82,50 26 667 131 784 1 597 W.Brytania 60,03 19 093 119 929 2 000 Irlandia 4,11 26 319 6 407 1 595 Grecja 11,08 11 925 8 087 758 Hiszpania 40,94 15 208 41 286 1 044 Holandia 16,30 25 391 32 517 1 998 Portugalia 10,53 10 425 9 107 896 Szwecja 9,01 27 841 21 908 2 455 Włochy 58,46 16 717 69 164 1 196 UE (nowe 10 krajów) 74,11 6 073 4 074** 518,5** POLSKA 38,17 4 194 14 456 374 Czechy 10,22 5 317 5 770 563 Węgry 10,10 5 084 6 394 639 Słowacja 5,38 4 165 2 290 422 Słowenia 2,00 11 365 1 437 740 Litwa 3,43 2 526 1 441 403 Łotwa 2,31 3 157 1 000 432 Estonia 1,35 4 031 803 575 UE (25 krajów) 459,49 18 937 43 391 1 376 * Dane dla Belgii i Luksemburga razem. ** Dane bez Cypru i Malty Z analizy danych przedstawionych w tabeli 1.5 widać, że w dziedzinie rozwoju i zastosowania technologii telekomunikacyjnych i informatycznych istnieje znaczny dystans pomiędzy Polską a państwami Unii Europejskiej, szczególnie państwami starej Unii. Poziom zamożności mierzony wielkością PKB na jednego mieszkańca, jest w Polsce kilkakrotnie niższy od analogicznego poziomu w krajach Europy Zachodniej. W przypadku Polski i Portugalii rozpiętość jest dwu-i-półkrotna, natomiast przy porównaniu Polski i Danii siedem-i-półkrotna. Ponad dwu-i-półkrotnie wyższy poziom PKB na 1 mieszkańca w 13

porównaniu do poziomu w Polsce odnotowano w 2005 r. na Słowenii, znacznie wyższe są też te wskaźniki w Czechach i na Węgrzech. Rozwój gospodarczy, szczególnie tempo wzrostu PKB, ma znaczący wpływ na popyt na usługi telekomunikacyjne i informatyczne. W 2005 r. udział wydatków na usługi telekomunikacyjne i informatyczne, wyrażone jako odsetek PKB, stanowiły w Polsce 7,22%. Dla porównania wydatki na telekomunikację i informatykę w Estonii wyniosły 9,72%, na Łotwie 9,65% i na Węgrzech 8,17%. Porównanie analogicznych wskaźników w roku 2005, wyrażonych w liczbach bezwzględnych, wskazuje, iż wydatki te były również znacznie niższe w Polsce niż w większości krajów poszerzonej Unii Europejskiej. Wydatki na telekomunikację i informatykę na osobę w Polsce wynoszące w 2005 r. 374 były niższe niż na przykład na Słowenii (740 ), na Węgrzech (639 ), w Estonii (575 ), w Czechach (563 ), nie wspominając krajów starej Unii (średnio w krajach starej Unii 1 555 na osobę w 2005 r.). Olbrzymi dystans między Polską a krajami Europy Zachodniej obrazuje także porównanie przychodów z usług telekomunikacyjnych i informatycznych. Przychody z usług telekomunikacyjnych i informatycznych w Polsce w 2005 r. były aż dziewięciokrotne niższe niż w Niemczech i ośmiokrotnie niższe niż w Wielkiej Brytanii. W stosunku do średniej w krajach starej Unii (15 państw) przychody w Polsce były ponad dwu-i-półkrotnie niższe. Dynamiczny wzrost PKB przy utrzymaniu niskiej inflacji powinien się przełożyć na wzrost wydatków na usługi telekomunikacyjne i informatyczne w Polsce w najbliższych latach. Szacuje się, że w roku 2007 wartość rynku ICT w Polsce osiągnie wartość ok. 16.418 mln. Przyczyny takiej, dynamiki wzrostu to: Szybkie tempo wprowadzania technologicznych innowacji, Wzrost w dziedzinie multimediów, Wzrastający rozwój produktów rynku masowego, Upowszechnianie standardów UE. 14

Rozdział II. Polska na tle wybranych krajów UE Prawdziwa kondycja polskiego rynku ICT pokazana zostanie na kilkunastu przykładach, gdzie porównano nasze osiągnięcia z osiągnięciami wybranych krajów UE oraz ze średnią UE 25. Na rysunku 2.1 pokazano dynamikę wzrostu wielkości rynku technologii telekomunikacyjnych i informatycznych (tak zwany ICT Information and Communications Technologies) w Polsce na tle uśrednionych danych dla całej Unii Europejskiej i w porównaniu do Hiszpanii. Wybór Hiszpanii jako przykładu gospodarki, do której porównujemy Polskę jest związany z podobieństwem obu państw ze względu na powierzchnię i liczbę ludności.. 14 12 10 8 6 4 2 0 12,2% 11,1% 8,6% 7,7% 7,5% 6,6% 5,6% 3,8% 3,6% 4,0% 3,4% 2,5% 3,2% 2,9% 0,9% 03/02 04/03 05/04 06/05 07/06 Polska Hiszpania UE 25 Rys. 2.1 Dynamika wzrostu wielkości rynku technologii telekomunikacyjnych i informatycznych (ICT) od 2002 roku z prognozą na 2006, 2007 rok na przykładzie Polski oraz Hiszpanii w porównaniu do średniej wielkości dla Unii Europejskiej [1,2] W zestawieniu takim, jak na rysunku 2.1, osiągnięcia gospodarki polskiej wyglądają imponująco, ale jak przejdziemy do bezwzględnych kwot w przeliczenia na jednego mieszkańca można zauważyć ich małość, co pokazane zostało na rysunku 2.2. Zaczyna być widoczny dystans, jaki mamy do odrobienia, a czas jaki jest na to potrzebny jest trudny do 15

oszacowania. Z prostego obliczenia wynika, jeżeli założymy, że w następnych latach średnia dynamika wzrostu wydatków na rynku będzie równa średniej z lat 2002-2007, to do zrównania się w rocznych nakładach Polski z Unią Europejską potrzeba czekać jeszcze 25 lat. Proste modele matematyczne mają tu zastosowania tylko jako wskaźniki, gdyż będąc krajem goniącym powinniśmy wypracować strategię rozwoju dającą możliwość pójścia na skróty i omijania pewnych pośrednich rozwiązań technicznych, chętnie oferowanych przez producentów, które nie dają nowej jakości, tylko poprawiają trochę już istniejącą. Jest to problem znany ze znajdującego się prawie w każdym podręczniku analizy matematycznej zadania dotyczącego pogoni wilka za zającem. Praktycznie dogonienie jest niemożliwe, ale zbliżamy się znacznie szybciej wybierając kierunek po siecznych do punktu przebywania zająca niż poruszając się stycznymi do jego toru ucieczki. Na taką strategię aktywnej pogoni musi nastawić się nasz rynek nowoczesnych technologii a w szczególności w telekomunikacji i informatyce. Realizacja takiego zadania jest możliwa, a najlepszym przykładem mogą tu być techniczne realizacje w Polsce sieci telewizji kablowej, które ominęły wszystkie początkowe fazy rozwoju i były realizowane od razu już w technice obowiązującej w latach 90-tych, bez żadnych historycznych balastów. 1 800 1 412 1 431 1 486 1 539 1 588 1 635 1 200 853 895 963 1 027 1 068 1 104 600 305 304 341 378 407 430-2002 2003 2004 2005 2006 2007 Polska Hiszpania UE 25 Rys. 2.2 Rzeczywista wielkość rynku technologii telekomunikacyjnych i informatycznych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w latach od 2002 z prognozą na 2006 i 2007 rok na przykładzie Polski, Hiszpanii i w całej Unii Europejskiej. [1,2,6] 16

Na rysunku 2.2 pokazano, że w 2007 roku średnia w Unii Europejskiej w porównaniu z Polską będzie dalej ponad 3.5 razy wyższa, ale jak weźmiemy pod uwagę liderów europejskich (czyli Danię i Szwecję) to iloraz ten będzie wynosił prawie sześć. Porównanie z najsłabszym krajem starej Unii (Grecją) też nie wypada dobrze, bo wspomniany powyżej iloraz w 2006 r. wynosi prawie dwa. Na rysunku 2.3 pokazano dynamikę wzrostu wielkości rynku technologii telekomunikacyjnych w Polsce na tle uśrednionych danych dla całej Unii Europejskiej i w porównaniu do Hiszpanii. Porównując dane przedstawione na rysunku 2.3 z danymi z rysunku 2.1 można stwierdzić, że na całym rynku ICT składnikiem bardziej aktywnym, szybciej się rozwijającym jest rynek technologii informatycznych. 10 9,6% 9,0% 7,8% 8,1% 6,5% 5 3,2% 2,8% 4,5% 3,1% 5,1% 2,7% 2,2% 3,5% 1,6% 1,6% 0 03/02 04/03 05/04 06/05 07/06 Polska Hiszpania UE Rys. 2.3 Dynamika wzrostu wielkości rynku technologii telekomunikacyjnych od 2002 roku z prognozą na 2006 i 2007 rok na przykładzie Polski oraz Hiszpanii w porównaniu do średniej wielkości dla Unii Europejskiej. [1,2] Wielkość bezpośrednich nakładów na rynku technologii telekomunikacyjnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca pokazano na rysunku 2.4. 17

1 000 574 732 608 756 666 790 709 814 832 846 729 740 500 225 224 244 264 277 287-2002 2003 2004 2005 2006 2007 Polska Hiszpania UE25 Rys. 2.4 Rzeczywista wielkość nakładów inwestycyjnych telekomunikacyjnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w latach od 2002 z prognozą na 2006 i 2007 rok na przykładzie Polski, Hiszpanii i w całej Unii Europejskiej. [1,2,6] Z zależności pokazanej na rysunku 2.4 można zauważyć przepaść dzielącą nasz rynek od średniej Unii Europejskiej i zaobserwować na przykładzie danych dotyczących Hiszpanii, jak długą drogę ma przed sobą polski rynek telekomunikacji, aby zbliżyć się do standardów Europy. Jeszcze większy dystans nas dzieli od europejskich liderów: Szwecji i Danii, gdzie wielkość rynku w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest czterokrotnie wyższa niż w Polsce. W Polsce praktycznie jedynymi podmiotami inwestującymi w telekomunikację są przedsiębiorcy telekomunikacyjni. Bierne pozostają samorządy, które w niektórych krajach pozyskując fundusze unijne wzmacniają infrastrukturę i budują własne sieci przesyłowe. Brak takiego działania jest dla Polski dużą stratą do wykorzystania z UE jest 500-600 mln. Częściowo wynikać to może z obawy przed uznaniem takiego działania za niedozwoloną pomoc publiczną dla operatorów, a częściowo z samej procedury składania wniosków. Przykładem na tę tezę jest Płock, który w listopadzie 2006 r. oddał do użytku lokalną sieć bezprzewodową i publiczne punkty dostępu do Internetu, na które urząd miasta przeznaczył ponad 2,5 mln zł (choć pierwotnie planowano starać się o środki unijne, zrezygnowano z ich ze względu na procedurę wnioskowania). Środki z funduszy wspólnotowych mogą okazać się niezbędne przy realizacji następnych inwestycji w Płocku czyli m.in. przy budowie miejskiej sieci światłowodowej. Podobny charakter ma Program Operacyjny Rozwój Polski 18