Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa GUTOWO, pow. Toruń Drewniany dom z wystawką DOKUMENTACJA POMIAROWO-RYSUNKOWA Opr. Sylwia Sadowska pod kierunkiem mgr Henryka Ratajczaka dr Macieja Prarata Pomiary i rysunki: Jabłońska Agnieszka Łangowska Paulina Maślak Anna Sadowska Sylwia Szczerba Dorota Toruń 2011
1.0. WPROWADZENIE Niniejsza dokumentacja powstała na zlecenie Muzeum Etnograficznego i wykonana została przez studentów III roku kierunku Ochrony Dóbr Kultury na specjalizacji konserwatorstwo, pod kierunkiem mgr Henryka Ratajczaka i dr Macieja Prarata. Grupa w składzie: Jabłońska Agnieszka, Łangowska Paulina, Maślak Anna, Sadowska Sylwia, Szczerba Dorota, w ramach praktyki studenckiej, dokonała pomiarów drewnianej chaty z przełomu XVIII/XIX wieku we wsi Gutowo (niem. Guttau). Wykonano 19 rysunków w skali: 1:500, 1:20, 1:10, 1:1. Pomiary trwały w dniach 1.09.-10.09.2010 r. Wymiarowanie wykonano metodą tradycyjną tj. przy użyciu taśm mierniczych metalowych, elektronicznego dalmierza oraz niwelatora laserowego przy wyznaczaniu poziomu porównawczego. Dokumentację sporządzono w styczniu 2011 r. 2.0. CZĘŚĆ OPISOWA 2.1. Opis obiektu SYTUACJA Dom położony jest we wsi Gutowo. Miejscowość leży na północ od drogi nr 80 (Toruń- Bygdoszcz), w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie toruńskim, w centralnej części gminy Zławieś Wielka. Zagroda usytuowana jest na południowy-wschód od centrum Gutowa. Dom mieści się miedzy dwiema wiejskimi drogami, prostopadłymi do siebie, usytuowany szczytowo do sąsiadującej drogi. Najbliższe otoczenie budynku stanową niewysokie drzewa i krzewy. W obrębie zagrody brak innych, samodzielnych zabudowań gospodarczych. UKŁAD PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNY Dom na rzucie prostokąta. Dwutraktowy, z dwoma wejściami w ścianie południowej, jednym w ścianie zachodniej i jednym w ścianie wschodniej. Sień w trakcie południowym sąsiaduje z pomieszczeniem gospodarczym, sienią kuchenną, czarną kuchnią oraz izbą 1, znajdującej się w tym samym trakcie. Z izby 1 prowadzi przejście do dużej izby 2, która skomunikowana jest z dwoma kolejnymi pomieszczeniami: izbą 3, (w której znajduje się zejście do piwnicy) oraz izbą 4. Z izby tej można przejść do sieni kuchennej. Czarna kuchnia z własnym przedsionkiem znajduje się w części centralnej, a jedyne wejście do niej prowadzi bezpośrednio z sieni głównej. 2
BRYŁA Budynek o formie prostopadłościanu, częściowo podpiwniczony, parterowy, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym. Wystawka, znajdująca się po stronie północnej ma niższy, dwuspadowy dach, o kalenicy prostopadłej do kalenicy głównego dachu. Samodzielny, pulpitowy niższy dach założono nad pomieszczeniem o funkcjach gospodarczych po stronie zachodniej. ELEWACJE Północna Trójosiowa, horyzontalna, asymetryczna; z dwuosiową wystawką przesuniętą nieco w kierunku wschodnim względem centralnej osi budynku. Wystawka z trójkątnym szczytem obitym deskami w układzie pionowym, w szczycie prostokątny otwór. Słupy oraz nabite pionowe deski w zachodniej części elewacji, wprowadzają układy wertykalne. W elewacji widoczna jest kalenica głównego dachu założonego nad budynkiem oraz komin wystający nieco ponad kalenicę, a także niższy daszek pulpitowy założony nad pomieszczeniem gospodarczym. Poniżej okapu dachu biegnie profilowana listwa lub widoczny jest sam oczep. Okna wystawki zabite okiennicami. Południowa Pięcioosiowa, horyzontalna, asymetryczna, z głównym otworem drzwiowym usytuowanym w centralnej części elewacji. Lewą, skrajną oś stanowi drugi otwór drzwiowy; pozostałe trzy osie wyznaczają otwory okienne umieszczone niesymetrycznie. W elewacji widoczna jest kalenica głównego dachu założonego nad budynkiem oraz komin wystający nieco ponad kalenicę, a także niższy daszek pulpitowy założony nad pomieszczeniem gospodarczym. Poniżej okapu dachu profilowana listwa na całej długości elewacji. Wschodnia Dwuosiowa, symetryczna. Oś lewa wyznaczona przez okno, oś prawa wyznaczona przez drzwi. Powyżej parteru widoczny trójkątny szczyt głównego dachu, obity deskami w układzie pionowym, częściowo zniszczonych, odsłaniających konstrukcję więźby dachowej. U podstawy szczytu widoczny oczep/belka wiązarowa. Zachodnia 3
Trójosiowa, asymetryczna. Lewą, skrajną oś stanowią dwuskrzydłowe drzwi. Pozostałe osie stanowią prostokątne otwory. Pomieszczenie nakryte dachem pulpitowym o bardzo małym kącie nachylenia. Ponad tym dachem widoczny jest trójkątny szczyt dachu głównego. Poniżej okapu biegnie belka wiązarowa. 2.2. Konstrukcja i materiał Posadowienie fundament kamienny na zaprawie wapiennej, podmurówka rolka ceglana. Ściany konstrukcja: drewniana, wieńcowa. Zawęgłowanie na jaskółczy ogon z ostatkami. Ściana zachodnia ceglana, ściany działowe zbudowane z bierwion, a także ceglane oraz mieszane konstrukcje ceglano-drewniane. Ściany czarnej kuchni murowane. Ściany wystawki o konstrukcji drewnianej, wieńcowej, z ostatkami. Podłogi Sień: brak; sień kuchenna, izba1-4: deski drewniane, łączone ze sobą na wpust-wypust lub na styk; przedsionek czarnej kuchni: kafle ceramiczne; czarna kuchnia, piwnica, pomieszczenie gospodarcze: brak. Stropy nagi, widoczne belki wiązarowe, na których bezpośrednio ułożono deski drewniane. W izbie 2 belki wiązarowe fazowane i malowane na biało. Więźba dachowa drewniana, stolcowa, zredukowana poprzecznie, pierwszy wiązar dwujętkowy, pozostałe jedno-jętkowe. Wystawka : więźba jedno-jętkowa, wzmocniona ryglem i wiatrownicą. Belki wiązarowe spoczywają bezpośrednio na bierwionach. Elementy więźby połączone ze sobą złączem na czop skośny. Pokrycie dachu wtórnie założony eternit, leżący bezpośrednio na łatach. Schody do piwnicy i na poddasze jednobiegowe, proste Drzwi główne wejściowe: drewniane, dwuskrzydłowe, o konstrukcji ramowo-płycinowej, otwierane do wewnątrz, malowane na zielono. Wjazdowe w elewacji zachodniej: drewniane, dwuskrzydłowe, deskowe, otwierane na zewnątrz, malowane na żółto. Wejściowe w elewacji wschodniej: drewniane, jednoskrzydłowe, ramowo-płycinowe. Wewnętrzne, zachowane: 4
pomiędzy izbą 2 a 3 : drewniane, jednoskrzydłowe, ramowo-płycinowe, malowane na zielono; pomiędzy izbą 2 a 4: drewniane, jednoskrzydłowe, ramowo-płycinowe, malowane na zielono; pomiędzy izbą 3 a 4: drewniane, jednoskrzydłowe, ramowo-płycinowe, malowane na brązowo; pomiędzy izbą 4 a sienią kuchenną: drewniane, jednoskrzydłowe, ramowo-płycinowe, malowane na brązowo; drzwi do czarnej kuchni: drewniane, dwuskrzydłowe, deskowe. Pozostałe : niezachowane. Okna drewniane, elewacji południowej i wschodniej: ościeżnicowe, dwudzielne dwupoziomowe, ze słupkiem i ślemieniem, skrzydła na zawiasach. Nad oknami niskie naczółki trójkątne. Okno izby 1 posiada wewnętrzną okiennicę, okna izby 2 posiadają okiennice zewnętrzne. Elewacja północna: okna izby 4: dwudzielne, trójpoziomowe, ze słupkiem i ślemieniem, z ozdobnym drewnianym zwieńczeniem i fartuszkiem. W chwili inwentaryzacji zamknięte okiennicami. Okna sieni kuchennej dwudzielne, dwupoziomowe, z listwą przymykową. Instalacje przewód kominowy: nad czarną kuchnią komin butelkowy, murowany. Instalacja grzewcza poprowadzona do pieców kaflowych umieszczonych w izbach 2 i 4. Wnętrze i wyposażenie Piece kaflowe w izbie 2 i 4, połączone przewodem dymnym z czarną kuchnią Szafka wnękowa w izbie 2 5
2.3. Powierzchnia i kubatura L.p. Funkcja pomieszczenia Powierzchnia użytkowa (m 2 ) Kubatura (m 3 ) 1. Sień 9,5 22,9 2. Sień kuchenna 11,9 28,1 3. Czarna kuchnia 4,8 33,9 4. Przedsionek czarnej kuchni 2,3 5,5 5. Izba 1 11,8 27,9 6. Izba 2 37,3 90,3 7. Izba 3 9,5 22,4 8. Izba 4 10,9 26,3 9. Piwnica 8,4 13,5 10. Pomieszczenie gospodarcze 43,5 116,6 11. Poddasze 141,6 493,6 RAZEM 291,5 881,0 3.0. STAN ZACHOWANIA Fundamenty osadzone głęboko w gruncie kamienie stan dobry, rolka z cegły stan zły Ściany drewniane stan zły, liczne ubytki pomiędzy bierwionami, w szczególności w elewacji północnej, w tym ściany wystawki. Ściany murowane stan dobry. Podłogi stan zły, liczne ubytki i nierówności, zwłaszcza w izbie 1 oraz 4. W sieni i pomieszczeniu gospodarczym brak podłogi. Najlepiej zachowana podłoga w izbie 2. Stropy stan zły, deski poddasza spoczywają bezpośrednio na belkach wiązarowych, ubytki. Więźba dachowa stan dobry Pokrycie dachu stan zły w części południowo-wschodniej niewielki ubytek pokrycia, w szczycie od strony wschodniej spory ubytek desek. Schody stan dobry 6
Drzwi stan zły drzwi uległy zniszczeniu lub w ogóle się nie zachowały. Zachowane w całości: w pomieszczeniu gospodarczym, od strony zachodniej; pomiędzy izbą 3 a 4 oraz 4 a sienią kuchenną. Okna stan zły. Pozbawione oszkleń, niektóre bez słupka Instalacje stan dobry. Przewód kominowy zachowany w całości, zniszczeniu uległy piece w izbie 2 i 4. 4.0.SPIS ZDJĘĆ Fot. 1. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Elewacja południowa Fot. 2. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Elewacja północna Fot. 3. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Elewacja wschodnia Fot. 4. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Elewacja zachodnia Fot. 5. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Pomieszczenie gospodarcze Fot. 6. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Wejście do czarnej kuchni Fot. 7. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Komin czarnej kuchni Fot. 8. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Izba 2. Widok w kierunku izby 1 Fot. 9. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Izba 3 Fot. 10. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Izba 4 Fot. 11. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Piwnica pod izbą 3 Fot. 12. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Więźba dachowa. Widoczny komin Fot. 13. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Więźba dachowa. Widok w kierunku wystawki Fot. 14. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Więźba dachowa. Fragment Fot. 15. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Więźba dachowa wystawki Fot. 16. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Portal w izbie 2 Fot. 17. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Drzwi i szafa wnękowa Fot. 18. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Okno w elewacji południowej. Widok zewnętrzny Fot. 19. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Okiennice okna w elewacji południowej Fot. 20. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Okno w elewacji zachodniej. Widok wewnętrzny Fot. 21. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Okno w elewacji północnej. Widok wewnętrzny 7
Fot. 22. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Okiennica okna w elewacji północnej Fot. 23. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Drzwi wejściowe. Elewacja południowa Fot. 24. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Belka stropowa w izbie 2 Fot. 25. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Uchwyt dekoracyjny drzwi we wschodniej elewacji 5.0.SPIS RYSUNKÓW 1/22 PLAN SYTUACYJNY 1:500 2/22 RZUT PRZYZIEMIA 3/22 RZUT WIĘŹBY DACHOWEJ 4/22 RZUT POŁACI DACHOWYCH 5/22 PRZEKRÓJ PODŁUŻNY A-A 6/22 PRZEKRÓJ POPRZECZNY B-B 7/22 PRZEKRÓJ POPRZECZNY C-C 8/22 PRZEKRÓJ POPRZECZNY D-D 9/22 PIWNICA RZUT, PRZEKRÓJ PODŁUŻNY E-E 10/22 ELEWACJA PÓŁNOCNA 11/22 ELEWACJA POŁUDNIOWA 12/22 ELEWACJA WSCHODNIA 13/22 ELEWACJA ZACHODNIA 14/22 Detal: OKNO w elewacji południowej; widoki: skala 1:10; przekroje skala 1:1 15/22 Detal: OKNO w elewacji południowej; widoki i przekroje: skala 1:10; przekroje skala 1:1 16/22 Detal: OKNO w elewacji północnej; widoki: skala 1:10; przekroje: skala 1:1 17/22 Detal: PORTAL; widoki i przekroje; skala 1:10; przekroje: skala 1:1 18/22 Detal: SZAFA WNĘKOWA, DWOJE DRZWI; widoki i przekroje: skala 1:10, 1:1 19/22 Detal: SZAFA WNĘKOWA, DWOJE DRZWI; przekroje skala 1:1 20/22 Detal: SZAFA WNĘKOWA, DWOJE DRZWI; przekroje skala 1:1 21/22 Detal: ZAWIAS, ANTABA DRZWI ELEWACJI WSCHODNIEJ, widoki: skala 1:1 22/22 Detal: LISTWA ZEWNĘTRZNA, BELKA WIĄZAROWA, widoki i przekroje skala 1:1 8
ZDJĘCIA Fot. 1. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Elewacja południowa. Fot. Dorota Szczerba Fot. 2. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Elewacja północna. Fot. Sylwia Sadowska 9
Fot. 3. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Elewacja wschodnia. Fot. Sylwia Sadowska Fot. 4. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Elewacja zachodnia. Fot. Sylwia Sadowska 10
Fot. 5. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Pomieszczenie gospodarcze. Fot. Sylwia Sadowska Fot. 6. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Wejście do czarnej kuchni. Fot. Sylwia Sadowska 11
Fot. 7. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Komin czarnej kuchni. Fot. Sylwia Sadowska Fot. 8. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Izba 2. Widok w kierunku izby 1. Fot. Paulina Łangowska 12
Fot. 9. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Izba 3. Fot. Paulina Łangowska Fot. 10. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Izba 4. Fot. Paulina Łangowska 13
Fot. 11. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Piwnica pod izbą 3. Fot. Sylwia Sadowska Fot. 12. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Więźba dachowa. Widoczny komin. Fot. Sylwia Sadowska 14
Fot. 13. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Więźba dachowa. Widok w kierunku wystawki. Fot. Dorota Szczerba Fot. 14. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Więźba dachowa. Fragment. Fot. Dorota Szczerba 15
Fot. 15. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Więźba dachowa wystawki. Fot. Paulina Łangowska Fot. 16. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Portal w izbie 2. Fot. Dorota Szczerba 16
Fot. 17. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Drzwi i szafa wnękowa. Fot. Agnieszka Jabłońska Fot. 18. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Okno w elewacji południowej. Widok zewnętrzny. Fot. Agnieszka Jabłońska 17
Fot. 19. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Okiennice okna w elewacji południowej. Fot. Agnieszka Jabłońska Fot. 20. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Okno w elewacji zachodniej. Widok wewnętrzny. Fot. Agnieszka Jabłońska 18
Fot. 21. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Okno w elewacji północnej. Widok wewnętrzny. Fot. Paulina Łangowska Fot. 22. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Okiennica okna w elewacji północnej. Fot. Sylwia Sadowska 19
Fot. 23. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Drzwi wejściowe. Elewacja południowa. Fot. Agnieszka Jabłońska Fot. 24. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Belka stropowa w izbie 2. Fot. Anna Maślak 20
Fot. 25. Zagroda Gutowo 38, powiat toruński. Uchwyt dekoracyjny drzwi we wschodniej elewacji. Fot. Anna Maślak 21