WSPÓLNY KOMUNIKAT DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

KOMISJA EUROPEJSKA WYSOKI PRZEDSTAWICIEL UNII EUROPEJSKIEJ DO SPRAW ZAGRANICZNYCH I POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA Bruksela, dnia 27.3.2014 r. JOIN(2014) 12 final WSPÓLNY KOMUNIKAT DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Polityka sąsiedztwa na rozdrożu Realizacja europejskiej polityki sąsiedztwa w 2013 r. {SWD(2014) 69 final} {SWD(2014) 70 final} {SWD(2014) 71 final} {SWD(2014) 72 final} {SWD(2014) 73 final} {SWD(2014) 74 final} {SWD(2014) 92 final} {SWD(2014) 93 final} {SWD(2014) 94 final} {SWD(2014) 95 final} {SWD(2014) 96 final} {SWD(2014) 97 final} {SWD(2014) 98 final} {SWD(2014) 99 final} {SWD(2014) 100 final} PL PL

1. Wprowadzenie Celem europejskiej polityki sąsiedztwa (EPS), jest rozwijanie przez UE szczególnych stosunków między UE a każdym z krajów partnerskich, co przyczynia się do tworzenia przestrzeni bezpieczeństwa, dobrobytu i dobrego sąsiedztwa. W 2013 r. odnotowano pewne postępy w realizacji tych celów. Zarówno we wschodnich, jak i w południowych krajach objętych EPS kontynuowano wysiłki na rzecz reform, a UE wspierała te dążenia. Był to jednak również po raz kolejny rok kryzysów, odzwierciedlający niestabilność polityczną i ustawicznie trudne warunki społeczno-ekonomiczne w wielu krajach sąsiadujących z UE. Wyzwania w dziedzinie bezpieczeństwa - zarówno krajowe, jak i regionalne nasiliły się i w niektórych krajach doprowadziły do częściowego zaprzepaszczenia osiągnięć w zakresie demokratycznych reform z lat ubiegłych oraz do zahamowania perspektyw ożywienia gospodarczego. Niniejszy wspólny komunikat, wraz z dołączonym do niego zbiorem wspólnych dokumentów roboczych służb Komisji 1, ukazuje postępy UE i krajów partnerskich 2 w osiąganiu wspólnie ustalonych celów reform oraz sposoby radzenia sobie z wyzwaniami, z jakimi borykają się obie strony. Rozwój sytuacji w 2013 r., zarówno pod względem pozytywnym, jak i negatywnym, uwydatnił bezpośrednią zależność sukcesu tego obszaru polityki od zdolności rządów do przeprowadzania reform i pogłębiania stosunków z UE oraz od ich zaangażowania w tej dziedzinie, jak również od zdolności do wyjaśnienia tego programu, uzyskania dla niego powszechnego poparcia i realizowania go zgodnie z założeniami. Z uwagi na fakt, że ten obszar polityki jest lepiej dostosowany do wspierania reform i stopniowych zmian w perspektywie czasowej, napotykano w nim pewne wyzwania w naprowadzeniu partnerów na przyjęcie polityki, która przyniosłaby więcej bezpieczeństwa oraz przeprowadzenie większej ilości reform demokratycznych i gospodarczych w chwilach gwałtownych zmian i zachwiania stabilności politycznej i społecznej. Drogi reform poszczególnych partnerów i ich ambicje w stosunkach z UE oraz wyzwania, przed jakimi stoją, coraz bardziej się między sobą różnią. Wybory dokonane przez niektóre kraje będą wymagały zwiększenia zróżnicowania stosunków między UE a jej partnerami w celu uwzględnienia oczekiwań i potrzeb każdego partnera, przy jednoczesnym zabezpieczeniu strategicznych interesów UE. UE jest nadal zaangażowana na rzecz rozwijania z każdym z partnerów partnerstwa, które odzwierciedlałoby jego szczególne potrzeby, możliwości i cele reform. Na osiągnięcie uzgodnionych celów reform w krajach partnerskich wpływ ma również ich środowisko regionalne oraz działania innych zainteresowanych stron i - czasami 1 2 Do niniejszego wspólnego komunikatu dołączono: dwanaście sprawozdań z postępów poszczególnych krajów oceniających wdrożenie EPS w 2013 r. w krajach, z którymi uzgodniono plan działania w ramach EPS lub równoważny dokument; dwa sprawozdania z postępów regionalnych, w których dokonano przeglądu postępów poczynionych w 2013 r. we wdrażaniu Partnerstwa Wschodniego oraz partnerstwa na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu, a także załącznik z danymi statystycznymi. Sąsiedztwo europejskie obejmuje: Algierię, Armenię, Azerbejdżan, Białoruś, Egipt, Gruzję, Izrael, Jordanię, Liban, Libię, Republikę Mołdawii (zwaną dalej Mołdawią), Maroko, Palestynę (określenie to użyte w niniejszym dokumencie nie wiąże się z jakąkolwiek formą uznania Palestyny jako państwa i pozostaje bez uszczerbku w stosunku do stanowisk wiążących się z uznaniem Palestyny jako państwa), Syrię, Tunezję i Ukrainę. 2

sprzeczne - cele. Niektóre wschodnioeuropejskie kraje partnerskie napotykały - oprócz wciąż kruchego charakteru swoich reform politycznych, powolnego wzrostu gospodarczego i strukturalnych niedoskonałości gospodarczych wyraźną presję zewnętrzną, na przykład potencjalne zmiany cen energii i sztuczne przeszkody w handlu, co było spowodowane ich dążeniem do nawiązania ściślejszych stosunków z UE. W południowym sąsiedztwie działania podejmowane przez szereg podmiotów regionalnych lub globalnych wpłynęły także na takie wydarzenia, jak konflikt w Syrii oraz kryzys polityczny (i gospodarczy) w Egipcie. Mając na uwadze zwiększenie skuteczności i znaczenia, UE ze swojej strony będzie nadal kontaktowała się z tymi podmiotami regionalnymi i globalnymi i nawiązywała z nimi stosunki w celu zapewnienia, aby sprzeczne cele polityki nie udaremniły tych wysiłków reformatorskich. Partnerzy UE w sąsiedztwie, a także ich najbliżsi sąsiedzi mogą zyskać na demokratycznych i gospodarczych reformach. Dramatyczne wydarzenia na Ukrainie dowiodły, jak niezdecydowany rząd, oderwany od powszechnych nastrojów społeczeństwa i poddany niedopuszczalnej presji zewnętrznej, może wywołać wielki zamęt polityczny i społeczny. UE podejmuje zdecydowane działania wspólnie ze swoimi partnerami międzynarodowymi, aby wspierać nowe władze Ukrainy w stabilizowaniu sytuacji i zachowywaniu jedności kraju przy pełnym poszanowaniu wszystkich społeczności i grup ludności oraz przy uwzględnieniu dążeń społeczeństwa. W tym celu Komisja Europejska ogłosiła w dniu 5 marca 2014 r. pakiet wsparcia dla Ukrainy 3, który koncentruje i wzmacnia wiele strategii i instrumentów Partnerstwa Wschodniego. Oprócz znacznych środków finansowych dostarczonych przez MFW i Bank Światowy proponowane środki mogą w ciągu najbliższych lat zapewnić wsparcie w łącznej wysokości co najmniej 11 mld EUR z budżetu UE oraz ze strony międzynarodowych instytucji finansowych mających siedzibę w UE. U podstaw tego podejścia leży pragnienie wspomożenia Ukrainy w jej aspiracjach, które jasno zademonstrowali jej obywatele i społeczeństwo obywatelskie podczas bezprecedensowych wydarzeń w Kijowie i na terenie całego kraju. W dniu 18 marca 2014 r. Federacja Rosyjska podpisała z faktycznymi władzami Republiki Krymu i miasta Sewastopola traktat pieczętujący faktyczne przyłączenie Krymu ze skutkiem natychmiastowym. Jak stwierdził przewodniczący H. Van Rompuy i przewodniczący José M. Barroso w dniu 18 marca, Unia Europejska nie uznaje bezprawnego i nielegalnego referendum na Krymie ani jego wyniku. Suwerenność, integralność terytorialna i niezależność Ukrainy muszą być respektowane. Unia Europejska nie uznaje i nie uzna przyłączenia Krymu i Sewastopola do Federacji Rosyjskiej. Rada Europejska podziela stanowisko w sprawie nielegalności referendum oraz jego następstw, co wyraziła w konkluzjach z dnia 20 marca 2014 r. Następnego dnia UE i Ukraina podpisały postanowienia polityczne układu o stowarzyszeniu i potwierdziły wolę podpisania i zawarcia pozostałych części układu, które wraz z postanowieniami politycznymi stanowią jeden instrument. Jak stwierdzono w ostatnich konkluzjach Rady 3. SEC(2014) 200. 3

do Spraw Zagranicznych 4, układ o stowarzyszeniu nie stanowi ostatecznego celu współpracy między UE a Ukrainą. Trwający kryzys w południowym sąsiedztwie, zwłaszcza trwająca wciąż w Syrii wojna domowa i jej negatywny wpływ na kraje sąsiednie, także wymagał wzmożonej uwagi i zaangażowania UE. Dzięki uprawnieniom przyznanym na mocy traktatu lizbońskiego UE dysponuje obecnie większym zakresem instrumentów prowadzenia polityki: zarówno politycznych jak i technicznych, co pozwoliło UE odegrać dużą rolę polityczną w procesie przemian, jaki ma miejsce w Tunezji, Egipcie i Libii. Wysoka przedstawiciel/wiceprzewodnicząca nawiązała silne więzi z różnymi osobistościami życia politycznego i miała wyjątkowy dostęp nawet w bardzo trudnych okolicznościach, czego najlepszym przykładem jest jej spotkanie z Mohammedem Morsim. Oznaczało to, że UE może otwarcie rozmawiać z władzami na tematy wartości, które są dla niej ważne. Specjalny przedstawiciel UE ds. sąsiedztwa południowego, Bernardino Leon, oraz specjalny przedstawiciel UE ds. praw człowieka, Stavros Lambrinidis, także odegrali wyjątkową role, świadcząc dobre usługi i zwiększając znaczenie UE w regionie. UE podjęła również natychmiastowe znaczące środki, aby zaradzić skutkom wojny domowej w Syrii oraz jej rosnącym konsekwencjom dla regionu, np. w zakresie przepływów uchodźców i ryzyka konfliktów w krajach sąsiadujących z Syrią. Wspólnemu komunikatowi pt. W kierunku kompleksowej strategii wobec kryzysu w Syrii 5 towarzyszyła w 2013 r. dodatkowa pomoc finansowa w wysokości 400 mln EUR, która przeznaczona była na likwidowanie skutków kryzysu. Mając świadomość bezprecedensowych skutków kryzysu dla Syryjczyków, jak również dla stabilności sąsiadujących krajów, UE była największym darczyńcą na rzecz ofiar kryzysu w Syrii, udzielając im ogromnego wsparcia humanitarnego i pozahumanitarnego. Chociaż w wielu przypadkach była w stanie sprostać wyzwaniu i szybko na nie zareagować, powinna w dalszym ciągu zastanowić się, w jaki sposób jej polityka i instrumenty mogłyby umożliwić lepsze reagowanie na bardzo zróżnicowany kontekst w krajach partnerskich oraz w jaki sposób należałoby dostosować niektóre elementy polityki, w tym poprzez zastosowanie dodatkowych instrumentów polityki. Potrzebę szybkiego działania w różnego rodzaju sytuacjach i w ramach różnego rodzaju procedur decyzyjnych trzeba wziąć pod uwagę przy opracowywaniu przepisów dotyczących unijnych instrumentów polityki i instrumentów finansowych, takich jak: prawodawstwo ramowe w zakresie pomocy makrofinansowej, procedury uproszczone w zakresie polityki handlowej lub starania mające na celu stosowanie szybszych procedur decyzyjnych na potrzeby korzystania z instrumentów w ramach WPBiO. Jest to obszar, na którym instytucje UE i państwa członkowskie powinny się skupić, aby umożliwić UE lepsze i szybsze reagowanie na wydarzenia w jej sąsiedztwie oraz aby reagować na zmieniające się potrzeby partnerów. 2. Realizacja 4 5 Konkluzje Rady w sprawie Ukrainy, posiedzenie Rady do Spraw Zagranicznych, Bruksela, 10 lutego 2014 r. JOIN(2013) 22/2, W kierunku kompleksowej strategii wobec kryzysu w Syrii. 4

Podobnie jak w 2012 r., postępy krajów partnerskich w realizacji ich zobowiązań w zakresie reform były bardzo niejednolite. W południowym sąsiedztwie ogólna sytuacja polityczna często hamowała gotowość krajów partnerskich do wdrażania uzgodnionego programu reform. W Tunezji poczyniono postępy w zakresie przejścia do demokracji dzięki pluralistycznemu dialogowi oraz pomimo poważnych zagrożeń dla bezpieczeństwa, które istniały przez cały 2013 r. Do najważniejszych kroków demokratycznych należało powołanie nowego rządu w połowie grudnia, a następnie przyjęcie nowej konstytucji w styczniu 2014 r. W Maroku trudna sytuacja polityczna przyczyniła się do ograniczonej realizacji zobowiązań przewidzianych w reformie konstytucyjnej z 2011 r. W Egipcie po powszechnych demonstracjach i postawieniu ultimatum przez siły zbrojne prezydent Muhammad Mursi został obalony. Jego stanowisko zajął prezydent tymczasowy. Libia nadal boryka się z poważnymi wyzwaniami w dziedzinie bezpieczeństwa, zarówno krajowymi, jak i oddziałującymi na cały region Afryki Północnej (np. na region Sahelu i kryzys w Mali). Liban, w którym powołano nowy rząd, i Jordania zmagają się z wpływem syryjskiej wojny domowej na ich systemy polityczne, gospodarcze i społeczne, który poważnie zagraża ich zdolności do przeprowadzenia reform politycznych i strukturalnych. Stany Zjednoczone wznowiły swoje wysiłki na rzecz pokoju między Izraelczykami a Palestyńczykami, co doprowadziło do wznowienia w lipcu negocjacji w celu osiągnięcia porozumienia w sprawie wszystkich kwestii ostatecznego statusu w ciągu dziewięciu miesięcy. We wschodnich krajach objętych EPS osobiste interesy polityczne i gospodarcze wstrzymywały lub spowalniały zakrojone niekiedy na szeroką skalę reformy, chociaż struktury demokratyczne są coraz silniejsze w niektórych krajach. Mołdawia i Gruzja zakończyły negocjacje i parafowały układy o stowarzyszeniu wraz z pogłębionymi i kompleksowymi strefami wolnego handlu (DCFTA), poczyniły postępy w zakresie reform politycznych i sądowych oraz kontynuowały reformy mające na celu przygotowanie do wdrożenia układów o stowarzyszeniu i DCFTA. Kryzys polityczny w Mołdawii na początku 2013 roku uwydatnił podatność niektórych instytucji państwowych na osobiste interesy, ograniczenia konstytucyjnego systemu kontroli i równowagi oraz wciąż delikatny charakter osiągnięć w zakresie reform. Wybory w Gruzji, które miały miejsce jesienią 2013 r., oznaczały drugą w tym kraju demokratyczną zmianę władzy w ciągu ostatnich 18 miesięcy oraz znaczącą zmianę konstytucyjną z systemu semiprezydenckiego na system parlamentarny. W Armenii w lutym 2013 r. odbyły się wybory prezydenckie, które pomimo utrzymujących się naruszeń postrzegano jako ogólnie dobrze zorganizowane i przeprowadzone z poszanowaniem podstawowych wolności. Armenia wynegocjowała układ o stowarzyszeniu/dcfta, lecz nie parafowała ich po podjęciu decyzji o przystąpieniu do Eurazjatyckiej Unii Celnej. Proces reform na Ukrainie został całkowicie zatrzymany po zawieszeniu przygotowań do podpisania układu o stowarzyszeniu. Zawieszenie to wywołało masowe protesty obywatelskie (tzw. Euromajdan ) popierające polityczne stowarzyszenie i integrację gospodarczą z UE. Azerbejdżan musi poczynić dalsze postępy pod względem poszanowania podstawowych praw i wolności. Białoruś nie poczyniła postępów w zakresie reform politycznych. Wdrażanie przez poszczególne kraje kluczowych zaleceń wydanych w 2013 r. Armenia podjęła działania w zakresie niektórych kluczowych zaleceń. Ustanowiła grupę roboczą, której zadaniem jest składanie wniosków w odpowiedzi na zalecenia OBWE/ODIHR dotyczące wyborów. Armenia podjęła pewne działania przeciwko korupcji na wysokim szczeblu, lecz Komisja Etyki wciąż jeszcze nie 5

funkcjonowała skutecznie. W dalszym ciągu rozwijała program gilotyny regulacyjnej, który ma zmniejszyć obciążenie administracyjne, jak również możliwości korupcji. Ustanowiła nową Komisję Międzyagencyjną do spraw realizacji Krajowej Strategii Ochrony Praw Człowieka. Przyjęła poprawki do ustawy o zastępczej służbie wojskowej oraz ustawę o równych prawach i szansach dla kobiet i mężczyzn. Osiągnięto ograniczone postępy w zakresie reform administracji publicznej i przyjęto pewne środki w celu zreformowania sądownictwa oraz dalszej realizacji reform sektorowych i zbliżenia przepisów do dorobku prawnego UE. Azerbejdżan pojął działania w zakresie niektórych kluczowych zaleceń. Częściowo rozwiązał problemy związane z zarządzaniem finansami publicznymi i przyjął środki służące zwalczaniu korupcji. Gruzja podjęła działania w zakresie większości kluczowych zaleceń wydanych w ubiegłorocznym sprawozdaniu z postępów realizacji EPS. Przeprowadziła wybory prezydenckie zgodnie ze standardami międzynarodowymi. Kontynuowała reformowanie systemu wymiaru sprawiedliwości i zaawansowane reformy sektorowe oraz zbliżanie przepisów do dorobku prawnego UE. Przy wsparciu ze strony UE aktywnie uczestniczyła w rozmowach genewskich i podjęła kroki w celu poprawy warunków życia osób wewnętrznie przesiedlonych (IDP), ponowiła również swoje zobowiązanie do rzeczywistej współpracy z regionami separatystycznymi. Mołdawia podjęła działania w zakresie wielu kluczowych zaleceń zawartych w ubiegłorocznym sprawozdaniu z postępów realizacji EPS. Zakończyła wdrażanie planu działania w sprawie liberalizacji reżimu wizowego; osiągnęła postępy w zakresie reform sądownictwa i organów ścigania; rozpoczęła restrukturyzację ram antykorupcyjnych; przyspieszyła realizację planu działania dotyczącego praw człowieka oraz planu działania na rzecz Romów; podtrzymywała dialog z Tyraspolem oraz kontynuowała ambitne reformy regulacyjne i sektorowe. Ukraina częściowo podjęła działania w zakresie niektórych zaleceń zawartych w ubiegłorocznym sprawozdaniu z postępów, odnoszących się do ordynacji i praktyki wyborczej oraz sądownictwa, lecz zawieszenie przygotowań do podpisania układu o stowarzyszeniu/dcfta zatrzymało proces reform. Ze względu na wydarzenia polityczne Egipt nie podjął działań w zakresie kluczowych zaleceń zawartych w zeszłorocznym sprawozdaniu z postępów realizacji EPS z wyjątkiem podpisania regionalnej konwencji w sprawie paneurośródziemnomorskich preferencyjnych reguł pochodzenia. Dlatego też większość zaleceń jest nadal aktualna. Izrael podjął działania w zakresie niektórych kluczowych zaleceń zawartych w ubiegłorocznym sprawozdaniu. Podpisano regionalną konwencję w sprawie paneurośródziemnomorskich reguł pochodzenia oraz kompleksową umowę UE-Izrael w sprawie lotnictwa cywilnego; w życie wszedł układ w sprawie oceny zgodności i zatwierdzania. Jordania podjęła działania w zakresie szeregu kluczowych zaleceń zawartych w zeszłorocznym sprawozdaniu z postępów realizacji EPS, w szczególności dotyczących przyjęcia strategii antykorupcyjnej i ratyfikowania regionalnej konwencji w sprawie paneurośródziemnomorskich preferencyjnych reguł pochodzenia. Liban wdrożył kilka zaleceń zawartych w sprawozdaniu z postępów z 2012 r., w tym poczynił ograniczone postępy w negocjowaniu układu w sprawie oceny zgodności i zatwierdzania oraz w zakresie opracowywania przepisów dotyczących zamówień publicznych, walki z korupcją i pracowników migrujących. Przepisy te nie zostały jednak przyjęte przez parlament. Maroko podjęło działania w zakresie większości kluczowych zaleceń. Komitet Ministrów zatwierdził rządowy planu na rzecz równości i projekt ustawy ustanawiającej organ do spraw równości i zwalczania dyskryminacji (APALD). Poczyniono również postępy w odniesieniu do ram antykorupcyjnych (tj. statusu właściwego organu). Opublikowano krajową kartę na rzecz reformy wymiaru sprawiedliwości oraz opracowano dwie powiązane ustawy organiczne. Ponadto rozpoczęto negocjacje w sprawie DCFTA, a przygotowania do podpisania układu w sprawie oceny zgodności i zatwierdzania przebiegały zgodnie z harmonogramem. Palestyna: Narodowa Władza Palestyńska podpisała regionalną konwencję w sprawie paneurośródziemnomorskich reguł pochodzenia, a tym samym wdrożyła jedno z zaleceń zawartych w zeszłorocznym sprawozdaniu z postępów realizacji EPS. Nie podjęto jednak działań w zakresie większości kluczowych zaleceń zawartych w sprawozdaniu, są one zatem nadal aktualne. Tunezja zastosowała się głównie do zaleceń odnoszących się do konsolidacji demokracji (przyjęcie konstytucji oraz ustanowienie ram prawnych dotyczących zapobiegania torturom, mediów, niezależności sądownictwa, środków antykorupcyjnych i sprawiedliwości okresu przejściowego) oraz przygotowań do następnych wyborów (mianowanie członków najwyższej niezależnej instancji wyborczej). Jeżeli chodzi o zobowiązania dwustronne, Tunezja poczyniła postępy w kierunku partnerstwa na rzecz mobilności. Tunezja 6

podpisała również regionalną konwencję w sprawie paneurośródziemnomorskich preferencyjnych reguł pochodzenia. Wysoka przedstawiciel, Komisja i delegatury Unii w krajach partnerskich zintensyfikowały wysiłki w celu przekazania informacji o polityce krajom partnerskim i społeczeństwu. W odniesieniu do Partnerstwa Wschodniego UE rozpoczęła w 2013 r. realizację strategii widoczności. Strategia ta ma na celu zapewnienie, aby osoby, na które Partnerstwo Wschodnie będzie miało wpływ i które odniosą dzięki niemu korzyści, były właściwie informowane nie tylko o oczekiwanych korzyściach długoterminowych, lecz także o konkretnych zmianach, do których polityka ta doprowadzi w ich krajach. Portal informacyjny poświęcony europejskiej polityce sąsiedztwa (www.enpi-info.eu), uwzględniający wszystkie kraje objęte tą polityką i stanowiący internetowe centrum zasobów, dostarcza aktualnych informacji w czterech językach na temat projektów współpracy realizowanych w krajach objętych EPS. Portal ten jest jednym z elementów programu komunikacji regionalnej związanego z Europejskim Instrumentem Sąsiedztwa i Partnerstwa (na lata 2011-2013). Program ten obejmuje również szkolenie dziennikarzy i tworzenie wśród nich sieci kontaktów, konferencje dla studentów, monitorowanie mediów i badania sondażowe dotyczące EPS. Główne przesłanie informacji rozpowszechnianych przez UE jest takie, że EPS pomaga uczynić z Europy i jej sąsiedztwa lepsze, bezpieczniejsze i bogatsze miejsce oraz że EPS poprawia życie ludzi poprzez przyczynianie się do tworzenia bardziej demokratycznych, otwartych i równych społeczeństw oraz do zwiększania dobrobytu, jak również poprzez tworzenie sieci pomiędzy UE a krajami sąsiadującymi. UE podkreśla także, że EPS przynosi korzyści wszystkim, w tym również zainteresowanym osobom spoza sąsiedztwa. Współodpowiedzialność i wzajemna rozliczalność stanowią sedno EPS. Na przykład układy o stowarzyszeniu oraz DCFTA z krajami partnerskimi UE zapewniają także możliwości i korzyści sąsiadom sąsiadów. Współpraca i tworzenie sieci nie kończą się na granicach krajów partnerskich objętych EPS, lecz sięgają poza nie. Jest to polityka sprzyjająca włączeniu. Dużo jednak przemawia za tym, aby UE lepiej wyjaśniła konkretne korzyści płynące z jej inicjatyw. UE będzie musiała zapewnić, aby trwające negocjacje były prowadzone szybko oraz aby porozumienia mogły wejść w życie tak szybko, jak to możliwe, i przynieść wymierne korzyści. Jednocześnie zarówno UE, jak i państwa członkowskie muszą zapewnić dalszą atrakcyjność tej polityki i uwzględnianie w jej ramach potrzeb swoich partnerów. W szczególności w dziedzinach, w przypadku których istotne kompetencje polityczne pozostają w gestii państw członkowskich, UE musi prowadzić jeszcze bardziej zacieśnioną współpracę z państwami członkowskimi, aby wypełniały one swoje zobowiązania wobec partnerów. 2.1. Głęboka i trwała demokracja Mimo wysiłków i ulepszeń w niektórych obszarach, ogólna sytuacja w 2013 r. była raczej mieszana, przy czym istniały pewne niepokojące tendencje. W Gruzji, Mołdawii, Maroku i Tunezji organy wykazały wyraźne zaangażowanie w przeprowadzanie reform. Wydarzenia, które w ciągu roku miały miejsce w Egipcie, pokazały zagrożenia i problemy, które mogą dotyczyć przejścia do demokracji, jeżeli proces ten przeprowadzany jest w sposób niesprzyjający włączeniu i stronniczy. 7

W 2013 r. wybory odbyły się tylko w kilku krajach sąsiadujących. Wybory prezydenckie w Gruzji oraz w Armenii (w mniejszym stopniu) były prawdziwie demokratycznymi wyborami, natomiast wybory prezydenckie w Azerbejdżanie nie były w pełni zgodne ze standardami międzynarodowymi. W Egipcie w styczniu 2014 r. odbyło się referendum konstytucyjne. Frekwencja była stosunkowo niska, a podczas kampanii wyborczej opozycji pozostawiono mało miejsca. Podstawowe wolności są zagrożone w niektórych regionach sąsiedztwa, lecz postępy pod względem traktowania mniejszości, na przykład w Mołdawii, oraz przyjęcie nowej konstytucji w styczniu 2014 r. w Tunezji torują drogę większemu poszanowaniu praworządności w tych krajach, a wskutek tego również poszanowaniu demokracji i swobód podstawowych. W wielu krajach nie poczyniono postępów i utrzymano ograniczenia wolności zrzeszania się i zgromadzeń. W Egipcie w 2013 r. ponad 1300 osób zginęło wskutek rozpędzania protestów przez siły bezpieczeństwa. Nowa ustawa ograniczyła wolność zgromadzeń, natomiast projekt ustawy o stowarzyszeniach również zawiera przepisy ograniczające zrzeszanie się. Ustawy te trzeba będzie dostosować do nowo przyjętej konstytucji. W Armenii rzecznik praw obywatelskich zwrócił uwagę na to, że przeciwko policjantom, którzy użyli przemocy wobec pokojowych demonstrantów, nie wniesiono oskarżenia, a prawa pracownicze i związkowe są ograniczane. W Azerbejdżanie na mocy nowego kodeksu karnego udział w jakimkolwiek prawnie zakazanym zgromadzeniu może obecnie skutkować karą dwóch lat pozbawienia wolności. W Algierii ustawa o stowarzyszeniach zawiera problematyczne przepisy, a jej wdrożenie pozostaje bardzo kontrowersyjną kwestią. Izrael utrzymuje ograniczenia wolności zgromadzeń. W Palestynie projekt ustawy może pogorszyć sytuację związków zawodowych w Strefie Gazy. Brak wolności zrzeszania się wpływa na ochronę i promowanie praw zbiorowych. Na Ukrainie w 2013 r. i na początku 2014 r. częstsze stały się doniesienia o zastraszaniu dziennikarzy przez policję. W Mołdawii i Gruzji nastąpiły pewne pozytywne zmiany. W Tunezji znamienne sprawy dotyczące działaczy pokazały, że mimo głębokich pozytywnych zmian wolność słowa wciąż nie jest gwarantowana. Podobne przypadki miały miejsce w Maroku. Na Białorusi sytuacja w zakresie poszanowania praw człowieka, praworządności i zasad demokratycznych nadal budziła obawy. Systemy wymiaru sprawiedliwości w całym regionie potrzebują dalszych reform. W kilku krajach niezawisłość sądownictwa nie jest jeszcze w pełni zagwarantowana. W Egipcie, podobnie jak w Izraelu, Libanie i Jordanii, wciąż można sądzić osoby cywilne przed sądami wojskowymi. W Gruzji, Mołdawii, Maroku i na Ukrainie przeprowadzane są jednak reformy sądownictwa mające na celu wzmocnienie praworządności. Przyjęcie nowej konstytucji w Tunezji w styczniu 2014 r. toruje również drogę do rozdziału władz i praworządności. W całym sąsiedztwie w więzieniach nadal stosowane są tortury i złe traktowanie, lecz skala tego problemu jest zróżnicowana. Mimo to pierwszym i bardzo symbolicznym środkiem przegłosowanym przez Narodowe Zgromadzenie Konstytucyjne Tunezji, gdy w październiku 2013 r. skończył się okres jego zawieszenia, był krajowy mechanizm zapobiegania torturom. 8

Pewne postępy w walce z korupcją osiągnięto w ramach prawnych Mołdawii, Ukrainy, Gruzji i Maroka, które muszą jeszcze zostać wdrożone. Inne kraje, np. Liban, Armenia i Azerbejdżan, nadal nie mają silnych i skutecznych instytucji i mechanizmów antykorupcyjnych. Konieczność zreformowania policji w celu odzyskania zaufania publicznego i zapewnienia rozliczalności jest powszechnym problemem w całym sąsiedztwie. W kilku krajach wciąż nie przestrzega się praw człowieka w więzieniach lub praw tych nie przestrzegają policja i wojsko. Kraje w sąsiedztwie wykazują ciągłe oznaki podziałów społecznych, które odzwierciedlają dyskryminację kobiet i mniejszości. Przemoc ze względu na płeć oraz dyskryminacja społeczności lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych (LGBTI) ze względu na orientację seksualną jest coraz większym problemem z wyjątkiem Izraela, gdzie dyskryminacja ze względu na orientację seksualną jest zakazana. Praw osób należących do mniejszości są kwestionowane w większości krajów sąsiadujących. Spektrum wykluczenia rozciąga się od nasilającej się przemocy i nawoływania do nienawiści w życiu politycznym wobec mniejszości w Armenii, na Ukrainie, w Palestynie i Izraelu do walk o podłożu religijnym, które toczyły się w Egipcie przez cały 2013 r. Dyskryminacja i przemoc wobec dzieci są w dużej mierze ignorowane, mimo że stanowią problem w wielu krajach w sąsiedztwie, zwłaszcza tych, w których panują konflikty lub kryzys. Coraz więcej dzieci wcześnie kończy naukę lub nie może uzyskać dostępu do edukacji, a tym samym zostają one pozbawione przyszłych możliwości. Tendencja ta dodatkowo potęguje istniejący problem, który polega na tym, że duża liczba młodzieży napotyka liczne przeszkody w sprawiedliwym dostępie do godnego zatrudnienia i źródła utrzymania. 2.2 Wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego Gotowość do reform nie może być narzucana z zewnątrz, a oczekiwanie reform musi pochodzić od samego społeczeństwa. Poprzez bezpośrednie angażowanie ludzi, otwieranie obywatelom możliwości podróżowania i studiowania (nawet jednostronnie) oraz promowanie tworzenia sieci kontaktów między społecznościami (w dziedzinie działalności gospodarczej, badań naukowych, szkół wyższych, sztuki, kultury itp.) oraz wspieranie społeczeństwa obywatelskiego polityka UE może pełnić funkcję katalizatora w tym procesie. W zmienionej EPS określono zobowiązanie UE do tworzenia silnego partnerstwa ze społeczeństwami oraz znacznie wzmocniono narzędzia, którymi UE dysponuje na potrzeby nawiązywania kontaktów ze społeczeństwem obywatelskim i wspierania tego społeczeństwa w regionach objętych EPS. Konsultacje z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego stały się strukturalnym elementem współpracy UE w krajach sąsiadujących. Społeczeństwo obywatelskie regularnie uczestniczy w konsultacjach dotyczących elementów polityki, jak również kwestii operacyjnych, a także w przygotowywaniu i planowaniu unijnego wsparcia finansowego. Krajowe platformy Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa 9

Wschodniego w krajach w tym regionie oferują organizacjom społeczeństwa obywatelskiego wyjątkową możliwość omawiania priorytetów tego partnerstwa oraz dostarczają informacji na temat postępów we wdrażaniu wspólnie uzgodnionych reform w dziedzinie demokracji, dobrego rządzenia i rozwoju gospodarczego. W południowym sąsiedztwie społeczeństwo obywatelskie odgrywa w wielu krajach kluczową rolę w realizacji programów społecznych finansowanych przez UE (w zakresie alfabetyzacji, opieki nad dziećmi, równości płci itp.). Podejmowano również wysiłki w celu nawiązania zorganizowanego dialogu na poziomie regionalnym między społeczeństwem obywatelskim, organami a UE. Przez cały 2014 r. delegatury Unii w krajach objętych EPS będą opracowywały krajowe plany działania na potrzeby angażowania społeczeństwa obywatelskiego. Celem tych planów działania będzie ustanowienie wspólnych ram strategicznych dotyczących angażowania przez delegatury Unii i państwa członkowskie społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym. UE będzie także nadal wzmacniała swoje bezpośrednie wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych oraz umacniała pozycję obywateli, aby mogli wyrażać swoje obawy, uczestniczyć w kształtowaniu polityki i pociągać rządy do odpowiedzialności. 2.3. Trwały rozwój gospodarczy i społeczny Zarówno w sąsiedztwie wschodnim, jak i południowym środowisko gospodarcze nadal jest trudne. Wzrost gospodarczy w większości krajów partnerskich pozostał słaby w wyniku nie tylko recesji w strefie euro i słabego wzrostu w Rosji, lecz również braku postępów w zakresie reform strukturalnych. UE nadal wzmacniała dialogi makroekonomiczne ze wszystkimi swoimi sąsiadami zarówno na wschodzie, jak i na południu, z wyjątkiem Libii i Syrii. Dialogi te są użyteczne dla utrzymania otwartej wymiany poglądów na temat krajowej sytuacji gospodarczej i finansowej zarówno w krajach partnerskich, jak i w UE, wyzwań politycznych stojących przed sąsiedztwem oraz współpracy między UE a jej sąsiadami. Są one również przydatne do przeprowadzania przeglądu realizacji priorytetowych reform gospodarczych określonych w planach działań w ramach EPS i programach stowarzyszeniowych. Poza dialogami makroekonomicznymi Komisja prowadzi dyskusje na temat polityki gospodarczej z krajami partnerskimi, które korzystają z unijnej pomocy makrofinansowej. Celem pomocy makrofinansowej jest wsparcie finansowe krajów partnerskich podczas usuwania zaburzeń równowagi makroekonomicznej i realizacji reform strukturalnych ukierunkowanych na wzrost. Oprócz istniejących programów dla Gruzji i Ukrainy UE przygotowywała w 2013 r. nowe programy dla Jordanii i Tunezji. W 2013 r. Ukraina nie otrzymała wypłat w ramach pomocy makrofinansowej, ponieważ w przypadku tego kraju nie ma żadnej umowy z MFW. W lutym 2013 r. Armenia zwróciła się o udział w programie pomocy makrofinansowej i Komisja rozważa obecnie odpowiedni wniosek. Wskutek opóźnionego ożywienia gospodarczego oraz braku reform strukturalnych i braku poprawy otoczenia biznesu i otoczenia inwestycyjnego wyzwania społeczno-ekonomiczne nadal są zniechęcające. Wysoka stopa bezrobocia pozostaje szczególnym wyzwaniem na południu, gdzie dochody z wynagrodzenia również nie wzrastały lub nawet malały w ujęciu realnym. Ubóstwo dotyka także znacznych grup ludności w większości krajów 10

partnerskich objętych EPS, w szczególności na obszarach wiejskich. Dzieci są szczególnie narażone na ubóstwo i dotknięte tym problemem. UE w dalszym ciągu wspierała środki na rzecz poprawy ochrony socjalnej, zmniejszenia ubóstwa i tworzenia miejsc pracy. W ramach współpracy UE z partnerami objętymi EPS od dawna kładzie się nacisk na rozwój sektora prywatnego - klucz do wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu i do tworzenia miejsc pracy. Rozwijanie prężnego sektora prywatnego, w szczególności poprzez wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, może wspomagać lepsze rządzenie i demokrację. Silniejszy sektor prywatny wzmacnia bazę wyborczą na potrzeby reform demokratycznych poprzez tworzenie klasy średniej. Stwierdzono, że główną przeszkodą dla inwestycji i działalności gospodarczej jest korupcja, zarówno we wschodnich, jak i w południowych krajach objętych EPS. Niezbędne jest oddzielenie sektora prywatnego i korzyści gospodarczych od osobistych interesów i stanowiska politycznego oraz poprawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości, jeśli dynamika gospodarcza, inwestycje i przedsiębiorczość mają się rozwijać, aby tworzyć potrzebne miejsca pracy. UE wspiera rozwój gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu, a w szczególności rozwój sektora prywatnego, oraz zatrudnienie poprzez rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, rozwój infrastruktury, wsparcie na potrzeby szkoleń w miejscu pracy oraz dla celów przedsiębiorczości poprzez szereg inicjatyw politycznych i wsparcie finansowe. DCFTA, które były lub są przedmiotem negocjacji z szeregiem partnerów objętych EPS, mogą - poza zliberalizowaniem handlu - stanowić potężne narzędzia służące poprawie przejrzystości i ogólnie pojętych ram prawnych. Uzgodnione z partnerami plany działania w ramach EPS wymagają znacznego nakładu pracy w takich dziedzinach, jak polityka w zakresie przedsiębiorstw oraz regulacje i normy techniczne. W południowym sąsiedztwie eurośródziemnomorska współpraca przemysłowa od dawna zapewnia ramy na potrzeby kształtowania polityki w zakresie przedsiębiorstw na podstawie eurośródziemnomorskiej karty przedsiębiorczości, która jest obecnie poddawana ocenie i zmieniana, aby włączyć do niej również elementy programu Small Business Act dla Europy 6. Kilka krajów partnerskich objętych EPS przyjęło dokumenty referencyjne inspirowane programem Small Business Act, aby stymulować przedsiębiorczość i korzystne warunki prowadzenia działalności gospodarczej, co ma służyć generowaniu wzrostu i tworzeniu miejsc pracy. W regionie Partnerstwa Wschodniego pierwszą ocenę programu Small Business Act przeprowadzono w 2012 r. Przekazane zalecenia kraje partnerskie uznały za bardzo przydatne i obecnie są one wdrażane w większości krajów. Druga ocena mająca na celu monitorowanie postępów w realizacji - rozpocznie się w pierwszej połowie 2014 r. 2.4. Wzmocnienie więzi handlowych UE pozostaje głównym partnerem handlowym dla prawie wszystkich partnerów objętych EPS. 6 COM(2008) 394 final, Najpierw myśl na małą skalę. Program Small Business Act dla Europy. 11

Sfinalizowano układy o stowarzyszeniu, w tym DCFTA z Mołdawią, Gruzją i Armenią (od tego czasu Armenia zwróciła się w kierunku Eurazjatyckiej Unii Celnej, która jest niezgodna z podpisaniem układu o stowarzyszeniu/pogłębionej i kompleksowej umowy o wolnym handlu z UE). Ukraina postanowiła zawiesić przygotowania do podpisania układu o stowarzyszeniu/dcfta, podając jako powód obawy dotyczące potencjalnego wpływu tego układu na swoją gospodarkę i na stosunki gospodarcze z Rosją. Na południu Maroko rozpoczęło negocjacje w sprawie DCFTA. W przypadku Tunezji przygotowania są na zaawansowanym etapie, ale niepewność polityczna opóźniła rozpoczęcie negocjacji. Jordania kontynuowała przygotowania, które również są bardzo zaawansowane. Pierwsze spotkanie w ramach dialogu na temat DCFTA z Egiptem odbyło się w czerwcu 2013 r., ale wskutek letnich zawirowań politycznych i zmiany rządu w 2013 r. nie nastąpił żaden postęp. W przypadku niektórych partnerów poczyniono postępy w pracach nad układami w sprawie oceny zgodności i zatwierdzania produktów przemysłowych. Zawarty z Izraelem układ w sprawie oceny zgodności i zatwierdzania wszedł w życie w styczniu 2013 r. U innych parterów z południowego regionu Morza Śródziemnego trwały prace przygotowawcze związane z podobnymi układami, przy czym ich stopień zaawansowania był zróżnicowany. Układy te są potężnymi instrumentami integracji gospodarczej z UE. Kraje partnerskie dostosowują swoje prawodawstwo i normy do unijnego dorobku prawnego w priorytetowych sektorach przemysłu, w których istnieje prawodawstwo UE wraz z normalizacją, akredytacją, oceną zgodności, metrologią i jednostkami nadzoru rynku. W określonych sektorach wybranych przez partnerów mogą oni handlować z UE na takich samych warunkach, na jakich państwa członkowskie UE handlują między sobą. 2.5. Migracja i mobilność W 2013 r. doszło do kluczowych zmian we współpracy w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, zwłaszcza w odniesieniu do mobilności i migracji. Ukraina i Mołdawia nadal wykorzystują plany działania na rzecz liberalizacji reżimu wizowego jako instrumenty głębokich, strukturalnych reform w szerzej pojętym sektorze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Oba kraje poczyniły znaczące postępy w realizacji swoich planów działania. Parlament Europejski zaaprobował na wniosek Komisji, aby przenieść Mołdawię do wykazu prowadzonego na mocy rozporządzenia (WE) nr 539/2001 i przyznać obywatelom mołdawskim, którzy posiadają paszporty biometryczne, prawo bezwizowego podróżowania do strefy Schengen. W marcu 2014 r. wniosek ten zatwierdziła Rada. Jest to poważny krok w sferze kontaktów międzyludzkich i tworzy pozytywny impet dla pozostałych partnerów w ramach Partnerstwa Wschodniego. Po przedstawieniu w lutym swojego planu działania na rzecz liberalizacji reżimu wizowego Gruzja poczyniła bardzo duże postępy w osiąganiu benchmarków pierwszego etapu. Umowę o ułatwieniach wizowych między UE a Azerbejdżanem podpisano podczas szczytu w Wilnie w listopadzie, zaś partnerstwo na rzecz mobilności między UE a Azerbejdżanem podpisano w grudniu. Umowa o readmisji między UE a Azerbejdżanem została parafowana w lipcu 2013 r. Po szczycie Partnerstwa Wschodniego w Wilnie rozpoczęto negocjacje w sprawie umów o ułatwieniach wizowych i umów o readmisji między UE a Białorusią. Ważne osiągnięcia odnotowano w południowym sąsiedztwie. Partnerstwo na rzecz mobilności między UE a Marokiem podpisano w czerwcu, przy czym było to pierwsze 12

partnerstwo z południowym krajem partnerskim objętym EPS, natomiast partnerstwo z Tunezją podpisano w dniu 3 marca 2014 r. Obecnie wyzwaniem jest realizacja projektów określonych w ramach partnerstw na rzecz mobilności. W grudniu rozpoczęto również negocjacje w sprawie partnerstwa na rzecz mobilności z Jordanią. Tragiczne zatonięcie statku migrantów u wybrzeży Lampedusy spowodowało, że Komisja przedstawiła szereg wniosków 7, które zostało omówione na posiedzeniu Rady Europejskiej 8 w grudniu. Ich celem było zintensyfikowanie działań UE, aby zapobiec utracie życia przez migrantów w regionie Morza Śródziemnego. Duże postępy osiągnięto w dziedzinie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w związku z mobilnością pracowników z południowych krajów partnerskich. Zakończono dyskusje techniczne dotyczące wykonania postanowień układów o stowarzyszeniu z Marokiem i Izraelem. Potrzebne są dalsze techniczne wymiany informacji z Algierią i Tunezją. 2.6. Wsparcie finansowe Wsparcie finansowe UE jest ważne pod względem zapewniania krajom partnerskim pomocy w realizacji wspólnie ustalonych celów i ich programów reform. W latach 2007-2013 partnerzy otrzymali znacznie więcej środków niż pierwotnie założono. Ogółem partnerzy otrzymali ponad 13 mld EUR. Obejmuje to dodatkowe wsparcie w wysokości 2,6 mld EUR, uruchomione m.in. w odpowiedzi na utworzenie Partnerstwa Wschodniego w 2009 r., rewolucje arabskie w 2011 r. oraz ciągłe potrzeby w Palestynie i Syrii. W samym tylko 2013 r. pomoc z Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (ENPI) dla partnerów objętych EPS wyniosła 2,56 mld EUR jest to najwyższy roczny poziom w całym okresie siedmiu lat. Część tej pomocy stanowiło dodatkowe wsparcie oparte na zachętach (w ramach programu SPRING i programu na rzecz integracji i współpracy w ramach Partnerstwa Wschodniego) dla krajów najbardziej zaangażowanych w reformy i osiąganie postępów w dziedzinie głębokiej i trwałej demokracji. UE zapewniła również znaczne środki za pośrednictwem międzynarodowych instytucji finansowych, w szczególności EBI i EBOR, głównie na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw. W 2013 r. UE zakończyła ogólny przegląd instrumentów finansowych w kontekście modernizacji wieloletnich ram finansowych na lata 2014-2020, w tym także Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa. Dzięki temu nowemu instrumentowi możliwe jest szybsze i bardziej elastyczne udzielanie pomocy na rzecz naszych sąsiadów, co pozwala na większe zróżnicowanie i stosowanie zachęt. Pomimo kryzysu finansowego i zmniejszonego ogólnego budżetu UE środki finansowe przeznaczone na ENI wynoszą 15,4 mld EUR, co uwydatnia fakt, że UE traktuje ten region priorytetowo. Europejski Instrument Sąsiedztwa dostarczy większość finansowania 16 partnerom objętym EPS. Zapewnia on lepszą spójność między polityką a pomocą finansową oraz ustanawia 7 8 COM(2013) 869 final, komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prac Śródziemnomorskiej Grupy Zadaniowej. Konkluzje Rady Europejskiej z dnia 19-20 grudnia 2013 r., EUCO 217/13. 13

mechanizmy stosowania podejścia opartego na zachętach, aby sprzyjać reformom w krajach partnerskich. Dostarczy on wsparcia za pomocą programów współpracy dwustronnej, współpracy między wieloma krajami oraz współpracy transgranicznej. 2.7. Współpraca sektorowa EPS oferuje partnerom bardzo konkretny zestaw możliwości poprzez politykę sektorową. Polityka ta obejmuje wiele dziedzin. W oparciu o konwergencję z normami i standardami UE dialog i współpraca regulacyjna w ramach polityki sektorowej są podstawowymi elementami EPS i praktycznym zastosowaniem polityki UE w sąsiedztwie. Wspierają one reformy mające na celu zapewnienie dobrze zarządzanych instytucji i dostępu do usług społecznych dla wszystkich obywateli, tworząc odpowiednie warunki dla wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu i tworzenia miejsc pracy. W regionie objętym EPS miała miejsce intensywna działalność polityczna, która wyznaczyła przyszły kurs w obszarach energii i transportu. Traktat o Wspólnocie Energetycznej nadal stanowił główne ramy współpracy z partnerami wschodnimi. Rada Ministerialna Wspólnoty Energetycznej postanowiła przedłużyć Traktat do 2026 r. i z zadowoleniem przyjęła wniosek Gruzji o pełne członkostwo. Uzgodniono wykaz najważniejszych projektów infrastruktury energetycznej. Podjęcie ostatecznej decyzji inwestycyjnej przez konsorcjum Shah Deniz II w grudniu 2013 r. było ważnym krokiem, który przyspieszył tworzenie południowego korytarza gazowego. W czerwcu podpisana została kompleksowa umowa o komunikacji lotniczej między UE a Izraelem. Kompleksowa umowa o komunikacji lotniczej między UE a Ukrainą została parafowana w trakcie szczytu w Wilnie, a z Azerbejdżanem i Tunezją trwają negocjacje w sprawie takiej umowy. Szereg partnerów przeprowadził międzyministerialne prace w sprawie zmiany klimatu, które obejmowały m.in. przyjęcie przez Jordanię zintegrowanej polityki przeciwdziałania zmianie klimatu. UE zainicjowała projekty regionalnej pomocy technicznej (Clima East i Clima South). Projekty te wspierają wysiłki podejmowane przez wszystkich partnerów w celu przejścia na gospodarkę niskoemisyjną oraz umacnianie ich odporności na zmianę klimatu. Dalsza współpraca polityczna będzie potrzebna również w zakresie negocjacji dotyczących nowego międzynarodowego porozumienia klimatycznego, które ma zostać zawarte w Paryżu w 2015 r. Wszystkie kraje partnerskie bardzo aktywnie uczestniczą w regionalnych projektach EPS dotyczących środowiska, co prowadzi do osiągnięcia faktycznych postępów pod względem bardziej zasobooszczędnego rozwoju gospodarczego oraz realizacji innych celów polityki w tym sektorze. Podczas trzeciego szczytu Partnerstwa Wschodniego w Wilnie uznano środowisko za priorytet i uzgodniono, że należy kontynuować proces zbliżania przepisów i konwergencji polityki. Pięć krajów objętych EPS postanowiło wzmocnić swoją współpracę z Europejską Agencją Środowiska. Posiedzenie ministerialne Unii dla Śródziemnomorza w sprawie środowiska i zmiany klimatu zaplanowano na maj 2014 r. Poczyniono dalsze postępy w tworzeniu z partnerami objętymi EPS wspólnej przestrzeni wiedzy i innowacji, która łączy UE i partnerów poprzez dialog polityczny, budowanie potencjału krajowego i regionalnego, współpracę w zakresie badań i innowacji oraz zwiększoną mobilność naukowców. W ramach Partnerstwa Wschodniego powstał nowy, specjalny zespół ds. badań i innowacji, a jednocześnie kontynuowano współpracę w 14

południowym sąsiedztwie w ramach Komitetu monitorującego ds. eurośródziemnomorskiej współpracy w zakresie badań i rozwoju technologicznego w obrębie Unii dla Śródziemnomorza. Armenia, Izrael i Mołdawia formalnie zwróciły się o stowarzyszenie z unijnym programem Horyzont 2020 programem ramowym w zakresie badań naukowych i innowacji, aby móc w pełni wykorzystać możliwości oferowane przez ten największy w historii unijny program w zakresie badań. Negocjacje z Izraelem dotyczące stowarzyszenia z programem zakończyły się w grudniu 2013 r., podczas gdy formalne rozmowy z Mołdawią rozpoczęły się w styczniu 2014 r. Edukacja, młodzież i kultura nadal stanowiły element współpracy pomiędzy UE a partnerami objętymi EPS - przy w ramach programu Erasmus Mundus nastąpiła wymiana 3175 studentów i pracowników akademickich. W wyniku specjalnego wariantu dla studentów z krajów partnerskich z południowego regionu Morza Śródziemnego w 2013 r. największa jak dotąd liczba studentów z tych krajów otrzymała stypendium, aby uzyskać dyplom w UE. Na sesji ministrów edukacji w ramach dialogu Partnerstwa Wschodniego, która odbyła się w Erywaniu, podkreślono osiągnięcia poprzednich programów współpracy akademickiej i zatwierdzono cele nowego programu Erasmus+. Z programu Młodzież w działaniu mogło skorzystać ponad 9600 młodych ludzi i osób pracujących z młodzieżą z krajów sąsiadujących oraz 710 wolontariuszy. W trakcie pierwszej ministerialnej konferencji Partnerstwa Wschodniego w sprawie kultury potwierdzono rolę kultury dla rozwoju człowieka i rozwoju społeczno-gospodarczego. W programie na rzecz rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich w ramach sąsiedztwa europejskiego (ENPARD), który stanowi część zobowiązania UE dotyczącego wzrostu i stabilności w sąsiedztwie, uznaje się znaczenie rolnictwa dla bezpieczeństwa żywnościowego, zrównoważonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy na obszarach wiejskich. W ENPARD stosowana jest metoda polegająca na udziale w kształtowaniu polityki. Program ten jest odpowiedni w kontekście szerszych wyzwań w krajach objętych EPS, ale wymaga trwałego wsparcia politycznego, jeśli ma być realizowany w praktyce. Wdrożenie ENPARD rozpocznie się w Maroku, Algierii i Tunezji w 2014 r. Pierwsze posiedzenie panelu ds. rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich w ramach dialogu Partnerstwa Wschodniego odbyło się w maju 2013 r., a drugie w styczniu 2014 r. Posiedzenie ministerialne Partnerstwa Wschodniego w sprawie rolnictwa i rozwoju, które poświęcone było wdrażaniu ENPARD, odbyło się w Kiszyniowie w styczniu 2014 r. Współpraca w obszarze zdrowia z partnerami z południowego sąsiedztwa została wzmocniona między innymi poprzez zainicjowanie śródziemnomorskiego programu szkoleń w zakresie epidemiologii interwencyjnej dla sąsiadów południowych, natomiast sąsiedzi wschodni wzięli udział w unijnych posiedzeniach zespołu ekspertów ds. HIV/AIDS i Forum Społeczeństwa Obywatelskiego ds. HIV/AIDS. W obszarze zintegrowanej polityki morskiej UE kontynuowała konstruktywną współpracę ze śródziemnomorskimi partnerami objętymi EPS i rozpoczęła kompleksowy dialog ze wschodnimi partnerami z krajów leżących nad Morzem Czarnym. W 2013 r. UE przyjęła nową generację programów w obrębie wieloletnich ram finansowych na lata 2014-2020. Wiele z tych programów jest otwartych dla partnerów objętych EPS. Na podstawie swoich wzmocnionych ram EPS UE nadal aktywnie zachęca partnerów do udziału w programach i agencjach unijnych. 2.8 Reforma sektora bezpieczeństwa i rozwiązywanie konfliktów 15

UE wspiera reformowanie instytucji byłych reżimów autorytarnych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, polegające na przekształcaniu ich w bardziej przejrzyste, rozliczalne i w większym stopniu demokratycznie kontrolowane sektory bezpieczeństwa. W wielu krajach UE jest już zaangażowana w zarządzanie granicami, monitorowanie lub misje doradcze/wspierające zarówno na wschodzie (EUBAM Moldova, EUMM Georgia), jak i na południu (EUBAM Libya i EU BAM Rafah, EUPOL COPPS w Palestynie). Misje te, prowadzone w większości w ramach WPBiO, uzupełnione zostały długoterminowymi programami mającymi na celu budowanie zdolności i torowanie drogi dla reform instytucjonalnych. Na południu współpracę prowadzono już z pewną liczbą krajów. W Tunezji europejscy eksperci przeprowadzili wzajemną ocenę policji, która ma posłużyć jako podstawa do określenia krajowych kierunków strategicznych. UE wspiera także rozwój krajowego potencjału bezpieczeństwa i stabilizacji w Libanie. Na wschodzie kraje partnerskie zachęcane są do zreformowania sektorów bezpieczeństwa i organów ścigania (w tym policji) oraz wprowadzenia demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi i siłami bezpieczeństwa 9.W przypadku Mołdawii reforma sektorów bezpieczeństwa i organów ścigania rozpoczęła się w 2013 r., a policja i zarządzanie granicami będą stanowiły główny sektor otrzymujący wsparcie UE w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa (ENI) od 2014 r. Poza doświadczeniem wyniesionym z programu współpracy policyjnej w obrębie Partnerstwa Wschodniego w 2013 r. utworzono nowy zespół ds. współpracy w zakresie WPBiO w ramach wielostronnej strategii Partnerstwa Wschodniego. Zespół ten skupiał się będzie na kwestiach WPBiO, aby pomóc wschodnim partnerom poprawić ich zdolność i zwiększyć ich wkład w misje i operacje związane z WPBiO oraz aby wymieniać informacje między krajami Partnerstwa Wschodniego, państwami członkowskimi i instytucjami UE. UE nadal była też aktywnym partnerem na międzynarodowych forach rozwiązywania konfliktów, takich jak międzynarodowe rozmowy genewskie, rozmowy 5+2, oraz w dalszym ciągu udzielała pełnego wsparcia Grupie Mińskiej kierowanej przez OBWE. Specjalny Przedstawiciel Unii Europejskiej w Regionie Południowego Kaukazu i ds. Kryzysu w Gruzji ułatwiał dialog między stronami. Jeżeli chodzi o proces pokojowy na Bliskim Wschodzie, UE nadal w pełni wspierała trwające bezpośrednie negocjacje między Izraelczykami a Palestyńczykami, w których pośredniczą Stany Zjednoczone, i wielokrotnie wyraziła gotowość do wykorzystania wszystkich instrumentów, którymi dysponuje, aby wspierać dążenie przez strony do osiągnięcia kompleksowego porozumienia w sprawie wszystkich rozstrzygnięć dotyczących ostatecznego statusu. W konkluzjach Rady z grudnia 2013 r. ministrowie spraw zagranicznych UE zgodzili się zapewnić obu stronom bezprecedensowy pakiet europejskiego wsparcia politycznego, gospodarczego i w zakresie bezpieczeństwa w kontekście uzgodnienia ostatecznego statusu. UE utrzymywała wsparcie na rzecz palestyńskiego rozwoju instytucjonalnego i sprawowania rządów, rozwoju sektora prywatnego oraz pomocy humanitarnej. UE utrzymywała również możliwości misji EU BAM Rafah do zajęcia miejsca na przejściu granicznym w Rafah, gdy tylko pozwolą na to warunki polityczne i sytuacja w zakresie bezpieczeństwa. 3. Wschodni i południowy wymiar EPS 9 Zob. plan działania Partnerstwa Wschodniego na lata 2012-2013, SWD(2012) 109 final. 16