Warszawa, 22.10.2010r. Katarzyna Stoś Instytut Żywności i Żywienia
1. Suplementy diety- źródło składników o działaniu fizjologicznym, częstość stosowania 2. Zasadność suplementacji 3. 4. 5. Poziomy witamin i składników mineralnych Inne składniki Ryzyko związane z suplementami
Suplement diety - środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, - skoncentrowane źródło witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, (ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia)
Częstość stosowania suplementów diety Polska (2000) 14% populacji (Szponar, 2000) województwo stołeczne 25-75% (w wybranych grupach) (Kokosa i wsp., 2004) Polska (2006) 22% populacji * (OBOP 2008) *
Nieprawidłowości w sposobie żywienia i zasadność suplementacji
Dobrze zbilansowana, zróżnicowana dieta powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników pokarmowych. Musi zatem zawierać różnorodne produkty, czyli warzywa, owoce, produkty z pełnego ziarna, produkty strączkowe, produkty mleczne oraz ryby i chude mięso. Niestety, niektóre grupy osób odżywiają się nieracjonalnie, co może wynikać z uwarunkowań fizjologicznych, psychologicznych i socjoekonomicznych.
Niedobory składników odżywczych można eliminować przede wszystkim poprzez - spożywanie urozmaiconej diety, - żywność wzbogacaną - stosowanie okresowo suplementów diety
Wyniki badań przeprowadzonych w 2000r. przez Instytut Żywności i Żywienia w ramach Ogólnopolskich badań sposobu żywienia i stanu odżywienia ludności w Polsce wykazały, że: - diety większości badanych osób były źle zbilansowane pod względem zawartości energii i składników odżywczych, - spożycie niektórych składników odżywczych znacznie przekraczało normę (np. sodu), natomiast w przypadku innych składników, w dietach niektórych grup badanych osób stwierdzono niedobory m.in. wapnia, potasu, magnezu, żelaza, cynku, miedzi, witamin: C, B 1, B 2, B 6
Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności (program WOBASZ) W badaniach tych stwierdzono m.in. małe spożycie wapnia, witamin z grupy B, zarówno u mężczyzn, jak i kobiet.
W oparciu o obecny stan wiedzy przyjmuje się, iż stosowanie suplementów diety może być zasadne w następujących przypadkach: u osób dorosłych spożywających poniżej 1600 kcal dziennie, gdyż małe jest prawdopodobieństwo, iż zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne zostanie w tym przypadku pokryte z żywności u kobiet w ciąży, które powinny przyjmować suplementy zawierające kwas foliowy i żelazo, oraz w uzasadnionych przypadkach wapń, jod i inne składniki mineralne, u osób starszych, które mogą wymagać suplementacji witaminami i składnikami mineralnymi, zwłaszcza gdy dieta jest nieracjonalna i poniżej 1500 kcal dziennie,
u osób stosujących diety z ograniczeniami, bądź eliminacją niektórych składników pokarmowych takich jak. np. weganie, osoby eliminujące wszystkie produkty mleczne, co utrudnia pokrycie zapotrzebowania m.in. na wapń i witaminę D, u kobiet po menopauzie, gdyż obniżenie stężenia estrogenów wiąże się z utratą masy kostnej, co w konsekwencji prowadzi do osteoporozy, tak więc przy niedostatecznym dowozie wapnia i witaminy D wskazane jest przyjmowanie suplementów zawierających te składniki,
u niemowląt karmionych piersią, ze względu na znaczne ryzyko niedoboru witaminy D 3, zgodnie z zaleceniami Krajowego Konsultanta i Zespołu Ekspertów, obowiązuje suplementacja witaminą D 3 w dawce 400 j. od 3 tygodnia życia, jeśli matka stosowała suplementację w czasie ciąży, lub od 1 doby życia, jeśli matka podczas ciąży nie przyjmowała suplementów.
Poziomy witamin i składników mineralnych dodawanych do żywności - aspekty bezpieczeństwa - brak poziomów uregulowanych na poziomie UE
Poziom witamin i składników mineralnych dodawanych do żywności powinien uwzględniać: 1) górne tolerowane poziomy spożycia (UL) witamin i składników mineralnych ustalone na podstawie naukowej oceny ryzyka, w oparciu o ogólnie akceptowane dane naukowe, uwzględniając zmienne stopnie wrażliwości różnych grup konsumentów; 2) spożycie witamin i składników mineralnych wynikające z innych źródeł diety; - Pod uwagę należy brać również zalecane (referencyjne) spożycie witamin i składników mineralnych dla populacji.
Intake of selected nutrients from foods, from fortification and from supplements in various European countries Flynn A., Hirvonen T., Mensink G.B.M. et all. Food & Nutrition Research suppl 1, 2009 Commissioned by the ILSI Europe Addition of Nutrients to Food Task Force
Zawartość jodu z konwencjonalnych produktów żywnościowych na poziomie 5 i 95 percentyla oraz mediany w dietach badanych kobiet w wybranych krajach UE. 600 UL=600 µg 500 400 µg/os/dzień 300 280 334 277 Perc 5 Perc 95 200 206 207 213 Mediana 168 171 151 100 89 121 97 92 110 58 44 40 68 0 Dania Finlandia Niem cy Irlandia Włochy Polska Hiszpania Holandia Wielka Brytania
Zawartość jodu z konwencjonalnych produktów żywnościowych i suplementów diety na poziomie 5 i 95 percentyla oraz mediany w dietach badanych kobiet w wybranych krajach UE. 600 UL=600 µg 500 400 410 366 µg/os/dzień 300 Perc 5 Perc 95 200 227 218 182 238 Mediana 100 103 121 97 98 58 44 0 Dania Finlandia Niem cy Irlandia Włochy Polska Hiszpania Holandia Wielka Brytania tylko dla osób suplementujących
Zawartość jodu z konwencjonalnych produktów żywnościowych na poziomie 5 i 95 percentyla oraz mediany w dietach badanych mężczyzn w wybranych krajach UE. 600 UL=600 µg 500 447 400 µg/os/dzień 300 341 278 305 333 366 Perc 5 Perc 95 200 201 164 190 164 209 Mediana 100 105 111 67 128 56 66 93 0 Dania Finlandia Niem cy Irlandia Włochy Polska Hiszpania Holandia Wielka Brytania
Zawartość jodu z konwencjonalnych produktów żywnościowych i suplementów diety na poziomie 5 i 95 percentyla oraz mediany w dietach badanych mężczyzn w wybranych krajach UE. 600 UL=600 µg 500 458 431 400 µg/os/dzień 300 200 250 283 166 192 315 Perc 5 Perc 95 Mediana 100 120 111 131 67 57 0 Dania Finlandia Niem cy Irlandia Włochy Polska Hiszpania Holandia Wielka Brytania tylko dla osób suplementujących
Zawartość retinolu z konwencjonalnych produktów żywnościowych na poziomie 5 i 95 percentyla oraz mediany w dietach badanych kobiet w wybranych krajach UE. 4000 3500 3000 UL=3000 µg 2500 µg/os/dzień 2000 1767 1745 Perc 5 Perc 95 1500 1000 1320 1099 1250 1036 954 Mediana 500 0 442 335 167 133 558 189 368 266 283 209 81 91 85 Dania Finlandia Niem cy Irlandia Włochy Pols ka Hiszpania Holandia Wielka Brytania 404 136 243 78
Zawartość retinolu z konwencjonalnych produktów żywnościowych i suplementów diety na poziomie 5 i 95 percentyla oraz mediany w dietach badanych kobiet w wybranych krajach UE. 4000 3500 3000 UL=3000 µg 2500 µg/os/dzień 2000 1755 1724 Perc 5 Perc 95 1500 Mediana 1000 500 0 352 130 305 86 Dania Finlandia Niem cy Irlandia Włochy Pols ka Hiszpania Holandia Wielka Brytania tylko dla osób suplementujących
Zawartość retinolu z konwencjonalnych produktów żywnościowych na poziomie 5 i 95 percentyla oraz mediany w dietach badanych mężczyzn w wybranych krajach UE. 4000 3500 3000 UL=3000 µg µg/os/dzień 2500 2000 2241 1950 2387 2161 1841 1949 Perc 5 Perc 95 1500 Mediana 1000 500 0 706 442 222 197 777 282 1170 580 356 403 245 106 118 127 Dania Finlandia Niem cy Irlandia Włochy Pols ka Hiszpania Holandia Wielka Brytania 594 211 331 115
Zawartość retinolu z konwencjonalnych produktów żywnościowych i suplementów diety na poziomie 5 i 95 percentyla oraz mediany w dietach badanych mężczyzn w wybranych krajach UE. 4000 3500 3000 UL=3000 µg 2500 µg/os/dzień 2000 1995 Perc 5 Perc 95 1500 1514 Mediana 1000 500 0 445 196 392 114 Dania Finlandia Niem cy Irlandia Włochy Pols ka Hiszpania Holandia Wielka Brytania tylko dla osób suplementujących
Zasadniczym źródłem wszystkich składników mineralnych i witamin we wszystkich badanych krajach jest podstawowa dieta. Poziom suplementowania diety i dobrowolnego wzbogacania żywności różni się znacznie pomiędzy krajami. Ryzyko zbyt dużego pobrania większości składników mineralnych i witamin jest bardzo niskie. Możliwe ryzyko dotyczy: retinolu, cynku, jodu, miedzi i magnezu. Dzieci są częściej narażone na wysokie spożycie w stosunku do poziomów UL
Składniki roślinne dodawane do żywności -brak szczegółowych regulacji na poziomie UE - EFSA naukowe podstawy oceny - regulacje krajowe
Trwają prace różnych gremiów eksperckich na temat oceny bezpieczeństwa składników roślinnych. EFSA opublikowała Przewodnik na temat oceny bezpieczeństwa roślin i preparatów roślinnych przeznaczonych do stosowania jako składniki suplementów diety. EFSA Journal 2009
EFSA SCIENTIFIC COOPERATION (ESCO) REPORT EFSA Compendium of botanicals that have been reported to contain toxic, addictive, psychotropic or other substances of concern European Food Safety Authority (EFSA), Parma, Italy, EFSA Journal 2009; 7(9):281 Omawiany dokument stanowi bazę danych zawierającą listę (regularnie uzupełnianą) roślin oraz substancji pochodzenia roślinnego wobec których mogą istnieć uzasadnione podejrzenia, co do bezpieczeństwa zdrowotnego w przypadku ich stosowania w środkach spożywczych. Celem tego kompendium jest zwrócenie uwagi producentów żywności oraz przedstawicieli urzędowej kontroli żywności na istotne kwestie bezpieczeństwa w odniesieniu do produktów zawierających w swoim składzie wymienione w dokumencie komponenty roślinne. Dokument ten nie dokonuje ostatecznej oceny i nie przesądza o bezpieczeństwie czy też niebezpieczeństwie stosowania określonych składników pochodzenia roślinnego w żywności.
Oświadczenia zdrowotne
Rozporządzenie (WE) Nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności - obowiązuje od dnia 1 lipca 2007r. we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Oświadczenia zdrowotne opinie EFSA
EFSA zakończenie opiniowania oświadczeń zdrowotnych dla składników innych niż roślinne przewidywany termin - czerwiec 2011 Akceptacja listy dozwolonych oświadczeń zdrowotnych koniec 2011 / początek 2012 Oświadczenia dotyczące składników roślinnych? (Health Claims Conference, 30.09.2010, Brussels, Basil Mathioudakis, DG SANCO European Commission)
Antyoksydanty w suplementach Pozytywna rola antyoksydantów zawartych w żywności dobrze udokumentowana rola i zawartość w suplementach podlega ciągłej dyskusji
Systematic review: primary and secondary prevention of gastrointestinal cancers with antioxidant supplements Bjelakovic G., Nikolova D., Simonetti R.G., Gluud C., Aliment. Pharmacol. Ther.,, 2008, 28, 689-703 20 randomizowanych badań 211 818 osób Suplementy: wit. A, C, E, β-karoten, selen
Suplementy Ryzyko raka Wit. A, C, E brak efektu Wit. A; β-karoten Bjelakovic G., Nikolova D., Simonetti R.G., Gluud C., Aliment. Pharmacol. Ther.,, 2008, 28, 689-703
Podsumowanie - Rola zbilansowanej diety w prawidłowym żywieniu - Potrzeba regulacji poziomów witamin i składników mineralnych oraz innych składników, a także oświadczeń zdrowotnych - Decyzja o zażywaniu suplementów * czy jest potrzeba suplementacji? * konsultacja lekarska i/lub dietetyka. (zwłaszcza gdy zażywane są leki!) - Powszechna edukacja