Stanis³aw Bieñ, Ryszard Mê yk, Stanis³aw y³ka, Waldemar Pietraszek, Urszula Siudowska, Sylwia Postu³a

Podobne dokumenty
3.2 Warunki meteorologiczne

4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA W AGLOMERACJI GDAÑSKIEJ

Fundusze unijne dla województwa świętokrzyskiego w latach

Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym

Koszty obciążenia społeczeństwa. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012

Zagro enia fizyczne. Zagro enia termiczne. wysoka temperatura ogieñ zimno

Magurski Park Narodowy

Krótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy

TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp

Ciepło systemowe na rynku energii w przyszłości skutki pakietu energetyczno-klimatycznego

gdy wielomian p(x) jest podzielny bez reszty przez trójmian kwadratowy x rx q. W takim przypadku (5.10)

4.1. Transport ISK SKIERNIEWICE, PL

ROZDZIA XII WP YW SYSTEMÓW WYNAGRADZANIA NA KOSZTY POZYSKANIA DREWNA

5. Sytuacja na rynku pracy

Temat: Czy świetlówki energooszczędne są oszczędne i sprzyjają ochronie środowiska? Imię i nazwisko

Nierównoœci w zdrowiu na przyk³adzie umieralnoœci z powodu chorób uk³adu kr¹ enia i nowotworów w województwie podlaskim i œl¹skim w latach

Wiek produkcyjny ( M : lat i K : lat )

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /10:16:18

PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów

Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy)

Rys Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi

Zawory specjalne Seria 900

Pieczęć LGD KARTA OCENY OPERACJI WG LOKALNYCH KRYTERIÓW LGD

LABORATORIUM TECHNOLOGII NAPRAW WERYFIKACJA TULEJI CYLINDROWYCH SILNIKA SPALINOWEGO

Zarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska

INFORMACJA. o stanie i strukturze bezrobocia. rejestrowanego

PL B1. PRZEMYSŁOWY INSTYTUT MOTORYZACJI, Warszawa, PL BUP 11/09

SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI XXXII BADAŃ BIEGŁOŚCI I BADAŃ PORÓWNAWCZYCH HAŁASU W ŚRODOWISKU Warszawa kwiecień 2012r.

WZORU UŻYTKOWEGO EGZEMPLARZ ARCHIWALNY. d2)opis OCHRONNY. (19) PL (n) Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa, PL

Ojcowski Park Narodowy

Bezp³atne badania dla kobiet w ramach programów profilaktycznych

Bezpieczna dzielnica - bezpieczny mieszkaniec

REGULAMIN PRACY ZARZĄDU GDAŃSKIEJ ORGANIZACJI TURYSTYCZNEJ (GOT)

Powiatowy Urząd Pracy w Złotoryi

NOWOŚCI Z ZAKRESU SYSTEMU SWR

Podatek przemysłowy (lokalny podatek od działalności usługowowytwórczej) :02:07

POMIAR STRUMIENIA PRZEP YWU METOD ZWÊ KOW - KRYZA.

Otwórzmy drzwi do fantazji

Udzia dochodów z dzia alno ci rolniczej w dochodach gospodarstw domowych z u ytkownikiem gospodarstwa rolnego w 2002 r.

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /02:29:36. Wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka

Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu

SEKCJA I: ZAMAWIAJĄCY SEKCJA II: PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA. Zamieszczanie ogłoszenia: obowiązkowe. Ogłoszenie dotyczy: zamówienia publicznego.

Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania

Program opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt na rok 2016

PROCEDURY POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH TRUDNYCH WYCHOWAWCZO Zespół Szkół im. Henryka Sienkiewicza w Końskowoli

Karta informacyjna przedsięwzięcia Przebudowa budynku warsztatu

SPIS TREŒCI. Przedmowa przewodnicz¹cego Rady Naukowej Czasopisma Aptekarskiego Od Autora Rozdzia³ 1

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Notatka informacyjna Warszawa r.

Polska-Warszawa: Usługi w zakresie napraw i konserwacji taboru kolejowego 2015/S

OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA na kierunku edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej

Podstawowe pojęcia: Populacja. Populacja skończona zawiera skończoną liczbę jednostek statystycznych

Program zdrowotny. Programy profilaktyczne w jednostkach samorz du terytorialnego. Programy zdrowotne a jednostki samorz du terytorialnego

Wsparcie wykorzystania OZE w ramach RPO WL

Ustawienie wózka w pojeździe komunikacji miejskiej - badania. Prawidłowe ustawienie

INSTRUKCJA BHP PRZY RECZNYCH PRACACH TRANSPORTOWYCH DLA PRACOWNIKÓW KUCHENKI ODDZIAŁOWEJ.

PRZEDSIĘBIORSTWO ENERGETYKI CIEPLNEJ I GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ Sp. z o.o.

Steelmate - System wspomagaj¹cy parkowanie z oœmioma czujnikami

UCHWAŁA NR XVII/245/2016 RADY MIEJSKIEJ W MIECHOWIE. z dnia 4 kwietnia 2016 r.

Olej rzepakowy, jako paliwo do silników z zapłonem samoczynnym

Statystyczna analiza danych w programie STATISTICA. Dariusz Gozdowski. Katedra Doświadczalnictwa i Bioinformatyki Wydział Rolnictwa i Biologii SGGW

PRAWA ZACHOWANIA. Podstawowe terminy. Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc

Ekonomia rozwoju. dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I

Nasady kominowe. Nasady kominowe. Łukasz Darłak

REGULAMIN RADY RODZICÓW Liceum Ogólnokształcącego Nr XVII im. A. Osieckiej we Wrocławiu

URZĄD STATYSTYCZNY W KRAKOWIE

Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Lesznie w 2007 r.

Sylabus na rok

Powiatowy Urząd Pracy w Trzebnicy. w powiecie trzebnickim w 2008 roku Absolwenci w powiecie trzebnickim

KODEKS ZDROWEGO ŻYCIA. Scenariusz i rysunki Szarlota Pawel

UDZIAŁ GIMNAZJUM W ŻERKOWIE W ROKU SZKONYM 2014 / 2015 W PROJEKCIE:

Szczegółowy opis zamówienia

ZAKRES OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ PRACODAWCY, PRACOWNIKÓW ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZAKŁADU PRACY

I. 1) NAZWA I ADRES: Gmina Miasto Rzeszowa, Rynek 1, Rzeszów, woj. podkarpackie, tel , faks

DE-WZP JJ.3 Warszawa,

Kto poniesie koszty redukcji emisji CO2?

Raport z ewaluacji wewnętrznej

Raport. wynagrodzenia na stanowiskach. oferta sprzedaży

WNIOSEK O USTALENIE PRAWA DO ZASIŁKU DLA OPIEKUNA

Temat. Nawyki zdrowotne. styl ycia (oko o 50% wszystkich wp ywów),

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

SP ZOZ ZSM/ZP/230/100/2011. Chorzów, dnia r. Szanowni Wykonawcy

Regulamin wynajmu lokali użytkowych. Międzyzakładowej Górniczej Spółdzielni Mieszkaniowej w Jaworznie tekst jednolity

ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA 1) z dnia 19 listopada 2008 r.

1. Wstêp. 2. Metodyka i zakres badañ WP YW DODATKÓW MODYFIKUJ CYCH NA PODSTAWOWE W AŒCIWOŒCI ZAWIESIN Z POPIO ÓW LOTNYCH Z ELEKTROWNI X

Ogólna charakterystyka kontraktów terminowych


FUNDUSZE EUROPEJSKIE DLA ROZWOJU REGIONU ŁÓDZKIEGO

Raport z realizacji projektu szkoleń w ramach programu Komputer dla ucznia w roku Uczestnicy projektu oraz ewaluacja szkoleń

REGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011

HARMONOGRAM szkoleń w zakresie WSTĘPNYM na rok Podmiot leczniczy

Ocena rynku CNG przez użytkowników pojazdów zasilanych gazem ziemnym

Wydział Zarządzania. Poziom i forma studiów. Ścieżka dyplomowania: Kod przedmiotu: Punkty ECTS 1) W - 15 C- 15 L- 0 P- 0 Ps- 0 S- 0

4.3. Warunki życia Katarzyna Gorczyca

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący) SSN Jolanta Frańczak (sprawozdawca) SSN Krzysztof Staryk

2. Zgodnie ze standardami nauczania dla kierunku: nauki o rodzinie - studenci zobowiązani są do odbycia 4-tygodniowej praktyki zawodowej.

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania EUROGALICJA Regulamin Rady

Promieniowanie podczerwone

Badania wieloośrodkowe w pielęgniarstwie Registered Nurse Forcasting Prognozowanie pielęgniarstwa. Planowanie zasobów ludzkich w pielęgniarstwie

REGULAMIN RADY RODZICÓW

Wyznaczanie współczynnika sprężystości sprężyn i ich układów

Transkrypt:

Studia Medyczne Akademii Œwiêtokrzyskiej tom 1 Kielce 23 Stanis³aw Bieñ, Ryszard Mê yk, Stanis³aw y³ka, Waldemar Pietraszek, Urszula Siudowska, Sylwia Postu³a Zak³ad Opieki i Terapii Paliatywnej Instytutu Kszta³cenia Medycznego Akademii Œwiêtokrzyskiej w Kielcach Kierownik: prof. dr hab. n. med. S. Bieñ Dyrektor: prof. dr hab. W. Dutkiewicz Dzia³ Chirurgii G³owy i Szyi oraz Dzia³ Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Œwiêtokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach Dyrektor: dr n. med. S. GóŸdŸ DYNAMIKA ZACHOROWAÑ NA RAKA KRTANI I GARD A DOLNEGO W REGIONIE ŒWIÊTOKRZYSKIM W POWI ZANIU Z PARAMETRAMI ZANIECZYSZCZEÑ ATMOSFERYCZNYCH STRESZCZENIE Przeprowadzono porównanie stopnia zanieczyszczeñ atmosferycznych na terenie Regionu Œwiêtokrzyskiego (w latach 198 1999) ze wskaÿnikami zachorowalnoœci na raka krtani i gard³a dolnego u mê czyzn na tym terenie. Mimo znacz¹cych ró nic w poziomie uprzemys³owienia ró nych czêœci Regionu, rozk³ad zanieczyszczeñ atmosferycznych nie odzwierciedla³ oczekiwanych ró nic. Nie znaleziono dodatniej korelacji miêdzy zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego w ró nych czêœciach województwa, a zachorowalnoœci¹ na omawiane nowotwory. S³owa kluczowe: rak krtani i gard³a dolnego, zachorowalnoœæ na nowotwory, zanieczyszczenia atmosferyczne. SUMMARY Despite differences in localisation of industrial plants throughout the Œwiêtokrzyski Region, the concentration of industrial air pollution does not reflect these differences. The analysis of interrelation between morbidity for men s laryngeal and hypopharyngeal carcinoma in different parts of the Region, and industrial air pollution does not reveal positive correlation. The results may suggest that intensive chemical contamination of agricultural production increases the morbidity of laryngeal and hypopharyngeal carcinoma. Key words: carcinoma of larynx and hypopharynx, malignant tumours morbidity, air pollution. Postêpowanie w przypadkach nowotworów z³oœliwych krtani i gard³a dolnego, obok dzia³añ stricte terapeutycznych, winno obejmowaæ dzia³ania profilaktyczne zmierzaj¹ce do wczeœniejszego wykrywania nowotworów i szukaæ ewentualnych czynników mog¹cych wp³ywaæ na proces karcinogenezy. Dzia³ania te winny byæ ukierunkowane b¹dÿ na ca³¹ populacjê, b¹dÿ na wybran¹ grupê populacyjn¹. Udokumentowanymi czynnikami zwiêkszaj¹cymi ryzyko zachorowania na raka krtani i gard³a dolnego jest palenie tytoniu i nadu ywanie alkoholu. Inne czynniki

136 Stanis³aw Bieñ i wsp. ryzyka, jak infekcja wirusem HPV, ekspozycja krtani na promieniowanie radioaktywne, czy kontakt z czynnikami ryzyka zawodowego, takimi jak: py³ drzewny, produkty destylacji wêgla, nikiel, produkty przemys³u garbarskiego, œrodki ochrony roœlin, farby, lakiery, czy spaliny olejów napêdowych s¹ udokumentowane, lecz bez wysokich statystycznie zale noœci [1, 2, 3, 4, 5, 6]. W Polsce, mimo iloœciowego zró nicowania wskaÿnika zachorowañ w obrêbie poszczególnych województw czy gmin, niewiele jest prac potwierdzaj¹cych b¹dÿ neguj¹cych zale noœæ zachorowañ na raka krtani i gard³a dolnego od stopnia zanieczyszczeñ atmosferycznych [2, 3, 4, 5, 7, 8]. CEL PRACY Celem pracy by³o zweryfikowanie hipotezy mówi¹cej, e istniej¹ znacz¹ce ró nice zachorowalnoœci na raka krtani i gard³a dolnego u mê czyzn, miêdzy przemys³owymi a rolniczymi czêœciami Regionu Œwiêtokrzyskiego i e zró nicowanie stopnia zanieczyszczeñ atmosferycznych w jego obrêbie koreluje z wskaÿnikiem zachorowalnoœci na omawiane nowotwory. METODA Dane epidemiologiczne dotycz¹ce raka krtani i gard³a dolnego uzyskano z Zak³adu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Œwiêtokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach, gdzie równie przeprowadzono badania statystyczne. Z uwagi na niewielk¹ liczebnoœæ w badaniu pominiêto grupê kobiet. Dane dotycz¹ce g³ównych parametrów zanieczyszczeñ atmosferycznych œredni opad py³ów (g/m 2 /rok) i œrednie stê enie SO 2 (mg/m 3 /rok), w wybranych punktach pomiarowych na terenie województwa, uzyskano z Wydzia³u Ochrony Œrodowiska Urzêdu Wojewódzkiego w Kielcach. Dane, którymi pos³u ono siê, mia³y charakter przybli ony zarówno z uwagi na czynnik niedorejestrowania nowotworów, jak te z uwagi na zmiany granic województwa w badanym okresie. WYNIKI W analizowanym okresie 1989 1999 obserwowano stabilizacjê zachorowalnoœci na raka krtani i gard³a dolnego tak na terenie Regionu Œwiêtokrzyskiego, jak i ca³ej Polski. Rok 1997 ze wzglêdu na strajk pracowników s³u by zdrowia i zwi¹zany z tym bojkot rejestrowania nowych zachorowañ, nie by³ analizowany (ryc. 1 i 2; tab. 1 i 2).

Dynamika zachorowañ na raka krtani i gard³a dolnego w Regionie Œwiêtokrzyskim 137 Wspó³czynnik standaryzowany 2 19 18 17 16 15 14 13 12 11 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1998 1999 2 19 18 17 16 15 14 13 12 11 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 zachorowalnoœæ w Regionie Œwiêtokrzyskim zachorowalnoœæ w Polsce Ryc. 1. Wspó³czynnik standaryzowany zachorowalnoœci na raka krtani i gard³a dolnego u mê czyzn w Regionie Œwiêtokrzyskim i w Polsce w latach 1989 1999 (bez 1997 roku) Tabela 1. Zachorowalnoœæ mê czyzn na raka krtani i gard³a dolnego w Polsce i w Regionie Œwiêtokrzyskim w latach 1989 1999 (bez 1997 roku) (%) Rok Polska Region Œwiêtokrzyski 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1998 1999 12,8 12,4 12,6 13, 13,4 13, 13,4 13,5 12,3 12, 12,1 12,6 13,1 12,6 12,4 12,1 18,2 15,

138 Stanis³aw Bieñ i wsp. 25 2 15 1 5 Opad py³ów g/m 2 /rok Stê enie SO 2 1975 198 1985 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 9 8 7 6 5 4 3 2 1 opad py³u SO 2 Ryc. 2. Œredni roczny opad py³ów oraz œrednie roczne stê enie SO 2 na terenie Regionu Œwiêtokrzyskiego w latach 198 1999 Tabela 2. Rozk³ad g³ównych parametrów zanieczyszczeñ atmosferycznych (opad py³u i stê enie SO 2 ) na terenie Regionu Œwiêtokrzyskiego w latach 198 1999 Rok Opad py³ów sta³ych (g/m 2 /rok) Stê enie SO 2 (mg/m 3 /rok) 1975 198 1985 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 23, 155, 142,5 96,6 86,7 93,7 86,3 83,7 84,1 7,3 72,4 74,8 73, 79,9 6,1 56,7 4,5 21,1 24,8 25,4 16,3 11,9 1,7 11,6 9,1 8,9

Dynamika zachorowañ na raka krtani i gard³a dolnego w Regionie Œwiêtokrzyskim 139 Œrednie roczne opadu py³ów (g/m 2 ) oraz œrednie roczne stê enie SO 2 (mg/m 3 ) na terenie Regionu Œwiêtokrzyskiego w latach 198 1999 wykazuj¹ tendencjê spadkow¹, zw³aszcza w odniesieniu do zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, co nale y wi¹zaæ z jednej strony ze zmieniaj¹c¹ siê w ostatnich latach struktur¹ zu ycia noœników energii (wzrost zu ycia paliw gazowych i p³ynnych) kosztem zmniejszonego zu ycia wêgla, stopniowym wprowadzaniem w tym okresie odsiarczania i odpylania dymów kominowych w przemyœle, ale tak e z pog³êbiaj¹c¹ siê recesj¹ gospodarcz¹ i restrukturyzacj¹ przemys³u, ograniczaj¹c¹ intensywnoœæ pracy wielkich zak³adów przemys³owych badanego terenu (ryc. 3 i tab. 3). Przedstawiaj¹c obok siebie dane dotycz¹ce zachorowalnoœci na raka krtani i gard³a dolnego oraz dane wskazuj¹ce na stopieñ zapylenia powietrza atmosferycznego, w analizowanym przedziale czasowym, w odniesieniu do ca³ego województwa, nie mo na doszukaæ siê korelacji pomiêdzy tymi dwoma parametrami. Bior¹c pod uwagê du e zró nicowanie struktury gospodarczej w ró nych czêœciach Regionu Œwiêtokrzyskiego, podzielono go na szeœæ rejonów. Obok rejonów typowo rolniczych, jak: Busko Zdrój, Miechów, Kazimierza Wielka czy W³oszczowa, wydzielono rejony o wysokim uprzemys³owieniu Ostrowiec Œwiêtokrzyski, Kielce, Koñskie. Mimo znacznego zró nicowania struktury gospodarczej Regionu Œwiêtokrzyskiego, opady py³ów w poszczególnych rejonach nie ró ni³y siê w sposób istotny, zw³aszcza w ostatnich latach pomiarów. Albo py³y z zak³adów przemys³owych przenoszone s¹ na s¹siednie rolnicze rejony, albo zapylenie z kominów fabrycznych nie ma istotnego udzia³u w ogólnym zanieczyszczeniu powietrza (ryc. 4 i tab. 4). Na przyk³adzie 1999 roku zilustrowano wskaÿnik zachorowalnoœci w poszczególnych powiatach województwa œwiêtokrzyskiego (ryc. 5). Dystrybucja zachorowañ na raka krtani i gard³a dolnego, w obrêbie znacznie zró nicowanych pod wzglêdem uprzemys³owienia powiatów, nie wykaza³a dodatniej korelacji pomiêdzy zachorowalnoœci¹ na wymienione nowotwory a stopniem zanieczyszczeñ obserwowanym w analizowanym 2-leciu. Najwy sze cztery wskaÿniki zachorowañ notowano w powiatach o charakterze rolniczym, ze znacznym udzia³em upraw sadowniczych i warzywniczych (tab. 5). Byæ mo e czynnik zwiêkszonej ekspozycji na œrodki ochrony roœlin ma wp³yw na obserwowane zjawisko, ale potwierdzenie tej hipotezy wymaga³oby znacznie dok³adniejszych badañ, w d³u szym przedziale czasowym. WNIOSKI 1. Porównanie stopnia zanieczyszczeñ atmosferycznych i wskaÿnika zachorowalnoœci na raka krtani i gard³a dolnego w Regionie Œwiêtokrzyskim, nie potwierdza korelacji tych dwóch zjawisk, zarówno w odniesieniu do danych z ca³ego województwa, jak i w odniesieniu do poszczególnych powiatów w obrêbie Re-

14 Stanis³aw Bieñ i wsp. Wspó³czynnik standaryzowany 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 12 1 8 6 4 2 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1998 1999 zachorowalnoœæ opad py³u Ryc. 3. Zachorowalnoœæ na raka krtani i gard³a dolnego u mê czyzn, a œredni opad py³ów w Regionie Œwiêtokrzyskim w latach 1989 1999 (bez 1997 roku) Tabela 3. Zachorowalnoœæ mê czyzn na raka krtani i gard³a dolnego, a opad py³ów w Regionie Œwiêtokrzyskim w latach 1989 1999 Rok Zachorowalnoœæ (n/1 ) Opad py³ów (g/m 2 /rok) 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 12,3 12, 12,1 12,6 13,1 12,6 12,4 12,1-18,2 15, 16 158 159 161 165 8 8 68 7 72 7

Dynamika zachorowañ na raka krtani i gard³a dolnego w Regionie Œwiêtokrzyskim 141 4 35 3 25 2 15 1 5 1975 198 1985 199 1995 1999 Busko Zdrój Koñskie Ostrowiec Kielce Miechów (Kazimierza Wielka) W³oszczowa Ryc. 4. Opady roczne py³ów w latach 198 1999 w wybranych rejonach Regionu Œwiêtokrzyskiego

142 Stanis³aw Bieñ i wsp. Tabela 4. Opad py³ów sta³ych w wybranych powiatach (rejonach) Regionu Œwiêtokrzyskiego w latach 1975 1999 Miejscowoœæ Busko Zdrój Koñskie Ostrowiec Œwiêtokrzyski Kielce Miechów W³oszczowa Rok 1975 198 1985 199 1995 1999 95 97 95 92 95 82 2 165 97 9 75 7 15 142 142 12 63 75 25 25 2 98 8 68 13 125 11 178 17 1 342 1 15 58 17 5 25 2 Wspó³czynnik surowy 15 1 5 Busko-Zdrój Jêdrzejów Kazimierz Kielce Koñskie Opatów Ostrowiec Piñczów Sandomierz Skar ysko Starachowice Staszów W³oszczowa m. Kielce województwo powiat Ryc. 5. Zró nicowanie wskaÿnika zachorowalnoœci na raka krtani i gard³a dolnego w poszczególnych powiatach województwa œwiêtokrzyskiego w roku 1999

Dynamika zachorowañ na raka krtani i gard³a dolnego w Regionie Œwiêtokrzyskim 143 Tabela 5. Zachorowalnoœæ (wskaÿnik surowy liczony na 1 mieszkañców) na raka krtani i gard³a dolnego u mê czyzn w 1999 roku w poszczególnych powiatach województwa œwiêtokrzyskiego Powiat WskaŸnik Busko Zdrój 7 Jêdrzejów 9 Kazimierza Wielka 13 Kielce powiat 9 Kielce miasto 11 Koñskie 5,5 Opatów 15 Ostrowiec Œwiêtokrzyski 8 Piñczów 16 Sandomierz 22 Skar ysko-kamienna 6 Starachowice 1 Staszów 12 W³oszczowa 4 Województwo 1,5 gionu. Stabilizacji zachorowañ towarzyszy w ostatnich latach poprawa jakoœci parametrów zanieczyszczeñ powietrza atmosferycznego. 2. Mimo znacznego zró nicowania gospodarczego poszczególnych rejonów województwa œwiêtokrzyskiego, stopieñ zanieczyszczeñ atmosferycznych nie odzwierciedla oczekiwanych ró nic, przybieraj¹c postaæ przypadkowego rozk³adu. 3. Zachorowalnoœæ na raka krtani i gard³a dolnego w poszczególnych rejonach województwa nie wykazuje korelacji z rejestrowanym tam poziomem zanieczyszczeñ atmosferycznych. 4. Porównanie wskaÿników epidemiologicznych i ekologicznych nie daje podstaw do uznania ogólnego zanieczyszczenia atmosfery za dodatkowy czynnik karcinogenny w raku krtani i gard³a dolnego. 5. Iloœæ zachorowañ powy ej œredniej wojewódzkiej w czterech powiatach, charakteryzuj¹cych siê intensywn¹ produkcj¹ warzywniczo-sadownicz¹, pozwala sformu³owaæ przypuszczenie, e intensywna chemizacja upraw i kontakt ze œrodkami ochrony roœlin mog¹ byæ œrodowiskowym czynnikiem karcinogennym dla analizowanej grupy nowotworów.

144 Stanis³aw Bieñ i wsp. Piœmiennictwo [1] Schottenfeld D., Epidemiology, etiology and pathogenesis of head and neck cancer, w: Head and Neck Cancer, vol. 1: Chretien P. B. i wsp., (red.). B. C. Decker, Philadelphia 1985; 6 3. [2] Lissowska J., Zatoñski W. i wsp., Etiologia nowotworów krtani wyniki badañ epidemiologicznych na Górnym i Dolnym Œl¹sku. Otolaryngol. Pol. 1992; 46: 35 357. [3] Zatoñski W., Tyczyñski J., Didkowska J., Nowotwory z³oœliwe krtani w Polsce w latach 1963 1989. Otolaryngol. Pol. 1992; 46: 23 27. [4] Zem³a B., Œwi¹tnicka J., Ko³osza Z. i wsp., Epidemiologiczne czynniki ryzyka raka krtani wœród autochtonów i imigrantów Górnego Œl¹ska. Otolaryngol. Pol. 1993; 47: 33 336. [5] Zem³a B., Weryñski M., Sowa J. i wsp., Zachorowalnoœæ na raka krtani na Górnym Œl¹sku. Otolaryngol. Pol. 1996; 5: 248 253. [6] Davis W. E., Zitsch R. P., Statistics of head and neck cancer, w: Comprehensive management of head and neck tumors. Thawley S. E. i wsp., W. B. Saunders Comp., Philadelphia 1999; 283 295. [7] Baran I., Rejestracja regionalna i jej wp³yw na organizacjê leczenia raka krtani. Prace Nauk. AM Wroc³aw 1988; 2: 5 8. [8] Barancewicz J., Kin-Dittmann I., Retrospektywna analiza umieralnoœci z powodu chorób nowotworowych krtani w województwie jeleniogórskim (1982 1989). Otolaryngol. Pol. 1992; 46: 257 26. [9] Bieñ S., Mê yk R., Pietraszek W. i wsp., Zachorowalnoœæ na raka krtani i gard³a dolnego na terenie województwa kieleckiego i ich zale noœæ od poziomu zanieczyszczeñ atmosferycznych. Otolaryngol. Pol. 1992; Supl. 14: 54 57.